Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο αξιολόγησης [Τρομοκρατία: Ανακατεύοντας την τράπουλα]

Bob Orsillo

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κριτήριο αξιολόγησης [Τρομοκρατία: Ανακατεύοντας την τράπουλα]

Κείμενο I: Ανακατεύοντας την τράπουλα

1.         Η τρομοκρατία σαν στρατιωτική στρατηγική δεν είναι καθόλου ελκυστική, γιατί αφήνει όλες τις αποφάσεις στα χέρια του εχθρού. Εφόσον όλες οι επιλογές που είχε ο εχθρός πριν από την τρομοκρατική επίθεση εξακολουθούν να του είναι διαθέσιμες και μετά, έχει απόλυτη ευχέρεια να χρησιμοποιήσει εκείνη που προτιμάει. Οι στρατοί προσπαθούν συνήθως να αποφύγουν με κάθε κόστος μια τέτοια κατάσταση. Όταν επιτίθενται, δεν θέλουν να δημιουργήσουν ένα τρομαχτικό θέαμα που θα εξοργίσει τον εχθρό και θα τον προκαλέσει να ανταποδώσει. Προσπαθούν, αντίθετα, να προκαλέσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ζημιά στον εχθρό και να περιορίσουν την ικανότητά του να ανταποδώσει. Συγκεκριμένα, προσπαθούν να εξουδετερώσουν τα πιο επικίνδυνα όπλα και επιλογές του.

2.         Αυτό ακριβώς έκανε, για παράδειγμα, η Ιαπωνία τον Δεκέμβριο του 1941, όταν επιτέθηκε αιφνιδιαστικά στις ΗΠΑ και τους βύθισε το στόλο του Ειρηνικού στο Περλ Χάρμπορ. Αυτό δεν ήταν τρομοκρατία. Ήταν πόλεμος. Οι Ιάπωνες δεν μπορούσαν να ξέρουν με βεβαιότητα πώς θα αντιδρούσαν οι Αμερικανοί στην επίθεση, με εξαίρεση ένα πράγμα: ό,τι κι αν αποφάσιζαν να κάνουν οι ΗΠΑ, δεν θα μπορούσαν να στείλουν στόλο στις Φιλιππίνες ή το Χονγκ Κονγκ μέσα στο 1942.

3.         Το να προκαλείς τον εχθρό να αναλάβει δράση χωρίς να έχεις εξουδετερώσει κανένα από τα όπλα του ή τις επιλογές του είναι μια πράξη απελπισίας, που μπορεί να την κάνεις όταν δεν υπάρχει καμία άλλη επιλογή. Εάν υπάρχει η δυνατότητα να προκαλέσει κανείς σοβαρή ζημιά, δεν την εγκαταλείπει για να επιδοθεί απλώς στην τρομοκρατία. Αν τον Δεκέμβριο του 1941 οι Ιάπωνες είχαν τορπιλίσει ένα επιβατικό πλοίο για να προκαλέσουν τις ΗΠΑ, αφήνοντας άθικτο το Στόλο του Ειρηνικού στο Περλ Χάρμπορ, αυτό θα ήταν πραγματική τρέλα.

4.         Αλλά οι τρομοκράτες δεν έχουν πολλές επιλογές. Είναι τόσο αδύναμοι, που δεν μπορούν να κάνουν πόλεμο. Προτιμούν λοιπόν να δημιουργήσουν ένα θεατρικό θέαμα, το οποίο ελπίζουν ότι θα προκαλέσει τον εχθρό και θα τον κάνει να αντιδράσει υπερβολικά. Οι τρομοκράτες σκηνοθετούν ένα τρομαχτικό θέαμα βίας που αιχμαλωτίζει τη φαντασία μας και τη στρέφει εναντίον μας. Σκοτώνοντας μια χούφτα ανθρώπους, οι τρομοκράτες κάνουν εκατομμύρια να φοβούνται για τη ζωή τους. Για να κατευνάσουν αυτό το φόβο, οι κυβερνήσεις αντιδρούν στο θέατρο της τρομοκρατίας με μια παράσταση ασφάλειας, οργανώνοντας τεράστιες επιδείξεις δύναμης, όπως η στοχοποίηση ολόκληρων πληθυσμών ή η εισβολή σε ξένες χώρες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η υπερβολική αντίδραση στην τρομοκρατία συνιστά πολύ μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια απ’ ό,τι οι ίδιοι οι τρομοκράτες.

5.         Οι τρομοκράτες, λοιπόν, δεν σκέφτονται σαν στρατηγοί. Σκέφτονται σαν θεατρικοί παραγωγοί. Η δημόσια μνήμη από τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου επιβεβαιώνει ότι αυτό είναι κάτι που το καταλαβαίνουν ενστικτωδώς όλοι. Αν ρωτήσεις ανθρώπους τι συνέβη στις 11/9, το πιθανότερο είναι να πούνε ότι η Αλ-Κάιντα γκρέμισε τους Δίδυμους Πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου. Ωστόσο, η επίθεση δεν αφορούσε μόνο τους πύργους, αλλά και δύο ακόμα ενέργειες, και ιδίως την επιτυχημένη επίθεση στο Πεντάγωνο. Πώς γίνεται κι αυτό το θυμούνται τόσο λίγοι;

6.         Αν η επιχείρηση της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν μια συμβατική στρατιωτική επιχείρηση, η επίθεση στο Πεντάγωνο θα άξιζε την περισσότερη προσοχή. Σε αυτή την ενέργεια, η Αλ-Κάιντα κατάφερε να καταστρέψει τμήμα του κεντρικού επιτελείου του εχθρού, σκοτώνοντας και τραυματίζοντας ανώτερους αξιωματικούς και αναλυτές. Γιατί τότε η δημόσια μνήμη δίνει τόσο μεγαλύτερη σημασία στην καταστροφή δύο πολιτικών κτιρίων και στο θάνατο χρηματιστών, λογιστών και υπαλλήλων;

7.         Επειδή το Πεντάγωνο είναι ένα σχετικά επίπεδο και όχι εντυπωσιακό κτίριο, ενώ το Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου ήταν ένα ψηλό, φαλλικό τοτέμ, που η κατάρρευσή του δημιούργησε ένα συγκλονιστικό οπτικοακουστικό εφέ. Όσοι είδαν την εικόνα της κατάρρευσής του δεν πρόκειται να την ξεχάσουν ποτέ. Επειδή καταλαβαίνουμε ενστικτωδώς ότι η τρομοκρατία είναι θέατρο, την κρίνουμε με βάση τον συναισθηματικό και όχι τον υλικό της αντίκτυπο.

8.         Εκείνοι που μάχονται την τρομοκρατία θα έπρεπε, σαν τους τρομοκράτες, να σκέφτονται περισσότερο σαν θεατρικοί παραγωγοί και λιγότερο σαν στρατηγοί. Κυρίως, αν θέλουμε να καταπολεμήσουμε αποτελεσματικά την τρομοκρατία, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως ό,τι κι αν κάνουν οι τρομοκράτες, δεν μπορούν να μας νικήσουν. Μόνο εμείς μπορούμε να νικήσουμε τον εαυτό μας, αντιδρώντας με ακραίο και λανθασμένο τρόπο στις προκλήσεις των τρομοκρατών.

9.         Οι τρομοκράτες αναλαμβάνουν μια αδύνατη αποστολή: να αλλάξουν την πολιτική ισορροπία δυνάμεων μέσω της βίας, παρ’ όλο που δεν έχουν στρατό. Για να πετύχουν το στόχο τους, θέτουν στο κράτος μια πρόκληση στην οποία είναι αδύνατο να αντεπεξέλθει: να αποδείξει ότι μπορεί να προστατεύει όλους τους πολίτες του από την πολιτική βία, σε κάθε σημείο και κάθε στιγμή. Οι τρομοκράτες ελπίζουν πως, καθώς το κράτος θα προσπαθεί να φέρει σε πέρας την αδύνατη αυτή αποστολή, θα ανακατέψει ξανά την πολιτική τράπουλα και θα τους μοιράσει κάποιον απρόβλεπτο άσο.

10.       Είναι αλήθεια ότι όταν το κράτος αποφασίζει να δεχτεί την πρόκληση, συνήθως καταφέρνει να συντρίψει τους τρομοκράτες. Εκατοντάδες τρομοκρατικές οργανώσεις έχουν εξαλειφθεί τις τελευταίες δεκαετίες από διάφορα κράτη. Οι τρομοκράτες γνωρίζουν πολύ καλά ότι σε μια τέτοια αντιπαράθεση οι πιθανότητες δεν είναι με το μέρος τους. Αλλά καθώς είναι πολύ αδύναμοι, δεν έχουν άλλη στρατιωτική επιλογή, δεν έχουν τίποτα να χάσουν κι έχουν πολλά να κερδίσουν. Κατά καιρούς η πολιτική θύελλα που προκαλείται από τις αντιτρομοκρατικές εκστρατείες ωφελεί όντως τους τρομοκράτες, γι’ αυτό και το ρίσκο τους έχει νόημα. Ο τρομοκράτης είναι σαν τον τζογαδόρο που κρατάει πολύ κακό χαρτί και προσπαθεί να πείσει τους αντιπάλους του να ξαναμοιράσουν. Δεν έχει να χάσει τίποτα και μπορεί να κερδίσει τα πάντα.

Yuval Noah Harari, 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια

Κείμενο II: Παραμύθι

Το παραμύθι της γιαγιάς

που μου ‘λεγε θυμάμαι

- σαν μεγαλώσω, να μη φοβάμαι.

Ευχή σου δίνω αγάπη μου

στη ζωή να δυναμώσεις,

να αισθανθείς, να ονειρευτείς,

ποτέ να μη ματώσεις.

Όμορφη να ‘ναι η διαδρομή,

ταξίδι μες στο χρόνο,

ποτέ μην κάνεις φίλο σου

το δάκρυ και τον πόνο.

Μα δε μου είπε η γιαγιά

πως όλα είναι ψέμα,

με πίκρα και με βάσανα

τα όνειρα στρωμένα.

Μαύρη σκιά από παιδί

δίπλα μου ξενυχτάει,

ανάσα απ’ την ανάσα μου

παίρνει και προχωράει.

Σαν το δρεπάνι του θεριού

τα πάντα να θερίσει,

σκέψεις, εικόνες και στιγμές

στον τάφο μου να κλείσει.

Μαριάνα Λυμπέρη, Κάδρο Ζωής, Εκδόσεις Γαβριηλίδης

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) τους λόγους για τους οποίους οι τρομοκράτες περιορίζονται σε χτυπήματα μικρής έκτασης, βασιζόμενοι στις ακόλουθες τρεις παραγράφους: 4, 5 & 9 του Κειμένου I.  

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

Ο συγγραφέας του Κειμένου I επιχειρεί να εξηγήσει γιατί οι τρομοκράτες καταφεύγουν σε χτυπήματα εντυπωσιασμού. Να εντοπίσετε τρεις τρόπους με τους οποίους επιδιώκει να αποδώσει με σαφήνεια τις σκέψεις του.

Μονάδες 15

Εναλλακτικά:

1ο Ερώτημα

Να προσδιορίσετε την περίσταση επικοινωνίας του Κειμένου I, λαμβάνοντας υπόψη και τις τρεις παραμέτρους που την καθορίζουν (πεδίο, συνομιλιακοί ρόλοι, τρόπος).

Μονάδες 15

2ο Ερώτημα

α) Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην 1η και στη 2η παράγραφο του Κειμένου I; Πώς ο τρόπος με τον οποίο επέλεξε να τις αναπτύξει υπηρετεί την πρόθεση αυτή;

Μονάδες 10

β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση της υποτακτικής έγκλισης στην 9η παράγραφο του Κειμένου I.

Μονάδες 5

Εναλλακτικά:

β) Να δείξετε τη νοηματική σχέση που έχει ο τίτλος του Κειμένου I με το υπόλοιπο κείμενο.

Μονάδες 5

3ο Ερώτημα

Στην 9η παράγραφο του Κειμένου I ο συγγραφέας διατυπώνει ένα ακόμη επιχείρημα για την υποστήριξη της θέσης του. Πόσο πειστικό είναι το επιχείρημά του; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

Μονάδες 10

Εναλλακτικά:

3ο Ερώτημα

Να εντοπίσετε δύο επιχειρήματα στην 4η παράγραφο του Κειμένου I και να παρουσιάσετε το πώς οργανώνονται.

