Έκθεση Β΄ Λυκείου: Λακωνικότητα

Giovanni Rapiti

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Λακωνικότητα

Με τον όρο λακωνικότητα αποδίδουμε την ικανότητα των ατόμων να εκφράζονται με συντομία και περιεκτικότητα. Πρόκειται για τη λιτή εκείνη έκφραση που κατορθώνει να καλύψει εύστοχα και με ακρίβεια τα ζητούμενα, χωρίς να καταφεύγει σε περιττολογίες.

Θα πρέπει, ωστόσο, να προσεχθεί πως η λακωνικότητα δεν ταυτίζεται με την απροθυμία επικοινωνίας ή με την αδυναμία διεξοδικότερης παρουσίασης. Η λακωνικότητα φανερώνει την ικανότητα ενός ατόμου να χειρίζεται με τέτοια ακρίβεια το λόγο, ώστε να διατυπώνει με συντομία μεν αλλά με χαρακτηριστική αποτελεσματικότητα τις απόψεις του.

Η ιδιαίτερη αξία της λακωνικότητας

Το να επιτευχθεί η δυνατότητα λακωνικής διατύπωσης, ώστε ο λόγος του ατόμου να είναι επιγραμματικός, σαφής και με εύστοχη ακρίβεια, προϋποθέτει συστηματική γλωσσική καλλιέργεια, εφόσον μόνο η άρτια γνώση της γλώσσας επιτρέπει την κατάλληλη κάθε φορά επιλογή λέξεων και εκφραστικών δομών. Προϋποθέτει, συνάμα, υψηλό επίπεδο αντίληψης προκειμένου να είναι εφικτή η διάκριση των ουσιωδών στοιχείων κάθε ζητήματος από τα επουσιώδη και τα λιγότερο σημαντικά.

Η λακωνικότητα έχει μια σειρά θετικών συνεπειών τόσο στην επικοινωνία όσο και στον τρόπο αντιμετώπισης της ζωής από τα άτομα. Ειδικότερα:

- Η λακωνικότητα επιτρέπει την αποτελεσματικότερη επικοινωνία μεταξύ των ατόμων τόσο σε διαπροσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο, εφόσον επικεντρώνει τη συζήτηση πάντοτε στα καίρια ζητήματα, χωρίς υπεκφυγές ή αμφίσημες διατυπώσεις. Έτσι, σε σύντομο χρονικό διάστημα τα άτομα συνεννοούνται με σαφήνεια, έχοντας αποφύγει τις περιττολογίες που συχνά προκαλούν παρανοήσεις ή θέτουν σε δεύτερη μοίρα πολύ πιο ουσιώδη σημεία του εκάστοτε ζητήματος.

Η λακωνικότητα άλλωστε, ιδίως στο εργασιακό περιβάλλον, παραπέμπει στον επιθυμητό εκείνον επαγγελματισμό, που αποσκοπεί στη ταχεία διεκπεραίωση των εργασιών και στην αποφυγή ανώφελων καθυστερήσεων.

- Η επιδίωξη της λακωνικότητας συνιστά έναν αποτελεσματικό τρόπο όξυνσης της αντιληπτικής ικανότητας του ατόμου, εφόσον το εξωθεί να αναζητά πάντοτε τα καίρια στοιχεία κάθε ζητήματος και στη διάκρισή τους από τα λιγότερο ουσιώδη. Το άτομο μαθαίνει, επομένως, να διατρέχει γρήγορα κάθε πληροφορία και κάθε στοιχείο που του παρουσιάζεται εντοπίζοντας και επιλέγοντας τα πιο σημαντικά σημεία.

Η ικανότητα αυτή που βρίσκει εφαρμογές σε ποικίλες εκφάνσεις της καθημερινότητας, όπως είναι η ενημέρωση του ατόμου, η προσέγγιση μιας μελέτης ή ενός βιβλίου, αλλά και η παρακολούθηση μιας ομιλίας, προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να μην εγκλωβίζεται στις επουσιώδεις λεπτομέρειες και να επικεντρώνει την προσοχή του πάντοτε στο πιο σημαντικό, εξοικονομώντας έτσι πολύτιμο χρόνο.

- Η λακωνικότητα, άρα, μπορεί να λειτουργήσει ως γενικότερος τρόπος ζωής -ιδίως στη σύγχρονη εποχή με τις διαρκείς απαιτήσεις και τις ποικίλες υποχρεώσεις-, επιτρέποντας στο άτομο να ιεραρχεί τάχιστα τις διάφορες υποχρεώσεις του, να επιλέγει ορθά εκείνες που πραγματικά προέχουν και να είναι επομένως πιο αποτελεσματικός στην καθημερινότητά του.

Η αναζήτηση και η επιλογή του καίριου, οπότε, δεν αφορά μόνο τη λεκτική έκφραση του ατόμου, αλλά και τη γενικότερη οργάνωση της καθημερινότητάς του.

- Η λακωνικότητα αποτελεί σημαντικό ζητούμενο κυρίως στο χώρο της πολιτικής, υπό την έννοια πως από τους πολιτικούς απαιτούνται ουσιαστικές απαντήσεις για τα προβλήματα του τόπου και όχι φλύαρες απαντήσεις γεμάτες κενολογίες και γενικότητες. Η παγίωση, άρα, της λακωνικότητας στο χώρο της πολιτικής θα έδινε μια πιο καθαρή εικόνα στους πολίτες τόσο για τους πραγματικούς σχεδιασμούς των πολιτικών όσο -κι αυτό είναι σύνηθες- για την άγνοια που έχουν σε σχέση με την ορθή διαχείριση ορισμένων κρίσιμων καταστάσεων. 

- Η λακωνικότητα σε τομείς όπως είναι αυτός της ενημέρωσης των πολιτών αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην εποχή μας, όπου η έλλειψη χρόνου καθιστά συχνά αναγκαία την καίρια και γοργή παροχή πληροφοριών για τα σημαντικότερα τρέχοντα ζητήματα.

Η πληρέστερη ενημέρωση, ωστόσο, θα απαιτεί πάντοτε τη διεξοδικότερη ερμηνευτική προσέγγιση των γεγονότων που δύσκολα μπορεί να αποκτήσει το χαρακτήρα μιας λακωνικής απόδοσης. Αν και σε πολλές περιπτώσεις η ερμηνευτική δημοσιογραφία τείνει να καταφεύγει στην παράθεση ακόμη και λιγότερο σημαντικών στοιχείων, τα οποία θα μπορούσαν προφανώς και να παραλείπονται.

- Η αξία της λακωνικότητας προκύπτει κι από την έμφαση που δίνεται σε αυτή στο πλαίσιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μέσα από την άσκηση της περιληπτικής απόδοσης ενός κειμένου. Οι μαθητές εξασκούνται αφενός στο να εντοπίζουν τα σημαντικότερα σημεία των σκέψεων ενός συγγραφέα, όπως αυτές παρατίθενται  σ’ ένα επιλεγμένο κείμενο, κι αφετέρου στη δυνατότητα επιγραμματικής αναδιατύπωσης των συλλογισμών αυτών που φέρουν το ιδιαίτερο νοηματικό βάρος κάθε κειμένου.

Η άσκηση αυτή ενισχύει την κριτική ικανότητα των μαθητών, αφού επιδιώκει να τους καταστήσει επαρκείς αναγνώστες κειμένων που αναφέρονται σε σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, και παράλληλα τους μυεί στη λακωνική διατύπωση, εφόσον η πύκνωση του αρχικού κειμένου απαιτεί λιτές και περιεκτικές εκφραστικές επιλογές.

- Η λακωνική έκφραση, σε μια εποχή που διακρίνεται για τους γοργούς ρυθμούς της και τη διαρκή ένταση, έχει αποτελέσει το βασικό μοτίβο λειτουργίας κι ενός δημοφιλούς μέσου κοινωνικής δικτύωσης, του Twitter, που επιτρέπει τη δημοσίευση σύντομων μηνυμάτων των 140 μόλις τυπογραφικών χαρακτήρων. Το μέσο αυτό καλεί, επομένως, τους χρήστες του να εκφράζονται με απόλυτη συντομία, σεβόμενοι προφανώς το χρόνο των αναγνωστών τους.

Τα αποτελέσματα που έχουν προκύψει είναι αρκετές φορές εντυπωσιακά, εφόσον οι περισσότεροι χρήστες έχουν κατορθώσει να καταγράφουν με απολύτως λακωνικό τρόπο τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, φανερώνοντας πως τα πλέον ουσιαστικά ζητήματα μπορούν κάλλιστα να εκφραστούν με συντομία και ακρίβεια, χωρίς να ζημιώνεται η σαφήνεια του μεταδιδόμενου μηνύματος.

- Η λακωνική έκφραση στο πλαίσιο ενός διαλόγου προσδίδει στα λεγόμενα του κάθε ομιλητή σοβαρότητα και προφανή διάθεση εξαγωγής καίριων συμπερασμάτων. Καθίσταται, συνάμα, εμφανής η συγκρότηση του λόγου, η ουσιαστική σκέψη και μελέτη επί των ζητημάτων που έχει προηγηθεί, καθώς και ο σεβασμός του ομιλητή απέναντι στους συνομιλητές του, εφόσον δεν καταφεύγει σε περίπλοκες διατυπώσεις με στόχο τον εύκολο εντυπωσιασμό και την παραπλάνησή τους.

