Αλέξανδρος Παναγούλης «Ιθάκη»

Leon Auguste Adolphe Belly

Αλέξανδρος Παναγούλης «Ιθάκη»

Οδυσσέα σαν βγήκες στην Ιθάκη

τι δυστυχία θάνιωσες

Αφού κι άλλη ζωή μπροστά σου είχες

γιατί τόσο νωρίς να φτάσεις;

Χωρίς σκοπό έμεινες πια

από μεγάλος έγινες μικρός

«Πιο μακρυνή ας ήταν η Ιθάκη»

πιστεύω πως ψιθύρισες

και πως δε θέλησες

καινούργια πια Ιθάκη να ζητήσεις

γιατί φοβήθηκες

πως και σ’ αυτή νωρίς θα φτάσεις;

Απ’ την αρχή έπρεπε

αλλιώτικη Ιθάκη να ζητούσες

Ιθάκη όμορφη και μακρυνή

που να τη φτάσει

δεν ζητά μονάχα ένας

Τέτοια δεν ήταν η δική σου

αφού μονάχος την ποθούσες

κι αν όμορφη την είδαν οι πολλοί

στην πέννα ενός Ομήρου το χρωστάει

[Στρατιωτικές Φυλακές του Μπογιατίου – Απομόνωση – Ιούλιος 1971]

Ο Αλέξανδρος Παναγούλης αξιοποιεί την ίδια ποιητική ιδέα με τον Καβάφη, δίνοντας ωστόσο μια τελείως διαφορετική ανάγνωση, εφόσον ό,τι στην «Ιθάκη» του Καβάφη εκλαμβάνεται ως μια προσωπική διαδρομή άντλησης γνώσεων και εμπειριών, στην «Ιθάκη» του Παναγούλη ερμηνεύεται ως μια ημιτελής, αν όχι ανώφελη, περιπέτεια, αφού δεν είχε ως στόχο της κάτι το συλλογικά επωφελές. Το να επιδιώκει κανείς την επίτευξη προσωπικών επιδιώξεων, δεν αποτελεί, όπως προκύπτει από το συγκεκριμένο ποίημα, κάτι που μπορεί να προσφέρει στο άτομο ουσιαστική ικανοποίηση, μιας και ελλείπει η αγαθή εκείνη επίγνωση της ανιδιοτελούς προσφοράς στους άλλους ανθρώπους.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως ο Αλέξανδρος Παναγούλης επιχείρησε τον Αύγουστο του 1968 να δολοφονήσει τον τότε δικτάτορα Γεώργιο Παπαδόπουλο, με αποτέλεσμα να περάσει πάνω από τέσσερα χρόνια στη φυλακή, όπου και βασανίστηκε απάνθρωπα. Η δική του επιθυμία ήταν να προσφέρει, με πλήρη αυτοθυσία, κάθε πιθανή βοήθεια προκειμένου η Ελλάδα να απαλλαγεί από τη μισητή δικτατορία, αλλά και από τους ανθρώπους εκείνους που χωρίς δισταγμό συνεργάστηκαν με το καθεστώς αυτό. Ποιήματα, μάλιστα, όπως είναι η «Ιθάκη» γράφτηκαν μέσα στην απομόνωση, όπου ο Παναγούλης, μη έχοντας στη διάθεσή του κάποια γραφική ύλη, χρησιμοποιούσε ακόμη και το αίμα του για να γράφει πάνω στους τοίχους.

Οδυσσέα σαν βγήκες στην Ιθάκη

τι δυστυχία θάνιωσες

Αφού κι άλλη ζωή μπροστά σου είχες

γιατί τόσο νωρίς να φτάσεις;

Ο ποιητής θεωρεί πως μόλις ο Οδυσσέας έφτασε στην Ιθάκη θα ένιωσε μεγάλη δυστυχία, εφόσον θα συνειδητοποίησε πως ολοκλήρωσε το εκπληκτικό του ταξίδι πολύ νωρίς και πως είχε ακόμη πολλά χρόνια να ζήσει∙ χρόνια που κατ’ ανάγκη δεν θα είχαν πια την περιπετειώδη γοητεία του ταξιδιού∙ χρόνια ανίας και ψυχικής απογοήτευσης. Όλα όσα προσέφεραν στον Οδυσσέα αδιάκοπες συγκινήσεις: οι συνεχείς εναλλαγές καταστάσεων και τοποθεσιών, οι διάφοροι κίνδυνοι, η αγωνία, αλλά και η διαρκώς εντεινόμενη προσδοκία, έπαψαν να υπάρχουν αμέσως μόλις ο μυθικός ήρωας έφτασε στον νησί του, που, θεωρητικά τουλάχιστον, αποτελούσε τον αντικειμενικό του στόχο και θα του διασφάλιζε την ευτυχία της γαλήνης και της ηρεμίας. Στην πραγματικότητα, βέβαια, το φτάσιμο στην Ιθάκη, σήμαινε πως ο ήρωας δεν θα είχε πια να αντιμετωπίσει άλλες προκλήσεις και πως θα έπρεπε μετά από τόσες μάχες, περιπέτειες και αγώνες, να συμβιβαστεί με μια στάσιμη και προφανώς βαρετή ζωή.

Όπως τονίζει εμφατικά, άλλωστε κι ο Καβάφης στη δική του Ιθάκη, ο Οδυσσέας δεν θα πρέπει να βιαστεί καθόλου να ολοκληρώσει το ταξίδι του, αντιθέτως θα πρέπει να επιθυμεί τη μεγάλη του διάρκεια: «Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, / να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος, / γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις», «Να εύχεσαι να ‘ναι μακρύς ο δρόμος. / Πολλά τα καλοκαιρινά πρωιά να είναι / που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά / θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους», «Αλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου. / Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει».

Χωρίς σκοπό έμεινες πια

από μεγάλος έγινες μικρός

«Πιο μακρυνή ας ήταν η Ιθάκη»

πιστεύω πως ψιθύρισες

και πως δε θέλησες

καινούργια πια Ιθάκη να ζητήσεις

γιατί φοβήθηκες

πως και σ’ αυτή νωρίς θα φτάσεις;

Ο Οδυσσέας φτάνοντας στην Ιθάκη του νωρίς, απομένει πλέον χωρίς κανένα σκοπό, αφού κατόρθωσε αυτό που επιθυμούσε, κι αίφνης από σπουδαίος και άφοβος ταξιδευτής τρέπεται σ’ έναν μικρό άνθρωπο, αφού χάνει τον διακαή εκείνο πόθο της επιστροφής που για χρόνια τον έκανε να ξεπερνά καθημερινά τα όριά του και να πετυχαίνει εκπληκτικά πράγματα. Το μεγαλείο του Οδυσσέα εκμηδενίζεται αμέσως μόλις ο ήρωας ολοκληρώνει το ταξίδι του και παύει να αισθάνεται τη διαρκή ανάγκη να δοκιμάσει τις αντοχές και τις δυνάμεις του. Γι’ αυτό κι ο ποιητής πιστεύει πως ο ήρωας θα ευχήθηκε να ήταν πιο μακρινή η Ιθάκη του, ώστε να διαρκούσε ακόμη περισσότερο το ταξίδι αυτό των αλλεπάλληλων περιπετειών και δοκιμασιών.