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το ποίημα (Κείμενο II), που κρίνετε πιο σημαντικό. Να τεκμηριώσετε τη θέση σας. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες (π.χ. επιχειρήματα, ιδέες, εκφράσεις κ.ά.) από το κείμενο αναφοράς, με την ιδιότητά σας ως μαθητές, να αναπτύξετε τις απόψεις σας αφενός σχετικά με τη δράση των τρομοκρατών κι αφετέρου σχετικά με το πώς θα μπορούσε να περιοριστεί η δράση αυτή.

Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σας. (350-400 λέξεις)

Μονάδες 40 

Ενδεικτικές απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α

Η αδυναμία των τρομοκρατών να διενεργήσουν πόλεμο τούς αναγκάζει να επιλέγουν μικρότερα χτυπήματα, υψηλής ωστόσο «θεατρικής» αξίας, ώστε να προκαλούν μεγάλο φόβο στους πολίτες. Το γεγονός, άλλωστε, πως οι περισσότεροι θυμούνται το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους κι όχι τα άλλα ταυτόχρονα χτυπήματα, επιβεβαιώνει την αποτελεσματικότητα της επιλογής τους. Οι τρομοκράτες προσδοκούν, μάλιστα, πως καθώς τα κράτη θα προσπαθούν να αποκαταστήσουν το αίσθημα ασφάλειας των πολιτών, θα οδηγηθούν σε ακραίες, επωφελείς για εκείνους, αντιδράσεις.

[Λέξεις: 73]

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

Ο συγγραφέας θέλοντας να εξηγήσει με σαφήνεια γιατί οι τρομοκράτες περιορίζονται σε μικρής έκτασης χτυπήματα που αποσκοπούν κυρίως στον εκφοβισμό, αξιοποιεί τη μέθοδο της σύγκρισης-αντίθεσης, τη χρήση παραδειγμάτων, καθώς και την παραστατική αποτελεσματικότητα της αναλογίας.

Ειδικότερα, καθ’ όλη την έκταση του κειμένου η δράση των τρομοκρατών συγκρίνεται με εκείνη ενός οργανωμένου στρατού, προκειμένου να διαφανεί πως ενώ ο στρατός έχει τη δυνατότητα να επιτυγχάνει καίρια πλήγματα στη δύναμη του αντιπάλου του, οι τρομοκράτες ακριβώς επειδή δεν διαθέτουν στρατό αναγκάζονται να περιορίζονται σε μικρότερα χτυπήματα που στοχεύουν κυρίως στην πρόκληση έντονου αισθήματος φόβου στους πολίτες.

Η σύγκριση αυτή ενισχύεται με την παράθεση σχετικών παραδειγμάτων. Δίνεται, έτσι, το παράδειγμα του δραστικού χτυπήματος των Ιαπώνων στον στόλο των ΗΠΑ τον Δεκέμβριο του 1941 στο Περλ Χάρμπορ, ώστε να γίνει αντιληπτό με σαφήνεια τι σημαίνει η εξουδετέρωση ενός όπλου (εδώ του στόλου) του εχθρού από έναν στρατό. Καθώς και το παράδειγμα του τρομοκρατικού χτυπήματος στους Δίδυμους Πύργους του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, προκειμένου να γίνει σαφές τι σημαίνει να επιδιώκεις την πρόκληση φόβου στους πολίτες, έστω κι αν δεν εξουδετερώνεις κάποιο τμήμα της στρατιωτικής δύναμης του έθνους αυτού.

Επιπλέον, ο συγγραφέας αξιοποιεί δύο αναλογίες για να δείξει την ιδιαιτερότητα της δράσης των τρομοκρατών. Στο πλαίσιο της πρώτης αναλογίας οι τρομοκράτες παρομοιάζονται με τους θεατρικούς παραγωγούς, για να τονιστεί πως εκείνο που τους ενδιαφέρει είναι το κάθε τους χτύπημα, αν και μικρής έκτασης, να δημιουργεί ένα συγκλονιστικό θέαμα, ικανό να αποτυπώνεται στη μνήμη των πολιτών και να τους προκαλεί βαθύτατο αίσθημα τρόμου. Ενώ, στο πλαίσιο της δεύτερης αναλογίας, οι τρομοκράτες παρομοιάζονται με τον τζογαδόρο που δεν έχει καλό χαρτί και προσπαθεί να πείσει τους αντιπάλους του να ξαναμοιράσουν τα χαρτιά με την ελπίδα πως θα του δοθεί κάποιος άσος. Με την αναλογία αυτή τονίζεται η προσδοκία των τρομοκρατών πως με την πρόκληση φόβου, θα εξαναγκάσουν τα κράτη σε ακραίες αντιδράσεις και θα τους προσφερθεί έτσι κάποιο πολιτικό πλεονέκτημα, εφόσον η κοινή γνώμη ενδέχεται να δυσαρεστηθεί από την υπερβολικά βίαιη αντίδραση των κρατών τους. 

Εναλλακτικά:

1ο Ερώτημα

Η περίσταση επικοινωνίας του κειμένου προσδιορίζεται με βάση τις ακόλουθες τρεις παραμέτρους: το πεδίο, τους συνομιλιακούς ρόλους και τον τρόπο.

Σε ό,τι αφορά το πεδίο γίνεται αντιληπτό από το περικείμενο πως το κείμενο προέρχεται από το βιβλίο «21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα», αποτελεί, άρα, ένα δοκιμιακής υφής κείμενο που αποσκοπεί στην εκλαΐκευση ενός βασικού σύγχρονου ζητήματος. Ο συγγραφέας επιδιώκει, δηλαδή, να παρουσιάσει το ζήτημα της τρομοκρατίας με τη μορφή μαθήματος.

Σε ό,τι αφορά τους συνομιλιακούς ρόλους ο συγγραφέας, αναλαμβάνοντας το ρόλο εκείνου που καλείται να εκλαϊκεύσει καίρια ζητήματα της εποχής, απευθύνεται σ’ ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό, κι υιοθετεί έτσι λεξιλογικές και γλωσσικές επιλογές που καθιστούν το κείμενό του εύληπτο. Ο συγγραφέας αποφεύγει τις περίπλοκες διαπιστώσεις και την επιστημονική ορολογία, ακριβώς επειδή έχει την πρόθεση να είναι προσιτό το κείμενό του σε όλους.

Σε ό,τι αφορά τον τρόπο πρόκειται για ένα κείμενο που βασίζεται αποκλειστικά στον γραπτό λόγο, αφού αποτελεί τμήμα ενός έντυπου βιβλίου. Το μέσο αυτό δεν επιτρέπει την αλληλεπίδραση του αποδέκτη με τον γράφοντα, γι’ αυτό και είναι εμφανής η προσπάθειά του για σαφήνεια και καθαρότητα στις διατυπώσεις του.

2ο Ερώτημα

α) Στην πρώτη παράγραφο ο συγγραφέας επιχειρεί να αναδείξει τα μειονεκτήματα και τις ελλείψεις της τρομοκρατίας, όταν αυτή εξετάζεται με στρατιωτικά κριτήρια. Προκειμένου να επιτύχει το στόχο του αυτό αναπτύσσει την παράγραφο με τη μέθοδο της σύγκρισης – αντίθεσης. Συγκρίνει κι εντοπίζει τις αντιθέσεις ανάμεσα στις τρομοκρατικές επιθέσεις και τα στρατιωτικά χτυπήματα, ώστε να διαφανεί πως ενώ ο στρατός επιδιώκει με τα χτυπήματά του να προκαλέσει τη μεγαλύτερη δυνατή ζημιά στον εχθρό, οι τρομοκράτες περιορίζονται -κατ’ ανάγκη- σε μικρότερα χτυπήματα που δεν εξουδετερώνουν κανένα από τα όπλα του εχθρού και του επιτρέπουν έτσι τη δυνατότητα της ανταπόδοσης.

Στη δεύτερη παράγραφο ο συγγραφέας επιχειρεί να επεξηγήσει την επιδίωξη ενός στρατού να εξουδετερώσει τα πιο επικίνδυνα όπλα και τις επιλογές του αντιπάλου του. Επιλέγει, λοιπόν, να αναπτύξει την παράγραφό του με τη μέθοδο των παραδειγμάτων, ώστε να καταστήσει απολύτως σαφές το νόημα της σχετικής διαπίστωσης. Έτσι, με το παράδειγμα του συντριπτικού χτυπήματος των Ιαπώνων εις βάρος των Αμερικανών στο Περλ Χάρμπορ, παρουσιάζει με την απαιτούμενη ενάργεια τη βασική επιδίωξη του στρατού στο πλαίσιο ενός πολέμου, που είναι φυσικά η εξουδετέρωση βασικών όπλων και επιλογών του αντιπάλου.

β) Η χρήση της υποτακτικής έγκλισης στη συγκεκριμένη παράγραφο (να αλλάξουν, για να πετύχουν, να αντεπεξέλθει, να αποδείξει) αποσκοπεί στο να τονίσει πως το περιεχόμενό της σχετίζεται με κάτι που είναι επιθυμητό, με κάτι το ζητούμενο και επιδιωκόμενο. Ειδικότερα, χρησιμοποιεί την υποτακτική προκειμένου να καταγράψει αυτό που συνιστά τη βασική επιδίωξη των τρομοκρατών, την αλλαγή στην πολιτική ισορροπία δυνάμεων μέσω της βίας.

Επιλέγει, μάλιστα, την υποτακτική κι όχι την οριστική, διότι η επιδίωξη αυτή δεν αποτελεί κάτι που έχει πραγματοποιηθεί, αλλά κάτι που βρίσκεται στο επίπεδο της προσδοκίας.

Εναλλακτικά: 

β) Ο τίτλος του κειμένου (Ανακατεύοντας την τράπουλα), παρά το γεγονός ότι δεν φανερώνει το περιεχόμενό του, μήτε προϊδεάζει επαρκώς γι’ αυτό, βρίσκεται εντούτοις σε σύνδεση με αυτό, όπως γίνεται αντιληπτό από την ένατη και τη δέκατη παράγραφο του κειμένου. Ειδικότερα, ο τίτλος, που έχει μεταφορικό χαρακτήρα, αντλείται από την αναλογία που κλείνει το κείμενο. Ο τρομοκράτης, ο οποίος παρομοιάζεται με τον τζογαδόρο που κρατάει πολύ κακό χαρτί, επιδιώκει να ανακατευθεί ξανά η πολιτική τράπουλα, με την προσδοκία πως θα του δοθεί κάποιος απρόβλεπτος «άσος». Κατ’ αυτό τον τρόπο γίνεται σαφές πως ο τίτλος έρχεται να φανερώσει την κύρια επιδίωξη των τρομοκρατών, την ανατροπή των πολιτικών ισορροπιών, μέσω της οποίας ενδέχεται να προκύψει κάποιο απρόσμενο όφελος γι’ αυτούς.

Η αδυναμία των τρομοκρατών να επιφέρουν καίρια πλήγματα στον αντίπαλο, τούς εξαναγκάζει να θέσουν ένα δευτερεύοντα στόχο και τον στόχο αυτό τον δηλώνει ο τίτλος, έστω και με μεταφορικό τρόπο.

3ο Ερώτημα

Ο συγγραφέας διατυπώνει στην ένατη παράγραφο ένα επιχείρημα, ο βασικός ισχυρισμός του οποίου είναι πως οι τρομοκράτες επιδιώκουν να αλλάξουν την πολιτική ισορροπία δυνάμεων μέσω της βίας παρά το γεγονός πως δεν έχουν στρατό. Πρόκειται, ειδικότερα, για έναν παραγωγικό συλλογισμό στο πλαίσιο του οποίου εξειδικεύεται το πώς επιχειρούν να επιτύχουν το στόχο τους αυτό οι τρομοκράτες -αναγκάζοντας το κράτος να δείξει πως μπορεί να προστατεύει το σύνολο των πολιτών κάθε στιγμή και σε κάθε σημείο- και τι προσδοκούν με την τακτική αυτή -το ενδεχόμενο να αποκομίσουν κάποιον απρόβλεπτο άσο, χάρη στο ανακάτεμα της πολιτικής τράπουλας.