Με τη λακωνικότητα των διατυπώσεων, και άρα με τη σαφήνεια, την ακριβολογία και την καθαρή παρουσίαση των επιχειρημάτων, οι συνομιλητές μπορούν να παρακολουθούν απρόσκοπτα την ανάπτυξη των συλλογισμών και να κατανοούν πληρέστερα και σε βάθος τις εκφραζόμενες απόψεις.

- Η λακωνική διατύπωση αξιοποιείται και στο πλαίσιο της διδασκαλίας, καθώς οι μαθητές μπορούν να κατανοήσουν και να αφομοιώσουν καλύτερα τις μεταδιδόμενες γνώσεις, όταν η παρουσίασή τους γίνεται με τρόπο συνοπτικό και άρτια οργανωμένο. Ενώ, ακόμη και στο πλαίσιο του σχολικού διαλόγου, οι λακωνικές ερωταποκρίσεις επιτρέπουν την καλύτερη παρακολούθηση της εξέλιξης που ακολουθεί η συζήτηση.

Περιπτώσεις στις οποίες η λακωνικότητα δεν επαρκεί

Παρά το γεγονός ότι στις περισσότερες επικοινωνιακές περιπτώσεις ένας λόγος καθαρός, σύντομος και περιεκτικός είναι πολλαπλά ωφέλιμος, εφόσον εξοικονομεί χρόνο στους ανθρώπους και επιτυγχάνει την πλέον αποτελεσματική συνεννόηση, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις κατά τις οποίες η λακωνική διατύπωση δεν είναι η καταλληλότερη.

- Η διαδικασία της διδασκαλίας απαιτεί αρκετές φορές τη διεξοδική και αναλυτική παρουσίαση μιας σύνθετης έννοιας, ενός φαινομένου ή ενός ιστορικού γεγονότος, προκειμένου οι μαθητές να μπορέσουν να το κατανοήσουν καλύτερα. Όπως είναι προφανές μια επιγραμματική προσέγγιση βασιζόμενη σε πυκνές διατυπώσεις, που αποτελεί χαρακτηριστικό του λακωνικού λόγου, αντί να αποσαφηνίσει το εξεταζόμενο αντικείμενο, θα το καταστήσει ακόμη πιο δυσνόητο.

- Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες είναι αναγκαία η αφήγηση ενός γεγονότος κατά τρόπο αναλυτικό, μιας και κάθε του λεπτομέρεια μπορεί να φανεί σημαντική, ο ομιλητής δεν μπορεί να καταφύγει σε λακωνικές διατυπώσεις.

- Όταν ο ομιλητής θέλει να αποσαφηνίσει μια ιδέα ή μια θεωρία του, αναγκάζεται συχνά να προχωρήσει σε μια αναλυτική παρουσίαση, προκειμένου να γίνουν πλήρως κατανοητές όλες οι πτυχές και όλες οι παράμετροι της παρουσιαζόμενης ιδέας (άποψης, θεωρίας).

- Στην ερμηνευτική δημοσιογραφία, όπου στόχος είναι η ανάλυση των πολιτικών και οικονομικών καταστάσεων, κρίνεται συχνά αναγκαία μια διεξοδική παρουσίαση των δεδομένων, προκειμένου να καθίσταται σαφέστερη η πορεία που ακολουθούν τα πράγματα. Ο δημοσιογράφος, δηλαδή, οφείλει να παραθέσει με λεπτομέρεια όσα είναι ήδη γνωστά, να καταθέσει την άποψή του επ’ αυτών και κατόπιν να παρουσιάσει την εκτίμησή του για το πώς θα εξελιχθούν τα διάφορα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα.

- Στο πλαίσιο της διαπροσωπικής επικοινωνίας, όταν το ζητούμενο είναι η καλύτερη γνωριμία μεταξύ των ατόμων, είναι συχνή η αναλυτική αφήγηση προσωπικών εμπειριών και παρελθοντικών γεγονότων∙ κάτι που θεωρείται θεμιτό, εφόσον σε μια τέτοια συζήτηση δεν τίθενται χρονικοί περιορισμοί, όπως, για παράδειγμα, σ’ έναν διάλογο που πραγματοποιείται σε επαγγελματικό πλαίσιο και επιδιώκει τη γοργή συνεννόηση μεταξύ των συνδιαλεγόμενων ατόμων.

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ελεύθερος χρόνος

Greg Olsen

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ελεύθερος χρόνος  

Ελεύθερος χρόνος είναι εκείνος που δεν αφιερώνεται σε βιοποριστική ή άλλη υποχρεωτική δραστηριότητα. Είναι, άρα, ο χρόνος τον οποίο το άτομο μπορεί να αξιοποιήσει ελεύθερα σύμφωνα με τη δική του βούληση.

Ψυχαγωγία είναι η ικανοποίηση της ψυχής μέσα από ποικίλες δραστηριότητες (θεάματα, χορό, μουσική, τραγούδι, αθλητισμό κ.ά.), η αναψυχή.

Διασκέδαση είναι η κατάσταση στην οποία αισθάνεται κανείς ευθυμία και περνάει ευχάριστα. Γενικότερα, η έννοια της απλής διασκέδασης προϋποθέτει την απόσταση του ανθρώπου από την υποχρεωτική ασχολία και τη στροφή του σε ευχάριστες απασχολήσεις.

Ψυχαγωγία – Διασκέδαση. Οι δύο λέξεις που είναι σήμερα σχεδόν συνώνυμες, διαφέρουν στη σημασιολογική τους απόχρωση και κυρίως στην ετυμολογική τους προέλευση. Η λέξη ψυχαγωγία δήλωσε «την αγωγή της ψυχής», την απαιτητική και διδακτική συγχρόνως απόλαυση που χαρίζουν έργα υψηλού στοχασμού (τραγωδία, απαιτητικό θέατρο, ποίηση). Αντιθέτως, το διασκέδαση δήλωσε τον διασκορπισμό των μεριμνών, την απομάκρυνση της έγνοιας και των προβλημάτων, που απασχολούν τον άνθρωπο. Άρα η διασκέδαση είναι ξόδεμα, απαλλαγή από έγνοιες, ενώ η ψυχαγωγία προϋποθέτει ευχαρίστηση από περισσότερο δημιουργική ενασχόληση.

Παρά το γεγονός ότι η εντυπωσιακή τεχνολογική εξέλιξη είχε δημιουργήσει την εντύπωση πως ο ελεύθερος χρόνος του ανθρώπου θα αυξηθεί, μιας και πλήθος χρονοβόρων δραστηριοτήτων του παρελθόντος μπορούσαν πλέον να διεκπεραιωθούν ταχύτατα, η σύγχρονη πραγματικότητα διέψευσε τις προσδοκίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι, και κυρίως όσοι εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα, έρχονται αντιμέτωποι με εξαντλητικά ωράρια και ποικίλες υποχρεώσεις, που συρρικνώνουν τον ελεύθερο χρόνο τους.

Παραδόξως, αντιμέτωποι με την έλλειψη ελεύθερου χρόνου είναι και οι περισσότεροι έφηβοι της χώρας, λόγω της αδυναμίας του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος να αντεπεξέλθει επαρκώς στο ρόλο του. Έτσι, μιας και η ποιότητα των παρεχόμενων μαθημάτων στα δημόσια σχολεία δεν επαρκεί για να διασφαλίσει στους μαθητές την απόκτηση πιστοποιήσεων στις ξένες γλώσσες και στους υπολογιστές, και εφόσον το δημόσιο σχολείο αδυνατεί να διασφαλίσει την επιτυχία των μαθητών στις εξετάσεις που το ίδιο διενεργεί, οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να παρακολουθούν φροντιστηριακά μαθήματα ξένων γλωσσών, υπολογιστών, αλλά και μαθημάτων της μέσης εκπαίδευσης. Μια παθογένεια που αφενός εκμηδενίζει τον ελεύθερο χρόνο των μαθητών και αφετέρου επιβαρύνει σημαντικά τον οικονομικό προϋπολογισμό των γονιών, εξωθώντας τους σε επιπλέον εργασιακές υποχρεώσεις προκειμένου να καλύψουν τα έξοδα των φροντιστηριακών μαθημάτων.

Τα οφέλη από την ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

Ο ελεύθερος χρόνος των σύγχρονων ανθρώπων είναι ιδιαίτερα σημαντικός, καθώς έρχεται να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην ένταση και τις ποικίλες υποχρεώσεις της καθημερινότητας. Ενώ, αν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να βελτιώσουν τόσο την προσωπικότητά τους όσο και το βιοτικό τους επίπεδο. Ειδικότερα:

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει στο άτομο την αναγκαία πνευματική και σωματική ξεκούραση. Οι έντονοι ρυθμοί της καθημερινότητας και το πλήθος των υποχρεώσεων προκαλούν ιδιαίτερη συναισθηματική ένταση και άγχος στους ανθρώπους, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την ξεκούραση προκειμένου να διασφαλίζεται η αποδοτικότητα στις εργασιακές τους δραστηριότητες. Αν το άτομο παραγνωρίσει την αξία της ξεκούρασης, ενδέχεται να βρεθεί αντιμέτωπο με τις δυσάρεστες συνέπειες μιας πλήρους σωματικής κατάρρευσης.

