Σοφοκλέους «Αντιγόνη» [Συντακτική ανάλυση Προλόγου 1-99]

Magdalena Russocka

Σοφοκλέους «Αντιγόνη» [Συντακτική ανάλυση Προλόγου 1-99]

ΑΝΤΙΓΟΝΗ

             

Ὦ κοινὸν αὐτάδελφον Ἰσμήνης κάρα, ἆρ᾽ οἶσθα  

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας.

οἶσθα: Ρήμα. σύ: Εννοούμενο υποκείμενο ρήματος. Ὦ κάρα: Κλητική προσφώνηση. Ἰσμήνης: Γενική κτητική στο κάρα. κοινὸν αὐτάδελφον: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο κάρα. [Σχήμα υπαλλαγής: ένας επιθετικός προσδιορισμός που αναφέρεται σε γενική κτητική δεν τίθεται επίσης σε γενική, ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός, αλλά στην πτώση του όρου που προσδιορίζει η γενική κτητική.]

ὅ τι τῶν ἀπ᾽ Οἰδίπου κακῶν ἐστί  

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική μερικής άγνοιας ως αντικείμενο του ρήματος οἶσθα. Εκφέρεται με οριστική, καθώς δηλώνει ερώτηση για το πραγματικό.  

ἐστί: Ρήμα. ὅ τι: Υποκείμενο ρήματος. τῶν κακῶν: Γενική διαιρετική στο ὅ τι. ἀπ᾽ Οἰδίπου: Εμπρόθετος προσδιορισμός της προέλευσης. τῶν ἀπ᾽ Οἰδίπου: Επιθετικός προσδιορισμός στο κακῶν δυνάμει του άρθρου.

ὁποῖον Ζεύς οὐχὶ νῷν ἔτι ζώσαιν τελεῖ;

Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική πρόταση στο ὅ τι.

τελεῖ: Ρήμα. Ζεύς: Υποκείμενο ρήματος. ὁποῖον: Αντικείμενο ρήματος. νῷν: Δοτική προσωπική αντιχαριστική στο τελεῖ. ζώσαιν: Χρονική μετοχή συνημμένη στο νῷν. ἔτι: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ζώσαιν.

οὐδὲν γὰρ οὔτ᾽ ἀλγεινὸν οὔτ᾽ ἄτης ἄτερ οὔτ᾽ αἰσχρὸν οὔτ᾽ ἄτιμόν ἐστί.   

Κύρια πρόταση

ἐστί: Ρήμα. οὐδὲν: Υποκείμενο ρήματος. ἀλγεινὸν, αἰσχρὸν, ἄτιμόν: Επιθετικοί προσδιορισμοί του υποκειμένου. ἄτης ἄτερ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της εξαίρεσης.

ὁποῖον οὐ τῶν σῶν τε κἀμῶν οὐκ ὄπωπ᾽ ἐγὼ κακῶν [ὄν]

Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο οὐδὲν της κύριας πρότασης.

ὄπωπα: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο. ὄν: Εννοούμενη κατηγορηματική μετοχή από το ρήμα αίσθησης. ὁποῖον: Υποκείμενο κατηγορηματικής μετοχής. τῶν κακῶν: Γενική κατηγορηματική διαιρετική μέσω της μετοχής ὄν. σῶν τε κἀμῶν: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο κακῶν.

καὶ νῦν τί (ἐστί) τοῦτ᾽ αὖ κήρυγμα

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας  

ἐστί: Ρήμα. κήρυγμα: Υποκείμενο ρήματος. τοῦτο: Επιθετικός προσδιορισμός στο κήρυγμα. τί: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. νῦν & αὖ: Επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου στο ρήμα.

(ὅ) φασι πανδήμῳ πόλει θεῖναι τὸν στρατηγὸν ἀρτίως;

Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο κήρυγμα.

φασί: Ρήμα. τινές: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. θεῖναι: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο ρήματος. τόν στρατηγόν: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). πόλει: Δοτική του τόπου στο απαρέμφατο. ἀρτίως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

ἔχεις τι

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας

ἔχεις: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. τι: Αντικείμενο.

κεἰσήκουσας;

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας

εἰσήκουσας: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο.

ἤ σε λανθάνει πρὸς τοὺς φίλους στείχοντα τῶν ἐχθρῶν κακά;

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας

λανθάνει: Ρήμα. κακά: Υποκείμενο ρήματος (αττική σύνταξη). σε: Αντικείμενο ρήματος. στείχοντα: Κατηγορηματική μετοχή, ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στο κακά, το οποίο λειτουργεί ως υποκείμενό της. πρὸς τοὺς φίλους: Εμπρόθετος προσδιορισμός που εκφράζει κατεύθυνση. τῶν ἐχθρῶν: Γενική κτητική στο κακά.

ΙΣΜΗΝΗ      

ἐμοὶ μὲν οὐδεὶς μῦθος, Ἀντιγόνη, φίλων οὔθ᾽ ἡδὺς οὔτ᾽ ἀλγεινὸς ἵκετο

Κύρια πρόταση

ἵκετο: Ρήμα. μῦθος: Υποκείμενο. ἐμοὶ: Αντικείμενο ρήματος. Ἀντιγόνη: Κλητική προσφώνηση. φίλων: Γενική αντικειμενική στο μῦθος. οὐδεὶς / ἡδὺς / ἀλγεινὸς: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο μῦθος.

ἐξ ὅτου δυοῖν ἀδελφοῖν ἐστερήθημεν δύο μιᾷ θανόντων ἡμέρᾳ διπλῇ χερί· 

Δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα της κύριας.

ἐστερήθημεν: Ρήμα. ἡμεῖς: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἀδελφοῖν: Αντικείμενο ρήματος. δυοῖν: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀδελφοῖν. θανόντων: Επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο ἀδελφοῖν, το οποίο λειτουργεί ως υποκείμενό της. ἡμέρᾳ: Δοτική του χρόνου στο θανόντων. μιᾷ: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἡμέρᾳ. χερί: Δοτική του οργάνου στο θανόντων. διπλῇ: Επιθετικός προσδιορισμός στο χερί.

ἐπεὶ δὲ φροῦδός ἐστιν Ἀργείων στρατὸς ἐν νυκτὶ τῇ νῦν,

Δευτερεύουσα χρονική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο οἶδα της κύριας πρότασης.

ἐστιν: Ρήμα. στρατός: Υποκείμενο. φροῦδός: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. Ἀργείων: Γενική κτητική στο στρατὸς. ἐν νυκτὶ: Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου. τῇ νῦν: Επιθετικός προσδιορισμός στο νυκτί.

οὐδὲν οἶδα ὑπέρτερον, οὔτ᾽ εὐτυχοῦσα μᾶλλον οὔτ᾽ ἀτωμένη.

Κύρια πρόταση

οἶδα: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). οὐδὲν: Αντικείμενο ρήματος. ὑπέρτερον: Επιθετικός προσδιορισμός στο οὐδὲν. εὐτυχοῦσα & ἀτωμένη: Κατηγορηματικές μετοχές στο υποκείμενο μέσω του οἶδα. μᾶλλον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στις κατηγορηματικές μετοχές.

AN. ᾔδη καλῶς

Κύρια πρόταση

ᾔδη: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). καλῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.

σ᾽ ἐκτὸς αὐλείων πυλῶν τοῦδ᾽ οὕνεκ᾽ ἐξέπεμπον,

Κύρια πρόταση

ἐξέπεμπον: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο ρήματος (εννοείται). σε: Αντικείμενο ρήματος. ἐκτὸς: Επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου στο ρήμα. πυλῶν: Γενική του χωρισμού. αὐλείων: Επιθετικός προσδιορισμός στο πυλῶν. τοῦδ᾽ οὕνεκα: Εμπρόθετος προσδιορισμός με αναστροφή προθέσεως, που δηλώνει το σκοπό στο ρήμα.

ὡς μόνη κλύοις.       

Δευτερεύουσα τελική πρόταση, εκφερόμενη με ευκτική του πλαγίου λόγου λόγω εξάρτησης από ιστορικό χρόνο.

κλύοις: Ρήμα. συ: Εννοείται ως υποκείμενο. μόνη: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο υποκείμενο.

ΙΣ. Τί δ᾽ ἔστι;

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας

ἔστι: Ρήμα. τί: Υποκείμενο ρήματος.

δηλοῖς γάρ τι καλχαίνουσ᾽ ἔπος.  

Κύρια πρόταση

δηλοῖς: Ρήμα. συ: Εννοείται ως υποκείμενο. καλχαίνουσα: Κατηγορηματική μετοχή μέσω του δηλοῖς, ως κατηγορούμενο στο υποκείμενο συ. ἔπος: Αντικείμενο μετοχής. τι: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἔπος.