Θεωρεί, επιπλέον, ο Παναγούλης πως εκείνο που απέτρεψε τελικά τον Οδυσσέα από το να θέσει έναν νέο στόχο στη ζωή του, μια νέα Ιθάκη, ήταν ακριβώς ο φόβος πως και στο νέο αυτό προορισμό θα έφτανε νωρίς. Ο Οδυσσέας φοβήθηκε, λοιπόν, τη γρήγορη εκπλήρωση της όποιας νέας επιδίωξης, γι’ αυτό και προτίμησε να παραμείνει στη στασιμότητα της ήρεμης οικογενειακής ζωής, αποφεύγοντας το ξεκίνημα ενός νέου ταξιδιού.

Απ’ την αρχή έπρεπε

αλλιώτικη Ιθάκη να ζητούσες

Ιθάκη όμορφη και μακρυνή

που να τη φτάσει

δεν ζητά μονάχα ένας

Ωστόσο, ο ποιητής πιστεύει πως το πρόβλημα του Οδυσσέα δεν ήταν το να θέσει στον εαυτό του ως στόχο μια νέα Ιθάκη, αλλά να έθετε ήδη από την αρχή έναν διαφορετικό στόχο∙ μια αλλιώτικη Ιθάκη. Ό,τι επιδίωξε να επιτύχει ο Οδυσσέας ήταν κάτι που αφορούσε μόνο τον ίδιο, κάτι το ατομικό, που δεν επρόκειτο να ωφελήσει άλλους ανθρώπους. Έπρεπε, επομένως, να ζητήσει μια Ιθάκη πιο όμορφη και πιο μακρινή∙ μια Ιθάκη στην οποία θα ήθελαν κι άλλοι να φτάσουν, κι όχι μονάχα εκείνος.

Μια τέτοια Ιθάκη, που θα ήταν στόχος και όραμα πολλών ανθρώπων∙ μια Ιθάκη που θα αποτελούσε συλλογική επιδίωξη, θα προσέφερε πολύ μεγαλύτερη ικανοποίηση στον ηρωικό Οδυσσέα, αφού θα του έδινε τη δυνατότητα να επιτύχει κάτι σημαντικό για πολλούς ανθρώπους. Ο Παναγούλης δεν θέλει τον μοναχικό Οδυσσέα που παλεύει για τον εαυτό του, θέλει τον Οδυσσέα που αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου συνόλου, θέλει τον Οδυσσέα της συλλογικής προσπάθειας, του κοινωνικού αγώνα και των λαϊκών επιδιώξεων. Ο ποιητής δεν εκτιμά την εγωκεντρική θέαση των πραγμάτων, μήτε τον αγώνα για τις προσωπικές επιθυμίες∙ ο ποιητής επιθυμεί να δει τους ανθρώπους να παλεύουν από κοινού για όσα μπορούν να διασφαλίσουν μια καλύτερη, πιο ελεύθερη και πιο ανεξάρτητη ζωή για όλους τους ανθρώπους.

Τέτοια δεν ήταν η δική σου

αφού μονάχος την ποθούσες

κι αν όμορφη την είδαν οι πολλοί

στην πέννα ενός Ομήρου το χρωστάει

Μια τέτοια συλλογική Ιθάκη δεν ήταν η Ιθάκη του Οδυσσέα, αφού μόνο εκείνος την ποθούσε, κι αν βρέθηκαν πολλοί άνθρωποι να τη θεωρήσουν όμορφη και να εκτιμήσουν την αξία της, αυτό δε συνέβη γιατί είχε πράγματι τη θεμιτή αξία, αλλά γιατί την εκθείασε ο μέγιστος ποιητής, ο Όμηρος, και της προσέδωσε με το λόγο του την ομορφιά ενός ιδανικού συμβόλου.

Η εποχή μας, όμως, δεν είναι μια εποχή που επιτρέπει τα μοναχικά αυτά ταξίδια και τις ατομικές επιδιώξεις, καθώς αν οι άνθρωποι δεν ενώσουν τις δυνάμεις τους για να διεκδικήσουν από κοινού τα επωφελή για το κοινωνικό σύνολο, θα βρεθούν συντετριμμένοι υπό την πίεση των ισχυρών πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων. Έχουν παρέλθει πια τα χρόνια των μεμονωμένων ηρώων. Τώρα πια οι πολίτες οφείλουν να ομονοούν και να παλεύουν μαζί για τα δίκαιά τους, αφού έχουν ν’ αντιμετωπίσουν δυνάμεις που κανένας ήρωας του παρελθόντος δεν χρειάστηκε ποτέ να αντιπαλέψει.  

Κωνσταντίνος Καβάφης «Dünya Güzeli»

John Frederick Lewis

Κωνσταντίνος Καβάφης «Dünya Güzeli»

Το κάτοπτρον δεν μ’ απατά, είν’ αληθής η θέα,

δεν είναι άλλη ως εμέ επί της γης ωραία.

Οι οφθαλμοί μου στίλβοντας αδάμαντας ομοιάζουν,

του κοραλλίου την χροιάν τα χείλη μου πλησιάζουν,

δύο σειραί μαργαριτών το στόμα μου στολίζουν.

Το σώμα μου είν’ εύχαρι, το πόδι μου φημίζουν,

χείρες, λαιμός κατάλευκοι, κόμη μεταξωτή...

                πλην, φευ, τι ωφελεί;

Εντός αυτού του μισητού κλεισμένη χαρεμίου,

ποίος το κάλλος μου ορά επί της υφηλίου;

Μόνον αντίζηλοι εχθραί φαρμακευμένον βλέμμα

με ρίπτουν, ή απαίσιοι ευνούχοι, και το αίμα

παγώνει εις τας φλέβας μου ότ’ έρχεται κοντά μου

ο απεχθής μου σύζυγος. Προφήτα, Δέσποτά μου,

σύγγνωθι την καρδίαν μου αλγούσ’ αν εκφωνή,

                Aς ήμην Χριστιανή!

Αν εγεννώμην Χριστιανή θα ήμην ελευθέρα

εις πάντας να δεικνύωμαι και νύκτωρ κ’ εν ημέρα·

και άνδρες μετά θαυμασμού, γυναίκες μετά φθόνου

θα ωμολόγουν, βλέποντες το κάλλος μου, εκ συμφώνου, —

Ότι η φυσις ως εμέ άλλην δεν θα παράξη.

Οσάκις θα διέβαινα εν ανοικτή αμάξη

θα επληρούντο της Σταμπούλ με πλήθος αι οδοί

                ίνα καθείς με ιδή.