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει την ευκαιρία της εσωτερικής αναζήτησης. Μια σημαντική διαδικασία -κυρίως για τους εφήβους- είναι η διερεύνηση των προσωπικών τους επιδιώξεων και επιθυμιών∙ η προσπάθεια απόκτησης της αναγκαίας αυτογνωσίας, προκειμένου να οργανώσουν, σύμφωνα με τις ικανότητές τους, τους μελλοντικούς τους στόχους. Οι έφηβοι χρειάζονται, επομένως, διαστήματα ελεύθερου από άλλες δραστηριότητες χρόνου, ώστε να αφεθούν σε ό,τι για έναν εξωτερικό παρατηρητή μοιάζει με ανώφελη απραξία, μα στην πραγματικότητα συνιστά μια ουσιώδη συνομιλία με τον ίδιο τους τον εαυτό. Είναι, άλλωστε, τις στιγμές εκείνες κατά τις οποίες ο έφηβος βρίσκεται μόνος του, χωρίς φαινομενικά να κάνει τίποτε, που έχει την ευκαιρία να συλλογιστεί τι θέλει να πετύχει στη ζωή του.

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει την ευκαιρία για σωματική άθληση. Μια σημαντικότατη μέριμνα για όλους τους ανθρώπους είναι -ή πρέπει να είναι- η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου για τη διασφάλιση της σωματικής υγείας και ευεξίας. Η άθληση είτε αυτή αφορά κάποια ήπια μορφή είτε κάποια εντονότερη σωματική δραστηριότητα, επιτρέπει όχι μόνο την άμεση εκτόνωση της πνευματικής έντασης αλλά και τη προάσπιση της καλής υγείας του ατόμου.

- Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να αξιοποιηθεί για την ενίσχυση των επαγγελματικών προσόντων. Με δεδομένη την ολοένα και εντονότερη όξυνση του ανταγωνισμού στην αγορά εργασίας, μια επωφελής αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου είναι η απόκτηση νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, όπως είναι η εκμάθηση κάποιας ξένης γλώσσας, ενός νέου προγράμματος στους υπολογιστές, βασικών γνώσεων λογιστικής κ.λπ. Μέσα από αυτή τη διαδικασία το άτομο εξασφαλίζει τη δυνατότητα να παραμένει ανταγωνιστικό στον επαγγελματικό του χώρο ή την ευκαιρία να διεκδικήσει κάποια διαφορετική εργασιακή θέση.

- Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να αξιοποιηθεί για την πνευματική καλλιέργεια του ατόμου. Πέρα από την πρόσκτηση πρακτικών γνώσεων, το άτομο έχει την ευκαιρία να αφιερώσει χρόνο στην ενασχόληση με δραστηριότητες που θα επιτρέψουν τη βαθύτερη καλλιέργειά του, όπως είναι η μελέτη λογοτεχνικών ή άλλων βιβλίων, η παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων ή ποιοτικών κινηματογραφικών ταινιών, η επίσκεψη σε μουσεία ή σε εκθέσεις έργων τέχνης κ.λπ.

Οι ενασχολήσεις αυτές, που εντάσσονται σε ό,τι αποκαλούμε ψυχαγωγία, αποτελούν σημαντική πηγή πνευματικών και ψυχικών συγκινήσεων κι ερεθισμάτων, ικανών να διευρύνουν τόσο τη νοητική ικανότητα του ατόμου όσο και την ευαισθησία του. Το άτομο αποφεύγει, έτσι, την έμμονη ενασχόληση με το ένα γνωστικό αντικείμενο, που επιτάσσει η εξειδίκευση, και αποκτά την αναγκαία ευρύτητα ενδιαφερόντων, ώστε να είναι ένας ενεργός πολίτης με προβληματισμούς και κοινωνική ευαισθησία. Ενώ, έχει συνάμα την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με έργα τέχνης που θα του προσφέρουν υψηλή αισθητική απόλαυση και γόνιμα ερεθίσματα σε σχέση με τις ποιότητες και τις αξίες που θα πρέπει να επιζητά στη ζωή του.

- Ο ελεύθερος χρόνος οφείλει να αξιοποιείται προς όφελος της κοινωνικότητας του ατόμου. Η κοινωνική ζωή κάθε ατόμου αποτελεί σημαντική πτυχή της ζωής του, καθώς μέσα από τις συναναστροφές με φίλους και φιλικά πρόσωπα έχει την ευκαιρία να μοιράζεται τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς του, να λαμβάνει τη σημαντική συναισθηματική στήριξη που προσφέρει η αποδοχή από ανθρώπους που εκτιμά, να βιώνει στιγμές ευτυχίας μέσα από κοινές δραστηριότητες και ενασχολήσεις, αλλά και να διαμορφώνει το πλαίσιο των γνωριμιών του που θα αποτελέσει μελλοντικά το πλαίσιο στήριξης στα πρώτα επαγγελματικά του βήματα.

- Ο ελεύθερος χρόνος επιτρέπει τη διαφυγή από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί στην ψυχική κούραση και εξάντληση είναι η διαρκής επανάληψη των ίδιων δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων, που προσδίδει μια αίσθηση μονοτονίας στη ζωή του ανθρώπου. Μέσα, επομένως, από την κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου το άτομο έχει την ευκαιρία να εμπλουτίζει την καθημερινότητά του με νέα ερεθίσματα και νέες παραστάσεις, αποδιώχνοντας τη φθοροποιό αίσθηση της ρουτίνας που δημιουργεί την επώδυνη αίσθηση πως η ζωή είναι μια αδιέξοδη επανάληψη των ίδιων πραγμάτων.

Προβλήματα σχετικά με την ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

Παρά τα ποικίλα οφέλη που μπορούν να προκύψουν μέσα από την ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου, παρατηρείται συχνά η τάση των ανθρώπων να τον αφήνουν επί της ουσίας αναξιοποίητο, εφόσον επιδιώκουν κυρίως την εύκολη διασκέδαση και εκτόνωση μέσα από θεάματα και δραστηριότητες που δεν έχουν να τους προσφέρουν τίποτε περισσότερο πέρα από τη σπατάλη του χρόνου τους.

- Οι απαιτήσεις που εγείρει η ποιοτική ψυχολογία σε ό,τι αφορά τη διανοητική συμμετοχή του ατόμου, λειτουργούν αποτρεπτικά για πολλούς ανθρώπους, μιας και η δική τους επιδίωξη είναι να αδρανοποιούν πλήρως τη σκέψη τους∙ πιθανώς για να ξεχνούν τις εργασιακές ή άλλες υποχρεώσεις τους. Καταφεύγουν, έτσι, σε επιλογές διασκέδασης που τους προσφέρουν ένα έτοιμο θέαμα, χωρίς να χρειάζεται κανένας προβληματισμός ή διεξοδική σκέψη από τη μεριά τους.  

- Η δυτικότροπη διασκέδαση που έχει επιβληθεί από τα ΜΜΕ και τους εμπορευματοποιημένους κινηματογραφικούς χώρους, προωθεί ένα συγκεκριμένο πρότυπο στο οποίο κυριαρχεί ο κενός εντυπωσιασμός, η βιαιότητα και η καταιγιστική δράση, χωρίς να υπάρχει όμως κανένας ουσιαστικός προβληματισμός και καμία πρόθεση να προβληματιστεί ο θεατής. Κι είναι τέτοια η διάδοση των θεαμάτων αυτών, ώστε πολλοί νέοι άνθρωποι στερούμενοι ποιοτικότερων ερεθισμάτων παγιδεύονται σ’ αυτές της εύκολες επιλογές, μη έχοντας επί της ουσίας την ευκαιρία να γνωρίσουν τα πιο απαιτητικά έργα που θα μπορούσαν να τους προσφέρουν ευκαιρίες διανοητικής πρόκλησης και γόνιμης ευαισθητοποίησης.

- Οι θετικές επιλογές αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, όπως είναι ο αθλητισμός, η μελέτη βιβλίων, η ενασχόληση με τη μουσική κ.λπ., εκλαμβάνονται συχνά ως πιεστικές από πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι ταυτίζουν τον ελεύθερο χρόνο είτε με την πλήρη απραξία είτε με την πολύωρη παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων. Θα πρέπει, ωστόσο, να καταστεί σαφές πως η ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν το άτομο αντιλαμβάνεται το χρόνο αυτό ως δικαίωμα και ως ευκαιρία για την άντληση ουσιαστικών διανοητικών και συναισθηματικών εμπειριών. Σε κάθε άλλη περίπτωση ο ελεύθερος χρόνος τρέπεται σε χρόνο αδράνειας που ενσωματώνεται στη μονοτονία της καθημερινότητας. 

- Η οικονομική κρίση των τελευταίων ετών έχει οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στην αναζήτηση και μιας δεύτερης εργασίας προκειμένου να καλυφθούν τα αναγκαία έξοδα, με προφανή συνέπεια την πλήρη εκμηδένιση του ελεύθερου χρόνου τους.