ΑΝ. Οὐ γὰρ τάφου νῷν τὼ κασιγνήτω Κρέων τὸν μὲν προτίσας, τὸν δ᾽ ἀτιμάσας ἔχει;

Ευθείες ερωτηματικές προτάσεις, ολικής άγνοιας

προτίσας ἔχει / ἀτιμάσας ἔχει: Ρήματα. Κρέων: Υποκείμενο των ρημάτων. τόν μέν: Αντικείμενο του προτίσας ἔχει. τόν δέ: Άμεσο αντικείμενο του ἀτιμάσας ἔχει. τάφου: Έμμεσο αντικείμενο του ἀτιμάσας ἔχει. νῷν: Δοτική προσωπική ηθική. τὼ κασιγνήτω: Αιτιατική σε θέση γενικής διαιρετικής (σχήμα: καθ’ όλον και μέρος). [Ένας όρος της πρότασης που δηλώνει το όλον, αντί να τεθεί σε γενική διαιρετική, τίθεται στην πτώση στην οποία βρίσκεται ο όρος ή οι όροι που δηλώνουν το μέρος του όλου.] 

Ἐτεοκλέα μέν σὺν δίκῃ χρησθεὶς δικαίᾳ καὶ νόμῳ, κατὰ χθονὸς ἔκρυψε τοῖς ἔνερθεν ἔντιμον νεκροῖς,

Κύρια πρόταση

ἔκρυψε: Ρήμα. Κρέων: Εννοείται ως υποκείμενο. Ἐτεοκλέα: Αντικείμενο ρήματος. ἔντιμον: Προληπτικό κατηγορούμενο του αντικειμένου. τοῖς νεκροῖς: Δοτική αντικειμενική στο ἔντιμον. ἔνερθεν: Επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο. τοῖς ἔνερθεν: Επιθετικός προσδιορισμός στο νεκροῖς δυνάμει του άρθρου. χρησθεὶς: Χρονική μετοχή (ή τροπική), συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. σὺν δίκῃ & σύν νόμῳ: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί του τρόπου στη μετοχή. δικαίᾳ: Επιθετικός προσδιορισμός στο δίκῃ. κατὰ χθονὸς: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα.

ὡς λέγουσι

Δευτερεύουσα αναφορική παραβολική πρόταση, που δηλώνει τρόπο.

λέγουσι: Ρήμα. οἱ ἄνθρωποι: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος.

τὸν δ᾽ ἀθλίως θανόντα Πολυνείκους νέκυν ἀστοῖσί φασιν ἐκκεκηρῦχθαι τὸ μὴ τάφῳ καλύψαι μηδὲ κωκῦσαί τινα, ἐᾶν δ᾽ ἄκλαυτον, ἄταφον, οἰωνοῖς γλυκὺν θησαυρὸν εἰσορῶσι πρὸς χάριν βορᾶς.

Κύρια πρόταση

φασιν: Ρήμα. οἱ ἄνθρωποι: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἐκκεκηρῦχθαι: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο ρήματος. τὸ μὴ καλύψαι / τό μή κωκῦσαί / τό ἐᾶν: Έναρθρα απαρέμφατα ως υποκείμενα του ειδικού απαρεμφάτου. ἀστοῖσί: Αντικείμενο του ἐκκεκηρῦχθαι. τινά: Υποκείμενο των έναρθρων απαρεμφάτων. τόν νέκυν: Αντικείμενο των έναρθρων απαρεμφάτων. Πολυνείκους: Γενική κτητική στο νέκυν. τὸν θανόντα: Επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νέκυν. ἀθλίως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. τάφῳ: Δοτική του μέσου στο καλύψαι. ἄκλαυτον, ἄταφον, θησαυρὸν: Κατηγορούμενο στο νέκυν μέσω του απαρεμφάτου ἐᾶν. γλυκὺν: Επιθετικός προσδιορισμός στο θησαυρὸν. οἰωνοῖς: Δοτική προσωπική χαριστική στο ἐᾶν. εἰσορῶσι: Επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο οἰωνοῖς, το οποίο λειτουργεί ως υποκείμενό της. πρὸς χάριν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού στη μετοχή. βορᾶς: Γενική αντικειμενική στο χάριν.

Τοιαῦτά φασι τὸν ἀγαθὸν Κρέοντα σοὶ κἀμοί κηρύξαντ᾽ ἔχειν, καὶ δεῦρο νεῖσθαι ταῦτα τοῖσι μὴ εἰδόσιν σαφῆ προκηρύξοντα, καὶ τὸ πρᾶγμ᾽ ἄγειν οὐχ ὡς παρ᾽ οὐδέν, ἀλλ᾽ φόνον προκεῖσθαι δημόλευστον ἐν πόλει.

Κύρια πρόταση

φασιν: Ρήμα. οἱ ἄνθρωποι: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. κηρύξαντα ἔχειν / νεῖσθαι / ἄγειν: Ειδικά απαρέμφατα ως αντικείμενα του ρήματος. τόν Κρέοντα: Υποκείμενο των απαρεμφάτων (ετεροπροσωπία). τὸν ἀγαθὸν: Επιθετικός προσδιορισμός στο Κρέοντα. Τοιαῦτά: Άμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου κηρύξαντα ἔχειν. σοὶ κἀμοί: Έμμεσα αντικείμενα του απαρεμφάτου κηρύξαντα ἔχειν. προκεῖσθαι: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. φόνον: Υποκείμενο του απαρεμφάτου προκεῖσθαι (ετεροπροσωπία). δημόλευστον: Επιθετικός προσδιορισμός στο φόνον. ἐν πόλει: Εμπρόθετος προσδιορισμός τόπου. δεῦρο: Επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου στο νεῖσθαι. προκηρύξοντα: Τελική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο των απαρεμφάτων τόν Κρέοντα. ταῦτα: Άμεσο αντικείμενο της μετοχής. τοῖσι μὴ εἰδόσιν: Επιθετική μετοχή ως έμμεσο αντικείμενο της μετοχής προκηρύξοντα. σαφῆ: Προληπτικό κατηγορούμενο του αντικειμένου ταῦτα. τὸ πρᾶγμα: Αντικείμενο του ειδικού απαρεμφάτου ἄγειν. παρ᾽ οὐδέν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της σύγκρισης στο ἄγειν.

λέγω γὰρ κἀμέ

Κύρια παρενθετική πρόταση

λέγω: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο. κἀμέ: Αντικείμενο ρήματος.

ὃς ἂν τούτων τι δρᾷ

Δευτερεύουσα αναφορικοϋποθετική πρόταση. Δημιουργεί πλάγιο λανθάνοντα υποθετικό λόγο με απόδοση το απαρέμφατο προκεῖσθαι. Ο υποθετικός λόγος δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον. Υπόθεση: ἂν + Υποτακτική (δρᾷ). Απόδοση (σε ευθύ λόγο): πρόκειται (Οριστική Ενεστώτα).

δρᾷ: Ρήμα. ὃς: Υποκείμενο. τι: Σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος. τούτων: Γενική διαιρετική στο τι.

Οὕτως ἔχει σοι ταῦτα,

Κύρια πρόταση

ἔχει: Ρήμα. ταῦτα: Υποκείμενο (αττική σύνταξη). σοι: Δοτική προσωπική ηθική. Οὕτως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.

καὶ δείξεις τάχα

Κύρια πρόταση

δείξεις: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. τάχα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

εἴτ᾽ εὐγενὴς πέφυκας εἴτ᾽ ἐσθλῶν κακή. 

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας, διμελής, που λειτουργεί ως αντικείμενο του ρήματος δείξεις της κύριας.

πέφυκας: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. εὐγενὴς / κακή: Κατηγορούμενα του υποκειμένου. ἐσθλῶν: Γενική της καταγωγής στο ρήμα.

ΙΣ. Τί δ᾽, ὦ ταλαῖφρον ἐγὼ λύουσ᾽ ἂν εἴθ᾽ ἅπτουσα προσθείμην πλέον;

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας

προσθείμην: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο. Τί: Αντικείμενο ρήματος. πλέον: Επιθετικός προσδιορισμός στο τί. ὦ ταλαῖφρον: Κλητική προσφώνηση. λύουσα / ἅπτουσα: Τροπικές μετοχές συνημμένες στο υποκείμενο του ρήματος.

εἰ τάδ᾽ ἐν τούτοις ἐστί,

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Δημιουργεί υποθετικό λόγο του πραγματικού. Υπόθεση: εἰ + Οριστική . Απόδοση: Δυνητική Ευκτική (προσθείμην ἂν).