Τίτλος: Τουρκική υπερθετική έκφραση που σημαίνει κυριολεκτικά «Η ωραία του ντουνιά (ή του κόσμου)», δηλαδή η πεντάμορφη ή ωραία των ωραίων. Πιθανώς, σε άλλο στάδιο, το ποίημα είχε τίτλο «Harem» ή «Χαρέμιον».

Το ποίημα «Dünya Güzeli» ανήκει στα Κρυμμένα του Κωνσταντίνου Καβάφη, καθώς ο ποιητής, αν και το ολοκλήρωσε, προτίμησε τελικά να μη το δημοσιεύσει. Επιλογή που μοιάζει δικαιολογημένη, αν λάβει κανείς υπόψη το γεγονός ότι παρουσιάζει σε αυτό μια μουσουλμάνα που θα προτιμούσε, για λόγους αυταρέσκειας, να είναι χριστιανή, αφού έτσι θα είχε τη δυνατότητα να επιδεικνύει τη σωματική της ομορφιά σε όλους τους ανθρώπους.

Προσέχουμε πως, αν και ο Καβάφης καταγράφει ένα μεμονωμένο περιστατικό μιας εξαιρετικά όμορφης κοπέλας που είναι κλεισμένη σ’ ένα χαρέμι, και δεν προχωρά σε κάποια γενίκευση που δύσκολα θα απέδιδε την πραγματικότητα, δεν παύει ωστόσο να προσεγγίζει ένα θέμα που οι μουσουλμάνοι το βλέπουν τελείως διαφορετικά. Όσο κι αν μοιάζει παράδοξο για τους ανθρώπους του δυτικού κόσμου, οι ίδιες οι μουσουλμάνες δεν εκλαμβάνουν την απόκρυψη του κάλλους τους ως μορφή καταπίεσης, αλλά ως έκφραση απόλυτου σεβασμού απέναντι στο πρόσωπό τους, εφόσον κρατούν τα θέλγητρά τους μόνο για τον σύζυγό τους. Μια μουσουλμάνα θεωρεί πως είναι ανούσιο και χυδαίο το να επιδεικνύει το σώμα της σε άλλους άνδρες, όπως κάνουν οι γυναίκες του δυτικού κόσμου, αφού μια τέτοια συμπεριφορά μοιάζει περισσότερο με υποτίμηση της αξίας της, παρά ως φανέρωμα ελευθερίας.

Δημιουργείται, άρα, μια προφανής αντίφαση, καθώς οι σκέψεις της μουσουλμάνας αποδίδονται από έναν μη μουσουλμάνο, που δεν είναι κατ’ ανάγκη σε θέση να κατανοήσει ή και να αποδεχτεί πλήρως τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο οι μουσουλμάνοι αντιλαμβάνονται αφενός την επίδειξη σεβασμού απέναντι σε μια γυναίκα και αφετέρου το πώς μια γυναίκα διαφυλάττει την ακεραιότητα και την αξιοπρέπειά της.  

Το κάτοπτρον δεν μ’ απατά, είν’ αληθής η θέα,

δεν είναι άλλη ως εμέ επί της γης ωραία.

Οι οφθαλμοί μου στίλβοντας αδάμαντας ομοιάζουν,

του κοραλλίου την χροιάν τα χείλη μου πλησιάζουν,

δύο σειραί μαργαριτών το στόμα μου στολίζουν.

Το σώμα μου είν’ εύχαρι, το πόδι μου φημίζουν,

χείρες, λαιμός κατάλευκοι, κόμη μεταξωτή...

                πλην, φευ, τι ωφελεί;

Το ποίημα είναι δοσμένο σε α΄ ενικό πρόσωπο, δημιουργώντας την εντύπωση πως ακούμε απευθείας τις σκέψεις ή καλύτερα το παράπονο της «ωραίας του ντουνιά», που περνά τις μέρες της κλεισμένη σ’ ένα χαρέμι.

Ο καθρέφτης δεν με απατά, δηλώνει η ωραία κοπέλα. Η θέα που αντικρίζει είναι αληθινή∙ δεν υπάρχει άλλη γυναίκα στη γη τόσο όμορφη όσο εκείνη. Τα μάτια της μοιάζουν με διαμάντια που λαμπυρίζουν, τα χείλη της είναι κατακόκκινα κι έχουν σχεδόν το χρώμα ενός κοραλλιού, τα δόντια της είναι ολόλευκα και στολίζουν το στόμα της σαν μαργαριτάρια. Το σώμα της είναι γεμάτο νεανική ζωτικότητα, τα πόδια της αξιοζήλευτα και φημισμένα∙ τα χέρια κι ο λαιμός της κατάλευκα, ενώ τα μαλλιά της σαν από μετάξι.

Ωστόσο, αναρωτιέται η κοπέλα, ποιο είναι το όφελος όλης αυτής της ομορφιάς, αν δεν μπορεί ο κόσμος να την αντικρίσει και να την καμαρώσει; Ερώτημα με το οποίο τίθεται, επί της ουσίας, από τον ποιητή το ζήτημα σχετικά με το πώς μπορεί τελικά να βιωθεί και, ίσως, να αξιοποιηθεί πλήρως το ιδιαίτερο αυτό δώρο της φύσης. Αποτελεί, άρα, η εξωτερική ομορφιά κάτι που θα πρέπει ο κάτοχός της να το εκλαμβάνει ως ένα απλό στοιχείο της συνολικής του υπόστασης, δίχως να του αποδίδει ξεχωριστή σημασία ή μήπως το σωματικό κάλλος συνιστά ένα στοιχείο προς «εκμετάλλευση», όπως θα μπορούσε ίσως να συμβεί με την υψηλή ευφυΐα και αντίληψη;

Εντός αυτού του μισητού κλεισμένη χαρεμίου,

ποίος το κάλλος μου ορά επί της υφηλίου;

Μόνον αντίζηλοι εχθραί φαρμακευμένον βλέμμα

με ρίπτουν, ή απαίσιοι ευνούχοι, και το αίμα

παγώνει εις τας φλέβας μου ότ’ έρχεται κοντά μου

ο απεχθής μου σύζυγος. Προφήτα, Δέσποτά μου,

σύγγνωθι την καρδίαν μου αλγούσ’ αν εκφωνή,

                Aς ήμην Χριστιανή!

Εφόσον η «ωραία του ντουνιά» είναι κλεισμένη μέσα στο μισητό χαρέμι, αισθάνεται πως η ομορφιά της χαραμίζεται αφού κανένας δεν μπορεί να τη θαυμάσει. Οι μόνοι που τη βλέπουν είναι οι αντίζηλες γυναίκες που τις ρίχνουν φαρμακερά βλέμματα μίσους κι αντιπάθειας κι οι απαίσιοι ευνούχοι που λειτουργούν ως δεσμοφύλακές της. Ενώ, εκείνος που έχει τα αποκλειστικά δικαιώματα επάνω στο όμορφο σώμα της, ο σύζυγός της, της προκαλεί τρόμο. Κάθε φορά που νιώθει τον μισητό αυτό άνθρωπο να την πλησιάζει αισθάνεται το αίμα της να παγώνει στις φλέβες της.