Κωνσταντίνος Καβάφης «Απιστία»

Κωνσταντίνος Καβάφης «Απιστία»

Πολλά άρα Ομήρου επαινούντες, αλλά τούτο

ουκ επαινεσόμεθα .... ουδέ Aισχύλου, όταν φη η

Θέτις τον Aπόλλω εν τοις αυτής γάμοις άδοντα

«ενδατείσθαι τας εάς ευπαιδίας,

νόσων τ’ απείρους και μακραίωνας βίους.

Ξύμπαντα τ’ ειπών θεοφιλείς εμάς τύχας

παιών’ επευφήμησεν, ευθυμών εμέ.

Καγώ το Φοίβου θείον αψευδές στόμα

ήλπιζον είναι, μαντική βρύον τέχνη:

Ο δ’, αυτός υμνών, ............................

...................... αυτός εστιν ο κτανών

τον παίδα τον εμόν».

Πλάτων, Πολιτείας Β΄ 

Σαν πάντρευαν την Θέτιδα με τον Πηλέα

σηκώθηκε ο Aπόλλων στο λαμπρό τραπέζι

του γάμου, και μακάρισε τους νεονύμφους

για τον βλαστό που θάβγαινε απ’ την ένωσί των.

Είπε· Ποτέ αυτόν αρρώστια δεν θαγγίξει

και θάχει μακρυνή ζωή.— Aυτά σαν είπε,

η Θέτις χάρηκε πολύ, γιατί τα λόγια

του Aπόλλωνος που γνώριζε από προφητείες

την φάνηκαν εγγύησις για το παιδί της.

Κι όταν μεγάλωνεν ο Aχιλλεύς, και ήταν

της Θεσσαλίας έπαινος η εμορφιά του,

η Θέτις του θεού τα λόγια ενθυμούνταν.

Aλλά μια μέρα ήλθαν γέροι με ειδήσεις,

κ’ είπαν τον σκοτωμό του Aχιλλέως στην Τροία.

Κ’ η Θέτις ξέσχιζε τα πορφυρά της ρούχα,

κ’ έβγαζεν από πάνω της και ξεπετούσε

στο χώμα τα βραχιόλια και τα δαχτυλίδια.

Και μες στον οδυρμό της τα παληά θυμήθη·

και ρώτησε τι έκαμνε ο σοφός Aπόλλων,

πού γύριζεν ο ποιητής που στα τραπέζια

έξοχα ομιλεί, πού γύριζε ο προφήτης

όταν τον υιό της σκότωναν στα πρώτα νειάτα.

Κ’ οι γέροι την απήντησαν πως ο Aπόλλων

αυτός ο ίδιος εκατέβηκε στην Τροία,

και με τους Τρώας σκότωσε τον Aχιλλέα.

Η επιγραφή του ποιήματος σε μετάφραση του Γ. Π. Σαββίδη: «Επαινώντας μεν πολλά του Ομήρου, τούτο δεν θα του το επαινέσουμε [...] ούτε του Αισχύλου, όταν η Θέτις λέει πως ο Απόλλων, τραγουδώντας στους γάμους της, προείπε: Πως το παιδί μου θα είναι καλότυχο, άγευστο από αρρώστιες και με πολύχρονη ζωή. Και αφού τελείωσε προλέγοντας τις θεοφιλείς μας τύχες, ύψωσε τον παιάνα του καλοκαρδίζοντάς με. Και εγώ έμεινα με την ελπίδα πως το θεϊκό στόμα του Φοίβου, ξέχειλο από την τέχνη της μαντείας, δεν έλεγε ψέματα. Μα αυτός που είπε εκείνον τον ύμνο [...] αυτός ο ίδιος είναι που σκότωσε το παιδί μου.»

Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην παιδεία των νέων, διότι πιστεύει πως μόνο μέσα από την κατάλληλη αγωγή μπορούν να αποκτήσουν το σωστό ήθος και τις σωστές αρχές. Για το λόγο αυτό θεωρεί πως τα έργα των ποιητών -ακόμη και των σπουδαιότερων εξ αυτών- δεν θα πρέπει να διδάσκονται στους νέους, γιατί αποτελούν κίνδυνο για τη σωστή κατάσταση της ψυχής, εξαιτίας των παθών που δημιουργούν. Οι ποιητές, άλλωστε, έχουν την τάση να αποδίδουν στους θεούς την ευθύνη, όχι μόνο για το καλό στη ζωή των ανθρώπων, μα και για το κακό, αφήνοντας έτσι να εννοηθεί πως οι άνθρωποι δεν έχουν επιλογή σχετικά με το αν θα γίνουν ενάρετοι πολίτες ή όχι. Συνηθίζουν, επίσης, να αποδίδουν στους θεούς τις πλέον αρνητικές ποιότητες, όπως είναι το ψέμα, η προδοσία, η ακολασία κ.λπ.∙ ακριβώς, δηλαδή, τα ελαττώματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς που ο Πλάτωνας θέλει να απομακρύνει από την ψυχή των νέων ανθρώπων.

Για τους λόγους αυτούς ο Πλάτωνας επικρίνει τους ποιητές και τους αποκηρύττει από την ιδανική του Πολιτεία, έστω κι αν αναγνωρίζει το μεγαλείο της τέχνης τους και παραδέχεται πως κι ο ίδιος συγκινείται βαθύτατα από τα έργα τους.

Ακολουθεί ένα ενδεικτικό απόσπασμα από το 2ο βιβλίο της Πολιτείας, στο οποίο συζητά ο Σωκράτης με τον Αδείμαντο:

Οὐδ’ ἄρα, ἦν δ’ ἐγώ, ὁ θεός, ἐπειδὴ ἀγαθός, πάντων ἂν εἴη αἴτιος, ὡς οἱ πολλοὶ λέγουσιν, ἀλλὰ ὀλίγων μὲν τοῖς ἀνθρώποις αἴτιος, πολλῶν δὲ ἀναίτιος· πολὺ γὰρ ἐλάττω τἀγαθὰ τῶν κακῶν ἡμῖν, καὶ τῶν μὲν ἀγαθῶν οὐδένα ἄλλον αἰτιατέον, τῶν δὲ κακῶν ἄλλ’ ἄττα δεῖ ζητεῖν τὰ αἴτια, ἀλλ’ οὐ τὸν θεόν.

᾿Αληθέστατα, ἔφη, δοκεῖς μοι λέγειν.

Οὐκ ἄρα, ἦν δ’ ἐγώ, ἀποδεκτέον οὔτε ῾Ομήρου οὔτ’ ἄλλου [d.] ποιητοῦ ταύτην τὴν ἁμαρτίαν περὶ τοὺς θεοὺς ἀνοήτως ἁμαρτάνοντος καὶ λέγοντος—

ὡς δοιοί τε πίθοι κατακείαται ἐν Διὸς οὔδει

κηρῶν ἔμπλειοι, ὁ μὲν ἐσθλῶν, αὐτὰρ ὃ δειλῶν·

καὶ ᾧ μὲν ἂν μείξας ὁ Ζεὺς δῷ ἀμφοτέρων,

ἄλλοτε μέν τε κακῷ ὅ γε κύρεται, ἄλλοτε δ’ ἐσθλῷ·

ᾧ δ’ ἂν μή, ἀλλ’ ἄκρατα τὰ ἕτερα,

τὸν δὲ κακὴ βούβρωστις ἐπὶ χθόνα δῖαν ἐλαύνει·

[e.] οὐδ’ ὡς ταμίας ἡμῖν Ζεὺς—

ἀγαθῶν τε κακῶν τε τέτυκται.

τὴν δὲ τῶν ὅρκων καὶ σπονδῶν σύγχυσιν, ἣν ὁ Πάνδαρος συνέχεεν, ἐάν τις φῇ δι’ ᾿Αθηνᾶς τε καὶ Διὸς γεγονέναι, οὐκ ἐπαινεσόμεθα, οὐδὲ θεῶν ἔριν τε καὶ κρίσιν [380a] διὰ Θέμιτός τε καὶ Διός, οὐδ’ αὖ, ὡς Αἰσχύλος λέγει, ἐατέον ἀκούειν τοὺς νέους, ὅτι—

θεὸς μὲν αἰτίαν φύει βροτοῖς,

ὅταν κακῶσαι δῶμα παμπήδην θέλῃ.