Το επιχείρημα αυτό είναι πειστικό, εφόσον λαμβάνει υπόψη του τις πραγματικές παραμέτρους του ζητήματος που εξετάζει. Το γεγονός πως οι τρομοκράτες δεν έχουν στη διάθεσή τους στρατό, περιορίζει τη δυνατότητά τους να καθορίσουν οι ίδιοι τις εξελίξεις. Περιορίζονται, έτσι, στην προσδοκία πως αν πιέσουν το κράτος να αποδείξει τη δική του δύναμη θα αλλάξει τα πολιτικά δεδομένα, αφού στην προσπάθειά του να δείξει πόσο ισχυρό είναι θα προβεί πιθανώς σε κινήσεις που θα ενοχλήσουν την κοινή γνώμη και θα τους δοθεί έτσι, κατά τρόπο απρόβλεπτο, κάποιο πλεονέκτημα.

Φανερώνεται, άρα, μέσω του επιχειρήματος αυτού τόσο η ουσιαστική αδυναμία των τρομοκρατών όσο και το γεγονός πως οι κινήσεις τους αποσκοπούν σε κάτι που δεν είναι δεδομένο πως θα λειτουργήσει υπέρ τους. 

Εναλλακτικά:

3ο Ερώτημα

Το 1ο επιχείρημα της παραγράφου έχει ως βασικό ισχυρισμό το γεγονός πως οι τρομοκράτες όντας πολύ αδύναμοι δεν έχουν την επιλογή να κάνουν πόλεμο. Ισχυρισμός που τεκμηριώνεται αφενός με την παρουσίαση της μόνης επιλογής που τους απομένει, της πρόκλησης, δηλαδή, ενός θεατρικού θεάματος ικανού να προκαλέσει τον εχθρό και να τον οδηγήσει σε μια υπερβολική αντίδραση, κι αφετέρου με την παρουσίαση των συνεπειών που έχει ένα ανάλογο τρομαχτικό θέαμα στους πολίτες, τον πανικό, δηλαδή, εκατομμυρίων ανθρώπων από την απώλεια ελάχιστων μόλις συνανθρώπων τους.

Το 2ο επιχείρημα είναι αλληλένδετο με το πρώτο εφόσον διερευνά τον αντίκτυπο που έχει η δράση των τρομοκρατών στο κράτος. Ειδικότερα, βασικός ισχυρισμός αυτού του επιχειρήματος είναι πως τα κράτη αναγκάζονται να αντιδράσουν στα χτυπήματα των τρομοκρατών, αφού είναι αναγκασμένα να κατευνάσουν τον φόβο των πολιτών, με μια παράσταση ασφαλείας, η οποία επιτυγχάνεται με την οργάνωση τεράστιων επιδείξεων δύναμης. Ο ισχυρισμός αυτός τεκμηριώνεται με τη χρήση σχετικών παραδειγμάτων (στοχοποίηση ολόκληρων πληθυσμών, εισβολή σε ξένες χώρες). Το επιχείρημα αυτό ολοκληρώνεται με το συμπέρασμα πως συχνά οι υπερβολικές αυτές αντιδράσεις αποτελούν μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια απ’ ό,τι οι ίδιοι οι τρομοκράτες, εφόσον το κράτος καταφεύγει στη χρήση πολύ μεγαλύτερης δύναμης απ’ όση διαθέτουν εκείνοι, αλλά και σε ενέργειες πολύ ευρύτερης κλίμακας απ’ ό,τι είναι σε θέση να οργανώσουν εκείνοι.

ΘΕΜΑ Γ

Το σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, θέμα του ποιήματος σχετίζεται με την οδύνη που προκαλείται στο άτομο από τη διάψευση των προσδοκιών του για το πώς θα εξελιχθεί η ζωή του. Διάψευση που αποδίδεται από την ποιήτρια με την παρουσίαση της διάστασης ανάμεσα στα όσα τής έλεγε και τής ευχόταν η γιαγιά της και στα όσα τελικά κλήθηκε να βιώσει. Όπως διαφαίνεται κι από τον τίτλο τα λόγια της γιαγιάς αποδείχθηκαν ένα απλό «παραμύθι», μια δίχως αλήθεια αφήγηση, ακριβώς όπως κι οι ευχές της που δεν βρήκαν την εκπλήρωσή τους. Η με αγάπη δοσμένη ευχή της γιαγιάς που καταγράφεται με ασύνδετο σχήμα «να δυναμώσεις, να αισθανθείς, να ονειρευτείς, ποτέ να μη ματώσεις» κι η οποία δημιουργεί στην ποιήτρια την προσδοκία πως ό,τι ακολουθεί θα είναι μια «όμορφη» διαδρομή, διαψεύδεται πλήρως στη συνέχεια. Η ποιήτρια εκφράζει εμφατικά το παράπονό της για το ψέμα της γιαγιάς, αφού όπως η ίδια διαπίστωσε τα όνειρα είναι στρωμένα «με πίκρα και με βάσανα». Με μια παραστατική προσωποποίηση η ποιήτρια παρουσιάζει να την ακολουθεί μια σκιά, που παίρνει ζωή από την ανάσα της και θερίζει κάθε της σκέψη και στιγμή. Η μανία με την οποία η σκιά αυτή καταδικάζει καθετί στη ζωή της δηλώνεται με μια παρομοίωση (σαν το δρεπάνι του θεριού) και φανερώνει το βαθμό απόγνωσης της ποιήτριας.     

[Λέξεις: 213]

ΘΕΜΑ Δ

Η διαλλακτικότητα ως όπλο κατά της τρομοκρατίας

     Η δράση των τρομοκρατών είτε αυτοί δραστηριοποιούνται σε τοπικό είτε σε διακρατικό επίπεδο, συνιστά, εύλογα, μια διαρκή πηγή ανησυχίας για τους πολίτες, εφόσον υπάρχει πάντοτε ο φόβος πως εκείνοι καραδοκούν. Είναι, άλλωστε, τόσο τυφλά και τόσο απρόβλεπτα τα χτυπήματά τους, ώστε ελάχιστοι αισθάνονται πως το ζήτημα αυτό δεν τους αφορά. Κανένας δεν γνωρίζει πότε και που θα εκδηλωθεί η επόμενη επίθεσή τους.

     Σε αντίθεση με τον πόλεμο, στο πλαίσιο του οποίου οι αντίπαλοι είναι γνωστοί και τα αντιμαχόμενα στρατεύματα ορατά, οι τρομοκράτες είναι συνήθως ολιγομελείς ομάδες που κινούνται αφανώς και επιχειρούν να καταφέρουν εντελώς αιφνιδιαστικά χτυπήματα στον αντίπαλό τους, που δεν είναι πάντοτε εκ των προτέρων γνωστός. Πρόθεση των τρομοκρατών είναι να προκαλέσουν αίσθημα φόβου στο μεγαλύτερο αριθμό πολιτών γι’ αυτό και επιλέγουν συνήθως απρόσμενους στόχους, γεγονός που δημιουργεί κατόπιν ανασφάλεια σε όλους.

     Οι τρομοκράτες δεν έχουν στη διάθεσή τους στρατό για να κηρύξουν τον πόλεμο ενάντια στον άμεσο αντίπαλό τους. Είναι εκ των πραγμάτων αναγκασμένοι να χρησιμοποιούν ως όπλο τον πανικό και την αγωνία των πολιτών, γι’ αυτό και τα χτυπήματά τους δεν αφορούν πάντα ή μόνο τον αναγνωρισμένο εχθρό τους, αλλά ενδέχεται να στραφούν και ενάντια σε απλούς πολίτες. Από την οπτική των τρομοκρατών η απώλεια μερικών αθώων είναι αποδεκτή, αρκεί το χτύπημα αυτό να αποτελέσει αφορμή για να γνωστοποιηθούν τα αιτήματά τους, αλλά και για να διαφανεί πόσο απροστάτευτοι είναι όλοι απέναντί τους.

     Η επίγνωση, άρα, πως οι τρομοκράτες δεν έχουν καμία ηθική αναστολή και δεν διστάζουν να βλάψουν αδιακρίτως οποιονδήποτε τύχει να βρεθεί στο σημείο που χτυπούν, καθιστά επιτακτική την επιθυμία όλων -πολιτών και κρατών- να τεθεί ένα τέρμα στη δράση τους. Πρόκειται, ωστόσο, για ένα αίτημα δύσκολα υλοποιήσιμο, όχι τόσο σε ό,τι αφορά τις μικρότερες τοπικές τρομοκρατικές ομάδες, όσο εκείνες που έχουν με τη βοήθεια του διαδικτυακού προσηλυτισμού εξαπλωθεί στο έδαφος πολλών κρατών κι έχουν αποκτήσει οπαδούς σε διάφορες κοινωνικές και ηλικιακές ομάδες.

     Βασικό μέσο διάδοσης και διαιώνισης, πάντως, κάθε τρομοκρατικής ομάδας είναι η αξιοποίηση της τάσης των ανθρώπων να φανατίζονται με μια ιδέα και να φτάνουν στο σημείο να διακινδυνεύουν ή και να θυσιάζουν τη ζωή τους για τα όποια πιστεύω τους. Καίριο ζητούμενο, επομένως, στον αγώνα κατά της τρομοκρατίας είναι η αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης των ατόμων και της διάθεσής τους να παρασύρονται από τον φανατισμό. Φυσικός αρωγός στον αγώνα αυτό η ανθρωπιστική παιδεία που επιτρέπει στα άτομα να αντιλαμβάνονται τον πολύπλευρο χαρακτήρα της αλήθειας και τα αποτρέπει από τον δογματισμό.

     Μια κοινωνία που έχει συστηματικά αντιμετωπίσει τον φανατισμό, ιδίως στα νεότερα μέλη της, κι έχει αναδείξει τη σημασία της διαλλακτικότητας, είναι μια κοινωνία «άγονη» και «αφιλόξενη» για την τρομοκρατία. Εκεί όπου κανείς δεν είναι πρόθυμος να πεθάνει για μια ιδέα, δεν υπάρχει και κανείς πρόθυμος να σκοτώσει για μια ιδέα.

[Λέξεις: 454]

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδεικτικό Κριτήριο [Τεχνητή νοημοσύνη, σχεδόν ανθρώπινη]

Andrzej Wojcicki

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδεικτικό Κριτήριο [Τεχνητή νοημοσύνη, σχεδόν ανθρώπινη] 

Κείμενο I: Τεχνητή νοημοσύνη, σχεδόν ανθρώπινη

Η Ρέιτσελ έχει μπλε, εκφραστικά μάτια και είναι πάντοτε χαμογελαστή. Κατέχει μια εντυπωσιακή εγκυκλοπαιδική γνώση πληροφοριών, και καταφέρνει να βρίσκει την κατάλληλη απάντηση σε κάθε πιθανή ερώτηση εντός μερικών δευτερολέπτων. Φροντίζει, μάλιστα, να απαντάει με ευγένεια ακόμη και στα πιο προσβλητικά σχόλια, κοιτάζοντας κατάματα τον συνομιλητή της με παρατηρητικότητα και κατανόηση. Ακούγεται ο ιδανικός άνθρωπος για να δουλέψει στον τομέα της εξυπηρέτησης πελατών – με μία μόνο εξαίρεση: η Ρέιτσελ δεν είναι άνθρωπος, αλλά ένα εξαιρετικά ρεαλιστικό ολόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης και οι δημιουργοί της υπόσχονται πως σύντομα θα είναι έτοιμη να αναλάβει τον ρόλο του προσωπικού βοηθού του μέλλοντος.

Η Ρέιτσελ είναι ένα πολυετές πρότζεκτ της ΙΒΜ σε συνεργασία με τη νεοζηλανδική Soul Machines, μια εταιρεία που εξειδικεύεται στη δημιουργία ρεαλιστικών ψηφιακών αναπαραστάσεων, έχοντας μάλιστα κερδίσει δύο Όσκαρ για τη συνεισφορά της στις ταινίες «Avatar» και «King Kong». Οι δύο εταιρείες βάσισαν την τεχνητή της νοημοσύνη σε βιολογικά μοντέλα του ανθρώπινου εγκεφάλου, «παντρεύοντας» για πρώτη φορά τα λογισμικά εξυπηρέτησης με τεχνολογία αναγνώρισης ανθρωπίνων εκφράσεων. «Μπορούμε πλέον να πούμε πως δημιουργήσαμε τον πρώτο ψηφιακό άνθρωπο», ανέφερε με αυτοπεποίθηση ο διευθυντής της IBM Watson Σαντένου Αγκαργουάλ, στην επίσημη παρουσίαση του προσωπικού βοηθού του μέλλοντος στο Νταβός της Ελβετίας. Προτού η κατάμεστη αίθουσα ξεσπάσει σε χειροκροτήματα, η Ρέιτσελ βιάστηκε να προσθέσει: «Χαίρομαι που σας βλέπω να χαμογελάτε, κύριε Αγκαργουάλ».