Το μίσος κι η απέχθεια που έχει για το σύζυγό της καθιστούν τη ζωή της αβίωτη, πολύ περισσότερο κι από το γεγονός ότι βρίσκεται έγκλειστη σ’ ένα χαρέμι. Η όλη νοοτροπία των Μουσουλμάνων πως η γυναίκα διαφυλάττει το κάλλος της μόνο για το σύζυγό της και πως μόνο εκείνος μπορεί να απολαμβάνει και να θαυμάζει την ομορφιά αυτή, αίρεται από την απουσία συναίνεσης. Η πανέμορφη αυτή κοπέλα διόλου δεν αγαπά και δεν εκτιμά το σύζυγό της, οπότε το να προσφέρει τα κάλλη της σ’ αυτόν, που τόσο τον μισεί, αποτελεί για εκείνη ένα πραγματικό μαρτύριο.

Η έκκληση που απευθύνει, επομένως, στον μεγάλο Προφήτη να συγχωρέσει τον πόνο της καρδιάς της που την εξωθεί να αποζητά κάτι το ανήκουστο∙ που την εξωθεί στο να εύχεται να ήταν Χριστιανή, προκύπτει, όχι από τη φιλαρέσκειά της, αλλά από την τραυματική επίγνωση πως είναι αναγκασμένη να δίνεται σ’ έναν άντρα που μισεί, χωρίς να έχει το δικαίωμα ή τη δυνατότητα να φύγει μακριά του. Η κοπέλα είναι φυλακισμένη σε μια ανυπόφορη ζωή, στο πλαίσιο της οποίας γνωρίζει μόνο την αντιπάθεια του περίγυρού της και τη φρικιαστική υποχρέωση να προσφέρει τον εαυτό της σε κάποιον που της προκαλεί απέχθεια. Το να αναζητά την ελευθερία της είναι, άρα, κάτι λογικό κι αναμενόμενο.

Αν εγεννώμην Χριστιανή θα ήμην ελευθέρα

εις πάντας να δεικνύωμαι και νύκτωρ κ’ εν ημέρα∙

και άνδρες μετά θαυμασμού, γυναίκες μετά φθόνου

θα ωμολόγουν, βλέποντες το κάλλος μου, εκ συμφώνου, —

Ότι η φυσις ως εμέ άλλην δεν θα παράξη.

Οσάκις θα διέβαινα εν ανοικτή αμάξη

θα επληρούντο της Σταμπούλ με πλήθος αι οδοί

                ίνα καθείς με ιδή.

Στη σκέψη της κοπέλας η ζωή μιας Χριστιανής γυναίκας είναι απολύτως προτιμητέα σε σχέση με τη δική της, εφόσον είναι μια ζωή ελευθερίας, που επιτρέπει στη γυναίκα να αποφασίζει η ίδια για τον εαυτό της. Αν μπορούσε, λοιπόν, να ήταν κι εκείνη Χριστιανή, αν ίσως είχε γεννηθεί Χριστιανή, θα είχε το ελεύθερο να επιδεικνύει νυχθημερόν σε όλους την εκπληκτική ομορφιά της, και τότε, οι άνδρες με θαυμασμό κι οι γυναίκες με ζήλια θα παραδέχονταν από κοινού, βλέποντάς την, πως η φύση δεν έχει δημιουργήσει άλλη σαν κι εκείνη. Κάθε φορά, μάλιστα, που θα περνούσε στους δρόμους με μια ανοιχτή άμαξα, θα γέμιζαν οι δρόμοι της Κωνσταντινούπολης με πλήθος ανθρώπων, για να μπορέσουν να τη δουν και να τη θαυμάσουν.

Το όραμα ελευθερίας που συντηρεί στην ψυχή της η όμορφη κοπέλα είναι γεμάτο θαυμασμό και αναγνώριση για το θεσπέσιο κάλλος της. Είναι γεμάτο με όσα τώρα στερείται, αφού εκεί που βρίσκεται κανείς δεν της αναγνωρίζει το ξεχωριστό της ομορφιάς της κι όλοι είτε τη φθονούν είτε της προκαλούν πόνο. Έτσι, ό,τι τώρα ποθεί όσο τίποτε, είναι να της δοθεί η δυνατότητα να βιώσει την πλήρη αποδοχή, που τόσο έχει λείψει από τη ζωή της∙ είναι να γνωρίσει έναν άνευ όρων θαυμασμό και μια πάνδημη αναγνώριση της μοναδικότητάς της. Εκεί δεν θα είναι μία από τις πολλές συζύγους ενός μισητού ανθρώπου∙ εκεί θα είναι η ωραιότερη γυναίκα του κόσμου και κανείς δεν θα μπορεί να την αναγκάσει να σκεπάσει το πρόσωπό της και να κρύψει από το θαυμασμό του κόσμου το υπέροχο αυτό δώρο που της προσέφερε η φύση.  

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Έργα τέχνης εναντίον καλλιτεχνών

Marlo Dela Rosa

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Έργα τέχνης εναντίον καλλιτεχνών

Ακόμα κι αν κάποιος κατάφερνε να δημιουργήσει έναν πίνακα που θα ήταν πανομοιότυπος μ’ έναν πίνακα, ας πούμε, του Σεζάν, αυτό σαν επίτευγμα διαφέρει πολύ από το επίτευγμα του ίδιου του Σεζάν. Αυτό που εν μέρει εκτιμούμε στο επίτευγμα του Σεζάν δεν είναι απλώς η δημιουργία ενός μεμονωμένου, όμορφου πίνακα, αλλά μάλλον ο τρόπος με τον οποίο καθιέρωσε ένα πρωτότυπο στυλ και δημιούργησε μια ολόκληρη σειρά από πίνακες. Η πρωτοτυπία του αποτελεί μέρος του επιτεύγματός του, όπως επίσης και ο τρόπος με τον οποίο οι διαφορετικοί πίνακες που δημιούργησε κατά τη διάρκεια της ζωής του συνεισφέρουν στο να κατανοήσουμε κάθε μεμονωμένο έργο που παρήγαγε. Μπορούμε να εκτιμήσουμε απόλυτα το καλλιτεχνικό του επίτευγμα τοποθετώντας απλώς τον κάθε πίνακα μέσα στο πλαίσιο ολόκληρης της παραγωγής του.