ἀλλ’ ἐάν τις ποιῇ ἐν οἷς ταῦτα τὰ ἰαμβεῖα ἔνεστιν, τὰ τῆς Νιόβης πάθη, ἢ τὰ Πελοπιδῶν ἢ τὰ Τρωικὰ ἤ τι ἄλλο τῶν τοιούτων, ἢ οὐ θεοῦ ἔργα ἐατέον αὐτὰ λέγειν, ἢ εἰ θεοῦ, ἐξευρετέον αὐτοῖς σχεδὸν ὃν νῦν ἡμεῖς λόγον ζητοῦμεν, καὶ [b.] λεκτέον ὡς ὁ μὲν θεὸς δίκαιά τε καὶ ἀγαθὰ ἠργάζετο, οἱ δὲ ὠνίναντο κολαζόμενοι· ὡς δὲ ἄθλιοι μὲν οἱ δίκην διδόντες, ἦν δὲ δὴ ὁ δρῶν ταῦτα θεός, οὐκ ἐατέον λέγειν τὸν ποιητήν. ἀλλ’ εἰ μὲν ὅτι ἐδεήθησαν κολάσεως λέγοιεν ὡς ἄθλιοι οἱ κακοί, διδόντες δὲ δίκην ὠφελοῦντο ὑπὸ τοῦ θεοῦ, ἐατέον· κακῶν δὲ αἴτιον φάναι θεόν τινι γίγνεσθαι ἀγαθὸν ὄντα, διαμαχετέον παντὶ τρόπῳ μήτε τινὰ λέγειν ταῦτα ἐν τῇ αὑτοῦ πόλει, εἰ μέλλει εὐνομήσεσθαι, μήτε τινὰ ἀκούειν, [c.] μήτε νεώτερον μήτε πρεσβύτερον, μήτ’ ἐν μέτρῳ μήτε ἄνευ μέτρου μυθολογοῦντα, ὡς οὔτε ὅσια ἂν λεγόμενα εἰ λέγοιτο, οὔτε σύμφορα ἡμῖν οὔτε σύμφωνα αὐτὰ αὑτοῖς.

Μετάφραση: Άρα, είπα εγώ, εφόσον ο θεός είναι καλός, δεν μπορεί να είναι υπεύθυνος για όλα τα πράγματα, όπως λένε οι περισσότεροι, αλλά είναι υπεύθυνος μόνο για λίγα πράγματα των ανθρώπων, για τα περισσότερα δεν έχει την ευθύνη∙ διότι είναι πολύ λιγότερα τα καλά από τα δεινά σ’ εμάς, κι ενώ για τα καλά δεν είναι κανείς άλλος υπεύθυνος (πέρα από το θεό), για τα δεινά τα αίτια θα πρέπει να αναζητηθούν αλλού και όχι στο θεό.

Έχω την εντύπωση, είπε, πως λες τα πλέον αληθινά.

Επομένως, είπα εγώ, δεν θα πρέπει να αποδεχόμαστε ούτε τον Όμηρο ούτε κανέναν άλλον ποιητή που έχει την αφροσύνη να ισχυρίζεται μια τέτοια αστοχία για τους θεούς, λέγοντας –

πως υπάρχουν δύο πιθάρια μπροστά στον Δία

γεμάτα με τις μοίρες, το ένα με τις καλές, το άλλο με τις κακές

και για εκείνον στον οποίο ο Δίας δίνει ένα μείγμα κι από τα δύο

άλλοτε αφήνεται στην κακή μοίρα κι άλλοτε στην κακή∙

ενώ σ’ εκείνον που δίνει ανόθευτα από το δεύτερο

αυτόν κακή πείνα τον κινεί πάνω στην περικαλλή γη. 

Ή πως ο Δίας είναι αυτός που παρέχει

τα καλά και τα κακά σ’ εμάς.

Κι αν κάποιος ισχυρίζεται πως η παραβίαση των όρκων και των συμμαχιών, που είναι δημιούργημα του Πίνδαρου, προέκυψε από την Αθηνά και τον Δία, δεν θα συμφωνήσουμε μαζί του, ούτε (αν ισχυρίζεται) πως η διαμάχη και η φιλονικία των θεών υποκινήθηκε από τη Θέμιδα και τον Δία, ούτε, πάλι, θα επιτρέψουμε στους νέους μας να ακούν τα λόγια του Αισχύλου, που ισχυρίζεται ότι –

ο θεός φυτεύει την ενοχή στους θνητούς

όταν θέλει να καταστρέψει συθέμελα ένα σπίτι.

Κι αν ένας ποιητής γράψει για τα πάθη της Νιόβης -σε σχέση μ’ αυτό το θέμα υπάρχουν αυτοί οι ίαμβοι-, ή για τον οίκο του Πέλοπα ή για τα Τρωικά ή για κάτι από αυτά, είτε δεν θα πρέπει να επιτρέψουμε να ισχυρίζεται πως αυτά είναι έργο του θεού, είτε, αν είναι του θεού, θα πρέπει να βρει μιαν εξήγηση που να σχετίζεται με αυτά που εμείς επιζητούμε∙ θα πρέπει να πει πως ο θεός έκανε τα δίκαια και τα καλά, και πως εκείνοι ωφελήθηκαν με το να τιμωρηθούν∙ αλλά το ότι αυτοί που τιμωρούνται είναι δυστυχισμένοι και πως ο θεός είναι υπεύθυνος γι’ αυτό, δεν θα πρέπει να είναι επιτρεπτό στον ποιητή να το ισχυριστεί. Αλλά το να πει ότι οι κακοί είναι δυστυχισμένοι γιατί είχαν ανάγκη να τιμωρηθούν και πως ωφελήθηκαν με το να λάβουν τιμωρία από το θεό, αυτό θα το επιτρέπουμε. Το να ειπωθεί, όμως, ότι ο θεός αποτέλεσε την αιτία κακού για κάποιον, ενώ είναι καλός, θα πρέπει να το αρνηθούμε έντονα, ώστε κανείς να μη λέει τέτοια πράγματα στην πόλη του, εάν αυτή πρόκειται να έχει ευταξία, μήτε κανείς να ακούει τέτοια, ούτε από τους νεότερους ούτε από τους μεγαλύτερους, μήτε να λέγονται τέτοια ούτε με έμμετρο λόγο είτε με απλό, διότι τέτοια λεγόμενα είναι ανόσια και καταστροφικά και αρμόζοντα σε παρόμοια δεινά.

Το ποίημα

Ο Καβάφης παραθέτει ως επιγραφή του ποιήματος το χωρίο από το 2ο βιβλίο της Πολιτείας, στο οποίο ο Πλάτωνας κατηγορεί τον Όμηρο και τον Αισχύλο για το γεγονός ότι αποδίδουν στον Απόλλωνα μια τέτοια δόλια συμπεριφορά, θέλοντας να υπενθυμίσει την αρνητική στάση του φιλοσόφου απέναντι στη συνήθεια των αρχαίων ποιητών να παρουσιάζουν τους θεούς με ανθρώπινα ελαττώματα. Ο τίτλος, άλλωστε, του ποιήματος (Απιστία) σημαίνει δολιότητα και μπαμπεσιά, προκειμένου να τονιστεί πως σ’ αυτό ακριβώς εστιάζει ο ποιητής.

Ο Καβάφης, βέβαια, δεν δηλώνει ρητά το αν συμφωνεί με τη διαπίστωση του Πλάτωνα ή όχι∙ φροντίζοντας όμως να παραθέσει το συγκεκριμένο χωρίο και να το συνοδεύσει με μια ποιητική αναπαράσταση των γεγονότων που επιβεβαιώνουν τη δόλια συμπεριφορά που αποδίδεται στον Απόλλωνα, είναι σαν να επικυρώνει την εγκυρότητα της πλατωνικής ένστασης. Για τον Καβάφη, άλλωστε, είναι περιττό να δηλώσει πως συμφωνεί με τον Πλάτωνα, εφόσον καθ’ όλη την ποιητική του πορεία έχει αποδείξει με σαφήνεια πως επιδίωξε να αναδείξει τις θετικές συμπεριφορές των ανθρώπων και να στηλιτεύσει της αρνητικές.

Ο Καβάφης είτε καθ’ επίδραση του Πλάτωνα, όπως αυτό είναι σαφές για τον Διονύσιο Σολωμό, είτε καθαρά από δική του βούληση, θέλησε να δώσει μια ηθικοπλαστική κατεύθυνση στο έργο του και να επισημάνει και να επικρίνει τις διαρκείς παθογένειες της ανθρώπινης υπόστασης, επιδιώκοντας για τους αναγνώστες του μια στάση ζωής που θα ήταν απαλλαγμένη από όλα αυτά τα ανθρώπινα δεινά, όπως είναι η φιλαρχία, η πλεονεξία, η αναξιοπρέπεια, η αναλγησία, η απληστία κ.λπ.

Στο συγκεκριμένο ποίημα, επομένως, ο Καβάφης αρκείται στο να δείξει πως έχει υπόψη του τούς αφορισμούς του Πλάτωνα, και στο να τους επικυρώσει με την ποιητική αναβίωση των σχετικών γεγονότων.

Σαν πάντρευαν την Θέτιδα με τον Πηλέα

σηκώθηκε ο Aπόλλων στο λαμπρό τραπέζι

του γάμου, και μακάρισε τους νεονύμφους

για τον βλαστό που θάβγαινε απ’ την ένωσί των.

Είπε· Ποτέ αυτόν αρρώστια δεν θαγγίξει

και θάχει μακρυνή ζωή.— Aυτά σαν είπε,

η Θέτις χάρηκε πολύ, γιατί τα λόγια

του Aπόλλωνος που γνώριζε από προφητείες

την φάνηκαν εγγύησις για το παιδί της.

Ο ποιητής προσδίδει έξοχη θεατρικότητα στο ποίημα εντάσσοντας τις κινήσεις και τα λόγια των προσώπων, και δίνοντας έτσι εναργή παραστατικότητα στα αφηγούμενα γεγονότα.