Είναι πράγματι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς την τεχνητή νοημοσύνη να παίρνει ανθρώπινη σάρκα και οστά, να καταφέρνει να επικοινωνεί διαβάζοντας μέχρι και τις εκφράσεις του προσώπου του χρήστη της.

Παρότι η Ρέιτσελ βρίσκεται ακόμα σε πειραματικά στάδια, με στόχο να βγει στις αγορές στις αρχές του 2019, η Soul Machines συνεργάζεται ήδη με οκτώ μεγάλες εταιρείες διαφόρων κλάδων για τη δημιουργία διαφορετικών ολογραμμάτων προσαρμοσμένων σε κάθε ανάγκη. Οι δημιουργοί της προβλέπουν πως έπειτα από την

κυκλοφορία της η Ρέιτσελ θα γίνει ανάρπαστη, καθώς η αναπαραγωγή της είναι τεχνολογικά εξαιρετικά εύκολη. «Αντίθετα από τους ανθρώπους, τα ολογράμματα δεν έχουν αυτονομία. Η κάθε εταιρεία μπορεί να εμφυτεύσει τις δικές της πληροφορίες και κανονισμούς στον τεχνητό εγκέφαλο της Ρέιτσελ, καθώς και να αλλάξει την εμφάνιση και την ομιλία της.

Το μόνο που μένει σταθερό, φυσικά, είναι η εξυπηρετική της προσωπικότητα – άλλωστε, κανένας δεν θα προτιμούσε έναν ανυπόμονο, αγενή βοηθό εξυπηρέτησης πελατών», δήλωσε ο υπεύθυνος επιχειρήσεων της Soul Machines, Γκρεγκ Κρος. Μάλιστα, η εταιρεία ελπίζει πως το ολόγραμμα δεν θα είναι άλλος ένας πιθανός μηχανισμός εξυπηρέτησης πελατών στη διάθεση των εταιρειών, αλλά πως σύντομα θα πάρει «προαγωγή» αναλαμβάνοντας τον ρόλο «πρεσβευτή μάρκας». Η αισιοδοξία αυτή είναι δικαιολογημένη – σε αυστραλιανή έρευνα 10.000 ατόμων που δοκίμασαν τις υπηρεσίες της Ρέιτσελ, το 74% δήλωσε πως θα προτιμούσε να αναλάβει εκείνη την εξυπηρέτησή τους.

Η φουτουριστική παρουσίαση της Ρέιτσελ ήταν μια απλή μικρογραφία της λεγόμενης «τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης», της εποχής όπου η πρόοδος στην εκμάθηση λογισμικών και την αρχιτεκτονική δεδομένων δημιουργεί πλέον μηχανές με επίπεδο προσαρμοστικής νοημοσύνης συγκρίσιμο με την ανθρώπινη – και ενίοτε χωρίς τις ατέλειες της δεύτερης. Έπειτα από τον αρχικό εντυπωσιασμό, προκύπτει ένα πιο ανησυχητικό ερώτημα: ποιες θα είναι οι επιπτώσεις της Ρέιτσελ στην αγορά εργασίας; Η συνήθης απάντηση σε αυτό το ερώτημα ήταν πως η συναισθηματική νοημοσύνη του ανθρώπινου εγκεφάλου θα του εξασφαλίζει πάντοτε το προτέρημα στην αγορά εργασίας, πως η τεχνολογία και τα λογισμικά περιορίζονται σε ρόλο εργαλείων. Ο πρωτοποριακός ρεαλισμός και η αποστομωτική ευγένεια της Ρέιτσελ, φυσικά, καταρρίπτουν αυτά τα επιχειρήματα. Μάλιστα σε πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, υπολογίζεται πως το 47% των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ ενδέχεται να αντικατασταθούν από μηχανές με τεχνητή νοημοσύνη.

Κλείνοντας την παρουσίαση, ένας δημοσιογράφος ρώτησε τους δημιουργούς του ολογράμματος αν φοβούνται πως η δημιουργία τους θα συμβάλει σημαντικά στο κύμα ανεργίας που επιφέρει ο ρυθμός της τεχνολογικής προόδου. «Εάν κυριαρχούσε στην ανθρώπινη ιστορία αυτός ο φόβος, οι μεγαλύτερες εφευρέσεις της ανθρωπότητας δεν θα είχαν υπάρξει ποτέ», απάντησαν οι ίδιοι, προσθέτοντας άμεσα: «Τις υπόλοιπες ερωτήσεις θα σας τις απαντήσει η ίδια η Ρέιτσελ».

Νίκος Ευσταθίου, Η Καθημερινή, 07-02-2018 (διασκευή)

Κείμενο II: Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού (απόσπασμα)

Αντίθετα η μητέρα

μετά τον τελευταίο τοκετό είχε ασκημίσει⸱

το μέτωπό της γεμάτο φακίδες⸱ τα στήθη της

είχαν χάσει το σχήμα τους –τόξερε και τόκρυβε

κ’ είταν ενοχλημένη, δύστροπη,

σχεδόν αντιπαθητική⸱– αυτό που κρύβουμε είναι

αυτό που πιότερο μας φανερώνει, –έτσι δεν είναι, νένα; –

κ’ ίσως αυτό μας κάνει ενόχους κι άσκημους –μια απόσπαση,

μια μεταποίηση και παραμόρφωση της ζωής

απ’ τη δική μας μάταιη ανυπακοή και σκληρότητα,

απ’ τη δική μας περηφάνεια –καλύπτρα της δειλίας μας–

ανάρμοστη στο φως⸱ ενώ τα έπιπλα

γερνούν χωρίς αντίσταση κ’ έχουν πάντα τη θέση τους μέσα

στο σπίτι,

έχουν μια έκφραση γλυκειάς ταπεινοσύνης–

και το μπράτσο της πολυθρόνας, όταν τύχει

καμιά φορά να το αγγίξει απ’ τα ανατολικά παράθυρα

μια λουρίδα ήλιος, είναι σα χέρι αληθινό, κουρασμένο,

καμπυλωμένο μ’ ευγνωμοσύνη στο γοφό του κόσμου,

κάτι επιδοκιμάζοντας, θαρρώ, κάτι λέγοντας:

«υπήρξα⸱ υπάρχω ακόμη⸱ ευχαριστώ⸱ μου φτάνει».

Γιάννης Ρίτσος, Κάτω απ’ τον ίσκιο του βουνού, Εκδόσεις Κέδρος

ΘΕΜΑ Α

Να αποδώσετε με συνοπτικό τρόπο (70-80 λέξεις) το περιεχόμενο των τεσσάρων πρώτων παραγράφων του Κειμένου I (Η Ρέιτσελ έχει μπλε, εκφραστικά μάτια… να αλλάξει την εμφάνιση και την ομιλία της.)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

«Εάν κυριαρχούσε στην ανθρώπινη ιστορία αυτός ο φόβος, οι μεγαλύτερες εφευρέσεις της ανθρωπότητας δεν θα είχαν υπάρξει ποτέ». (Κείμενο I) Να παρουσιάσετε τη δική σας θέση σχετικά με τον ενδεχόμενο φόβο να ενισχυθεί η ανεργία λόγω της τεχνολογικής προόδου. (60-80 λέξεις)

Μονάδες 10

2ο Ερώτημα

α) Ποια θέση υιοθετεί ο συντάκτης του Κειμένου I απέναντι στο βασικό θέμα του κειμένου του; Τεκμηριώστε την άποψή σας μέσα από τις γλωσσικές επιλογές που κάνει (εντοπίστε τουλάχιστον τρία σημεία).

Μονάδες 15

β) Μπορείτε να εντοπίσετε στο Κείμενο I στοιχεία όπως: χώρος, χρόνος, πρόσωπα; Πώς αυτά επηρεάζουν την πρόσληψή του από τον/την αναγνώστη/-τρια;

Μονάδες 5

3ο Ερώτημα

Στο Κείμενο I παρατίθεται η άποψη των εκπροσώπων της εταιρείας και των δημιουργών της Ρέιτσελ. Ποια άποψη αποσιωπάται και πιστεύετε ότι έχει σημασία να ακουστεί; Γιατί;

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ

Να σχολιάσετε εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το ποίημα (Κείμενο II), που κρίνετε πιο σημαντικό και να τεκμηριώσετε τη θέση σας. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Παρά το γεγονός ότι η Ρέιτσελ, ως ολόγραμμα, δεν έχει αυτονομία κι η κάθε εταιρεία μπορεί να εμφυτεύσει τις δικές της πληροφορίες και κανονισμούς στον τεχνητό της εγκέφαλο, η ενσωμάτωση Τεχνητής Νοημοσύνης και διαδικασιών Μηχανικής Εκμάθησης στα ρομπότ τούς επιτρέπουν να προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους και να ολοκληρώνουν τις εργασίες τους ακόμα και αν οι εντολές που έχουν αρχικά λάβει δεν είναι εξειδικευμένες και σαφείς για μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Σ’ ένα άρθρο (350-400 λέξεις) να παρουσιάσετε τις προσωπικές σας σκέψεις και τους  δικού σας προβληματισμούς σχετικά με την υπό διαμόρφωση μελλοντική συμβίωση των ανθρώπων με τα ρομπότ.

Για να βοηθηθείτε μπορείτε να θέσετε στον εαυτό σας ερωτήματα, όπως το ακόλουθο: Τι γίνεται στις περιπτώσεις που ένα ρομπότ θα λαμβάνει αποφάσεις που ενδέχεται να επηρεάσουν άμεσα την ασφάλεια ή ακόμη και τις ζωές των ανθρώπων γύρω του (π.χ. ένα αυτόνομο όχημα που θα πρέπει σε περίπτωση ατυχήματος να επιλέξει ανάμεσα στην ασφάλεια των επιβαινόντων ή όσων βρίσκονται εκτός του οχήματος);

Μονάδες 30

Ενδεικτικές απαντήσεις

ΘΕΜΑ Α

Η Ρέιτσελ, το ολόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης, με το ευγενικό πρόσωπο και το πλήθος γνώσεων μπορεί να ανταποκριθεί πλήρως στις ανάγκες της εξυπηρέτησης πελατών. Καρπός πολυετούς συνεργασίας σημαντικών εταιρειών, είναι βασισμένη σε βιολογικά μοντέλα του ανθρώπινου εγκεφάλου και διαθέτει τεχνολογία αναγνώρισης ανθρώπινων εκφράσεων. Μπορεί, έτσι, να «διαβάζει» τις εκφράσεις του χρήστη και αναμένεται να έχει μεγάλη ζήτηση, εφόσον μπορεί να προσαρμοστεί σε διάφορες εργασιακές απαιτήσεις. Κάθε εταιρεία, άλλωστε, μπορεί να προσαρμόζει το είδος των πληροφοριών της, αλλά και τους κανόνες λειτουργίας της.

ΘΕΜΑ Β

1ο Ερώτημα

Η τεχνολογική πρόοδος καθιστά, πράγματι, ευκολότερη την αυτοματοποίηση σε πολλούς τομείς της παραγωγής, της εξυπηρέτησης πελατών, αλλά και της διαχείρισης πληροφοριών, ανοίγοντας το δρόμο για τη δραστική μείωση των θέσεων εργασίας. Θεωρώ, ωστόσο, πως η προοπτική αυτή δεν θα πρέπει να μας προδιαθέσει αρνητικά απέναντι στην εξέλιξη της τεχνολογίας, καθώς από τη μία θα υπάρξει σημαντική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και της καθημερινότητας των πολιτών κι από την άλλη θα προκύψουν σταδιακά θέσεις εργασίας σε νέους τομείς, που θα σχετίζονται με τον χώρο της τεχνολογίας.  