Αντίθετα, ένας πλαστογράφος μπορεί να έχει το μηχανιστικό ταλέντο ως ζωγράφος που είχε και ο Σεζάν, παρόλο που το επίτευγμα του Σεζάν δεν περιορίζεται στο ταλέντο του ως τεχνίτη. Ο πλαστογράφος που αντιγράφει χωρίς πρωτοτυπία δεν μπορεί ποτέ να ευελπιστεί ότι θα γίνει μεγάλος ζωγράφος· γιατί ο πλαστογράφος δεν μπορεί να παρουσιάσει πρωτοτυπία με τον τρόπο που ήταν πρωτότυπος ο Σεζάν. Όμως, στην περίπτωση που ο πλαστογράφος παράγει έργα στο στυλ του Σεζάν, αντί για πραγματικά αντίγραφα υπαρκτών πινάκων, μπορεί να υπάρχουν σοβαρότεροι λόγοι, για να συγκριθεί η καλλιτεχνική αξία των απομιμήσεων με την αξία των πινάκων του Σεζάν. Ωστόσο, ο πλαστογράφος θα αντέγραφε ένα στυλ αντί να το δημιουργήσει.

Από την πλευρά μας εμείς έχουμε την τάση να εκτιμούμε τη δημιουργικότητα του αυθεντικού καλλιτέχνη περισσότερο από τις ικανότητες του αντιγραφέα, επειδή η δημιουργικότητα είναι σημαντική πλευρά της καλλιτεχνικής αξίας. Αυτό αποδεικνύει βεβαίως ότι δε θα πρέπει να θεωρούμε τον πλαστογράφο ισάξιο με τον πρωτότυπο καλλιτέχνη, απλώς και μόνο επειδή είναι ικανός να παράγει μια πειστική απομίμηση. Και σ’ αυτήν την περίπτωση, όταν έχουμε το αντίγραφο ενός αυθεντικού πίνακα, μπορούμε και πάλι να εκτιμήσουμε την καλλιτεχνική αξία του Σεζάν βλέποντας το αντίγραφο. Αυτό το επιχείρημα, λοιπόν, δεν αντιτάσσεται στην καλλιτεχνική αξία των απομιμήσεων, αλλά στα καλλιτεχνικά προσόντα των πλαστογράφων. Το αντίγραφο θα μας επέτρεπε να διαπιστώσουμε την ιδιοφυΐα του Σεζάν και όχι του πλαστογράφου.

Τέλος, το πραγματικό πρόβλημα με τις πλαστογραφίες είναι ότι από τη φύση τους περιλαμβάνουν μια προσπάθεια να παραπλανήσουν το κοινό ως προς την πηγή τους. Μια πλαστογραφία δεν θα ήταν πλαστογραφία χωρίς την πρόθεση να παραπλανήσει. Θα ήταν αντίγραφο ή ζωγραφικό πείραμα στο στυλ κάποιου άλλου καλλιτέχνη. Ο λόγος που οι πλαστογραφίες είναι κατώτερες των αυθεντικών έργων είναι εν μέρει το γεγονός ότι εμπεριέχουν το στοιχείο της παραπλάνησης, που ισοδυναμεί με ψέμα. Επομένως, ίσως υπάρχουν σοβαροί λόγοι να διατηρήσουμε κάποια ηθικά ζητήματα ξεχωριστά από τα καλλιτεχνικά, γιατί κι αν μια λαμπρή πλαστογραφία εμπεριέχει την παραπλάνηση, δεν παύει εντούτοις να είναι εντυπωσιακή ως έργο τέχνης.

Σεζάν: Σπουδαίος Γάλλος ζωγράφος του 19ου αιώνα.

N. Warburton (1999). Φιλοσοφία – Τα βασικά ζητήματα. Αθήνα: Περίπλους, 251 -252 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Το να δημιουργήσει κάποιος ένα πιστό αντίγραφο ενός πίνακα δεν αποτελεί ισάξιο επίτευγμα με αυτό του αρχικού καλλιτέχνη, μιας κι είναι εκείνος που με την πρωτοτυπία του έχει καθιερώσει ένα ιδιαίτερο στυλ. Το μηχανιστικό ταλέντο του αντιγραφέα δεν θα τον οδηγήσει ποτέ στο να γίνει μεγάλος ζωγράφος, αφού του λείπει αυτή ακριβώς η πρωτοτυπία. Το κοινό, άλλωστε, εκτιμά πολύ περισσότερο τη δημιουργικότητα του αυθεντικού καλλιτέχνη, μιας κι η δημιουργικότητα συνιστά καίρια πτυχή της καλλιτεχνικής αξίας ενός έργου. Ο αντιγραφέας, έτσι, αν κι έχει τη δυνατότητα να παράγει πιστά αντίγραφα, το μόνο που επιτυγχάνει είναι να αναδεικνύει την αξία του πρωτότυπου δημιουργού. Το ουσιαστικό πρόβλημα, πάντως, με τις πλαστογραφίες είναι ότι ενέχουν την πρόθεση να παραπλανήσουν το κοινό, κι αυτό μας αποτρέπει από το να εκτιμήσουμε το γεγονός ότι αρκετά συχνά είναι κι αυτές εντυπωσιακά έργα τέχνης.   

Β1. Πού έγκειται, κατά τον συγγραφέα, η καλλιτεχνική αξία ενός έργου του Σεζάν; (60 –80 λέξεις)

Η καλλιτεχνική αξία ενός έργου του Σεζάν έγκειται στη δημιουργικότητα του αυθεντικού καλλιτέχνη και στην πρωτοτυπία του. Ο Σεζάν κατόρθωσε να καθιερώσει το προσωπικό του πρωτότυπο στυλ και να δημιουργήσει έτσι μια σειρά έργων που αλληλοσυμπληρώνονται, αφού κάθε μεμονωμένο του έργο μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα και τα υπόλοιπα. Το να μπορέσει, επομένως, ένας άλλος ζωγράφος να δημιουργήσει ένα πιστό αντίγραφο ενός έργου του Σεζάν, αυτό δεν τον καθιστά σε καμία περίπτωση ισάξιό του, αφού ακόμη κι αν έχει το αναγκαίο μηχανιστικό ταλέντο, δεν έχει εντούτοις τη δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία του Σεζάν, που συνιστούν επί της ουσίας την καλλιτεχνική αξία των έργων του.

Β1. Ποιο είναι, κατά τον συγγραφέα, το αληθινό πρόβλημα σε σχέση με ένα πλαστό έργο τέχνης; (60 – 80 λέξεις)

Το αληθινό πρόβλημα με τα πλαστά έργα τέχνης -με τις πλαστογραφίες- είναι πως εμπεριέχουν από τη γένεσή τους τη δόλια πρόθεση να παραπλανήσουν το κοινό σε σχέση με την πραγματική τους ταυτότητα. Αν το αντίγραφο ενός έργου δεν είχε δημιουργηθεί με σκοπό να εξαπατήσει το φιλότεχνο κοινό, θα αποτελούσε ένα απλό αντίγραφο ή μια απόπειρα μίμησης του στυλ ενός άλλου καλλιτέχνη, δεν θα ήταν μια πλαστογραφία. Αν, επομένως, μπορούσε με κάποιο τρόπο να παραμεριστεί το ηθικό ζήτημα της προσπάθειας του πλαστογράφου να παραπλανήσει το κοινό, τότε θα ήταν ευκολότερο να εκτιμηθεί το γεγονός ότι μια εξαιρετική πλαστογραφία αποτελεί κι η ίδια ένα εντυπωσιακό έργο τέχνης.   