ἐστί: Ρήμα. τάδε: Υποκείμενο (αττική σύνταξη). ἐν τούτοις: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση.

           

ΑΝ. Εἰ ξυμπονήσεις

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική, ολικής άγνοιας ως αντικείμενο του ρήματος σκόπει.

ξυμπονήσεις: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος.

καὶ ξυνεργάσῃ

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική, ολικής άγνοιας ως αντικείμενο του ρήματος σκόπει.

ξυνεργάσῃ: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος.

σκόπει.

Κύρια πρόταση

σκόπει: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος.

             

ΙΣ. Ποῖόν τι κινδύνευμα λέγεις σκοπεῖν;

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας

λέγεις: Εννοείται ως ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. σκοπεῖν: Τελικό απαρέμφατο, εννοείται ως αντικείμενο του ρήματος. με: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). κινδύνευμα: Αντικείμενο του εννοούμενου απαρεμφάτου. Ποῖόν τι: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο κινδύνευμα.

ποῖ γνώμης ποτ᾽ εἶ; 

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας.

εἶ: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. ποῖ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου. γνώμης: Γενική διαιρετική στο ποῖ. ποτέ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

ΑΝ. Εἰ τὸν νεκρὸν ξὺν τῇδε κουφιεῖς χερί.          

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας, ως αντικείμενο στο εννοούμενο ρήμα σκόπει της κύριας πρότασης.

κουφιεῖς: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. τὸν νεκρὸν: Αντικείμενο ρήματος. ξὺν χερί: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει συνεργασία / συνδρομή. τῇδε: Επιθετικός προσδιορισμός στο χερί.

ΙΣ. Ἦ γὰρ νοεῖς θάπτειν σφ᾽, ἀπόρρητον πόλει;

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας.

νοεῖς: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. θάπτειν: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία). σφε: Αντικείμενο του απαρεμφάτου.  ἀπόρρητον ὄν: Εναντιωματική μετοχή με υποκείμενο το θάπτειν. πόλει: Αντικείμενο της εναντιωματικής μετοχής.

ΑΝ. Τὸν γοῦν ἐμὸν καὶ τὸν σόν ἀδελφόν νοῶ θάπτειν·

Κύρια πρόταση

νοῶ: Εννοείται ως ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο. θάπτειν: Εννοούμενο τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο ρήματος, με υποκείμενο ἐγώ (ταυτοπροσωπία). τόν ἀδελφόν: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. τον ἐμὸν καὶ τὸν σόν: Επιθετικοί προσδιορισμοί στο ἀδελφόν.

ἢν σὺ μὴ θέλῃς (θάπτειν),

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Δημιουργεί υποθετικό λόγο του προσδοκώμενου. Υπόθεση: ἢν + Υποτακτική. Απόδοση: Τελικό απαρέμφατο (θάπτειν).

μὴ θέλῃς: Ρήμα. σὺ: Υποκείμενο. θάπτειν: Εννοούμενο τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος, με υποκείμενο σύ (ταυτοπροσωπία).

οὐ γὰρ δὴ προδοῦσ᾽ ἁλώσομαι.     

Κύρια πρόταση

ἁλώσομαι: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο. προδοῦσα: Κατηγορηματική μετοχή ως κατηγορούμενο στο ἐγώ, το οποίο λειτουργεί ως υποκείμενό της.

ΙΣ. Ὦ σχετλία, Κρέοντος ἀντειρηκότος νοεῖς θάπτειν;

Ευθεία ερωτηματική πρόταση, ολικής άγνοιας

νοεῖς: Εννοείται ως ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. θάπτειν: Τελικό απαρέμφατο, εννοείται ως αντικείμενο του ρήματος. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία). ἀντειρηκότος: Γενική απόλυτη εναντιωματική μετοχή. Κρέοντος: Υποκείμενο της εναντιωματικής μετοχής. Ὦ σχετλία: Κλητική προσφώνηση.

ΑΝ. Ἀλλ᾽ οὐδὲν αὐτῷ τῶν ἐμῶν μ᾽ εἴργειν μέτα.

Κύρια πρόταση

μέτα: Ρήμα. εἴργειν: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. αὐτόν: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). αὐτῷ: Δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα. με: Άμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου. τῶν ἐμῶν: Έμμεσο αντικείμενο του απαρεμφάτου. οὐδὲν: Αιτιατική του ποσού.

ΙΣ. Οἴμοι· φρόνησον, ὦ κασιγνήτη,

Κύρια πρόταση

φρόνησον: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. ὦ κασιγνήτη: Κλητική προσφώνηση.

πατὴρ ὡς νῷν ἀπεχθὴς δυσκλεής τ᾽ ἀπώλετο, πρὸς αὐτοφώρων ἀμπλακημάτων διπλᾶς ὄψεις ἀράξας αὐτὸς αὐτουργῷ χερί·

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση ως αντικείμενο στο ρήμα φρόνησον της κύριας.

ἀπώλετο: Ρήμα. πατήρ: Υποκείμενο ρήματος. ἀπεχθὴς δυσκλεής: Επιρρηματικά κατηγορούμενα του τρόπου στο υποκείμενο. νῷν: Δοτική προσωπική ηθική στο ρήμα. ἀράξας: Χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. αὐτὸς: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο πατήρ. ὄψεις: Αντικείμενο της μετοχής. διπλᾶς: Επιθετικός προσδιορισμός στο ὄψεις. χερί: Δοτική του οργάνου. αὐτουργῷ: Επιθετικός προσδιορισμός στο χερί. πρὸς ἀμπλακημάτων: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας στο ἀράξας. αὐτοφώρων: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀμπλακημάτων.  

ἔπειτα μήτηρ καὶ γυνή, διπλοῦν ἔπος, πλεκταῖσιν ἀρτάναισι λωβᾶται βίον·

Κύρια πρόταση

λωβᾶται: Ρήμα. μήτηρ καὶ γυνή: Υποκείμενα ρήματος. βίον: Αντικείμενο ρήματος. ἔπος: Παράθεση στο μήτηρ καὶ γυνή. διπλοῦν: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἔπος. ἀρτάναισι: Δοτική του οργάνου στο λωβᾶται. πλεκταῖσιν: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀρτάναισι. ἔπειτα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

τρίτον δ᾽ ἀδελφὼ δύο μίαν καθ᾽ ἡμέραν αὐτοκτονοῦντε τὼ ταλαιπώρω μόρον κοινὸν κατειργάσαντ᾽ ἐπαλλήλοιν χεροῖν.

Κύρια πρόταση

κατειργάσαντο: Ρήμα. ἀδελφὼ: Υποκείμενο ρήματος. μόρον: Αντικείμενο ρήματος. δύο: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀδελφὼ. τὼ ταλαιπώρω: Παράθεση στο ἀδελφὼ.  κοινὸν: Επιθετικός προσδιορισμός στο μόρον. αὐτοκτονοῦντε: Τροπική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. χεροῖν: Δοτική του οργάνου. ἐπαλλήλοιν: Επιθετικός προσδιορισμός στο χεροῖν. καθ᾽ ἡμέραν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα. μίαν: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἡμέραν. τρίτον: Προεξαγγελτική παράθεση.

σκόπει

Κύρια πρόταση

σκόπει: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο.

Νῦν δ᾽ αὖ μόνα δὴ νὼ λελειμμένα ὅσῳ κάκιστ᾽ ὀλούμεθα,

Δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, μερικής άγνοιας, ως αντικείμενο στο ρήμα σκόπει.

ὀλούμεθα: Ρήμα. νὼ: Υποκείμενο ρήματος. λελειμμένα: Επιθετική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο νὼ, το οποίο λειτουργεί ως υποκείμενό της. μόνα: Κατηγορούμενο στο υποκείμενο μέσω της μετοχής. κάκιστα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στη μετοχή. ὅσῳ: Δοτική του ποσού στο κάκιστα. Νῦν / αὖ: Επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου στο ρήμα.

εἰ νόμου βίᾳ ψῆφον τυράννων ἢ κράτη παρέξιμεν.

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Δημιουργεί υποθετικό λόγο του πραγματικού. Υπόθεση: εἰ + Οριστική (παρέξιμεν). Απόδοση: Οριστική: ὀλούμεθα.

παρέξιμεν: Ρήμα. ἡμεῖς: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ψῆφον / κράτη: Αντικείμενα του ρήματος. τυράννων: Γενική υποκειμενική στο ψῆφον. βίᾳ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα. νόμου: Γενική αντικειμενική στο βίᾳ.