2ο Ερώτημα

α) Ο συντάκτης του κειμένου υιοθετεί θετική στάση απέναντι στη δημιουργία του «ψηφιακού ανθρώπου», της Ρέιτσελ, γεγονός που γίνεται αντιληπτό μέσα από τις γλωσσικές του επιλογές. Σε πρώτο επίπεδο η περιγραφή της Ρέιτσελ είναι δοσμένη με αμιγώς ευνοϊκό για εκείνη τρόπο, καθώς ο συντάκτης χρησιμοποιεί ποικίλα επίθετα προκειμένου να τονίσει το πόσο «εντυπωσιακό» είναι το τεχνολογικό αυτό επίτευγμα. «Κατέχει μια εντυπωσιακή εγκυκλοπαιδική γνώση πληροφοριών, και καταφέρνει να βρίσκει την κατάλληλη απάντηση σε κάθε πιθανή ερώτηση εντός μερικών δευτερολέπτων.» Χρησιμοποιεί, επίσης, την οριστική έγκλιση, καθώς και τα κατάλληλα επίθετα και επιρρήματα προκειμένου να ενισχύσει την αίσθηση βεβαιότητας των όσων καταγράφει, όταν επισημαίνει πως η Ρέιτσελ δεν υστερεί έναντι των ανθρώπων, έστω κι αν δεν διαθέτει συναισθηματική νοημοσύνη. «Ο πρωτοποριακός ρεαλισμός και η αποστομωτική ευγένεια της Ρέιτσελ, φυσικά, καταρρίπτουν αυτά τα επιχειρήματα.» Καταφεύγει, επιπλέον, στη χρήση σχολίων προκειμένου να τονίσει το πόσο αποτελεσματική και αξιόλογη θεωρεί την τεχνητή νοημοσύνη «η πρόοδος στην εκμάθηση λογισμικών και την αρχιτεκτονική δεδομένων δημιουργεί πλέον μηχανές με επίπεδο προσαρμοστικής νοημοσύνης συγκρίσιμο με την ανθρώπινη – και ενίοτε χωρίς τις ατέλειες της δεύτερης / Είναι πράγματι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς την τεχνητή νοημοσύνη να παίρνει ανθρώπινη σάρκα και οστά, να καταφέρνει να επικοινωνεί διαβάζοντας μέχρι και τις εκφράσεις του προσώπου του χρήστη της.»

β) Ο χώρος παρουσίασης της Ρέιτσελ είναι το Νταβός της Ελβετίας, εκεί, δηλαδή, που πραγματοποιείται το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, στο πλαίσιο του οποίου εκπρόσωποι μεγάλων εταιριών έχουν την ευκαιρία να παρουσιάσουν τις τεχνολογικές τους καινοτομίες. Αναφέρεται, επίσης, πως η Ρέιστελ αναμένεται να βγει στις αγορές στις αρχές του 2019, οπότε πρόκειται για ένα πρόσφατο επίτευγμα.

Σε ό,τι αφορά τα πρόσωπα, παρατίθενται απόψεις του διευθυντή της εταιρείας IBM Watson, Σαντένου Αγκαργουάλ, του υπεύθυνου επιχειρήσεων της Soul Machines, Γκρεγκ Κρος, καθώς και των δημιουργών της Ρέιτσελ. Υπάρχει, επομένως, αναφορά σε πρόσωπα που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των τεχνολογικών εξελίξεων, όπως προκύπτει κι από το γεγονός ότι η εταιρεία Soul Machines έχει βραβευτεί δύο φορές με Όσκαρ, για τις ρεαλιστικές ψηφιακές αναπαραστάσεις που έχει προσφέρει σε γνωστές κινηματογραφικές ταινίες.

Όλα αυτά τα στοιχεία ενισχύουν το κύρος των προσώπων και καθιστούν το κείμενο ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τον αναγνώστη, εφόσον αντιλαμβάνεται πως η Ρέιτσελ συνιστά μια αξιόλογη καινοτομία, που έχει δημιουργηθεί από σημαντικές εταιρείες. Το γεγονός, άλλωστε, ότι η παρουσίασή της γίνεται στο πλαίσιο μιας διοργάνωσης με διεθνή απήχηση, εδραιώνει στον αναγνώστη την πεποίθηση πως το τεχνολογικό αυτό δημιούργημα θα αποτελέσει μέρος της μελλοντικής καθημερινότητας των ανθρώπων.

3ο Ερώτημα

Η άποψη που αποσιωπάται είναι εκείνη των εργαζομένων στο χώρο της εξυπηρέτησης πελατών, οι οποίοι ενδέχεται να αντικατασταθούν από τη Ρέιτσελ και να βρεθούν έτσι χωρίς δουλειά. Η άποψή τους έχει σημασία να ακουστεί, διότι θα φανερώσει πως πέρα από τη θετική και αισιόδοξη προοπτική της τεχνητής νοημοσύνης, υπάρχει κι άμεσος αρνητικός αντίκτυπος στη ζωή εκείνων που δεν θα έχουν πια εργασία. Αν, μάλιστα, η τεχνολογία της Ρέιτσελ αξιοποιηθεί από πολλές εταιρείες, τότε ο αντίκτυπος αυτός θα είναι ιδιαίτερα ευρύς, μιας και θα οδηγήσει στην ανεργία πάρα πολλούς ανθρώπους.

Επιπροσθέτως, θα είχε σημασία να ακουστεί η άποψη των εργαζομένων στο χώρο της εξυπηρέτησης πελατών, διότι εκείνοι χάρη στη μακρόχρονη εμπειρία τους γνωρίζουν όλες τις πτυχές του εργασιακού αυτού τομέα και θα μπορούσαν να επισημάνουν τυχόν ιδιαίτερες περιπτώσεις ή απαιτήσεις στις οποίες μπορούν να αντεπεξέλθουν μόνο οι άνθρωποι. Είναι προφανές, άλλωστε, πως συχνά τα πράγματα δεν ακολουθούν ένα συγκεκριμένο σενάριο, καθώς προκύπτουν απρόσμενες περιστάσεις, κατά τις οποίες ίσως η τεχνητή νοημοσύνη δεν επαρκεί.

ΘΕΜΑ Γ

Βασικό, κατά τη γνώμη μου, θέμα του κειμένου είναι επίμονη η τάση των ανθρώπων να προσπαθούν να αποκρύψουν τα μειονεκτήματα και τη φθορά τους, με αποτέλεσμα να ζημιώνονται ψυχολογικά. Αυτή την αδυναμία αυτοαποδοχής την αναδεικνύει αποτελεσματικά ο ποιητής συγκρίνοντας το πώς αντιδρούν στη φθορά τους οι άνθρωποι και πώς τα έπιπλα. Η μητέρα που βλέπει το σώμα της να αλλάζει μετά τον τοκετό, γίνεται «δύστροπη» και «αντιπαθητική» λόγω της άρνησής της να αποδεχτεί τη νέα εικόνα του εαυτού της. Ωστόσο, όπως σχολιάζει το ποιητικό υποκείμενο, κατά τρόπο οξύμωρο «αυτό που κρύβουμε είναι αυτό που πιότερο μας φανερώνει». Εκείνο ακριβώς που προσπαθεί να αποκρύψει κανείς, είναι τελικά εκείνο που αποκαλύπτει περισσότερα για την ταυτότητα και τις ανασφάλειές του. Κι είναι αυτή η μάταιη «ανυπακοή» του ατόμου απέναντι στην αλήθεια του εαυτού του, που του προσδίδει αρνητικές ποιότητες (αυτό μας κάνει ενόχους κι άσκημους). Αυτή, άλλωστε, η προσπάθεια «μεταποίησης της ζωής», γέννημα της περηφάνειας του ατόμου, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη γεμάτη ταπεινοσύνη αποδοχή που χαρακτηρίζει τα έπιπλα. Η προσωποποιημένη πολυθρόνα, για παράδειγμα, που το φθαρμένο μπράτσο της μοιάζει να αποκτά ζωή στο φως του ήλιου (είναι σα χέρι αληθινό), όχι μόνο δεν αρνείται τη φθορά της, αλλά αντικρίζει τη ζωή με βαθιά ευγνωμοσύνη «υπήρξα⸱ υπάρχω ακόμη⸱ ευχαριστώ⸱ μου φτάνει». Η πολυθρόνα που «γερνά χωρίς αντίσταση» εκτιμά το γεγονός και μόνο ότι υπάρχει και αρκείται στη χαρά που της προσδίδει η επίγνωση αυτή.

ΘΕΜΑ Δ

Είμαστε έτοιμοι να συμβιώσουμε με τα ρομπότ;

     Η προοπτική της έντονα αυξημένης αξιοποίησης στο μέλλον ρομπότ και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, σε σημείο τέτοιο που να καλούνται πια οι άνθρωποι να συμβιώσουν με τα τεχνολογικά αυτά δημιουργήματα, εγείρει αναπόφευκτα ποικίλα ερωτήματα. Αν και προσωπικά ανήκω σ’ εκείνους που αντικρίζουν με αισιοδοξία την επερχόμενη αυτή εποχή, αναγνωρίζω και συμμερίζομαι πως ορισμένα από τα ερωτήματα αυτά έχουν βάσιμη κρισιμότητα.

    Θα μπορούσε, φυσικά, κανείς να επικεντρωθεί μόνο στις θετικές πτυχές της εντατικότερης αξιοποίησης των ρομπότ, κάνοντας λόγο για τη βελτίωση στις παρεχόμενες υπηρεσίες και για τη δραστική αύξηση της παραγωγής σε όλους τους τομείς. Ωστόσο, η αλήθεια είναι πως τα ρομπότ του μέλλοντος, όπως έχουν ήδη αρχίσει να διαμορφώνονται, δεν θα είναι ακριβώς μηχανές επιτέλεσης τυποποιημένων εργασιών, καθώς θα έχουν τη δυνατότητα να «μαθαίνουν» και να προσαρμόζουν τη δράση τους χάρη στην τεχνητή τους νοημοσύνη. Θα έχουν, δηλαδή, τη δυνατότητα να λαμβάνουν τα ίδια αποφάσεις.

     Αποφάσεις που θα ξεκινούν από τα απλούστερα δυνατά επίπεδα, όπως, για παράδειγμα, να αποσταλεί μια ειδοποίηση σ’ έναν πελάτη που έχει καθυστερήσει την εξόφληση ενός λογαριασμού, και θα φτάνουν, ενδεχομένως, ακόμη και στο σημείο να επηρεάζουν τη ζωή ανθρώπων. Ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, για παράδειγμα, που θα έχει την ευθύνη παρακολούθησης ασθενών που βρίσκονται σε μηχανική υποστήριξη, θα μπορεί -πιθανώς- να «αποφασίζει» τη διακοπή της από τη στιγμή που με βάση τους υπολογισμούς του η συνέχισή της θα κρίνεται μάταιη. Τώρα ίσως μοιάζει υπερβολικό ή παράδοξο να παραχωρηθεί τέτοιου είδους δικαιοδοσία σ’ ένα άψυχο σύστημα, αλλά είναι σαφές πως ήδη οι άνθρωποι εμπιστεύονται όλο και περισσότερο την τεχνολογία προκειμένου να εκτιμήσουν πλήθος καταστάσεων.

     Το ζήτημα αυτό, βέβαια, θα αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη βαρύτητα, όσο θα οδηγούμαστε προς τη μελλοντική αυτή εποχή. Είναι θεμιτό, λοιπόν, να παραχωρηθεί στα ρομπότ η δυνατότητα λήψης αποφάσεων, όπως κι η δυνατότητα αυτενέργειας; Μας καθησυχάζει η σκέψη πως οι αποφάσεις αυτές θα λαμβάνονται με βάση μια πληθώρα κανόνων και κανονισμών που θα έχουν ενσωματωθεί στο λειτουργικό του σύστημα; Η απάντηση θα μπορούσε να είναι θετική, αν θεωρηθεί πως μας καλύπτει η διαβεβαίωση πως κάθε τους απόφαση θα βασίζεται σε συγκεκριμένους κανόνες. Τι θα συμβαίνει, όμως, στις περιπτώσεις που μια σχετική απόφαση παραβιάζει μη κωδικοποιημένα στοιχεία, όπως είναι αυτά της συμπόνιας και της ανθρωπιάς; Οι δίκαιες και τυπικές αποφάσεις των ρομπότ δεν σημαίνει πως θα είναι και ηθικά αποδεκτές.