Η προφητεία του Απόλλωνα, ότι δεν θα αγγίξει καμία αρρώστια τον Αχιλλέα και πως θα έχει μακρινή ζωή -σκοπίμως διφορούμενο το επίθετο μακρινή, καθώς συγχέονται οι έννοιες τόσο της χρονικής όσο και της τοπικής απόστασης- χαροποιεί τη Θέτιδα, διότι όπως σχολιάζεται στο ποίημα ο Απόλλωνας «γνώριζε από προφητείες». Αυτή η ήπια διατύπωση σχετικά με τις προφητικές ικανότητες του Απόλλωνα εξυπηρετεί την ειρωνική τοποθέτηση του Καβάφη απέναντι στην υποτιθέμενη αυτή θεϊκή ιδιότητα.

Τα λόγια του Απόλλωνα γίνονται, λοιπόν, αποδεκτά ως εγγύηση από τη μητέρα του Αχιλλέα, η οποία δεν έχει κανένα λόγο να αμφισβητεί τις αγαθές προθέσεις του θεού.

Κι όταν μεγάλωνεν ο Αχιλλεύς, και ήταν

της Θεσσαλίας έπαινος η εμορφιά του,

η Θέτις του θεού τα λόγια ενθυμούνταν.

Η Θέτιδα κρατά για χρόνια στη σκέψη της τον προφητικό λόγο του Απόλλωνα, και καθώς καμαρώνει το γιο της να μεγαλώνει και να αποκτά έξοχο σωματικό κάλλος, συνεχίζει να ευτυχεί, έχοντας την πλανερή εντύπωση πως ο θεός θα επιβεβαιωθεί και το παιδί της θα ζήσει μια μακρά και γεμάτη υγεία ζωή.

Αλλά μια μέρα ήλθαν γέροι με ειδήσεις,

κ’ είπαν τον σκοτωμό του Aχιλλέως στην Τροία.

Κ’ η Θέτις ξέσχιζε τα πορφυρά της ρούχα,

κ’ έβγαζεν από πάνω της και ξεπετούσε

στο χώμα τα βραχιόλια και τα δαχτυλίδια.

Και μες στον οδυρμό της τα παληά θυμήθη·

και ρώτησε τι έκαμνε ο σοφός Aπόλλων,

πού γύριζεν ο ποιητής που στα τραπέζια

έξοχα ομιλεί, πού γύριζε ο προφήτης

όταν τον υιό της σκότωναν στα πρώτα νειάτα.

Κ’ οι γέροι την απήντησαν πως ο Απόλλων

αυτός ο ίδιος εκατέβηκε στην Τροία,

και με τους Τρώας σκότωσε τον Αχιλλέα.

Η παρουσίαση του θρήνου της Θέτιδας με το ξέσκισμα των ρούχων και το πέταγμα στο χώμα των κοσμημάτων της, αποδίδει με αριστοτεχνικό τρόπο τον οδυρμό της μητέρας. Η Θέτιδα αφημένη στην απόγνωση, αναθυμάται, ωστόσο, την προφητεία του Απόλλωνα, κι αμέσως ζητά να μάθει που βρισκόταν ο θεός -ποιητής και προφήτης- που έχει το συνήθειο να λέει τόσο ευχάριστα πράγματα στα γλέντια∙ ζητά να μάθει που ήταν ο θεός, όταν της σκότωναν τον γιο πάνω στα πρώτα του νιάτα, μόνο και μόνο για να λάβει την απάντηση πως αυτός ακριβώς ήταν που βοήθησε τους Τρώες -κατευθύνοντας το βέλος του Πάρη- να σκοτώσουν τον Αχιλλέα.

Η Θέτιδα, οπότε, μαθαίνει πως όχι απλώς διαψεύστηκαν οι προφητείες του Απόλλωνα, μα πως ήταν ο ίδιος αυτός θεός που φρόντισε να διαψευστούν οι προφητείες του, βοηθώντας στη δολοφονία του Αχιλλέα.

Μια αμιγώς προδοτική στάση, η οποία με το να αποδίδεται σ’ έναν θεό, λειτουργεί αρνητικά στην ηθική διαμόρφωση των νέων, αφού επιτρέπει στους ανθρώπους να θεωρούν αποδεκτή ή λογική μια τέτοια συμπεριφορά. Εφόσον ένας θεός μπορεί να προδίδει και να φέρεται δόλια, τότε πώς θα μπορούσε ποτέ ένας άνθρωπος να αποφύγει μια τέτοια στάση; Αυτό ακριβώς είναι το ερώτημα που έμμεσα δημιουργείται στους νέους κι αυτό ακριβώς θέλει να αποφύγει ο Πλάτωνας, γι’ αυτό και στη δική του ιδανική Πολιτεία αποκλείει το να έρχονται σ’ επαφή οι νέοι άνθρωποι με τα έργα των ποιητών. Αν οι νέοι δεν μπορούν να βρίσκουν τα κατάλληλα ηθικά πρότυπα ούτε στη δράση των θεών, τότε δεν θα καταστεί ποτέ εφικτή η ηθική τους θωράκιση, ώστε να μην παρεκκλίνουν σε τέτοιου είδους ανήθικες συμπεριφορές. 

Θέτις

Η Θέτις ήταν θεσσαλική θαλάσσια θεότητα, κόρη του Νηλέα και της Δωρίδας, μητέρα του Αχιλλέα.

Σύμφωνα με την πιο διαδεδομένη παράδοση, η Θέτις ήταν μια από τις Νηρηίδες, κόρη του Νηρέα. Μεταξύ των αδελφών της, των 50 Νηρηίδων, κατέχει την πιο εξέχουσα θέση: «Νηρηΐδων ἀρίστα». Εκτός από τη συνήθη παράδοση, που θεωρεί πατέρα της Θέτιδος τον Νηρέα, υπάρχει και άλλη μεταγενέστερη, η οποία στη θέση του Νηρέα τοποθετεί τον Χείρωνα.

Η Θέτις ήταν τόσο όμορφη που την πρόσεξε ο Ζευς, αλλά και άλλοι θεοί, όπως ο Ποσειδώνας∙ παραιτήθηκαν, όμως, από την κατάκτησή της, γιατί η Θέμις τους είχε προειδοποιήσει ότι αν συνευρίσκονταν με τη Θέτιδα θα γεννιόταν γιος πιο δυνατός από τον πατέρα και ο γιος αυτός θα ανακάλυπτε ένα όπλο πιο φοβερό και από τον κεραυνό και από την τρίαινα. Μερικοί συγγραφείς αποδίδουν την προφητεία αυτή στον Προμηθέα ή στις Μοίρες. Άλλοι πάλι αναφέρουν ότι η ίδια η Θέτις απέκρουσε τις προτάσεις του Δία. Ο τελευταίος, για να την εκδικηθεί, αποφάσισε να την παντρέψει με έναν κοινό θνητό. Η Θέτις έκανε ό,τι μπορούσε για να αποφύγει τον γάμο αυτό. Για να γλυτώσει από τον Πηλέα μεταμορφώθηκε διαδοχικά σε αγρίμι, σε φωτιά κ.λπ. Ακολουθώντας τις συμβουλές του Χείρωνα, ο Πηλεάς την κυνήγησε και τελικά η Θέτις αναγκάστηκε να ενδώσει. Αφού νικάει ο Πηλέας τη Θέτιδα, ακολουθεί ο γάμος τους, που περιγράφεται στα Κύπρια Έπη.

Θέτις και Αχιλλέας

Η Θέτις, ως φιλόστοργη μητέρα, βοήθησε τον γιο της σε όλες τις δύσκολες στιγμές της ζωής του, όχι μόνο με συμβουλές αλλά και με συγκεκριμένες ενέργειες. Έτσι, σύμφωνα με τον επικό ποιητή Παπίνιο Στάτιο (β΄ μισό του 1ου π.Χ. αιώνα), όταν η Θέτις γέννησε τον Αχιλλέα, για να τον κάνει αθάνατο, τον βάπτισε στα νερά της Στυγός, του ποταμού του Κάτω Κόσμου. Όλο το σώμα του Αχιλλέα έγινε άτρωτο, εκτός από τη φτέρνα του, από την οποία η Θέτις τον κρατούσε καθώς τον βάπτιζε. Από τον Απολλόδωρο έχουμε μια διαφορετική διήγηση: Η Θέτις τοποθετούσε κάθε βράδυ τον νεογέννητο Αχιλλέα πάνω στη φωτιά -για να καταστρέψει ό,τι θνητό στοιχείο είχε κληρονομήσει από τον πατέρα του- και την ημέρα τον άλειφε με αμβροσία. Ο Πηλέας, όμως, ανακάλυψε την πράξη της και έσωσε το παιδί, εκείνη δε εξοργισμένη έφυγε και πήγε στον πατέρα της Νηρέα, στον βυθό της θάλασσας. Γι’ αυτό και ο Αχιλλέας, όταν ήθελε να της μιλήσει, πήγαινε κοντά στη θάλασσα και τη φώναζε.

