Έκθεση Β΄ Λυκείου: Λακωνικότητα

Giovanni Rapiti

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Λακωνικότητα

Με τον όρο λακωνικότητα αποδίδουμε την ικανότητα των ατόμων να εκφράζονται με συντομία και περιεκτικότητα. Πρόκειται για τη λιτή εκείνη έκφραση που κατορθώνει να καλύψει εύστοχα και με ακρίβεια τα ζητούμενα, χωρίς να καταφεύγει σε περιττολογίες.

Θα πρέπει, ωστόσο, να προσεχθεί πως η λακωνικότητα δεν ταυτίζεται με την απροθυμία επικοινωνίας ή με την αδυναμία διεξοδικότερης παρουσίασης. Η λακωνικότητα φανερώνει την ικανότητα ενός ατόμου να χειρίζεται με τέτοια ακρίβεια το λόγο, ώστε να διατυπώνει με συντομία μεν αλλά με χαρακτηριστική αποτελεσματικότητα τις απόψεις του.

Η ιδιαίτερη αξία της λακωνικότητας

Το να επιτευχθεί η δυνατότητα λακωνικής διατύπωσης, ώστε ο λόγος του ατόμου να είναι επιγραμματικός, σαφής και με εύστοχη ακρίβεια, προϋποθέτει συστηματική γλωσσική καλλιέργεια, εφόσον μόνο η άρτια γνώση της γλώσσας επιτρέπει την κατάλληλη κάθε φορά επιλογή λέξεων και εκφραστικών δομών. Προϋποθέτει, συνάμα, υψηλό επίπεδο αντίληψης προκειμένου να είναι εφικτή η διάκριση των ουσιωδών στοιχείων κάθε ζητήματος από τα επουσιώδη και τα λιγότερο σημαντικά.

Η λακωνικότητα έχει μια σειρά θετικών συνεπειών τόσο στην επικοινωνία όσο και στον τρόπο αντιμετώπισης της ζωής από τα άτομα. Ειδικότερα:

- Η λακωνικότητα επιτρέπει την αποτελεσματικότερη επικοινωνία μεταξύ των ατόμων τόσο σε διαπροσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο, εφόσον επικεντρώνει τη συζήτηση πάντοτε στα καίρια ζητήματα, χωρίς υπεκφυγές ή αμφίσημες διατυπώσεις. Έτσι, σε σύντομο χρονικό διάστημα τα άτομα συνεννοούνται με σαφήνεια, έχοντας αποφύγει τις περιττολογίες που συχνά προκαλούν παρανοήσεις ή θέτουν σε δεύτερη μοίρα πολύ πιο ουσιώδη σημεία του εκάστοτε ζητήματος.

Η λακωνικότητα άλλωστε, ιδίως στο εργασιακό περιβάλλον, παραπέμπει στον επιθυμητό εκείνον επαγγελματισμό, που αποσκοπεί στη ταχεία διεκπεραίωση των εργασιών και στην αποφυγή ανώφελων καθυστερήσεων.

- Η επιδίωξη της λακωνικότητας συνιστά έναν αποτελεσματικό τρόπο όξυνσης της αντιληπτικής ικανότητας του ατόμου, εφόσον το εξωθεί να αναζητά πάντοτε τα καίρια στοιχεία κάθε ζητήματος και στη διάκρισή τους από τα λιγότερο ουσιώδη. Το άτομο μαθαίνει, επομένως, να διατρέχει γρήγορα κάθε πληροφορία και κάθε στοιχείο που του παρουσιάζεται εντοπίζοντας και επιλέγοντας τα πιο σημαντικά σημεία.

Η ικανότητα αυτή που βρίσκει εφαρμογές σε ποικίλες εκφάνσεις της καθημερινότητας, όπως είναι η ενημέρωση του ατόμου, η προσέγγιση μιας μελέτης ή ενός βιβλίου, αλλά και η παρακολούθηση μιας ομιλίας, προσφέρει στον άνθρωπο τη δυνατότητα να μην εγκλωβίζεται στις επουσιώδεις λεπτομέρειες και να επικεντρώνει την προσοχή του πάντοτε στο πιο σημαντικό, εξοικονομώντας έτσι πολύτιμο χρόνο.

- Η λακωνικότητα, άρα, μπορεί να λειτουργήσει ως γενικότερος τρόπος ζωής -ιδίως στη σύγχρονη εποχή με τις διαρκείς απαιτήσεις και τις ποικίλες υποχρεώσεις-, επιτρέποντας στο άτομο να ιεραρχεί τάχιστα τις διάφορες υποχρεώσεις του, να επιλέγει ορθά εκείνες που πραγματικά προέχουν και να είναι επομένως πιο αποτελεσματικός στην καθημερινότητά του.