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, για ποιον λόγο το κοινό τείνει να εκτιμά περισσότερο τη δημιουργικότητα του καλλιτέχνη από τη δεξιοτεχνία του αντιγραφέα; (60 –80 λέξεις)

Το κοινό εκτιμά περισσότερο τη δημιουργικότητα του καλλιτέχνη από τη δεξιοτεχνία του αντιγραφέα, διότι είναι ακριβώς το στοιχείο της δημιουργικότητας που αποτελεί μία από τις πιο βασικές πλευρές της καλλιτεχνικής αξίας. Έτσι, ο αντιγραφέας δεν μπορεί να θεωρηθεί ισάξιος με τον δημιουργό, επειδή είναι απλώς σε θέση να παράγει ένα πειστικό αντίγραφο, αφού δεν έχει τη δημιουργική εκείνη πτυχή που θα του επέτρεπε να οδηγηθεί στην παραγωγή ενός πρωτότυπου και μοναδικού στυλ, όπως το κατόρθωσε ο καλλιτέχνης. Κάθε αντίγραφο, επομένως, όσο καλό κι αν είναι, αποτελεί μια ακόμη ευκαιρία για να εκτιμήσουμε την ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία του αρχικού δημιουργού.  

Β1. Ποια μπορεί, κατά τον συγγραφέα, να είναι η καλλιτεχνική αξία ενός πλαστού έργου τέχνης; (60 –80 λέξεις)

Ο συγγραφέας επισημαίνει πως εκείνο που διακρίνει τον μεγάλο δημιουργό είναι η πρωτοτυπία του έργου του. Ένας πίνακας, επομένως, που αποτελεί αντίγραφο ενός αυθεντικού έργου, έχει σαφώς ως έργο τη δική του καλλιτεχνική αξία, καθώς ενδέχεται να αποτελεί μια τόσο λαμπρή απομίμηση, ώστε να συνιστά ένα εντυπωσιακό έργο τέχνης, δεν μπορεί ωστόσο να προσδώσει στο δημιουργό του τον τίτλο του σημαντικού καλλιτέχνη, μιας και λείπει από αυτό η αναγκαία πρωτοτυπία. Ο πλαστογράφος μπορεί, δηλαδή, να έχει φτιάξει ένα εκπληκτικό αντίγραφο, με τη δική του ξεχωριστή αξία, αλλά σε καμία περίπτωση ο ίδιος δεν μπορεί να θεωρηθεί σημαντικός καλλιτέχνης, αφού δεν τον διακρίνει η επιθυμητή εκείνη δημιουργικότητα που αποτελεί γνώρισμα των μεγάλων δημιουργών.

Β2α. Να επισημάνετε δύο διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στη δεύτερη παράγραφο (Αντίθετα… δημιουργήσει) του κειμένου.

- Όμως

- Ωστόσο

Β2β. Να δηλώσετε τη σχέση συνοχής που επιτυγχάνεται.

Η λέξη «όμως» χρησιμοποιείται για να συνδέσει αντιθετικά προτάσεις του κειμένου.

Ο σύνδεσμος «ωστόσο» χρησιμοποιείται, επίσης, για να δηλώσει μια σχέση αντίθεσης ανάμεσα στις επιμέρους ιδέες του κειμένου.

B2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύτερης παραγράφου (Αντίθετα… δημιουργήσει) του κειμένου;

Θεματική περίοδος: Αντίθετα, ένας πλαστογράφος μπορεί να έχει το μηχανιστικό ταλέντο ως ζωγράφος που είχε και ο Σεζάν, παρόλο που το επίτευγμα του Σεζάν δεν περιορίζεται στο ταλέντο του ως τεχνίτη.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Ο πλαστογράφος που αντιγράφει χωρίς πρωτοτυπία δεν μπορεί ποτέ να ευελπιστεί ότι θα γίνει μεγάλος ζωγράφος· γιατί ο πλαστογράφος δεν μπορεί να παρουσιάσει πρωτοτυπία με τον τρόπο που ήταν πρωτότυπος ο Σεζάν. Όμως, στην περίπτωση που ο πλαστογράφος παράγει έργα στο στυλ του Σεζάν, αντί για πραγματικά αντίγραφα υπαρκτών πινάκων, μπορεί να υπάρχουν σοβαρότεροι λόγοι, για να συγκριθεί η καλλιτεχνική αξία των απομιμήσεων με την αξία των πινάκων του Σεζάν.

Κατακλείδα: Ωστόσο, ο πλαστογράφος θα αντέγραφε ένα στυλ αντί να το δημιουργήσει.

Β2. Να γράψετε από έναν πλαγιότιτλο για την δεύτερη (Αντίθετα… δημιουργήσει) και την τρίτη παράγραφο (Από… πλαστογράφου) του κειμένου.

2^η παράγραφος: Η πρωτοτυπία συνιστά βασικό γνώρισμα των μεγάλων δημιουργών.

3^η παράγραφος: Η δημιουργικότητα ως καίριο στοιχείο της καλλιτεχνικής αξίας ενός έργου.

Β2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 1^η και τη 2^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του επιρρήματος «αντίθετα» που δηλώνει αντίθεση, αντιδιαστολή σε σχέση με όσα έχουν αναφερθεί προηγουμένως.

Η συνοχή ανάμεσα στη 2 και την 3^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση της φράσης «Από την πλευρά μας», προκειμένου να δηλωθεί η συνήθης στάση εκτίμησης του ευρύτερου κοινού απέναντι στη δημιουργικότητα του καλλιτέχνη.

Η συνοχή ανάμεσα στην 3^η και την 4^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του επιρρήματος «τέλος» που υποδηλώνει την πρόθεση του γράφοντος να ολοκληρώσει τους συλλογισμούς του με κάποιες τελευταίες διαπιστώσεις.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: μεμονωμένου, συνεισφέρουν, ευελπιστεί, πειστική, παραπλανήσουν (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κ.λπ.)

- Τα δυσάρεστα αυτά κρούσματα είναι μεμονωμένες περιπτώσεις που δεν πρέπει να μας ανησυχούν.

- Στην επιτυχία της βραδιάς συνεισέφεραν πολλοί παράγοντες.

- Ευελπιστούμε ότι θα ανταποκριθείτε θετικά στο αίτημά μας.

- Τα επιχειρήματά του ήταν τόσο πειστικά, ώστε έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην τελική τους απόφαση.

- Προσπάθησε να παραπλανήσει τους ξένους δημοσιογράφους παρουσιάζοντας μια εξωραϊσμένη εικόνα των φυλακών.

