Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Τα εθνικά δάνεια και η πτώχευση του 1893 (πηγή)

War is hell store
 
Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Τα εθνικά δάνεια και η πτώχευση του 1893 (πηγή)
 
Αντλώντας πληροφορίες από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε:
α. στη χρησιμοποίηση/διάθεση των ποσών των δανείων που συνάφθηκαν κατά την περίοδο 1880-1892
β. στους λόγους που αιτιολογούν την επιλογή επιβολής της πτώχευσης το 1893.
 
Κείμενο
Μεταξύ 1879 και 1890 το ελληνικό κράτος συνήψε οκτώ εξωτερικά δάνεια […]και ακόμη πέντε εσωτερικά δάνεια […]. Από το συνολικό ποσό των δανείων, ο Ανδρέας Ανδρεάδης υπολόγισε σε 100 εκατομμύρια τις στρατιωτικές δαπάνες και 120 περίπου εκατομμύρια τα ποσά που διατέθηκαν για τα δημόσια έργα – σιδηροδρόμους και δρόμους. Τα υπόλοιπα, δηλαδή περίπου τα μισά από το καθαρό ποσό των δανείων, διατέθηκαν για την κάλυψη εκτάκτων δαπανών, για την κάλυψη ελλειμμάτων του προϋπολογισμού και για την ίδια την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους. Οι όροι των δανείων επιβάρυναν ακόμη περισσότερο το δημόσιο χρέος. […] Εν όψει των δανείων ο Τρικούπης συνήθιζε να παίρνει προκαταβολές από τις τράπεζες με υψηλότερα επιτόκια. […] Η υποτίμηση της δραχμής, ήδη από το 1885, αλλά σε μεγαλύτερη έκταση από το 1890 και έπειτα, κατέστησε τις ετήσιες τοκοχρεωλυτικές δόσεις δυσβάστακτες για τον κρατικό προϋπολογισμό. Τα προβλήματα των δημοσιονομικών ισορροπιών της χώρας επιβαρύνονταν ιδιαίτερα από τους καταναγκασμούς της εξωτερικής πολιτικής[…].Ο Τρικούπης επανερχόμενος στην εξουσία τον Ιούνιο του 1892 είχε προσπαθήσει, χωρίς επιτυχία, να εξασφαλίσει νέο δάνειο, για να άρει και πάλι την αναγκαστική κυκλοφορία και να αποκαταστήσει τη δραχμή, ενώ ξεσπούσε και η σταφιδική κρίση, που περιόριζε περαιτέρω τις συναλλαγματικές εισροές.
 
Αγραντώνη, Χρ., «Η συγκρότηση του ελληνικού καπιταλισμού (1870-1909)», στο Ιστορία του Νέου Ελληνισμού (1770-2000), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003, τ. 5, 68-69.
 
Ενδεικτική απάντηση
 
α. Ο εξωτερικός δανεισμός διογκώθηκε κατά τη δεκαετία του 1880, και μέσα σε λίγα μόλις χρόνια η χώρα βρέθηκε να οφείλει ποσά πολλαπλάσια του ετήσιου προϋπολογισμού της. Όπως, ειδικότερα, προσθέτει το παράθεμα από το 1789 και μέχρι το 1890 η Ελλάδα είχε λάβει οκτώ δάνεια από το εξωτερικό και είχε συνάψει, μάλιστα, και πέντε εσωτερικά δάνεια. Το μεγαλύτερο μέρος των δανείων αυτών χρησίμευσε για την κάλυψη των τρεχόντων ελλειμμάτων των εθνικών προϋπολογισμών, καθώς και των δαπανών των στρατιωτικών κινητοποιήσεων (του 1877-1880 και του 1885-1886) και των εξοπλισμών (26.000.000 δραχμές από τα δάνεια χρησιμοποιήθηκαν για τη ναυπήγηση τριών θωρηκτών το 1889). Επίσης μεγάλα ποσά διατέθηκαν για την αποπληρωμή παλαιότερων δανείων. Μικρό μέρος απέμενε για παραγωγικές επενδύσεις και δημόσια έργα, ποσό όμως απαραίτητο, χωρίς το οποίο τα έργα αυτά δεν θα μπορούσαν να ολοκληρωθούν. Το παράθεμα επιβεβαιώνει τις πληροφορίες αυτές, διευκρινίζοντας πως σύμφωνα με μελέτη του Ανδρέα Ανδρεάδη στα δημόσια έργα διατέθηκαν περίπου 120 εκατομμύρια, ενώ σε στρατιωτικές δαπάνες 100 εκατομμύρια. Το υπόλοιπο ποσό των δανείων, που προσέγγιζε το ήμισυ της καθαρής αξίας τους, διατέθηκε για έκτακτα έξοδα, για την κάλυψη ελλειμμάτων στους προϋπολογισμούς, αλλά και για να εξυπηρετηθούν τα ίδια τα δάνεια.
 
β. Κατά το έτος 1893 η Ελλάδα βρέθηκε σε αδυναμία να εξυπηρετήσει τα τοκοχρεολύσια των εξωτερικών της δανείων και ζήτησε επαναδιαπραγμάτευση του δημόσιου χρέους της. Όπως επισημαίνεται στο παράθεμα, οι δυσμενείς όροι των δανείων λειτουργούσαν επιβαρυντικά για το δημόσιο χρέος, ενώ, παράλληλα, ο τότε πρωθυπουργός Χαρίλαος Τρικούπης συνήθιζε, κάθε φορά που είχε εγκριθεί κάποιο δάνειο, να λαμβάνει προκαταβολές από τα πιστωτικά ιδρύματα, οι οποίες όμως παρέχονταν με υψηλό επιτόκιο. Επιπροσθέτως, επιβαρυντικά για το δημόσιο χρέος λειτουργούσαν αφενός οι επιβεβλημένες επιλογές της εξωτερικής πολιτικής, που συνδέονταν με εθνικές κρίσεις, κι αφετέρου οι συνεχείς υποτιμήσεις του εθνικού νομίσματος, της δραχμής, οι οποίες ξεκίνησαν το 1885 και εντάθηκαν μετά το 1890, διότι καθιστούσαν την αποπληρωμή των ετήσιων δόσεων για τα τοκοχρεολύσια δυσχερέστατες. Η αδυναμία, άλλωστε, του Τρικούπη να διασφαλίσει νέο δάνειο το 1892, ώστε να ενισχύσει την αξία της δραχμής και να διακόψει την υποχρεωτική κυκλοφορία του νομίσματος που είχε επιβληθεί, επιδείνωσαν δραστικά την κατάσταση.  Η «πτώχευση», όπως χαρακτηρίστηκε, δεν ήταν ασυνήθιστη επιλογή των φτωχότερων κρατών, στην Ελλάδα όμως της εποχής εκείνης είχε μεγάλο πολιτικό κόστος. Οι διαπραγματεύσεις με τις πιστώτριες χώρες συνεχίστηκαν μέχρι τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η ήττα του ελληνικού στρατού και η υποχρέωση της Ελλάδας να καταβάλει υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις στην Οθωμανική αυτοκρατορία έθεσαν το ζήτημα σε νέες βάσεις. Παραλλήλως, όπως τονίζεται στο παράθεμα, η σταφιδική κρίση που είχε ξεσπάσει στο τέλος του 19^ου αιώνα μείωσε περαιτέρω το εισερχόμενο στη χώρα συνάλλαγμα, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη τη θέση της χώρας στις σχετικές διαπραγματεύσεις.
 
«Το θέμα προέρχεται και αντλήθηκε από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».