Η αναζήτηση και η επιλογή του καίριου, οπότε, δεν αφορά μόνο τη λεκτική έκφραση του ατόμου, αλλά και τη γενικότερη οργάνωση της καθημερινότητάς του.

- Η λακωνικότητα αποτελεί σημαντικό ζητούμενο κυρίως στο χώρο της πολιτικής, υπό την έννοια πως από τους πολιτικούς απαιτούνται ουσιαστικές απαντήσεις για τα προβλήματα του τόπου και όχι φλύαρες απαντήσεις γεμάτες κενολογίες και γενικότητες. Η παγίωση, άρα, της λακωνικότητας στο χώρο της πολιτικής θα έδινε μια πιο καθαρή εικόνα στους πολίτες τόσο για τους πραγματικούς σχεδιασμούς των πολιτικών όσο -κι αυτό είναι σύνηθες- για την άγνοια που έχουν σε σχέση με την ορθή διαχείριση ορισμένων κρίσιμων καταστάσεων. 

- Η λακωνικότητα σε τομείς όπως είναι αυτός της ενημέρωσης των πολιτών αποκτά ιδιαίτερη σημασία στην εποχή μας, όπου η έλλειψη χρόνου καθιστά συχνά αναγκαία την καίρια και γοργή παροχή πληροφοριών για τα σημαντικότερα τρέχοντα ζητήματα.

Η πληρέστερη ενημέρωση, ωστόσο, θα απαιτεί πάντοτε τη διεξοδικότερη ερμηνευτική προσέγγιση των γεγονότων που δύσκολα μπορεί να αποκτήσει το χαρακτήρα μιας λακωνικής απόδοσης. Αν και σε πολλές περιπτώσεις η ερμηνευτική δημοσιογραφία τείνει να καταφεύγει στην παράθεση ακόμη και λιγότερο σημαντικών στοιχείων, τα οποία θα μπορούσαν προφανώς και να παραλείπονται.

- Η αξία της λακωνικότητας προκύπτει κι από την έμφαση που δίνεται σε αυτή στο πλαίσιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης μέσα από την άσκηση της περιληπτικής απόδοσης ενός κειμένου. Οι μαθητές εξασκούνται αφενός στο να εντοπίζουν τα σημαντικότερα σημεία των σκέψεων ενός συγγραφέα, όπως αυτές παρατίθενται  σ’ ένα επιλεγμένο κείμενο, κι αφετέρου στη δυνατότητα επιγραμματικής αναδιατύπωσης των συλλογισμών αυτών που φέρουν το ιδιαίτερο νοηματικό βάρος κάθε κειμένου.

Η άσκηση αυτή ενισχύει την κριτική ικανότητα των μαθητών, αφού επιδιώκει να τους καταστήσει επαρκείς αναγνώστες κειμένων που αναφέρονται σε σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα, και παράλληλα τους μυεί στη λακωνική διατύπωση, εφόσον η πύκνωση του αρχικού κειμένου απαιτεί λιτές και περιεκτικές εκφραστικές επιλογές.

- Η λακωνική έκφραση, σε μια εποχή που διακρίνεται για τους γοργούς ρυθμούς της και τη διαρκή ένταση, έχει αποτελέσει το βασικό μοτίβο λειτουργίας κι ενός δημοφιλούς μέσου κοινωνικής δικτύωσης, του Twitter, που επιτρέπει τη δημοσίευση σύντομων μηνυμάτων των 140 μόλις τυπογραφικών χαρακτήρων. Το μέσο αυτό καλεί, επομένως, τους χρήστες του να εκφράζονται με απόλυτη συντομία, σεβόμενοι προφανώς το χρόνο των αναγνωστών τους.

Τα αποτελέσματα που έχουν προκύψει είναι αρκετές φορές εντυπωσιακά, εφόσον οι περισσότεροι χρήστες έχουν κατορθώσει να καταγράφουν με απολύτως λακωνικό τρόπο τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, φανερώνοντας πως τα πλέον ουσιαστικά ζητήματα μπορούν κάλλιστα να εκφραστούν με συντομία και ακρίβεια, χωρίς να ζημιώνεται η σαφήνεια του μεταδιδόμενου μηνύματος.

- Η λακωνική έκφραση στο πλαίσιο ενός διαλόγου προσδίδει στα λεγόμενα του κάθε ομιλητή σοβαρότητα και προφανή διάθεση εξαγωγής καίριων συμπερασμάτων. Καθίσταται, συνάμα, εμφανής η συγκρότηση του λόγου, η ουσιαστική σκέψη και μελέτη επί των ζητημάτων που έχει προηγηθεί, καθώς και ο σεβασμός του ομιλητή απέναντι στους συνομιλητές του, εφόσον δεν καταφεύγει σε περίπλοκες διατυπώσεις με στόχο τον εύκολο εντυπωσιασμό και την παραπλάνησή τους.