Γ1. «Μια πλαστογραφία δεν θα ήταν πλαστογραφία χωρίς την πρόθεση να παραπλανήσει».

Να εντάξετε την παραπάνω περίοδο σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Ο ζωγράφος εκείνος που έχει τη δυνατότητα να φτιάξει ένα απόλυτα πειστικό αντίγραφο ενός αριστουργήματος, είναι, εύλογα, προικισμένος με ένα εξαιρετικό ταλέντο. Εντούτοις, δεν κατορθώνει να καταξιωθεί ως δημιουργός, εφόσον δεν έχει πιθανώς την αναγκαία πρωτοτυπία για να καθιερώσει ένα δικό του στυλ ή έστω την ειλικρινή πρόθεση να δηλώσει πως φτιάχνει αντίγραφα γνωστών έργων∙ προτιμά να επιχειρήσει την παραπλάνηση κάποιου υποψήφιου αγοραστή. Μια πλαστογραφία, άλλωστε, δεν θα ήταν πλαστογραφία χωρίς την πρόθεση να παραπλανήσει.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: καθιέρωσε, πρωτοτυπία, αυθεντικού, αντιτάσσεται, παραπλάνησης (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.)

- Το 1976 καθιερώθηκε η δημοτική ως επίσημη γλώσσα του ελληνικού κράτους.

- Προσπαθούμε να μην επαναλαμβάνουμε τα καθιερωμένα, γι’ αυτό κάθε πρωτοτυπία είναι ευπρόσδεκτη.

- Πρόκειται για τα αυθεντικά έγγραφα, όχι για αντίγραφα.

- Στο πλήθος των κατηγοριών αντέταξε την αφοσίωσή του στο καθήκον.

- Η ψεύτικες υποσχέσεις των πολιτικών αποσκοπούν στην παραπλάνηση των ψηφοφόρων.

Γ1.Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε την ακόλουθη περίοδο:

«Ο πλαστογράφος που αντιγράφει χωρίς πρωτοτυπία δεν μπορεί ποτέ να ευελπιστεί ότι θα γίνει μεγάλος ζωγράφος».

Ό,τι εκτιμάται στην τέχνη, πέρα βέβαια από την τεχνική ικανότητα του δημιουργού, είναι ο ιδιαίτερος τρόπος θέασης και μετάπλασης της πραγματικότητας που οδηγεί στο πλάσιμο ενός εντελώς πρωτότυπου έργου. Ο πραγματικός καλλιτέχνης θαυμάζεται για τη διαμόρφωση του προσωπικού του στυλ, για τη δική του «φωνή» που διακρίνεται με την ατομικότητά της από την αντίστοιχη καλλιτεχνική έκφραση όλων των άλλων δημιουργών. Η προσωπική αυτή σφραγίδα συνιστά αναγκαίο γνώρισμα της αληθινής τέχνης. Ο πλαστογράφος, επομένως, που αντιγράφει χωρίς πρωτοτυπία δεν μπορεί ποτέ να ευελπιστεί ότι θα γίνει μεγάλος ζωγράφος.

Γ2α. Αφού επισημάνετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας, να αιτιολογήσετε τη χρήση του.

... κι αν μια λαμπρή πλαστογραφία εμπεριέχει την παραπλάνηση...

Το επίθετο «λαμπρή», που κυριολεκτικά δηλώνει κάτι που βγάζει έντονη λάμψη, χρησιμοποιείται μεταφορικά για να δηλώσει πως κάτι ξεχωρίζει (εδώ η πλαστογραφία), πως υπερέχει σε σχέση με άλλα πράγματα του ίδιου είδους.

Γ2β. Να γράψετε μία περίοδο 20-30 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιήσετε το παράδειγμα της μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης που επιλέξατε με κυριολεκτικό / δηλωτικό τρόπο.

Την ομορφιά της φύσης μπορεί να τη διαπιστώσει κανείς παντού ολόγυρά του, είτε παρατηρώντας ένα μικρό λουλούδι στη γη είτε ένα λαμπρό αστέρι στον ουρανό.

Γ2α. «…επειδή η δημιουργικότητα είναι σημαντική πλευρά της καλλιτεχνικής αξίας».

Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στην παραπάνω πρόταση είναι κυριολεκτική / δηλωτική ή μεταφορική / συνυποδηλωτική.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική, εφόσον η λέξη πλευρά δεν χρησιμοποιείται με την κυριολεκτική της σημασία.

Γ2β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη πλευρά. Στην πρώτη χρησιμοποιήστε τη λέξη κυριολεκτικά / δηλωτικά και στη δεύτερη μεταφορικά / συνυποδηλωτικά.

- Το κάστρο βρίσκεται στην πάνω πλευρά του νησιού. 

- Εξετάστηκαν προσεχτικά όλες οι πλευρές του προβλήματος.

Γ2α. «Ο λόγος που οι πλαστογραφίες είναι κατώτερες των αυθεντικών έργων είναι εν μέρει το γεγονός ότι εμπεριέχουν το στοιχείο της παραπλάνησης».

Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η δευτερεύουσα αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που οι πλαστογραφίες είναι κατώτερες των αυθεντικών έργων»

Γ2β. Να γράψετε αν είναι προσδιοριστική ή παραθετική / προσθετική.

Η πρόταση είναι προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (ο λόγος), γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από αυτόν με κόμμα. 

Τίτος Πατρίκιος «Τέλος του καλοκαιριού» [II]

Alessandro Della Pietra

Τίτος Πατρίκιος «Τέλος του καλοκαιριού» [II]

Χωρίς να σε βλέπω χωρίς να σου μιλάω

χωρίς ν’ αγγίζω ούτε μια σκιά απ’ το βήμα σου

χωρίς – πόσο γυμνός ακόμα θα ‘θελες να μείνω;

Μη με πιστεύεις, σε τίποτα μη με πιστέψεις.

Κι όταν εντάσσω τις στιγμές στα σίγουρα σχήματά μου

όταν ανασκευάζω το χαμόγελό σου

όταν αποκαλώ την ομορφιά φθαρτό περίβλημα

μη με πιστεύεις – κι όμως σου λέω την αλήθεια.

Δεν την αντέχω αυτή τη μάταιη ελπίδα

να επιζώ σε μια τυχαία σου σκέψη

μα κάθε βράδυ τη ζεσταίνω απ’ την αρχή.

Ο Τίτος Πατρίκιος καταγράφει το επώδυνο των συνθηκών που ακολουθούν τη μονομερή παρακμή του έρωτα, όταν η αγαπημένη γυναίκα δεν επιθυμεί πια τη συνέχιση της μεταξύ τους σχέσης και απαιτεί την απομάκρυνση εκείνου από τη ζωή της. Το ποιητικό υποκείμενο, που αισθάνεται ακόμη έντονα τον έρωτά του για εκείνη, συμμορφώνεται στις απαιτήσεις της, μα δεν παύει στιγμή να βιώνει τον πόνο της απόρριψης και την έλλειψη της παρουσίας της.  