Ἀλλ᾽ ἐννοεῖν χρὴ τοῦτο μὲν

Κύρια πρόταση

χρή: Ρήμα. ἐννοεῖν: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. σε: Εννοούμενο υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). τοῦτο: Αντικείμενο του απαρεμφάτου.

γυναῖχ᾽ ὅτι ἔφυμεν, ὡς πρὸς ἄνδρας οὐ μαχουμένα·     

Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως επεξήγηση στο τοῦτο της κύριας πρότασης.

ἔφυμεν: Ρήμα. ἡμεῖς: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. γυναῖκε: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. ὡς οὐ μαχουμένα: Τελική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. πρὸς ἄνδρας: Εμπρόθετος προσδιορισμός της εναντίωσης.

ἔπειτα δ᾽ [ἐννοεῖν χρὴ]

Κύρια πρόταση

χρή: Εννοείται ως ρήμα. ἐννοεῖν: Τελικό απαρέμφατο ως εννοούμενο υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. σε: Εννοούμενο υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). ἔπειτα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

οὕνεκ᾽ ἀρχόμεσθ᾽ ἐκ κρεισσόνων καὶ ταῦτ᾽ ἀκούειν κἄτι τῶνδ᾽ ἀλγίονα.     

Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως αντικείμενο του εννοούμενου απαρεμφάτου της κύριας πρότασης.

ἀρχόμεσθα: Ρήμα. ἡμεῖς: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἐκ κρεισσόνων: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο ρήμα. ἀκούειν: Απαρέμφατο του αποτελέσματος από το ρήμα. ἡμεῖς: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ταυτοπροσωπία). ταῦτα / ἀλγίονα: Αντικείμενα του απαρεμφάτου. τῶνδε: Γενική συγκριτική στο ἀλγίονα. ἔτι: Επιρρηματικός του ποσού.

Ἐγὼ μὲν οὖν αἰτοῦσα τοὺς ὑπὸ χθονὸς ξύγγνοιαν ἴσχειν, τοῖς ἐν τέλει βεβῶσι πείσομαι·

Κύρια πρόταση

πείσομαι: Ρήμα. Ἐγὼ: Υποκείμενο. τοῖς βεβῶσι: Επιθετική μετοχή ως αντικείμενο ρήματος. ἐν τέλει: Εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση. αἰτοῦσα: Τροπική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. τοὺς ὑπὸ χθονὸς: Άμεσο αντικείμενο της μετοχής και υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). ἴσχειν: Τελικό απαρέμφατο ως έμμεσο αντικείμενο της μετοχής. ξύγγνοιαν: Αντικείμενο του απαρεμφάτου ἴσχειν.   

ὡς βιάζομαι τάδε,

Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση.

βιάζομαι: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο ρήματος. τάδε: Αντικείμενο ρήματος.

τὸ γὰρ περισσὰ πράσσειν οὐκ ἔχει νοῦν οὐδένα.           

Κύρια πρόταση

οὐκ ἔχει: Ρήμα. τό πράσσειν: Έναρθρο απαρέμφατο ως υποκείμενο ρήματος. τινά: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). περισσά: Σύστοιχο αντικείμενο του απαρεμφάτου. νοῦν: Αντικείμενο ρήματος. οὐδένα: Επιθετικός προσδιορισμός στο νοῦν.

ΑΝ. οὔτ᾽ ἂν κελεύσαιμι

Κύρια πρόταση

ἂν κελεύσαιμι: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. σε: Εννοείται ως αντικείμενο του ρήματος.  

οὔτ᾽ ἄν ἐμοῦ γ᾽ ἂν ἡδέως δρῴης μέτα.

Κύρια πρόταση

ἂν δρῴης: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἐμοῦ μέτα: Εμπρόθετος προσδιορισμός της σύμπραξης (αναστροφή προθέσεως). ἡδέως: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.

εἰ θέλοις ἔτι πράσσειν,

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Δημιουργεί υποθετικό λόγο της απλής σκέψης του λέγοντος. Υπόθεση: εἰ + Ευκτική (θέλοις). Απόδοση: Δυνητική Ευκτική (ἂν δρῴης).

θέλοις: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. πράσσειν: Τελικό απαρέμφατο ως αντικείμενο του ρήματος. Το απαρέμφατο έχει ως υποκείμενο το εννοούμενο σύ (ταυτοπροσωπία). ἔτι: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

Ἀλλ᾽ ἴσθι

Κύρια πρόταση

ἴσθι: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος.

ὁποία σοι δοκεῖ [εἰδέναι],

Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση ως αντικείμενο του ρήματος ἴσθι.

δοκεῖ: Ρήμα. εἰδέναι: Εννοούμενο τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του ρήματος, με υποκείμενο το εννοούμενο σε (ετεροπροσωπία). σοι: Δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα. ὁποία: Αντικείμενο του εννοούμενου απαρεμφάτου.

κεῖνον δ᾽ ἐγὼ θάψω·

Κύρια πρόταση

θάψω: Ρήμα. ἐγὼ: Υποκείμενο. κεῖνον: Αντικείμενο.

καλόν [ἔσται] μοι τοῦτο ποιούσῃ θανεῖν.

Κύρια πρόταση

καλόν ἔσται: Απρόσωπη έκφραση. θανεῖν: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση. μοι: Δοτική προσωπική. ποιούσῃ: Χρονική μετοχή συνημμένη στη δοτική προσωπική. τοῦτο: Αντικείμενο της μετοχής.

Φίλη μετ᾽ αὐτοῦ κείσομαι, φίλου μέτα, ὅσια πανουργήσασα·

Κύρια πρόταση

κείσομαι: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. φίλη: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. μετ᾽ αὐτοῦ / φίλου μέτα (αναστροφή πρόθεσης): Εμπρόθετοι προσδιορισμοί που δηλώνουν μεταφορικά τη σύμπραξη / συνεργασία. πανουργήσασα: Χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. ὅσια: Σύστοιχο αντικείμενο της μετοχής.

ἐπεὶ πλείων χρόνος [ἐστί]

Κύρια πρόταση       

ἐστί: Εννοούμενο ρήμα. χρόνος: Υποκείμενο. πλείων: Κατηγορούμενο του υποκειμένου μέσω του συνδετικού ρήματος.

ὃν δεῖ μ᾽ ἀρέσκειν τοῖς κάτω τῶν ἐνθάδε.

Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση ως επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη χρόνος της κύριας.

δεῖ: Ρήμα. ἀρέσκειν: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. με: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (αναγκαστική ετεροπροσωπία). τοῖς κάτω: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. τῶν ἐνθάδε: Γενική συγκριτική. ὃν: Αιτιατική του χρόνου.

ἐκεῖ γὰρ αἰεὶ κείσομαι·

Κύρια πρόταση

κείσομαι: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο. ἐκεῖ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου. αἰεὶ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου.

σοὶ δ᾽ εἰ δοκεῖ [ἀτιμάσαι]

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Δημιουργεί υποθετικό λόγο του πραγματικού. Υπόθεση: εἰ + Οριστική (δοκεῖ). Απόδοση: Προστακτική (ἀτιμάσασα ἔχε).

δοκεῖ: Ρήμα. ἀτιμάσαι: Εννοούμενο τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος, με υποκείμενο το εννοούμενο σε (ετεροπροσωπία). σοί: Δοτική προσωπική.

τὰ τῶν θεῶν ἔντιμ᾽ ἀτιμάσασα ἔχε.           

Κύρια πρόταση

ἀτιμάσασα ἔχε: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. τὰ ἔντιμα: Αντικείμενο ρήματος. τῶν θεῶν: Γενική υποκειμενική στο ἔντιμα. τὰ τῶν θεῶν: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἔντιμα δυνάμει του άρθρου.

ΙΣ. Ἐγὼ μὲν οὐκ ἄτιμα ποιοῦμαι [τὰ τῶν θεῶν ἔντιμα]

Κύρια πρόταση

ποιοῦμαι: Ρήμα. Ἐγὼ: Υποκείμενο. τὰ ἔντιμα: Εννοούμενο αντικείμενο ρήματος. ἄτιμα: Κατηγορούμενο του αντικειμένου. τῶν θεῶν: Εννοούμενη γενική υποκειμενική στο αντικείμενο.

τὸ δὲ βίᾳ πολιτῶν δρᾶν ἔφυν ἀμήχανος.  

Κύρια πρόταση

ἔφυν: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἀμήχανος: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. τὸ δρᾶν: Έναρθρο απαρέμφατο ως προσδιορισμός της αναφοράς (του κατά τι) στο ἀμήχανος. βίᾳ: Δοτική του τρόπου στο ααπρέμφατο. πολιτῶν: Γενική αντικειμενική μέσω του βίᾳ.