Με τη λακωνικότητα των διατυπώσεων, και άρα με τη σαφήνεια, την ακριβολογία και την καθαρή παρουσίαση των επιχειρημάτων, οι συνομιλητές μπορούν να παρακολουθούν απρόσκοπτα την ανάπτυξη των συλλογισμών και να κατανοούν πληρέστερα και σε βάθος τις εκφραζόμενες απόψεις.

- Η λακωνική διατύπωση αξιοποιείται και στο πλαίσιο της διδασκαλίας, καθώς οι μαθητές μπορούν να κατανοήσουν και να αφομοιώσουν καλύτερα τις μεταδιδόμενες γνώσεις, όταν η παρουσίασή τους γίνεται με τρόπο συνοπτικό και άρτια οργανωμένο. Ενώ, ακόμη και στο πλαίσιο του σχολικού διαλόγου, οι λακωνικές ερωταποκρίσεις επιτρέπουν την καλύτερη παρακολούθηση της εξέλιξης που ακολουθεί η συζήτηση.

Περιπτώσεις στις οποίες η λακωνικότητα δεν επαρκεί

Παρά το γεγονός ότι στις περισσότερες επικοινωνιακές περιπτώσεις ένας λόγος καθαρός, σύντομος και περιεκτικός είναι πολλαπλά ωφέλιμος, εφόσον εξοικονομεί χρόνο στους ανθρώπους και επιτυγχάνει την πλέον αποτελεσματική συνεννόηση, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις κατά τις οποίες η λακωνική διατύπωση δεν είναι η καταλληλότερη.

- Η διαδικασία της διδασκαλίας απαιτεί αρκετές φορές τη διεξοδική και αναλυτική παρουσίαση μιας σύνθετης έννοιας, ενός φαινομένου ή ενός ιστορικού γεγονότος, προκειμένου οι μαθητές να μπορέσουν να το κατανοήσουν καλύτερα. Όπως είναι προφανές μια επιγραμματική προσέγγιση βασιζόμενη σε πυκνές διατυπώσεις, που αποτελεί χαρακτηριστικό του λακωνικού λόγου, αντί να αποσαφηνίσει το εξεταζόμενο αντικείμενο, θα το καταστήσει ακόμη πιο δυσνόητο.

- Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες είναι αναγκαία η αφήγηση ενός γεγονότος κατά τρόπο αναλυτικό, μιας και κάθε του λεπτομέρεια μπορεί να φανεί σημαντική, ο ομιλητής δεν μπορεί να καταφύγει σε λακωνικές διατυπώσεις.

- Όταν ο ομιλητής θέλει να αποσαφηνίσει μια ιδέα ή μια θεωρία του, αναγκάζεται συχνά να προχωρήσει σε μια αναλυτική παρουσίαση, προκειμένου να γίνουν πλήρως κατανοητές όλες οι πτυχές και όλες οι παράμετροι της παρουσιαζόμενης ιδέας (άποψης, θεωρίας).

- Στην ερμηνευτική δημοσιογραφία, όπου στόχος είναι η ανάλυση των πολιτικών και οικονομικών καταστάσεων, κρίνεται συχνά αναγκαία μια διεξοδική παρουσίαση των δεδομένων, προκειμένου να καθίσταται σαφέστερη η πορεία που ακολουθούν τα πράγματα. Ο δημοσιογράφος, δηλαδή, οφείλει να παραθέσει με λεπτομέρεια όσα είναι ήδη γνωστά, να καταθέσει την άποψή του επ’ αυτών και κατόπιν να παρουσιάσει την εκτίμησή του για το πώς θα εξελιχθούν τα διάφορα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα.

- Στο πλαίσιο της διαπροσωπικής επικοινωνίας, όταν το ζητούμενο είναι η καλύτερη γνωριμία μεταξύ των ατόμων, είναι συχνή η αναλυτική αφήγηση προσωπικών εμπειριών και παρελθοντικών γεγονότων∙ κάτι που θεωρείται θεμιτό, εφόσον σε μια τέτοια συζήτηση δεν τίθενται χρονικοί περιορισμοί, όπως, για παράδειγμα, σ’ έναν διάλογο που πραγματοποιείται σε επαγγελματικό πλαίσιο και επιδιώκει τη γοργή συνεννόηση μεταξύ των συνδιαλεγόμενων ατόμων.