     Πρόκειται, όπως γίνεται αντιληπτό, για ένα ζήτημα που δεν μπορεί να διερευνηθεί πλήρως στο πλαίσιο ενός σύντομου άρθρου, προκύπτουν, εντούτοις, ορισμένα ζητήματα που δεν θα πρέπει να παραγνωριστούν. Η επίγνωση πως τα ρομπότ και τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης μπορούν να λειτουργήσουν κατά τρόπο ηθικά αποδεκτό μόνο όταν υπάρχει ένα σαφώς προσδιοριζόμενο πλαίσιο κανόνων, θα πρέπει να μας αποτρέψει από το να τα εμπιστευτούμε σε πιο ευαίσθητους τομείς, όπου εμπλέκεται ο παράγοντας του ανθρωπισμού και είναι αναγκαία η ικανότητα ενσυναίσθησης.  

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Ενδεικτικό Διαγώνισμα [Τελικά, θα πάμε αδιάβαστοι;] (από το study4exams)

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Αυτοματισμός

Ktsdesign

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Αυτοματισμός

Αυτοματισμός: Η αντικατάσταση του ανθρώπινου παράγοντα στη λειτουργία ενός συστήματος με σκοπό τη βελτίωση της λειτουργίας και μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας του.

Ρομπότ: Τα ρομπότ είναι κινητοί μηχανισμοί προγραμματιζόμενοι σε δύο ή περισσότερους άξονες, που διαθέτουν κάποιο βαθμό αυτονομίας και μετακινούνται εντός του περιβάλλοντός τους για την πραγματοποίηση εργασιών.

Το International Federation of Robotics διακρίνει τα ρομπότ σε 2 μεγάλες κατηγορίες ανάλογα με το σκοπό για τον οποίο χρησιμοποιούνται, τα βιομηχανικά ρομπότ (industrial robots) που αποτελούνται από κινητούς ή σταθερούς αυτόματους μηχανικούς βραχίονες τριών τουλάχιστον αρθρώσεων που χρησιμοποιούνται στους κλάδους της μεταποίησης για την μετακίνηση και επεξεργασία διάφορων υλικών και προϊόντων και τα ρομπότ υπηρεσιών (service robots) που χρησιμοποιούνται κυρίως στον πρωτογενή και τριτογενή τομέα είτε για επαγγελματικούς σκοπούς (Professional service robots) είτε για την παροχή προσωπικών υπηρεσιών (personal service robots).

Διανύουμε μια μεταβατική εποχή, καθώς ο αυτοματισμός βρίσκεται μόλις στο ξεκίνημά του. Αναμένεται η ταχύτατη εξάπλωσή του με άγνωστες ακόμη επιπτώσεις στον εργασιακό χάρτη. Η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και των ρομπότ στον εργασιακό χώρο ενδέχεται είτε να οδηγήσει σε σημαντική και μόνιμη μείωση των θέσεων εργασίας για τους ανθρώπους, είτε, όπως συνέβαινε στο παρελθόν με κάθε νέα εμφάνιση καινοτομικών για την εποχή τους τεχνολογιών, η απώλεια θέσεων εργασίας να είναι προσωρινή και να ακολουθήσει η δημιουργία νέων -ακόμη περισσότερων- θέσεων εργασίας, σε διαφορετικούς τομείς και με την προϋπόθεση της απόκτησης διαφορετικών δεξιοτήτων από τη μεριά των εργαζομένων.

Με την τεχνολογική εξέλιξη και την 4η βιομηχανική επανάσταση να αλλάζει τον κόσμο ταχύτατα, ως κοινωνία και ως οικονομία καλούμαστε να πάρουμε θέση για το πώς θα αντιμετωπίσουμε τις προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας. Ποια στάση πρέπει να υιοθετήσουμε ως προς τη νέα τεχνολογία, τα ρομπότ, την τεχνητή νοημοσύνη, και την αξιοποίησή τους στη βιομηχανία; Κινδυνεύουν οι θέσεις εργασίας από τη νέα τεχνολογία, ή κινδυνεύουν από την καθήλωση στην παλαιά; Απειλούνται από την εισαγωγή ρομπότ στην βιομηχανική παραγωγή, ή από την έλλειψη ρομπότ στην παραγωγή; Πως μπορούμε να εκμεταλλευτούμε το δυναμικό της νέας τεχνολογίας και των ρομπότ για να ενισχύσουμε την εγχώρια βιομηχανική παραγωγή, και τη συνεισφορά της στο ΑΕΠ και στην ευημερία, αυξάνοντας την παραγωγικότητα και ενδυναμώνοντας τους εργαζομένους, ώστε να έχουν καλές και ποιοτικές δουλειές στη νέα αυτοματοποιημένη οικονομία;

Το νέο παραγωγικό περιβάλλον

- Τα σύγχρονα ρομπότ είναι η επιτομή της νέας τεχνολογίας, της συνεχούς τεχνολογικής εξέλιξης στα συστήματα αυτοματισμού και της τεχνητής νοημοσύνης. Τα τελευταία χρόνια, η αλματώδης ψηφιακή και τεχνολογική εξέλιξη και οι νέες δυνατότητες που έχουν ενσωματωθεί στις λειτουργίες τους, έχουν οδηγήσει σε διαρκώς αυξανόμενη χρήση τους στο παραγωγικό περιβάλλον με σημαντικές αλλαγές και ως προς το περιεχόμενο, και ως προς την οργάνωση της εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις σε διεθνές επίπεδο.

- Οι αλλαγές που έχουν προκύψει από την τεχνολογική εξέλιξη αφορούν στη διεύρυνση της γκάμας εργασιών που μπορούν να αναληφθούν από ρομπότ, την επέκταση των επιπέδων αυτονομίας, και αυτοβελτίωσής τους, και την αλλαγή της αλληλεπίδρασης με τον άνθρωπο. Σήμερα, τα σύγχρονα ρομπότ δεν χρησιμοποιούνται απλά για την εκτέλεση προκαθορισμένων και επαναλαμβανόμενων εργασιών αλλά είναι σε θέση να εκτελούν πολυσύνθετες διεργασίες, να λαμβάνουν και να υλοποιούν αποφάσεις, να μαθαίνουν και να συνεργάζονται στενά με άλλα μηχανήματα και ανθρώπους στο χώρο εργασίας.

- Οι νέες αυτές δυνατότητες δημιουργούν εύλογα ερωτήματα για την απασχόληση, τα επαγγέλματα και τους τομείς που επηρεάζονται, αλλά και τις αλλαγές θα επέλθουν στο περιεχόμενο και την οργάνωση της εργασίας. Και αυτό γιατί, ναι μεν επιτυγχάνουν σημαντική βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας λόγω της ταχύτητας και ακρίβειας που αναπτύσσουν για τυποποιημένες, επαναλαμβανόμενες εργασίες αλλά δεν επηρεάζουν αρνητικά το σύνολο των επαγγελμάτων. Αντίθετα, μόνο το 5% των επαγγελμάτων μπορούν να αυτοματοποιηθούν πλήρως, ενώ αναμένεται να αναβαθμιστούν πολλά άλλα.

Με άλλα λόγια, τα ρομπότ υποκαθιστούν επιμέρους καθήκοντα και όχι θέσεις εργασίας, με αποτέλεσμα την ανάγκη διαρκούς ανάπτυξης νέων δεξιοτήτων στο ανθρώπινο δυναμικό.

Γιατί αυξάνεται το ενδιαφέρον για τα ρομπότ;

- Δύο παράγοντες έχουν συντελέσει στην ενίσχυση του ενδιαφέροντος για τα ρομπότ. Ο πρώτος είναι η δραστική μείωση του κόστους αγοράς και εγκατάστασης ρομποτικών συστημάτων. Το κόστος αγοράς του βασικού ρομποτικού εξοπλισμού έχει μειωθεί κατά 40% την τελευταία 10ετία, ενώ σημαντικές μειώσεις υπάρχουν και στα συνοδευτικά κόστη που αφορούν το σχεδιασμό του ρομποτικού συστήματος και τον περιφερειακό εξοπλισμό. Η μείωση αυτή, σε συνδυασμό με τη συνεχή βελτίωση της απόδοσης των ρομποτικών συστημάτων, έχει διευρύνει τα πεδία στα οποία είναι οικονομικά συμφέρουσα και βιώσιμη η χρήση ρομποτικών συστημάτων.

- Ο δεύτερος λόγος είναι ότι πολλοί προμηθευτές έχουν αρχίσει να προσφέρουν τη δυνατότητα ενοικίασης ρομπότ αντί της αγοράς τους. Το μοντέλο Robot as a Service (RaaS) έχει πολλά πλεονεκτήματα για τις επιχειρήσεις καθώς, αφενός αποφεύγουν το αρχικό κόστος εγκατάστασης (το οποίο συχνά είναι αποτρεπτικό, ιδιαίτερα για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις), αφετέρου έχουν την ευκαιρία συνεχών αναβαθμίσεων του εξοπλισμού τους.

- Πέρα όμως από την ποσοτική αύξηση στον αριθμό των χρησιμοποιούμενων βιομηχανικών ρομπότ, η συνεχής εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, στο πλαίσιο της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, επιφέρει και ποιοτική διαφοροποίηση στο είδος των εργασιών που είναι σε θέση να αναλαμβάνουν, τα επίπεδα αυτονομίας τους και τον τρόπο με τον οποίο αλληλοεπιδρούν με τον άνθρωπο.

Για παράδειγμα πολλά προηγμένα ρομποτικά συστήματα είναι εξοπλισμένα με εξελιγμένους αισθητήρες και αλγορίθμους μηχανικής εκμάθησης (machine learning) που τους δίνουν την δυνατότητα να εκτελούν πλειάδα εργασιών με μικρή ή και καθόλου παρέμβαση από τον χειριστή, ενώ παράλληλα συμβάλουν στη συνεχή βελτιστοποίηση της απόδοσής τους.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Η Ελληνική βιομηχανία υπολείπεται σημαντικά όσον αφορά την ενσωμάτωση ρομποτικών συστημάτων, όχι μόνο σε σύγκριση με τις ανεπτυγμένες αλλά και με αρκετές αναπτυσσόμενες χώρες.

Βασικός ανασταλτικός παράγοντας για την εγκατάσταση ρομποτικών συστημάτων στην Ελλάδα, είναι το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων, ο αβέβαιος χρόνος της επένδυσης καθώς για την εγκατάσταση ρομποτικών συστημάτων απαιτούνται μεγάλου όγκου παραγωγές που συνήθως δεν υπάρχουν για την μικρή Ελληνική αγορά. Σημαντικός περιορισμός είναι επίσης η έλλειψη γνώσης σε μεγάλο τμήμα της επιχειρηματικής κοινότητας σχετικά με τις αναπτυξιακές δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη ρομποτική, καθώς επίσης και η απουσία μακροπρόθεσμων επενδυτικών σχεδίων.

Πως επηρεάζει η χρήση ρομπότ την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων;

Η επιτυχής εισαγωγή ρομποτικών συστημάτων στην παραγωγική διαδικασία συμβάλει στην αύξηση της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων και την ενίσχυση της ανταγωνιστικής τους θέσης στην εγχωρία και διεθνή αγορά. Τα οφέλη από την χρήση ρομπότ δεν περιορίζονται στη μείωση του κόστους εργασίας. Εξίσου, αν όχι πιο σημαντική, είναι η επίτευξη μεγαλύτερης αποδοτικότητας και αποτελεσματικότητας.

Η υψηλή ταχύτητα και ακρίβεια που επιτυγχάνουν τα ρομπότ κατά την εκτέλεση τυποποιημένων επαναλαμβανόμενων εργασιών, καθώς επίσης και η δυνατότητα που έχουν να λειτουργούν ακατάπαυστα χωρίς να μειώνεται η απόδοσή τους, συμβάλουν, μεταξύ άλλων, στη μείωση του χρόνου παραγωγής, την ελαχιστοποίηση των ανθρωπίνων σφαλμάτων και των νεκρών χρόνων, τη διασφάλιση σταθερής και υψηλής ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων, τη μείωση της φύρας, ενώ δίνουν και τη δυνατότητα επέκτασης του ωραρίου λειτουργίας των παραγωγικών μονάδων (προσθήκη επιπλέον βαρδιών κλπ).