ΑΝ. Σὺ μὲν τάδε ἂν προὔχοιο,

Κύρια πρόταση

ἂν προὔχοιο: Ρήμα. Σὺ: Υποκείμενο ρήματος. τάδε: Αντικείμενο ρήματος. 

ἐγὼ δὲ δὴ τάφον χώσουσ᾽ ἀδελφῷ φιλτάτῳ πορεύσομαι.        

Κύρια πρόταση

πορεύσομαι: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο ρήματος. χώσουσα: Τελική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. τάφον: Αντικείμενο μετοχής. ἀδελφῷ: Δοτική προσωπική χαριστική. φιλτάτῳ: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἀδελφῷ.

ΙΣ. Οἴμοι ταλαίνης, ὡς ὑπερδέδοικά σου.           

Κύρια πρόταση

ὑπερδέδοικά: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο ρήματος. σου: Αντικείμενο ρήματος. ταλαίνης: Γενική της αιτίας μέσω του επιφωνήματος οἴμοι. ὡς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.   

ΑΝ. Μὴ ἐμοῦ προτάρβει·

Κύρια πρόταση

Μὴ προτάρβει: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἐμοῦ: Αντικείμενο ρήματος.

τὸν σὸν ἐξόρθου πότμον.   

Κύρια πρόταση

ἐξόρθου: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. τὸν πότμον: Αντικείμενο ρήματος. σὸν: Επιθετικός προσδιορισμός στο πότμον.

ΙΣ. Ἀλλ᾽ οὖν προμηνύσῃς γε τοῦτο μηδενὶ τοὔργον,

Κύρια πρόταση

προμηνύσῃς: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. τοὔργον: Άμεσο αντικείμενο ρήματος. μηδενὶ: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος. τοῦτο: Επιθετικός προσδιορισμός στο τοὔργον.

κρυφῇ δὲ κεῦθε [τοὔργον],

Κύρια πρόταση

κεῦθε: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. τοὔργον: Αντικείμενο ρήματος. κρυφῇ: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα.

σὺν δ᾽ αὕτως ἐγώ [κεύθω]. 

Κύρια πρόταση

κεύθω: Ρήμα. ἐγώ: Υποκείμενο. σὺν & αὕτως: Επιρρηματικοί προσδιορισμοί του τρόπου.

           

ΑΝ. Οἴμοι, καταύδα·

Κύρια πρόταση

καταύδα: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος.

πολλὸν ἐχθίων ἔσῃ σιγῶσα,

Κύρια πρόταση

ἔσῃ: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἐχθίων: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. πολλὸν: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ἐχθίων. σιγῶσα: Υποθετική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο του προσδοκώμενου. Υπόθεση: σιγῶσα = ἐάν σιγᾷς (ἐάν + Υποτακτική). Απόδοση: ἔσῃ (Οριστική Μέλλοντα)

ἐὰν μὴ πᾶσι κηρύξῃς τάδε. 

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Σχηματίζει υποθετικό λόγο του προσδοκώμενου με την κύρια. Υπόθεση: ἐάν μὴ κηρύξῃς (ἐάν + Υποτακτική Αορίστου). Απόδοση: (Οριστική Μέλλοντα).

μὴ κηρύξῃς: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. τάδε: Άμεσο αντικείμενο ρήματος. πᾶσι: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος.

ΙΣ. Θερμὴν ἐπὶ ψυχροῖσι καρδίαν ἔχεις. 

Κύρια πρόταση

ἔχεις: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. καρδίαν: Αντικείμενο του ρήματος. θερμήν: Επιθετικός προσδιορισμός στο καρδίαν. ἐπὶ ψυχροῖσι: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς.

ΑΝ. Ἀλλ᾽ οἶδ᾽ ἀρέσκουσα

Κύρια πρόταση

οἶδα: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο ρήματος και μετοχής. ἀρέσκουσα: Κατηγορηματική μετοχή μέσω του ρήματος οἶδα, ως κατηγορηματικός προσδιορισμός του υποκειμένου.

οἷς μάλισθ᾽ ἁδεῖν με χρή.   

Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση ως αντικείμενο της μετοχής ἀρέσκουσα.

χρή: Ρήμα. ἁδεῖν: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. με: Υποκείμενο του απαρεμφάτου (αναγκαστική ετεροπροσωπία). οἷς: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. μάλιστα: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο ἁδεῖν.

ΙΣ. Εἰ καὶ δυνήσῃ γ᾽·

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Δημιουργεί ελλειπτικό υποθετικό λόγο του πραγματικού (με σημασία προσδοκώμενου) με απόδοση την εννοούμενη κύρια πρόταση: ἀρέσεις. Υπόθεση: εἰ + Οριστική Μέλλοντα. Απόδοση: Οριστική Μέλλοντα.

δυνήσῃ: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο.

ἀλλ᾽ ἀμηχάνων ἐρᾷς.

Κύρια πρόταση

ἐρᾷς: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. ἀμηχάνων: Αντικείμενο ρήματος.

ΑΝ. Οὐκοῦν πεπαύσομαι.  

Κύρια πρόταση

πεπαύσομαι: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο.

ὅταν δὴ μὴ σθένω  

Δευτερεύουσα χρονικοϋποθετική πρόταση. Δημιουργεί λανθάνοντα υποθετικό λόγο του προσδοκώμενου με την κύρια που προηγείται. Υπόθεση: ἄν + Υποτακτική. Απόδοση: Οριστική συντελεσμένου Μέλλοντα.

μὴ σθένω: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο.

ΙΣ. Ἀρχὴν δὲ θηρᾶν οὐ πρέπει τἀμήχανα.           

Κύρια πρόταση

οὐ πρέπει: Ρήμα. θηρᾶν: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο ρήματος. τινά: Εννοείται ως υποκείμενο του απαρεμφάτου (ετεροπροσωπία). τἀμήχανα: Αντικείμενο απαρεμφάτου. Ἀρχὴν: Αιτιατική του χρόνου.

ΑΝ. Εἰ ταῦτα λέξεις

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Σχηματίζει σύνθετο υποθετικό λόγο του πραγματικού (με σημασία προσδοκώμενου) με αποδόσεις τις Οριστικές μέλλοντα ἐχθαρῇ / προσκείσῃ). Υπόθεση: Εἰ ταῦτα λέξεις (εἱ + Οριστική Μέλλοντα) Απόδοση: ἐχθαρῇ / προσκείσῃ (Οριστική Μέλλοντα)

λέξεις: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. ταῦτα: Σύστοιχο αντικείμενο ρήματος.

[Κυρίως εσωτερικό αντικείμενο ή σύστοιχο· φανερώνει το περιεχόμενο της ενέργειας του ρήματος. Είναι ομόρριζο με το ρήμα ή προέρχεται από τη ρίζα άλλου συνώνυμου ρήματος και συνοδεύεται συνήθως από επιθετικό προσδιορισμό. Πολλές φορές η σύστοιχη αιτιατική παραλείπεται και τότε ως σύστοιχο αντικείμενο λειτουργεί ο επιθετικός προσδιορισμός σε ουδέτερο γένος πληθυντικού, συνήθως, αριθμού.]

ἐχθαρῇ μὲν ἐξ ἐμοῦ

Κύρια πρόταση

ἐχθαρῇ: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. ἐξ ἐμοῦ: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου στο ρήμα.

ἐχθρὰ δὲ τῷ θανόντι προσκείσῃ δίκῃ

Κύρια πρόταση

προσκείσῃ: Ρήμα. σύ. Εννοείται ως υποκείμενο. ἐχθρὰ: Κατηγορούμενο του υποκειμένου. τῷ θανόντι: Επιθετική μετοχή ως δοτική αντικειμενική μέσω του ἐχθρὰ. Ως υποκείμενο της μετοχής λειτουργεί το άρθρο της. δίκῃ: Δοτική του τρόπου στο ρήμα.

[Επίθετα που σημαίνουν φιλία ή έχθρα συντάσσονται με δοτική αντικειμενική.]

Ἀλλ᾽ ἔα με καὶ τὴν ἐξ ἐμοῦ δυσβουλίαν παθεῖν τὸ δεινὸν τοῦτο·

Κύρια πρόταση

ἔα: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. με καὶ δυσβουλίαν: Άμεσα αντικείμενα ρήματος. παθεῖν: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος, τελικό απαρέμφατο. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου τίθεται το με (ετεροπροσωπία).  τὸ δεινὸν: Σύστοιχο αντικείμενο απαρεμφάτου. τοῦτο: Επιθετικός προσδιορισμός στο δεινὸν. ἐξ ἐμοῦ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της προέλευσης στο ρήμα. τὴν ἐξ ἐμοῦ: Επιθετικός προσδιορισμός στο δυσβουλίαν δυνάμει του άρθρου.