Όταν ο Αχιλλέας έγινε εννιά χρονών και ο μάντης Κάλχας έμαθε ότι χωρίς αυτόν η Τροία δεν θα κυριευόταν, η Θέτις τον έφερε στον βασιλιά Λυκομήδη στη Σκύρο, με κοριτσίστικη ενδυμασία, για να αποφύγει να τον στείλει στην Τροία, διότι ήξερε ότι εκεί θα έβρισκε το θάνατο. Εκεί ο Αχιλλέας ζούσε με τις κόρες του βασιλιά, συνδέθηκε δε με μία από αυτές, τη Δηιδάμεια, από την οποία απέκτησε και έναν γιο, τον Πύρρο ή τον Νεοπτόλεμο. Ο Οδυσσέας, αναζητώντας τον Αχιλλέα, για να τον πείσει να εκστρατεύσει κι αυτός μαζί με τους άλλους Έλληνες κατά της Τροίας, φθάνοντας στη Σκύρο, δεν τον αναγνώρισε ανάμεσα στις κόρες του Λυκομήδη. Χρησιμοποίησε τότε τέχνασμα για να τον βρει. Τοποθέτησε στην είσοδο του παλατιού ασπίδα και δόρυ, και έδωσε εντολή να ηχήσει δυνατά η σάλπιγγα. Από τα κορίτσια ξεχώρισε αμέσως ο Αχιλλέας, καθώς έσπευσε ν’ αδράξει την ασπίδα και το δόρυ, έτοιμος για μάχη.

Επειδή, λοιπόν, ο Αχιλλέας έπρεπε να πάρει μέρος στον πόλεμο, η Θέτιδα του έδωσε με μητρική στοργή ένα κιβώτιο με ενδύματα, του έδωσε ως ακόλουθο τον Επειγέα και τον προειδοποίησε να μην κατέβει πρώτος από το πλοίο, διότι όποιος αποβιβαζόταν πρώτος, σύμφωνα με την παράδοση, θα σκοτωνόταν. Τον έθεσε και προ του διλήμματος: «η σύντομη ζωή και αέναη δόξα ή μακρά ζωή αλλά χωρίς δόξα».

Στο Σ της Ιλιάδας η Θέτις ακούει το ξέσπασμα πόνου του γιου της για τον φίλο του, τον νεκρό Πάτροκλο, και σπεύδει με όλη την ακολουθία της, τις Νηρηίδες, από τον βυθό της θάλασσας προς τον Αχιλλέα. Όταν ο Αχιλλέας της εξομολογείται ότι είναι σταθερή του απόφαση να σκοτώσει τον Έκτορα, του φανερώνει ότι μετά τον Έκτορα πολύ σύντομα θα πεθάνει και αυτός, αλλά του υπόσχεται να του φτιάξει καινούρια όπλα από τον Ήφαιστο. Το επόμενο πρωί φέρνει στο γιο της τα νέα όπλα και αφού προστατεύσει το πτώμα του Πατρόκλου από τη σήψη με αμβροσία και νέκταρ, επιστρέφει πίσω στη θάλασσα.

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Διάλεκτοι, ιδιώματα και ιδιωματισμοί

Paul Williams

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Διάλεκτοι, ιδιώματα και ιδιωματισμοί

Κάθε εθνική γλώσσα υπόκειται σε ευρεία διαφοροποίηση: ατομική ή υφολογική (διαφορετικά χρησιμοποιεί τη γλώσσα κάθε ομιλητής μιας γλώσσας), κοινωνική (οι ομιλητές συχνά διαφοροποιούνται κατά ηλικιακές, κοινωνικές, επαγγελματικές, ιδεολογικές κ.ά. ομάδες) και γεωγραφική (τα Ελληνικά της Κρήτης, της Θεσσαλίας, του Πόντου, των Δωδεκανήσων κ.λπ.).

Με τον όρο διάλεκτος οι γλωσσολόγοι χαρακτηρίζουν τη γεωγραφική διαφοροποίηση ευρύτερων περιοχών, ιδίως αυτήν που εμφανίζει έντονες αποκλίσεις από την κοινή γλώσσα σε όλα τα επίπεδα (προφορά, γραμματικοσυνταντική δομή, λεξιλόγιο) και σε βαθμό που οι ομιλητές της διαλέκτου να μην είναι εύκολα κατανοητοί από τους ομιλητές της κοινής γλώσσας. Άρα ο όρος διάλεκτος είναι υπερκείμενη διάκριση. Αντίθετα, ο όρος ιδίωμα δηλώνει μικρότερη γλωσσική διαφοροποίηση, που δεν εμποδίζει την κατανόηση από τους ομιλητές της κοινής. Μια διάλεκτος μπορεί να έχει περισσότερα από ένα ιδιώματα.

Στην Ελληνική διακρίνονται οι εξής διάλεκτοι: τσακωνική, ποντιακή, καππαδοκική, κατωιταλική και (καταχρηστικώς) κυπριακή και κρητική.

Όλες οι λοιπές διαφοροποιήσεις αποτελούν τα ιδιώματα. Αυτά, ανάλογα με τις ομοιότητες και τις διαφορές τους, ομαδοποιούνται στα λεγόμενα βόρεια ιδιώματα (Στερεά Ελλάδα εκτός Αττικής, Β. Εύβοια, Ήπειρος, Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη, νησιά του Β. Αιγαίου και Πόντος και στα νότια ιδιώματα (τα υπόλοιπα).

Αντίθετη προς τις διαλέκτους και τα ιδιώματα είναι η κοινόλεκτος (ενν. γλώσσα) ή κοινολεκτούμενη, δηλαδή η κοινή γλώσσα που μιλιέται σε μια χώρα από όλους.

Ως ιδιόλεκτος χαρακτηρίζεται από τους γλωσσολόγους, ο τρόπος (γνώση και πράξη) με τον οποίο χρησιμοποιεί ο καθένας τη γλώσσα.   

Ιδιωματισμός είναι κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνητικό, γραμματικό, συντακτικό, λεξιλογικό) που αναφέρεται σε γλωσσικό ιδίωμα ή διάλεκτο της Ελληνικής∙ π.χ. «με δίνει» (συντακτικός ιδιωματισμός των βορείων ιδιωμάτων της Ελληνικής) αντί του κοινού «μου δίνει».

Ιδιωτισμός είναι κάθε λεξιλογική φράση της κοινής Ελληνικής, που αποτελεί ιδιαίτερη έκφραση με μεταφορική συνήθως σημασία∙ π.χ. το ‘βαλε στα πόδια, τα τσουγκρίσαμε, τρώει ξύλο κ.τ.ό.

Η ιδιαίτερη αξία των ιδιωμάτων και των διαλέκτων

Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα αποτελούν πολύτιμο κομμάτι της πολιτισμικής μας ταυτότητας, καθώς συνδέονται με τις ιδιαίτερες ιστορικές και πνευματικές ζυμώσεις επιμέρους γεωγραφικών περιοχών του ελληνικού χώρου. Ειδικότερα:

- Τα ιδιώματα και οι διάλεκτοι φανερώνουν την ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία των επιμέρους περιοχών. Οι γλωσσικές διαφοροποιήσεις που παρουσιάζονται στις επιμέρους περιοχές της χώρας αποτελούν δείκτες της, ως ένα βαθμό, αυτόνομης πνευματικής και ιστορικής εξέλιξής τους, αποκαλύπτοντας τον ιδιαίτερο τρόπο σκέψης και αντίληψης των κατοίκων τους. Μέσα από το κάθε ιδίωμα και την κάθε διάλεκτο ξεπροβάλλει ένας χωριστός κόσμος, που διαμορφώθηκε καθ’ επίδραση άλλων παραγόντων, λόγω ακριβώς της διαφορετικής γεωγραφικής θέσης.

Αντλείται, έτσι, από το κάθε ιδίωμα ένα άλλο σύστημα αξιών και μια διαφορετική θέαση της ζωής, εφόσον παρά την κοινή εθνολογική ταυτότητα, κάθε περιοχή ακολούθησε -σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό- τη δική της ιστορική πορεία. Μέσα, λοιπόν, από τις λεξιλογικές και εκφραστικές επιλογές, όπως και μέσα από τη φωνητική απόδοση της κάθε διαλέκτου, μπορούμε να ανιχνεύσουμε το συναισθηματικό πλούτο, τις επιδιώξεις, τα διδάγματα ζωής και πρωτίστως το ήθος των ανθρώπων της κάθε περιοχής.

- Ο πλούτος της κάθε διαλέκτου αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συλλογικής γλωσσικής κληρονομιάς. Παρά το γεγονός ότι οι διάλεκτοι παρουσιάζουν συχνά σημαντικές διαφοροποιήσεις από την κοινή ελληνική γλώσσα, αποτελούν εντούτοις γεννήματα της ίδιας γλώσσας, και φανερώνουν, άρα, τις ευρύτατες δυνατότητές της να δημιουργεί ποικίλους γλωσσικούς τύπους και δομές. Οι διάλεκτοι, επομένως, λειτουργούν περισσότερο ως τεκμήρια για τις ανεξάντλητες δυνατότητες της ελληνικής γλώσσας και για τον λεκτικό της πλούτο, παρά ως ανεξάρτητες γλωσσικές μορφές.

Οι διάλεκτοι, λοιπόν, φανερώνουν την πολυμορφία της ελληνικής γλώσσας, και με τον εκφραστικό τους πλούτο ενισχύουν τη συλλογική γλωσσική κληρονομιά, γι’ αυτό και θα πρέπει να λαμβάνουν τη δέουσα αναγνώριση και υποστήριξη.

- Οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα λειτουργούν πλέον ως σημεία αναγνώρισης και διασύνδεσης των ανθρώπων με κοινή καταγωγή. Οι αλλαγές που έχουν επέλθει στην ανθρωπογεωγραφία του τόπου έχουν απομακρύνει πολλούς ανθρώπους από τους τόπους που αποτελούν την ιδιαίτερη πατρίδα τους κι έχουν έτσι αναδιανείμει τους πολίτες της χώρας, δίνοντας -ατυχώς- έμφαση στα αστικά κέντρα. Ως εκ τούτου οι ομιλούντες μια διάλεκτο ή ένα ιδίωμα δεν κατοικούν κατ’ ανάγκη σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή, όπως παλαιότερα∙ γεγονός που οδηγεί στην αποδυνάμωση και την σπανιότερη χρήση, ιδίως, των διαλέκτων.

Ωστόσο, ακόμη κι αν εκείνοι που μιλούν ή γνωρίζουν μια διάλεκτο κατοικούν σε άλλες περιοχές, έχουν ακριβώς αυτή τη γλωσσική ταυτότητα ως ισχυρό συνεκτικό δεσμό με τον τόπο καταγωγής τους, αλλά και με τους ανθρώπους με τους οποίους έχουν κοινή καταγωγή. Φροντίζουν, μάλιστα, με τη σύσταση συλλόγων στα αστικά κέντρα όπου κατοικούν να έρχονται σ’ επαφή με άλλους ανθρώπους που κατάγονται από τις ίδιες περιοχές.

Η κοινή διάλεκτος ή το κοινό ιδίωμα, αποτελούν, εύλογα, έναν ισχυρό συνεκτικό δεσμό που διατηρεί στη μνήμη των ανθρώπων αυτών τις κοινές αξίες, τις κοινές αντιλήψεις και την κοινή τους ιστορία. Έτσι, είτε κατοικούν στον τόπο καταγωγής τους είτε όχι, έχουν πάντοτε τη γλωσσική τους ταυτότητα ως μέσο για την επιστροφή σ’ εκείνα ακριβώς τα στοιχεία που συνθέτουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της τοπικής τους καταγωγής.

Οι λόγοι για τους οποίους αποδυναμώθηκαν οι διάλεκτοι και τα ιδιώματα

Η αδιαμφισβήτητη επικράτηση της κοινής νεοελληνικής γλώσσας, η εξάλειψη των γεωγραφικών περιορισμών και η έντονη αστικοποίηση, έφεραν σταδιακά την αποδυνάμωση των διαλέκτων. Ειδικότερα:

- Εξάλειψη γεωγραφικών περιορισμών. Οι διάλεκτοι, αλλά και τα ιδιώματα, αποτέλεσαν σε σημαντικό βαθμό απότοκο της μερικής απομόνωσης των ανθρώπων στις επιμέρους περιοχές. Η δυσκολία που χαρακτήριζε τις μετακινήσεις και την επικοινωνία άφηνε κάθε περιοχή να ακολουθεί τη δική της πορεία, χωρίς συχνές και σημαντικές αλληλεπιδράσεις με τα υπόλοιπα μέρη της χώρας. Ωστόσο, από τη στιγμή που η εξέλιξη της τεχνολογίας άνοιξε το δρόμο στην άμεση επικοινωνία και στην εκμηδένιση των αποστάσεων, οι άνθρωποι όλων των περιοχών άρχισαν να έρχονται σε συνεχή επαφή μεταξύ τους, γεγονός που καθιστούσε αναγκαία την υιοθέτηση του κοινού γλωσσικού κώδικα, προκειμένου να μην υπάρχουν επικοινωνιακά εμπόδια.

Είναι προφανές πως αν κάθε περιοχή επέμενε να διατηρεί τη δική της διάλεκτο, αυτό θα οδηγούσε σε μια ανώφελη παράταση ενός απομονωτισμού που δεν δικαιολογούταν πια από τις νέες συνθήκες. Έτσι, ακόμη κι αν οι κάτοικοι κάθε περιοχής θεωρούσαν τη δική τους διάλεκτο σημαντικότερη ή ξεχωριστή, εξωθήθηκαν εκ των πραγμάτων να προσαρμοστούν στη χρήση της κοινής νεοελληνικής, ώστε να μετέχουν στα οφέλη της συλλογικής εθνικής ανάπτυξης.

- Διάδοση της κοινής νεοελληνικής μέσω της εκπαίδευσης, αλλά και των ΜΜΕ. Η οργάνωση μιας ενιαίας εκπαιδευτικής πολιτικής για το σύνολο της χώρας, έφερε σ’ επαφή τους νέους ανθρώπους κάθε πιθανής περιοχής με την κοινή νεοελληνική γλώσσα, και με τον υποχρεωτικό χαρακτήρα αυτής της εκπαίδευσης προέκυψε πολύ σύντομα η διάδοση και εδραίωση του κοινού γλωσσικού κώδικα.

Ενώ, η εμφάνιση των ΜΜΕ με πανελλαδική εμβέλεια και κυκλοφορία, και η χρήση της κοινής νεοελληνικής γλώσσας στις ειδησεογραφικές και ενημερωτικές εκπομπές, αποτέλεσε αποφασιστικό παράγοντα για τη ευρύτατη διάδοση του κοινού γλωσσικού κώδικα ακόμη και στους ανθρώπους μεγαλύτερης ηλικίας που δεν είχαν φοιτήσει στο σχολείο.

Το πλήθος των γλωσσικών ερεθισμάτων μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά και μέσω των εφημερίδων και της τηλεόρασης, λειτούργησε διαβρωτικά για τις διαλέκτους και τα ιδιώματα, υπό την έννοια πως οι πολίτες, όχι μόνο αντιλήφθηκαν την αναγκαιότητα της προσαρμογής τους στον κοινό γλωσσικό κώδικα, άρχισαν συνάμα, ιδίως οι νεότερες γενιές, να λησμονούν τις τοπικές αυτές διαφοροποιήσεις, τις οποίες αντιμετώπισαν, ως ένα βαθμό, και ως περιττά στοιχεία του παρελθόντος.

Τρόποι διαφύλαξης των διαλέκτων και των ιδιωμάτων

Η διάδοση της κοινής νεοελληνικής υπήρξε, βέβαια, με πολλούς τρόπους επωφελής για την ανάπτυξη της χώρας, εφόσον απομάκρυνε τα όποια γλωσσικά εμπόδια στην επικοινωνία μεταξύ των πολιτών. Είχε, όμως, μια ιδιαίτερα αρνητική επίπτωση, αφού οδήγησε μεγάλο μέρος του πληθυσμού στο να πάψει να χρησιμοποιεί τις διαλέκτους, θέτοντας σε κίνδυνο την ύπαρξή τους. Πολλοί ήταν εκείνοι, μάλιστα, που άρχισαν να αντιμετωπίζουν τα ιδιώματα ως παρωχημένα και άνευ αξίας, υποτιμώντας τον λεκτικό και εκφραστικό τους πλούτο, όπως και τη θέση τους στο στην ενιαία γλωσσική μας κληρονομιά.

Κρίνεται, λοιπόν, απολύτως αναγκαίο να υπάρξει η κατάλληλη ευαισθητοποίηση των πολιτών και άμεση δραστηριοποίηση, προκειμένου να επιτευχθεί η διαφύλαξη των διαλέκτων και των τοπικών ιδιωμάτων.

- Η Πολιτεία οφείλει να ενισχύει οικονομικά τους φορείς εκείνους που έχουν ως στόχο την καταγραφή, τη μελέτη και την ανάδειξη των διαλέκτων και των ιδιωμάτων, καθώς η ραγδαία ελαχιστοποίηση των φυσικών ομιλητών τους θα οδηγήσει τις πολύτιμες αυτές γλωσσικές εκφάνσεις στη λήθη.

- Στο πλαίσιο της εκπαίδευσης θα πρέπει να τονίζεται η αξία των τοπικών ιδιωμάτων, ώστε οι νέοι να προσεγγίζουν με σεβασμό τις γλωσσικές διαφοροποιήσεις των ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας, και να αποκτούν το ενδιαφέρον εκείνο που θα τους παρακινεί να μάθουν περισσότερα για τα ιδιώματα της δικής τους καταγωγής.

Βοηθητικό, ως προς αυτό, θα ήταν η ένταξη στο μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας ερευνητικών εργασιών σε σχέση με τις ελληνικές διαλέκτους, προκειμένου οι μαθητές να έχουν την ευκαιρία να ασχοληθούν πιο συστηματικά με αυτές και να εκτιμήσουν έτσι την ιδιαίτερη ποιότητα και ομορφιά τους.

- Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας έχουν τη δυνατότητα να επισημάνουν και να αναδείξουν την ιδιαίτερη πολιτισμική αξία των διαλέκτων με αφιερώματα στον ξεχωριστό αυτό γλωσσικό μας πλούτο. Θα καταστεί, έτσι, εφικτό να έρθουν σ’ επαφή με τις διάφορες διαλέκτους άτομα απ’ όλα τα μέρη της χώρας, που δεν είναι εξοικειωμένα με τις διαλέκτους άλλων περιοχών.