Χωρίς να σε βλέπω χωρίς να σου μιλάω

χωρίς ν’ αγγίζω ούτε μια σκιά απ’ το βήμα σου

χωρίς – πόσο γυμνός ακόμα θα ‘θελες να μείνω;

Μη έχοντας πια το δικαίωμα να τη βλέπει και να της μιλάει, μη έχοντας καν τη δυνατότητα να βρεθεί στα ίδια μέρη μ’ εκείνη, για ν’ αντλήσει έστω την παρηγοριά πως πριν λίγο στάθηκε κι εκείνη στο ίδιο σημείο∙ μη έχοντας τη δυνατότητα να συσχετίζεται με τον οποιοδήποτε τρόπο μαζί της, αναρωτιέται πόσο μεγαλύτερη στέρηση θα πρέπει να γνωρίσει και να βιώσει μέχρι εκείνη να τον αναζητήσει εκ νέου∙ μέχρι εκείνη να πάψει να τον κρατά μακριά της.

Μη με πιστεύεις, σε τίποτα μη με πιστέψεις.

Κι όταν εντάσσω τις στιγμές στα σίγουρα σχήματά μου

όταν ανασκευάζω το χαμόγελό σου

όταν αποκαλώ την ομορφιά φθαρτό περίβλημα

μη με πιστεύεις – κι όμως σου λέω την αλήθεια.

Το ποιητικό υποκείμενο βιώνει μια ιδιότυπη εσωτερική σύγκρουση, καθώς από τη μία επιδιώκει να απομυθοποιήσει την αγαπημένη γυναίκα και την έλξη που ασκεί επάνω του, μα από την άλλη δεν θέλει να της δημιουργήσει την αίσθηση πως είναι έτοιμος να ζήσει χωρίς εκείνη. Της ζητά, λοιπόν, να μην τον πιστεύει, να μην τον πιστεύει σε τίποτα απ’ ό,τι της λέει, μιας και γνωρίζει πως τα λόγια του δεν είναι τίποτε περισσότερο από ατελείς προσπάθειες αποκαθήλωσης μιας έλξης που διατηρείται εντούτοις σταθερά ισχυρή.

Κάθε στιγμή που βίωσαν μαζί ο ποιητής τείνει να την αντιλαμβάνεται και να την ερμηνεύει με βάση τις δικές του πεποιθήσεις και προσδοκίες, παραποιώντας υπό μία έννοια την πραγματικότητα, αφού θέλησή του είναι να την προσαρμόσει στα δικά του έτοιμα σχήματα, που μόνο στόχο έχουν να επαναβεβαιώνουν τις όποιες πλάνες του σε σχέση με τις προθέσεις και τις επιθυμίες εκείνης. Στο ίδιο πλαίσιο, άλλωστε, εντάσσεται κι η τάση του να ανασκευάζει το χαμόγελό της, καθιστώντας το μια μορφή επιβεβαίωσης και συγκατάνευσης στις εσωτερικές του επιθυμίες. Οι κοινές τους εμπειρίες, μα κι οι εκφράσεις του προσώπου της, διαβάζονται εκ νέου από τον ερωτευμένο ποιητή και λαμβάνουν ένα νόημα διαφορετικό, ένα νόημα που συμφωνεί με την εναγώνια επιθυμία μιας αμοιβαιότητας.

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, επιχειρεί ν’ απελευθερωθεί από τα δεσμά του έρωτα, αποκαλώντας την ομορφιά ένα φθαρτό περίβλημα, ένα προσωρινής αξίας προνόμιο που δεν μπορεί να επιβιώσει στο πέρασμα του χρόνου. Ο ποιητής θέλει να κάμψει την ένταση της έλξης που αισθάνεται για εκείνη, δοκιμάζοντας να εκλογικεύσει τα συναισθήματά του και να τα ερμηνεύσει ως απλή αντίδραση απέναντι σ’ ένα εξωτερικό ερέθισμα -το κάλλος της-, που δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να διαρκέσει. Μια προσπάθεια που, παρά το γεγονός ότι βασίζεται σε μια αληθινή διαπίστωση, δεν μπορεί εντούτοις να ευοδωθεί, καθώς ο έρωτας δεν τιθασεύεται με τη λογική, ούτε γεννιέται μόνο ως ανταπόκριση στην ομορφιά ενός προσώπου.  

Δεν την αντέχω αυτή τη μάταιη ελπίδα

να επιζώ σε μια τυχαία σου σκέψη

μα κάθε βράδυ τη ζεσταίνω απ’ την αρχή.

Ο ποιητής υποτάσσεται έτσι στην απρόσμενη ανθεκτικότητα του ερωτικού συναισθήματος και αναγκάζεται να παραμείνει υπό τα ακατάλυτα δεσμά του. Και παρόλο που γνωρίζει πως εκείνη δεν έχει πια καμία πρόθεση να τον δεχτεί ξανά κοντά της, δεν μπορεί παρά να μένει αγκιστρωμένος στη δική της μορφή και σκέψη. Ό,τι του απομένει τελικά είναι η αναζήτηση παραμυθίας μέσα από την επώδυνη διατήρηση της ίδιας μάταιης ελπίδας -που φροντίζει κάθε βράδυ να την αναθερμαίνει ξανά και ξανά- πως έστω κι αν δεν είναι μαζί της, τουλάχιστον η ανάμνησή του θα επιβιώνει σε κάποια τυχαία της σκέψη. Είναι τέτοια η ένταση του έρωτά του, που μη μπορώντας να απομακρυνθεί ψυχικά από εκείνη και μη μπορώντας να αναζητήσει μια νέα ερωτική επαφή, αναγκάζεται ν’ αρκείται στον μηρυκασμό και στην αναβίωση παλαιότερων στιγμών, διατηρώντας πάντοτε την ελπίδα πως κάποτε η παρουσία του κι οι κοινές τους εμπειρίες θα περνούν κι από τη δική της σκέψη.

Ο έρωτας, που προσφέρει έντονη και διαρκή ευδαιμονία όταν είναι αμοιβαίος, λειτουργεί ως πηγή αδιάκοπης οδύνης όταν βιώνεται μονομερώς και δίχως ανταπόκριση, εφόσον καθηλώνει το άτομο σε μια κατάσταση έμμονης προσήλωσης σ’ ένα πρόσωπο που παραμένει σταθερά απρόσιτο. Κι είναι σ’ αυτή την κατάσταση που βρίσκεται αίφνης ο ποιητής, όταν η αγαπημένη γυναίκα παύει ν’ ανταποκρίνεται στα συναισθήματά του και διεκδικεί την αποδέσμευσή της από την παρουσία του, έστω κι αν γνωρίζει πώς αισθάνεται για εκείνη και πόσο έντονος είναι ακόμη ο έρωτάς του.