πείσομαι γὰρ οὐ τοσοῦτον οὐδὲν

Κύρια πρόταση

πείσομαι: Ρήμα. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο. οὐδὲν: Σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος. τοσοῦτον: Επιθετικός προσδιορισμός στο οὐδὲν.

ὥστε μὴ οὐ καλῶς θανεῖν.  

Δευτερεύουσα απαρεμφατική συμπερασματική πρόταση. Εκφέρεται με απαρέμφατο διότι το αποτέλεσμα δηλώνεται ως κάτι το ενδεχόμενο και δυνατό.

μὴ οὐ θανεῖν: Απαρέμφατο σε θέση ρήματος. ἐγώ: Εννοείται ως υποκείμενο. καλῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου.

ΙΣ. Ἀλλά στεῖχε·

Κύρια πρόταση

στεῖχε: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο.

εἰ δοκεῖ σοι

Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση. Σχηματίζει με την κύρια (στεῖχε) υποθετικό λόγο που δηλώνει το πραγματικό (1^ο είδος: εἰ + Οριστική – Απόδοση: Προστακτική)

δοκεῖ: Ρήμα. στείχειν: Εννοούμενο τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του ρήματος. σοι: Δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα. σε. Εννοούμενο υποκείμενο του τελικού απαρεμφάτου σε αιτιατική.

[Δοτική προσωπική:  Η δοτική προσωπική, όπως δηλώνει και το όνομά της, φανερώνει το πρόσωπο το οποίο αφορά το περιεχόμενο της πρότασης. Η δοτική προσωπική, επομένως, προσδιορίζει το σύνολο του περιεχομένου της πρότασης και όχι έναν συγκεκριμένο όρο της. Είναι συχνή η εμφάνισή της σε προτάσεις με απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις, όπου συσχετίζει το γενικό περιεχόμενο τη πρότασης με ένα συγκεκριμένο πρόσωπο.]

τοῦτο δ᾽ ἴσθι

Κύρια πρόταση

ἴσθι: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. τοῦτο: Αντικείμενο ρήματος.

ὅτι ἄνους μὲν ἔρχῃ, τοῖς φίλοις δ᾽ ὀρθῶς φίλη

Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως επεξήγηση στο τοῦτο της κύριας.

ἔρχῃ: Ρήμα. σύ: Εννοείται ως υποκείμενο. ἄνους, φίλη: Επιρρηματικά κατηγορούμενα του τρόπου στο σύ μέσω του ρήματος κίνησης. τοῖς φίλοις: Δοτική αντικειμενική στο φίλη. ὀρθῶς: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο φίλη.

[Επιρρηματικό κατηγορούμενο: Όταν το κατηγορούμενο έχει επιρρηματική σημασία και συνδέεται με το υποκείμενο με ένα ρήμα το οποίο συνήθως σημαίνει κίνηση ή σκόπιμη ενέργεια, ονομάζεται επιρρηματικό κατηγορούμενο και δηλώνει τις επιρρηματικές σχέσεις του τρόπου, του χρόνου, του τόπου, του σκοπού και της τάξης / σειράς.] 

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Οιδίπους»

Gustave Moreau, Oedipus and the Sphinx

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Οιδίπους»

Εγράφη έπειτα από ανάγνωσιν περιγραφής της ζωγραφιάς

«Ο Οιδίπους και η Σφιγξ» του Gustave Moreau.

Επάνω του η Σφιγξ είναι πεσμένη

με δόντια και με νύχια τεντωμένα

και μ’ όλην της ζωής την αγριάδα.

Ο Οιδίπους έπεσε στην πρώτη ορμή της,

τον τρόμαξεν η πρώτη εμφάνισή της —

τέτοια μορφή και τέτοιαν ομιλία

δεν είχε φαντασθή ποτέ έως τότε.

Μα μ’ όλο που ακκουμπά τα δυο του πόδια

το τέρας στου Οιδίποδος το στήθος,

συνήλθε εκείνος γρήγορα — και διόλου

τώρα δεν την φοβάται πια, γιατί έχει

την λύσιν έτοιμη και θα νικήση.

Κι’ όμως δεν χαίρεται γι’ αυτήν την νίκη.

Το βλέμμα του μελαγχολία γεμάτο

την Σφίγγα δεν κυττάζει, βλέπει πέρα

τον δρόμο τον στενό που πάει στας Θήβας,

και που στον Κολωνό θ’ αποτελειώση.

Και καθαρά προαισθάνεται η ψυχή του

που η Σφιγξ εκεί θα τον μιλήση πάλι

με δυσκολώτερα και πιο μεγάλα

αινίγματα που απάντησι δεν έχουν.

Το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Ο Οιδίπους» (1896) ανήκει στα Αποκηρυγμένα του∙ σ’ εκείνα, δηλαδή, τα ποιήματα τα οποία αν και αρχικώς ο ποιητής τα είχε δημοσιοποιήσει, κατόπιν, θεωρώντας πως δεν ανταποκρίνονται στο επίπεδο ωριμότητας της μεταγενέστερης παραγωγής, τα αποκήρυξε, αποφεύγοντας να τα ενσωματώσει σε κάποια από τις επόμενες συλλογές των ποιημάτων του.

Το «Ο Οιδίπους» είναι το πρώτο ποίημα του Καβάφη που είναι εμπνευσμένο -έμμεσα- από ζωγραφικό έργο, κι έχουμε εδώ την πρώτη -έμμεση- αναφορά σε θέμα αρχαίας ελληνικής τραγωδίας.

Σε αντίθεση με το «Ζωγραφισμένα» όπου η επαφή του Καβάφη με το έργο ζωγραφικής είναι άμεση, καθώς είναι ο ίδιος που παρατηρεί με προσοχή και απολαμβάνει το περιεχόμενο και την αρτιότητα ενός πίνακα (Κάθομαι και κυττάζω έτσι πολλήν ώρα. / Και μες στην τέχνη πάλι, ξεκουράζομαι απ’ την δούλεψή της.), στο «Ο Οιδίπους» η έμπνευση προκύπτει από την ανάγνωση της περιγραφής μιας ζωγραφιάς, κι όχι άμεσα από το ίδιο το έργο.

Επάνω του η Σφιγξ είναι πεσμένη

με δόντια και με νύχια τεντωμένα

και μ’ όλην της ζωής την αγριάδα.

Ο Οιδίπους έπεσε στην πρώτη ορμή της,

τον τρόμαξεν η πρώτη εμφάνισή της —

τέτοια μορφή και τέτοιαν ομιλία

δεν είχε φαντασθή ποτέ έως τότε.

Η Σφίγγα -το μυθολογικό τέρας με κεφάλι γυναίκας, σώμα λιονταριού και φτερά-, στον πίνακα του Gustave Moreau, είναι πεσμένη πάνω στον Οιδίποδα, έχοντας τεντωμένα τα νύχια και τα δόντια της, δείχνοντας όλη την αγριάδα της ζωής και απειλώντας την ύπαρξή του. Επιτίθεται στον ήρωα με τέτοια ορμή και τον αιφνιδιάζει τόσο με το τρομακτικό της εμφάνισής της, ώστε κατορθώνει να τον ρίξει κάτω∙ κατορθώνει να του προκαλέσει έντονα συναισθήματα φόβου, καθώς τίποτα δεν είχε προετοιμάσει τον Οιδίποδα για το αλλόκοτο της μορφής και της ομιλίας της. Παρά τις σχετικές φήμες για το τρομακτικό της Σφίγγας, ο ήρωας δεν μπορούσε να συλλάβει με τη φαντασία του κάτι το τόσο αποτρόπαιο και τρομακτικό.  

Μα μ’ όλο που ακκουμπά τα δυο του πόδια

το τέρας στου Οιδίποδος το στήθος,

συνήλθε εκείνος γρήγορα — και διόλου

τώρα δεν την φοβάται πια, γιατί έχει

την λύσιν έτοιμη και θα νικήση.

Η αιφνίδια επίθεση της Σφίγγας βρίσκει τον Οιδίποδα απροετοίμαστο και της επιτρέπει να φτάσει στο σημείο να ακουμπήσει τα πόδια της πάνω στο στήθος του. Είναι έτοιμη να αφαιρέσει τη ζωή του ήρωα, αν εκείνος δεν κατορθώσει να λύσει το αίνιγμά της. Ωστόσο, ο Οιδίποδας συνέρχεται γρήγορα από την οδυνηρή έκπληξη της πρώτης εμφάνισής της και, πλέον, δεν τη φοβάται καθόλου, διότι έχει έτοιμη τη λύση του γρίφου και γνωρίζει καλά πως θα τη νικήσει.