Σημαντικά οφέλη προκύπτουν επίσης από τη σχετική ευκολία με την οποία τα ρομπότ μπορούν να προσαρμοστούν ώστε να εκτελούν διαφορετικά καθήκοντα, γεγονός που προσφέρει ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις διακυμάνσεις της ζήτησης.

Τα οφέλη είναι πολύ μεγαλύτερα όταν τα ρομπότ συνδυάζονται με άλλα προηγμένα τεχνολογικά εργαλεία (artificial intelligence, big data analytics, augmented reality, internet of things, advanced vision technologies).

- Η υποκατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από ρομπότ θα ανασχεδιάσει τον παγκόσμιο χάρτη ανταγωνιστικότητας δημιουργώντας ευκαιρίες αλλά και προκλήσεις για τις επιχειρήσεις και τις εθνικές οικονομίες. Η επιτυχής ενσωμάτωση προηγμένων ρομποτικών συστημάτων δεν αποτελεί συνεπώς απλώς πηγή συγκριτικού πλεονεκτήματος, αλλά συνθήκη επιβίωσης, καθώς όσοι δεν ακολουθήσουν τις εξελίξεις θα αντιμετωπίσουν σημαντικές πιέσεις όσον αφορά την παραγωγικότητα και το κόστος εργασίας.

Αποτελούν τα ρομπότ ευκαιρία ή απειλή για την ανθρώπινη απασχόληση;

Η ρομποτοποίηση της οικονομίας έχει διττό αντίκτυπο στην απασχόληση. Ως πρώτο χρονικά βήμα εμφανίζεται η υποκατάσταση κάποιων εργαζομένων των οποίων οι εργασίες αυτοματοποιούνται. Ως δεύτερο βήμα θεωρείται η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, είτε στην ίδια αλυσίδα αξίας είτε σε άλλους κλάδους και τομείς της οικονομίας, ως αποτέλεσμα της αυξημένης παραγωγικότητας και των εισοδημάτων.

Ο τελικός αντίκτυπος που θα έχουν οι δύο αυτές αντίρροπες δυνάμεις στα επίπεδα απασχόλησης και ανεργίας αποτελεί αντικείμενο έντονης δημόσιας συζήτησης. Ενώ ορισμένοι αναλυτές, επικαλούμενοι την ιστορία των προηγούμενων βιομηχανικών επαναστάσεων, ισχυρίζονται ότι οι νέες θέσεις που θα δημιουργηθούν θα είναι περισσότερες και καλύτερες από αυτές που θα χαθούν, άλλοι θεωρούν ότι η έκταση και η ταχύτητα με την οποία πραγματοποιούνται οι αλλαγές στη σημερινή οικονομία είναι πολύ μεγάλες και ως εκ τούτου η κατάσταση, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, αναμένεται να είναι διαφορετική.

Αρνητικές όψεις του αυτοματισμού:

- Απώλεια πολλών θέσεων εργασίας (χειρωνακτικών ή χαμηλών απαιτήσεων) που καταδικάζουν στην ανεργία άτομα χωρίς ουσιαστική εξειδίκευση και, άρα, άτομα που δύσκολα μπορούν να βρουν νέα απασχόληση.

Στις χώρες του ΟΟΣΑ, το 14% των θέσεων εργασίας αντιμετωπίζουν πολύ υψηλή πιθανότητα αυτοματοποίησης. Για την Ελλάδα, το ποσοστό των θέσεων εργασίας που αντιμετωπίζουν πολύ υψηλή πιθανότητα αυτοματοποίησης ανέρχεται σε 23,4%, ενώ άλλο ένα σημαντικό ποσοστό της τάξης του 35,3% αντιμετωπίζει πιθανότητα σημαντικής αλλαγής.

Πάντως, ακόμα και στις περιπτώσεις που η υφιστάμενη τεχνολογία μπορεί να προσφέρει τη δυνατότητα αντικατάστασης ενός εργαζομένου από ρομπότ  ενδεχομένως να μην υπάρχει οικονομικός λόγος να πραγματοποιηθεί η επένδυση. Για παράδειγμα ενώ σήμερα υπάρχει η τεχνική δυνατότητα να ανατεθούν σε ρομπότ πολλές εργασίες που αφορούν την παρασκευή φαγητού, το υπάρχον επίπεδο κόστους εργασίας που επικρατεί στο συγκεκριμένο κλάδο και η αφθονία προσφοράς εργαζομένων καθιστούν την επένδυση οικονομικά ασύμφορη. Ο ρυθμός υποκατάστασης της ανθρώπινης εργασίας από ρομποτικά συστήματα θα εξαρτηθεί συνεπώς σε σημαντικό βαθμό από το ύψος των απαιτούμενων επενδύσεων που θα απαιτηθούν για την εγκατάσταση και λειτουργία τους.

- Η ιστορική εμπειρία δείχνει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις οι εργαζόμενοι που χάνουν την εργασία τους λόγω της αυτοματοποίησης, καταλήγουν σε εργασίες χαμηλότερης εξειδίκευσης με χειρότερους μισθούς. Ακόμα και αν δεν επαληθευτεί η πρόβλεψη της πόλωσης της αγοράς εργασίας, ορισμένοι εργαζόμενοι, αν δεν υπάρχει αποτελεσματική πολιτική απασχόλησής με upskilling και reskilling, αναμένεται να βρεθούν σε χειρότερη θέση.

- Βάθυνση των ανισοτήτων τόσο μεταξύ των κρατών, με σαφή υπεροχή εκείνων που μπορούν να αξιοποιήσουν ευρύτερα τον αυτοματισμό ενισχύοντας δραστικά τις παραγωγικές τους δυνατότητες, όσο και μεταξύ των ατόμων, με σημαντικά οικονομικά οφέλη για εκείνους που έχουν τις απαιτούμενες γνώσεις και μπορούν να εκμεταλλευτούν την αυξημένη ζήτηση σε θέσεις υψηλής ψηφιακής κατάρτισης και εξειδίκευσης.

Οι πιο φτωχές περιφέρειες έχουν περισσότερες θέσεις εργασίας και εργασίες που μπορούν να αυτοματοποιηθούν. Υπάρχει επομένως ο κίνδυνος δημιουργίας ενός φαύλου κύκλου υπανάπτυξης.

Η αξιοποίηση των ευκαιριών της ρομποτικής, ωστόσο, δεν αποτελεί επιλογή αλλά αναγκαιότητα για τις επιχειρήσεις και όσοι μείνουν πίσω θα αντιμετωπίσουν σημαντικές πιέσεις παραγωγικότητας/κόστους.

- Σταδιακή διαμόρφωση ενός πιο αυτοματοποιημένου και κατ’ επέκταση πιο απρόσωπου τρόπου λειτουργίας τόσο στις δημόσιες όσο και στις ιδιωτικές εταιρίες. Η διαπροσωπική επαφή και αλληλεπίδραση μειώνεται, εφόσον οι εργασίες που σχετίζονται με την εξυπηρέτηση πελατών αναλαμβάνονται σταδιακά από λειτουργικά συστήματα.

Ποια επαγγέλματα, και σε ποιους κλάδους, θίγονται περισσότερο από τα ρομπότ;

Η ρομποτοποίηση δεν επηρεάζει με ομοιόμορφο τρόπο όλους τους εργαζομένους. Ο αντίκτυπος εξαρτάται από το περιεχόμενο της εργασίας τους. Οι εργαζόμενοι που κάνουν επαναλαμβανόμενες, προβλέψιμες, φυσικές δραστηριότητες και έχουν περιορισμένη αλληλεπίδραση με άλλους εργαζομένους μπορούν να υποκατασταθούν ευκολότερα σε σύγκριση με αυτούς που έχουν δουλειές που περιλαμβάνουν κυρίως γνωστικά καθήκοντα. Ειδικότερα η υφιστάμενη έρευνα προσδιορίζει τρεις βασικές κατηγορίες καθηκόντων που είναι σχετικά δύσκολο να αυτοματοποιηθούν, τα λεγόμενα “bottlenecks of automation”:

- Καθήκοντα που απαιτούν αντίληψη και επιδέξιους χειρισμούς, ιδιαίτερα όταν εκτελούνται με μη δομημένο τρόπο ή/και σε περιβάλλον αυξημένης πολυπλοκότητας

- Καθήκοντα που απαιτούν δημιουργικότητα (creativity)

- Καθήκοντα που απαιτούν συναισθηματική νοημοσύνη (social intelligence)

Τα επαγγέλματα που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης είναι κυρίως μεσαίου και χαμηλού επιπέδου προσόντων, ενώ αντίστροφα τα περισσότερα επαγγέλματα υψηλού επιπέδου προσόντων αντιμετωπίζουν σχετικά χαμηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης.

Εξαίρεση αποτελούν οι απασχολούμενοι στην παροχή ατομικής φροντίδας και οι πλανόδιοι πωλητές οι οποίοι λόγω τις ιδιαιτερότητάς της εργασίας τους δεν είναι εύκολο να υποκατασταθούν.

Θετικές όψεις του αυτοματισμού:

- Αυξάνεται και βελτιώνεται ποιοτικώς η παραγωγική διαδικασία, αφού στο πλαίσιο των αυτοματοποιημένων διαδικασιών είναι εφικτή η συνεχής λειτουργία, όπως κι η αποφυγή λαθών.

- Η αυξημένη παραγωγικότητα και τα πρόσθετα εισοδήματα που δημιουργούνται σε ένα κλάδο λόγω της αυτοματοποίησης διαχέονται στο σύνολο της οικονομίας, αυξάνοντας την ενεργό ζήτηση και την απασχόληση σε άλλους κλάδους (income effect).

- Μειώνεται δραστικά η γραφειοκρατία και βελτιώνεται η εξυπηρέτηση των πολιτών στις επαφές του με τις δημόσιες υπηρεσίες, διασφαλίζοντας αμεσότερη και αρτιότερη διεκπεραίωση των κάθε είδους συναλλαγών, καθώς και σημαντική εξοικονόμηση χρόνου.

- Οι εργαζόμενοι απομακρύνονται σταδιακά από τις κοπιώδεις χειρωνακτικές εργασίες και κατευθύνονται σε πιο δημιουργικά επαγγέλματα ή σε θέσεις που απαιτούν υψηλότερο επίπεδο εξειδίκευσης.

- Δίνεται η ευκαιρία στα κράτη που αποκομίζουν τα σημαντικότερα οφέλη από τον αυτοματισμό να αξιοποιήσουν μέρος των κερδών για τη στήριξη των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων, όπως και για την παροχή βοήθειας σε κράτη χαμηλής ανάπτυξης.

- Μακροπρόθεσμα αναμένεται σημαντική επίπτωση στο είδος και την παρεχόμενη εκπαίδευση, εφόσον κάθε κοινωνία θα θέλει να διασφαλίζει την καλύτερη δυνατή κατάρτιση των νέων μελών της.

- Η υιοθέτηση ρομποτικών συστημάτων από μια επιχείρηση συνοδεύεται συχνά από τη δημιουργία νέων «συμπληρωματικών» θέσεων εργασίας. Η συμπληρωματικότητα μπορεί να αφορά είτε σε επαγγέλματα που ήδη υπάρχουν (π.χ. τεχνικοί πληροφορικής) είτε σε νέα επαγγέλματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα συμπληρωματικότητας στον κλάδο της βιομηχανίας είναι η θέση του «χειριστή ρομποτικών συστημάτων παραγωγής» τα καθήκοντα της οποίας περιλαμβάνουν, τη ρύθμιση του εξοπλισμού ανάλογα με το παραγόμενο προϊόν, την παρακολούθηση της λειτουργίας και τον ανεφοδιασμό του ρομποτικού συστήματος και την επίλυση προβλημάτων και εμπλοκών.

Τρόποι αντιμετώπισης των βραχυπρόθεσμων συνεπειών του αυτοματισμού:

Όπως η μαζική μετατόπιση εργαζομένων από τον αγροτικό τομέα στη μεταποίηση, κατά την 1η βιομηχανική επανάσταση, δεν θα ήταν εφικτή χωρίς τη ραγδαία εξάπλωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έτσι και η προσαρμογή στην 4η βιομηχανική επανάσταση προϋποθέτει νέο πλαίσιο γνώσεων και δεξιοτήτων και την ενεργό συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών: Των εργοδοτών, που θα πρέπει να στηρίξουν ενεργά την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού τους, των φορέων μάθησης που θα πρέπει να επιδιώξουν σύζευξη με την αγορά εργασίας, του κράτους (σε διάφορα επίπεδα) που θα πρέπει να διαμορφώσει ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο αλλά και να στηρίξει ενεργά τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους και βέβαια, των ίδιων των εργαζομένων, οι οποίοι θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί για την προσωπική τους βελτίωση.