Σύμφωνα με το μύθο η Σφίγγα είχε σταλθεί από την Ήρα και τον Άρη στη Θήβα, όπου έθετε το αίνιγμά της στους περαστικούς (Τί ἐστίν ὁ μίαν ἔχον φωνήν τετράπουν και δίπουν και τρίπουν γίνεται;) κι όποιον δεν μπορούσε να το λύσει, τον έπνιγε, σφίγγοντάς τον. Αίνιγμα το οποίο ο Οιδίποδας επρόκειτο να λύσει, μιας και γνώριζε πως η απάντηση ήταν ο «άνθρωπος», αφού αυτός είναι που πρώτα μπουσουλάει στα τέσσερα, έπειτα περπατάει κανονικά με τα δυο του πόδια κι ύστερα, μόλις γερνάει, χρησιμοποιεί μπαστούνι, αποκτώντας έτσι ένα τρίτο πόδι.

Κι’ όμως δεν χαίρεται γι’ αυτήν την νίκη.

Το βλέμμα του μελαγχολία γεμάτο

την Σφίγγα δεν κυττάζει, βλέπει πέρα

τον δρόμο τον στενό που πάει στας Θήβας,

και που στον Κολωνό θ’ αποτελειώση.

Ο Οιδίποδας, αν και σύντομα θα νικήσει τη Σφίγγα και θα απαλλάξει τους κατοίκους της Θήβας από τη φονική της δράση, δεν φαίνεται να είναι σε θέση να χαρεί γι’ αυτή του νίκη. Το βλέμμα του είναι γεμάτο μελαγχολία, δημιουργώντας την αίσθηση πως ο ήρωας γνωρίζει από τώρα τη μελλοντική του πορεία και την τραγική κατάληξή του. Ο Οιδίποδας δεν κοιτάζει τη Σφίγγα∙ βλέπει πέρα από εκείνη το στενό που θα τον οδηγήσει στη Θήβα, όπου και θα γίνει βασιλιάς, λαμβάνοντας ως σωτήρας της πόλης τον θρόνο που ούτως ή άλλως του ανήκε, έστω κι αν κανείς δεν το γνώριζε τότε αυτό, αφού κανείς δεν γνώριζε την πραγματική του ταυτότητα∙ κι ακόμη παραπέρα, ο ήρωας βλέπει το τέλος της διαδρομής του στον Κολωνό, όπου ντροπιασμένος και σε πλήρη ξεπεσμό θα αναγκαστεί να ζητήσει καταφύγιο.

Ο άνθρωπος που σε λίγο θα συντρίψει την τόσο επίφοβη Σφίγγα και θα ανταμειφθεί επάξια για τη σωτήρια παρέμβασή του, αδυνατεί να χαρεί, σαν να γνωρίζει την ολέθρια παγίδα που του έχει στήσει η μοίρα.

Και καθαρά προαισθάνεται η ψυχή του

που η Σφιγξ εκεί θα τον μιλήση πάλι

με δυσκολώτερα και πιο μεγάλα

αινίγματα που απάντησι δεν έχουν.

Είναι σαν να προαισθάνεται ο Οιδίποδας πως θα συναντηθεί ξανά με τη Σφίγγα στο τέλος της διαδρομής του, κι εκεί θα του θέσει πολύ πιο ουσιώδη και πολύ δυσκολότερα αινίγματα, στα οποία δεν θα μπορεί να δοθεί απάντηση. Η ίδια η ζωή του Οιδίποδα, άλλωστε, αποτελεί ένα άλυτο αίνιγμα, εφόσον κανείς δεν γνωρίζει πώς να κρίνει έναν άνθρωπο που έχοντας άγνοια για την πραγματική του ταυτότητα προχώρησε σε πράξεις εγκληματικές και ανόσιες. Ο γάμος με την Ιοκάστη, για παράδειγμα, αποτέλεσε θεωρητικά την επιβράβευσή του για τον αφανισμό της Σφίγγας, μα υπήρξε, συνάμα, κι ένα από τα φρικτότερα λάθη του, αφού επρόκειτο για τη γυναίκα που τον είχε γεννήσει. Πώς όμως να καταλογιστεί ευθύνη γι’ αυτό στον ίδιο τον Οιδίποδα, αφού δεν είχε καμία ιδέα για το ποιος ήταν πραγματικά και για το ποια ήταν η μητέρα του; Ο ίδιος, εντούτοις, θα θεωρήσει τον εαυτό του ένοχο και θα θελήσει να αυτοτιμωρηθεί, χωρίς να καταδέχεται να αποδεχτεί το ελαφρυντικό της άγνοιας.

Κι είναι τελικά το αίνιγμα της αυτογνωσίας το δυσκολότερο που μπορεί να τεθεί σε κάθε άνθρωπο, καθώς οι περισσότεροι, έστω κι αν δεν διαπράττουν τόσο επώδυνα και φρικτά σφάλματα, όπως ο Οιδίποδας, αδυνατούν, σε κάθε περίπτωση, να γνωρίσουν πλήρως τον ίδιο τους τον εαυτό και σπαταλούν τη ζωής τους σε λανθασμένες επιδιώξεις, αισθανόμενοι δυστυχείς, διότι δεν κατορθώνουν να βρουν εκείνα που πράγματι προορίζονται γι’ αυτούς.

Πώς, λοιπόν, να απαντηθεί το ερώτημα «ποιος είσαι» από τον Οιδίποδα -ή κι από κάθε άνθρωπο-, όταν το ποιος πραγματικά είναι βρίσκεται αξεδιάλυτα μπλεγμένο με όσα έκανε κι όσα έγινε στην προσπάθειά του να φτάσει στην αυτογνωσία. Θα γινόταν ο Οιδίποδας πατροκτόνος και αιμομίκτης, αν γνώριζε την ταυτότητά του; Προφανώς και όχι. Κι όμως αυτό ακριβώς έγινε, έστω και άθελά του, κι είναι τώρα αυτή μια «ταυτότητα» από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει, διότι, είτε το θέλησε είτε όχι, σ’ αυτό τον οδήγησαν οι ίδιες του οι πράξεις. Το ίδιο συμβαίνει και με τους περισσότερους ανθρώπους, οι οποίοι όσο αναζητούν τον εαυτό τους και πολύ προτού φτάσουν -αν φτάσουν ποτέ- στην αυτογνωσία, παίρνουν αποφάσεις, κάνουν επιλογές και προχωρούν σε πράξεις που σταδιακά διαμορφώνουν γι’ αυτούς μια ταυτότητα απ’ την οποία έπειτα δεν μπορούν πια να ξεφύγουν.

Η μοιραία απόφαση των γονιών του Οιδίποδα να τον αφήσουν να πεθάνει μόλις γεννήθηκε, η καθοριστική πράξη συμπόνοιας του βοσκού, η ανάγκη του ήρωα να γνωρίσει την πραγματική του ταυτότητα, όλα μαζί συνέθεσαν ένα πλέγμα επιλογών που οδήγησε τη ζωή του Οιδίποδα σ’ έναν φρικτό δρόμο. Κι αν ο Οιδίποδας θεωρείται -και είναι- ανεύθυνος για τις ανόσιες πράξεις του, αυτό δεν τον απαλλάσσει διόλου από το μαρτύριο να βιώνει το ποιος κατέληξε να γίνει, όσο κι αν αυτό απέχει από το ποιος θα ήθελε ή θα μπορούσε να γίνει. Η σκληρότητα της συντελεσμένης πραγματικότητας δεν απαλύνεται από την αγαθότητα των προθέσεων ή από το ποιες υπήρξαν κάποτε οι προσδοκίες κι οι επιθυμίες του ατόμου. Ό,τι έγινε, αυτό μόνο είναι και υπάρχει.

Ο μύθος του Οιδίποδα όπως παρουσιάζεται από τον Σοφοκλή

Ο Σοφοκλής αντλώντας τις πηγές του από το άφθονο μυθολογικό υλικό και αξιοποιώντας, κατάλληλα, τις ποικίλες παραλλαγές και λεπτομέρειες του μύθου, τροποποιώντας ανάλογα μερικά σημεία της μυθικής παράδοσης, δραματοποίησε έξοχα την τραγική μοίρα του Οιδίποδα· ειδικότερα, από τις εφτά διασωθείσες τραγωδίες του οι τρεις αναφέρονται στην πολύπαθη μορφή του Λαβδακίδη και στα παιδιά του.

Ο πανίσχυρος βασιλιάς (κράτιστος πᾶσιν) της Θήβας Λάιος, γιος του Λάβδακου, έλαβε κάποτε χρησμό από το θεό Απόλλωνα ότι θα φονευόταν από το παιδί που θα αποκτούσε από τη σύζυγό του Ιοκάστη.

Όταν αργότερα η Ιοκάστη, παρά τη θεϊκή πρόρρηση, γέννησε ένα αγόρι, ο Λάιος τρομαγμένος και για να αποφύγει την απειλή του δελφικού χρησμού, το παρέδωσε σ’ ένα πιστό του δούλο-βοσκό, -αφού πρώτα τρύπησε και έδεσε τους αστραγάλους του-, με την εντολή να αφήσει το νεογέννητο έκθετο στον άγριο Κιθαιρώνα. 

Ο βοσκός, όμως, που θα εκτελούσε την εντολή, λυπήθηκε το νήπιο και το παρέδωσε σ’ έναν άλλο βοσκό από την Κόρινθο, ο οποίος το μετέφερε στην πόλη αυτή και το έδωσε στον κύριό του Πόλυβο, βασιλιά της Κορίνθου. Ο Πόλυβος και η σύζυγός του Μερόπη, που δεν είχαν παιδιά, το υιοθέτησαν με χαρά και το ονόμασαν Οιδίποδα (οἰδέω + πούς), εξαιτίας των πρησμένων ποδιών του.

Όταν μεγάλωσε ο Οιδίπους, μια μέρα, σε κάποιο συμπόσιο, αποκλήθηκε υβριστικά από έναν ομοτράπεζο του νόθος· επειδή ο Πόλυβος και η Μερόπη δεν κατόρθωσαν να δώσουν ικανοποιητικές εξηγήσεις, όταν ερωτήθηκαν από τον προσβληθέντα Οιδίποδα, κατευθύνθηκε ο ίδιος στους Δελφούς για να μάθει ποιοι ήταν οι γονείς του. Η απάντηση της Πυθίας ήταν ρητή: να μην επιστρέψει πια στην πατρίδα του, γιατί, αν γύριζε, θα σκότωνε τον πατέρα του και θα έπαιρνε γυναίκα την ίδια τη μητέρα του. Έτσι, για να αποφύγει την πατροκτονία και την αιμομιξία αποφάσισε να μην ξαναγυρίσει στην Κόρινθο, αλλά να ακολουθήσει τον αντίθετο δρόμο προς τη Βοιωτία.

Σ’ ένα φωκικό τρίστρατο, «σχιστή οδό», κοντά στη Δαύλεια, γίνεται η μοιραία συνάντηση με τον Λάιο και την ακολουθία του· ύστερα από μια σφοδρή λογομαχία, ο Οιδίπους τους σκοτώνει όλους εκτός από ένα δούλο, που κατόρθωσε να διασωθεί· ήταν ακριβώς αυτός που παρέλαβε κάποτε τον Οιδίποδα – βρέφος για να το εγκαταλείψει στον Κιθαιρώνα.

Ο βοσκός πανικόβλητος επέστρεψε στη Θήβα και ανακοίνωσε ότι ο Λάιος σκοτώθηκε σ’ ένα σταυροδρόμι, ἐν τριπλαῖς ἁμαξιτοῖς ὁδοῖς, από ληστές που του είχαν στήσει ενέδρα.

Όταν ο Οιδίπους έφτασε στη Θήβα, βρήκε τους πολίτες τρομοκρατημένους εξαιτίας της αινιγματικής Σφίγγας (ποικιλῳδὸς Σφίγξ), η οποία καθισμένη σ’ ένα βράχο, κοντά στην πόλη, προκαλούσε τους διαβάτες με το γνωστό αίνιγμά της. Ο Οιδίπους έδωσε εύστοχη απάντηση, λύνοντας με την ευφυΐα και το θάρρος του, το αίνιγμα και υποχρεώνοντας το τέρας να γκρεμιστεί από το βουνό Φίκιο.

Έτσι, ανακηρύχθηκε σωτήρας της πόλης και πήρε το έπαθλο, που ο προσωρινός βασιλιάς της Θήβας Κρέων είχε ορίσει: τη χήρα βασίλισσα Ιοκάστη ως γυναίκα και το θρόνο.

Ως λαοπρόβλητος βασιλιάς ο Οιδίπους ζούσε ευτυχισμένος και μεγάλη ευδαιμονία επικρατούσε στη χώρα του. Από το γάμο του με την Ιοκάστη απέκτησε τέσσερα παιδιά: τον Ετεοκλή, τον Πολυνείκη, την Αντιγόνη και την Ισμήνη, που ήταν ταυτόχρονα και αδέλφια του. Ξαφνικά, όμως, μεγάλη συμφορά ενέσκηψε στην πόλη του Κάδμου (ἄστυ Καδμεῖον): φοβερή επιδημία (λοιμὸς ἔχθιστος), που απειλούσε κάθε ζωντανό στη φύση και στην πόλη, μάστιζε τη χώρα, παράλληλα με την αφορία της γης και την αποβολή, στον τοκετό, των γυναικών και των ζώων. Για να βρει την αιτία της συμφοράς και το μέσο για τη λύτρωση, ο Οιδίπους ζήτησε χρησμό από το μαντείο των Δελφών.

Η εναγώνια προσπάθεια του Οιδίποδα να ανακαλύψει την ταυτότητά του θα τον οδηγήσει στην αποκάλυψη των τρομερών αμαρτημάτων που διέπραξε άθελά του∙ ο άνδρας που σκότωσε δεν ήταν άλλος από τον πατέρα του κι η γυναίκα που παντρεύτηκε και με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά δεν είναι άλλη από τη μητέρα του. Μπροστά σ’ αυτή τη φρικτή αλήθεια η Ιοκάστη θα αυτοκτονήσει κι ο Οιδίποδας θα βγάλει τα ίδια του τα μάτια, κι ύστερα θα φύγει από τη Θήβα ψυχικά συντετριμμένος και σε πλήρη απαξίωση από το λαό που κάποτε υπηρετούσε.

- Ο Οἰδίπους Τύραννος αποβαίνει το αιώνιο σύμβολο του τρόπου με τον οποίο το πεπρωμένο «εμπαίζει» τον άνθρωπο· μια μοίρα τόσο αινιγματική και μυστηριώδης όσο και το δυσεπίλυτο αίνιγμα της Σφίγγας που, όμως, έλυσε ο τραγικός ήρωας με την ευφυΐα και την οξύνοιά του.

- Η τραγική μοίρα του πολύπαθου Θηβαίου βασιλιά, η άνοδος και η κατακόρυφη πτώση του, το μεγαλείο και η συντριβή του, η αναζήτηση της αλήθειας και οι φρικτές πλάνες του δεν αποτελούν απλώς τους σταθμούς μιας ατομικής περιπέτειας, αλλά συμβολίζουν την αέναη πορεία προς την αυτοσυνειδησία ενός ολόκληρου πολιτισμού με τις επιτυχίες, τις αμφισβητήσεις και τα αδιέξοδά του.

- Ο Οιδίπους ως τραγικός ήρωας είναι μοναδικός. Υφίσταται τα πλήγματα της μοίρας, χωρίς να έχει διαπράξει «αμπλακήματα», σφάλματα, για να υποστεί τις φρικτές συνέπειες. Δεν έχει παραβεί ή δεν τείνει να αθετήσει συνειδητά τους νόμους των θεών ή την ηθική. Η τιμωρία του για εγκλήματα που διέπραξε «ἐν ἀγνοίᾳ» προέρχεται από το σκοτεινό μέρος της μοίρας, από μηχανισμούς που η ανθρώπινη λογική αδυνατεί να συλλάβει, γιατί βρίσκονται πέρα από τη διανοητική εμβέλεια των θνητών. Αφορούν εκείνο το τμήμα της θεϊκής λογικής ή θείας πρόνοιας που δε θα μπορέσουμε ποτέ να προσεγγίσουμε και πολύ λιγότερο να κατανοήσουμε. Το μόνο ασφαλές συμπέρασμα είναι ότι ο Οιδίπους συμβολίζει τον άνθρωπο ο οποίος τιμωρείται γιατί επιδιώκει να μάθει. Η γνώση πληρώνει, αλλά και πληρώνεται με φοβερό αντίτιμο. Ο ήρωας μαθαίνει ότι, έστω και ακούσια, είναι μέγας αμαρτωλός: πατροκτόνος και αιμομίκτης. Ο συμβολισμός γίνεται προφανής. Αν η γνώση που περιλαμβάνει την αυτογνωσία συνιστά κορυφαίο ιδεώδες, πρέπει ο άνθρωπος να το επιδιώκει, επειδή αυτό θα τον οδηγήσει στο επίπεδο των θεών.