- Η πολιτεία οφείλει να ενημερώνει πιο αποτελεσματικά τους νέους σχετικά με τα επαγγέλματα υψηλής μελλοντικής ζήτησης, όπως και για τα πιο ευάλωτα επαγγέλματα, ώστε μέσω των επιλογών τους να διασφαλίζουν μια -όσο γίνεται- ασφαλέστερη επαγγελματική αποκατάσταση.

- Οι εργαζόμενοι που πλήττονται από τον αυτοματισμό οφείλουν να προχωρούν μέσω επιμορφώσεων στη διασφάλιση νέων δεξιοτήτων και γνώσεων, προκειμένου να είναι σε θέση να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.

- Τα πανεπιστήμια και τα κέντρα επαγγελματικής κατάρτισης οφείλουν να προσαρμόζουν ταχύτερα τα προγράμματα σπουδών τους, ώστε οι νέοι να αποκτούν εγκαίρως τις πλέον σύγχρονες γνώσεις στους τομείς υψηλής ζήτησης.

- Η πολιτεία οφείλει να μεριμνά για την έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών καθώς και για τη διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών κατάρτισης, προκειμένου οι εργαζόμενοι να μην αιφνιδιάζονται από τις αλλαγές στον τομέα απασχόλησής τους.

- Στο πλαίσιο της εκπαίδευσης θα πρέπει να καλλιεργείται η διάθεση προσαρμοστικότητας των νέων, μέσα από την έγκαιρη και σαφή ενημέρωση για τις επικείμενες ραγδαίες αλλαγές στον εργασιακό χώρο. Η ικανότητα των νέων να επανασχεδιάζουν το μέλλον τους και να προσαρμόζονται γρήγορα στις κάθε είδους αλλαγές, θα αποτελέσει αναγκαίο εφόδιο κατά τη διάρκεια του εργασιακού τους βίου.

- Ως αντίβαρο στην ενίσχυση της εξειδίκευσης, οφείλει να διατηρείται μια ισόρροπη επαφή με τα μαθήματα ανθρωπιστικού χαρακτήρα, ώστε να διαφυλάσσεται η ψυχική και συναισθηματική καλλιέργεια των νέων, με τις θετικές για το ήθος του επενέργειες.

Τι απαιτείται για την προσαρμογή του ανθρώπινου δυναμικού;

Η επέκταση των ρομπότ θέτει επιτακτικά το ζήτημα της προσαρμογής του ανθρώπινου δυναμικού. Η προσαρμογή του ανθρώπινου δυναμικού είναι βαρύνουσας σημασίας τόσο για τους εργαζόμενους, προκειμένου να διατηρήσουν την απασχόληση τους όσο και για τις επιχειρήσεις, προκειμένου να αποφύγουν δυσκολίες κάλυψης θέσεων με αρνητική επίπτωση στην ανάπτυξη.

Το ζήτημα αυτό μπορεί να αναλυθεί σε πέντε επιμέρους ερωτήματα:

- Ποιες γνώσεις και δεξιότητες θα πρέπει να διαθέτουν οι εργαζόμενοι;

- Πως θα αποκτηθούν αυτές οι γνώσεις και δεξιότητες;

- Ποιες άλλες ενεργητικές και παθητικές πολιτικές απασχόλησης θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να στηριχθεί η επανένταξη των εργαζομένων που για να την διατηρήσουν θα πρέπει να αλλάξουν τη δουλειά τους λόγω αυτοματοποίησης μιας θέσης εργασίας;

- Πως διαφοροποιούνται οι ανάγκες και τα μέτρα προσαρμογής ανάλογα με την ομάδα-στόχο;

- Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος των επιμέρους εμπλεκομένων (εργοδοτών, φορέων μάθησης, κράτους και των ιδίων των εργαζομένων);

1. Ποιες γνώσεις και δεξιότητες θα πρέπει να διαθέτουν οι εργαζόμενοι;

Ως προς το πρώτο ερώτημα υπάρχει γενική συμφωνία ότι η ρομποτοποίηση θα μειώσει τη σχετική βαρύτητα των φυσικών δεξιοτήτων (physical skills) ενώ αντίστροφα θα αυξήσει τη σημασία των γνωσιακών (cognitive), κοινωνικών (social) και τεχνολογικών-ψηφιακών (digital) δεξιοτήτων.

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες οικονομίες είναι το λεγόμενο «ψηφιακό χάσμα», η αναντιστοιχία δηλαδή ανάμεσα στο επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων που διαθέτει το ανθρώπινο δυναμικό και αυτό που ζητείται από τις επιχειρήσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκτιμά ότι η Ευρώπη αντιμετωπίζει έλλειψη έως και 825.000 επαγγελματιών στον τομέα ΤΠΕ, ενώ το 90% των δουλειών απαιτούν τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες. Ο κίνδυνος ψηφιακού χάσματος είναι ιδιαίτερα αυξημένος στην Ελλάδα. Μολονότι η χώρα μας βρίσκεται κοντά στον ευρωπαϊκό μέσο όρο όσον αφορά το ποσοστό των πτυχιούχων ΤΠΕ επί του συνόλου των πτυχιούχων (με 3,2% έναντι 3,5% το 2018) το επίπεδο των ψηφιακών δεξιοτήτων στο σύνολο του ενεργού πληθυσμού είναι σχετικά χαμηλό σε σχέση με τις άλλες χώρες της ΕΕ. Ειδικότερα με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία η Ελλάδα κατατάσσεται 25η σε σύνολο 27 χωρών στην ΕΕ όσον αφορά τα άτομα ηλικίας 16 έως 74 ετών με τουλάχιστον βασικές ψηφιακές δεξιότητες, με 46% (έναντι 57% μέσου όρου ΕΕ) ενώ 31% δεν έχει καμία ψηφιακή δεξιότητα.

2. Πως θα αποκτηθούν αυτές οι γνώσεις και δεξιότητες;

Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα το τυπικό σύστημα εκπαίδευσης παραμένει βασικός πυλώνας απόκτησης των απαιτούμενων γνώσεων και δεξιοτήτων. Παράλληλα όμως, με δεδομένο ότι ο ρυθμός απαξίωσης των δεξιοτήτων στις μέρες μας επιταχύνεται θα πρέπει να προωθηθεί η δια βίου μάθηση (life-long learning), η συνεχής επανεκπαίδευση (reskilling) των εργαζομένων και η αναβάθμιση (upskilling) των δεξιοτήτων τους, ώστε να μπορούν να προσαρμόζονται στις διαρκείς μεταβολές στην αγορά εργασίας μετακινούμενοι σε άλλες δραστηριότητες. Επίσης θα πρέπει ενισχυθούν οι μορφές εκπαίδευσης με βάση την εργασία (πρακτική άσκηση, μαθητεία) και να αξιοποιηθούν οι δυνατότητες που προσφέρει η νέα τεχνολογία (e-learning, ανοικτοί εκπαιδευτικοί πόροι).

Ειδικότερα σε ότι αφορά την Ελλάδα απαιτείται:

- Στρατηγικός αναπροσανατολισμός των εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε όλες τις βαθμίδες της τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης ώστε να δίνεται προτεραιότητα στην ανάπτυξη γνώσεων και δεξιοτήτων συναφών με τις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά (STEM), καθώς επίσης και την ανάπτυξη ψηφιακών και οριζοντίων δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.

- Δημιουργία ειδικών προγραμμάτων επανακατάρτισης και απόκτησης πρόσθετων τεχνικών ή/και γενικών προσόντων για εργαζομένους.

- Βελτίωση ρυθμιστικών πλαισίων για την πρακτική άσκηση και τη μαθητεία.

- Διαμόρφωση ενός κατάλληλου πλαισίου για την αναγνώριση και πιστοποίηση προγραμμάτων κατάρτισης και προσόντων.

3. Ποιες άλλες ενεργητικές και παθητικές πολιτικές απασχόλησης θα πρέπει να εφαρμοστούν προκειμένου να στηριχθεί η επανένταξη των εργαζομένων;

Όσον αφορά το τρίτο ερώτημα θα πρέπει αφενός να ενισχυθεί η κινητικότητα των εργαζομένων ανάμεσα σε επαγγέλματα και κλάδους, αφετέρου να υπάρχει εισοδηματική στήριξη για όσους βρίσκονται σε φάση μετάβασης. Για την ενίσχυση της κινητικότητας απαιτείται να υπάρχει αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς εργασίας (τομέας στον οποίο οι διεθνείς μετρήσεις δείχνουν ότι υπάρχει περιθώριο για σημαντική βελτίωση στη χώρα μας). Θα πρέπει όμως να αναληφθούν και συγκεκριμένες δράσεις υποστήριξης των εργαζομένων που αποχωρούν, τόσο από τις ίδιες τις επιχειρήσεις (υπηρεσίες επανατοποθέτησης κλπ.) όσο και από το κράτος (ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης).

4. Πως διαφοροποιούνται οι ανάγκες και τα μέτρα προσαρμογής ανάλογα με την ομάδα-στόχο;

Όσον αφορά το τέταρτο ερώτημα είναι προφανές ότι οι εργαζόμενοι που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο αλλαγών στην εργασία τους λόγω αυτοματοποίησης έχουν μεγαλύτερη ανάγκη να συμμετέχουν σε προγράμματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης. Δυστυχώς στην πράξη φαίνεται να συμβαίνει το αντίστροφο. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ οι εργαζόμενοι που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο αυτοματοποίησης είναι τρεις φορές λιγότερο πιθανό να συμμετέχουν σε δράσεις εκπαίδευσης στη θέση εργασίας, ενώ κατά μέσο όρο περνούν 29 ώρες λιγότερες σε εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε σχέση με αυτούς που εργάζονται σε μη αυτοματοποιήσιμες εργασίες και θέσεις εργασίας. Θα πρέπει να εντοπιστούν αυτοί οι εργαζόμενοι, να αναλυθούν οι λόγοι της ελλιπούς συμμετοχής τους και να βρεθούν πρακτικές λύσεις. Μια άλλη ομάδα-στόχος στην οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή είναι όσοι θα χρειαστεί να μετακινηθούν σε νέα εργασιακά αντικείμενα με πολύ διαφορετικές απαιτήσεις όσον αφορά τις δεξιότητες.

5. Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος των επιμέρους εμπλεκομένων;

Όσον αφορά το πέμπτο ερώτημα, οι επιχειρήσεις έχουν κεντρικό ρόλο καθώς είναι σε θέση να εντοπίζουν τις ανάγκες που δημιουργούνται και να σχεδιάσουν κατάλληλα προγράμματα κατάρτισης. Ωστόσο δεν μπορούν από μόνες τους να αντιμετωπίσουν την πρόκληση. Όπως η μαζική μετατόπιση εργαζομένων από τον αγροτικό τομέα στη μεταποίηση, κατά την πρώτη βιομηχανική επανάσταση, δεν θα ήταν εφικτή χωρίς τη ραγδαία εξάπλωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, έτσι και η προσαρμογή στην 4η βιομηχανική επανάσταση προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή και συνεργασία όλων των εμπλεκομένων μερών: Των εργοδοτών, που θα πρέπει να στηρίξουν ενεργά την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού τους, των φορέων μάθησης που θα πρέπει να επιδιώξουν σύζευξη με την αγορά εργασίας, του κράτους (σε διάφορα επίπεδα) που θα πρέπει να διαμορφώσει ένα αποτελεσματικό ρυθμιστικό πλαίσιο αλλά και να στηρίξει ενεργά τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους και βέβαια των ίδιων των εργαζομένων, οι οποίοι θα πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί για την προσωπική τους ανάπτυξη.

Πηγή:

Το σχεδιάγραμμα έχει βασιστεί στην έκθεση «Robot και απασχόληση» που εκπονήθηκε για λογαριασμό του ΣΕΒ (Σύνδεσμος Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών).