Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς»

Naxart Studio

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο Ιουλιανός και οι Αντιοχείς»

 «Το Χι, φασίν, ουδέν ηδίκησε την πόλιν ουδέ το 

Κάππα. ....... Τυχόντες δ’ ημείς εξηγητών......

εδιδάχθημεν αρχάς ονομάτων είναι τα γράμμα-

τα, δηλούν δ’ εθέλειν το μεν Χριστόν, το δε 

Κωνστάντιον.

    Ιουλιανού, Μισοπώγων

Ήτανε δυνατόν ποτέ ν’ απαρνηθούν

την έμορφή τους διαβίωσι· την ποικιλία

των καθημερινών τους διασκεδάσεων· το λαμπρό τους

θέατρον όπου μια ένωσις εγένονταν της Τέχνης

με τες ερωτικές της σάρκας τάσεις!

Aνήθικοι μέχρι τινός —και πιθανόν μέχρι πολλού—

ήσαν. Aλλ’ είχαν την ικανοποίησι που ο βίος τους

ήταν ο π ε ρ ι λ ά λ η τ ο ς  βίος της Aντιοχείας,

ο ενήδονος, ο απόλυτα καλαίσθητος.

Να τ’ αρνηθούν αυτά, για να προσέξουν κιόλας τί;

Τες περί των ψευδών θεών αερολογίες του,

τες ανιαρές περιαυτολογίες·

την παιδαριώδη του θεατροφοβία·

την άχαρι σεμνοτυφία του· τα γελοία του γένεια.

A βέβαια προτιμούσανε το Χι,

α βέβαια προτιμούσανε το Κάππα· εκατό φορές. 

Ο Ιουλιανός ο Παραβάτης (Βυζαντινός αυτοκράτορας 361-363 μ.Χ.) [για μια αναλυτική παρουσίαση της βιογραφίας του δείτε το ποίημα του Καβάφη «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας»] παρά τις αγαθές προθέσεις του, δεν κατόρθωσε να επιτύχει την ανανέωση της Αυτοκρατορίας στο βαθμό που την επιδίωξε, αφενός διότι η βασιλεία του διήρκησε ελάχιστα και αφετέρου διότι δεν αντιλήφθηκε επαρκώς τις συνθήκες της εποχής του με άμεσο αποτέλεσμα να επιχειρεί ανεδαφικές μεταρρυθμίσεις, όπως, για παράδειγμα, αυτή που αφορούσε το θρησκευτικό τομέα.

Ο Ιουλιανός ήταν Εθνικός -ειδωλολάτρης-, σε μια εποχή, ωστόσο, κατά την οποία ο χριστιανισμός είχε πλέον εδραιωθεί σε εκτεταμένο βαθμό. Θέλησε, μάλιστα, όχι μόνο να επαναφέρει τη λατρεία των παλαιότερων θεών, αλλά και να της προσδώσει στοιχεία τελετουργικού και οργάνωσης που είχε αντλήσει από το χριστιανισμό, καταλήγοντας να προκαλεί τη δυσαρέσκεια τόσο των Χριστιανών όσο και των Εθνικών.  

Το ποίημα

Η ανεδαφικότητα της βασικά πουριτανής και αριστοκρατικής θρησκευτικής μεταρρύθμισης του Ιουλιανού, καθώς και της αφελούς οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής του, φανερώθηκε ιδιαίτερα σκληρά κατά τους οκτώ μήνες που επέρασε, από τον Ιούλιο 362 ως τον Μάρτιο 363, στην Αντιόχεια, πριν από την μοιραία του εκστρατεία στην Περσία. [Γ. Π. Σαββίδης]

«Το Χι, φασίν, ουδέν ηδίκησε την πόλιν ουδέ το 

Κάππα. ....... Τυχόντες δ’ ημείς εξηγητών......

εδιδάχθημεν αρχάς ονομάτων είναι τα γράμμα-

τα, δηλούν δ’ εθέλειν το μεν Χριστόν, το δε 

Κωνστάντιον.

    Ιουλιανού, Μισοπώγων

Η επιγραφή: «Το Χι, λένε [οι Αντιοχείς], σε τίποτα δεν έβλαψε την πόλη, ούτε το Κάππα. […] Και όταν βρήκα ερμηνευτές […] έμαθα πως τα γράμματα αυτά είναι αρχικά ονομάτων, και ότι το πρώτο σημαίνει Χριστός και το δεύτερο Κωνστάντιος [= ο χριστιανός εξάδελφος του Ιουλιανού και προηγούμενος αυτοκράτορας]»

Περικοπή από την βίαιη και πικραμένη αυτοβιογραφική σάτιρα, που ο Ιουλιανός, στις αρχές του 363, απηύθυνε προς τους Αντιοχείς. [Γ. Π. Σαββίδης]

Ο Καβάφης έχει ασχοληθεί αρκετές φορές με τον Ιουλιανό, βλέποντας με συμπάθεια την προσπάθειά του -την εκ των προτέρων καταδικασμένη προσπάθειά του- να επαναφέρει τη θρησκεία των Εθνικών. Πρόθεση, ωστόσο, του ποιητή δεν είναι να εγκωμιάσει ή να τιμήσει τον Ιουλιανό∙ εκείνο που περισσότερο τον ενδιαφέρει είναι να αναδείξει, μέσα από τις αναμετρήσεις του αυτοκράτορα με τους Χριστιανούς, πτυχές της υποκρισίας, της ελλιπούς ηθικοποίησης και της επιδερμικής επαφής των νεοφώτιστων πιστών με τη χριστιανική θρησκεία.

Ήτανε δυνατόν ποτέ ν’ απαρνηθούν

την έμορφή τους διαβίωσι· την ποικιλία

των καθημερινών τους διασκεδάσεων· το λαμπρό τους

θέατρον όπου μια ένωσις εγένονταν της Τέχνης

με τες ερωτικές της σάρκας τάσεις!

Οι Αντιοχείς, έχοντας υποδεχθεί το Χριστιανισμό κι έχοντας -με το δικό τους τρόπο- υιοθετήσει τη νέα θρησκεία, διατηρούν επί της ουσίας τα βασικά στοιχεία του πρότερου βίου τους, ο οποίος ήταν δοσμένος στις διασκεδάσεις, στη διαρκή αποζήτηση του κάλλους, στην Τέχνη και φυσικά στη σαρκική ηδονή. Οι Αντιοχείς, όπως δηλώνουν, διόλου δεν ενοχλήθηκαν από το Χριστό και τη διδασκαλία του, μα ούτε κι από τους προγενέστερους Χριστιανούς αυτοκράτορες, όπως ήταν ο Κωνστάντιος, μιας και κανείς δεν επιχείρησε να διακόψει τον ηδονικό τους βίο. Προσχώρησαν, έτσι, κατ’ όνομα στη νέα θρησκεία, συνεχίζοντας εντούτοις ανενόχλητοι την «όμορφη διαβίωσή τους» και τις ποικίλες καθημερινές τους διασκεδάσεις. Ο χριστιανισμός, άλλωστε, ως θρησκεία της ελεύθερης βούλησης, ζητά συγκράτηση απέναντι στις ερωτικές ηδονές, αλλά δεν την επιβάλλει.

Ο Ιουλιανός, αντιθέτως, αποτέλεσε σημαντικό πρόβλημα για τους Αντιοχείς, εφόσον εξαιρετικά ασκητικός ο ίδιος, αδιάφορος απέναντι στις ερωτικές απολαύσεις και δίχως επαφή με το θέατρο -που τόσο το εκτιμούσαν εκείνοι, αφού σε αυτό γινόταν μια έξοχη ένωση της Τέχνης με τις ερωτικές τάσεις της σάρκας-, ήρθε στην πόλη τους και διατάραξε την ηδονική τους ρουτίνα. Πέρα από το γεγονός πως θέλησε να μεταστρέψει τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις -οι οποίες, βέβαια, δεν ήταν τόσο βαθιές στους περισσότερους Αντιοχείς-, προωθώντας μια πιο οργανωμένη μορφή της παλαιάς θρησκείας, έφερε μαζί του ένα μεγάλο στράτευμα, εξαντλώντας τα αποθέματα τροφών της πόλης και προκαλώντας σημαντικά προβλήματα σίτισης.

«Μετά την μεγάλην, την θαυμασίαν Αλεξάνδρεια, αυτό το κέντρον του Ελληνισμού ελκύει την φαντασία μου», σημειώνει ο Καβάφης –και προσθέτει μια φράση του Άγγλου Ιστορικού Γκίμπον, για τους Αντιοχείς της εποχής του Ιουλιανού∙ μεταφράζω: «μόνος νόμος ήταν η μόδα, μόνη επιδίωξη η ηδονή, και μόνη διάκριση η λαμπρότητα της ενδυμασίας και της σκευής» (περ. Γράμματα, Δ΄, 1918). [Γ. Π. Σαββίδης]

Aνήθικοι μέχρι τινός —και πιθανόν μέχρι πολλού—

ήσαν. Aλλ’ είχαν την ικανοποίησι που ο βίος τους

ήταν ο π ε ρ ι λ ά λ η τ ο ς  βίος της Aντιοχείας,

ο ενήδονος, ο απόλυτα καλαίσθητος.

Ο Ιουλιανός δεν έρχεται μόνο ως υποστηρικτής της Εθνικής θρησκείας, αλλά και ως φορέας συντηρητικών αντιλήψεων, μιας κι ο ίδιος ως προσωπικότητα απείχε σε μεγάλο βαθμό από τις ερωτικές απολαύσεις και τον έκλυτο βίο. Δημιουργείται, έτσι, μια μεγάλη αντίθεση με τους υποτιθέμενα Χριστιανούς Αντιοχείς, οι οποίοι δεν είναι πρόθυμοι να εγκαταλείψουν τη διαρκή επιδίωξη της ηδονής, για χάρη μιας πιο εγκρατούς διαβίωσης, που δεν έχει προφανώς να τους προσφέρει τίποτε περισσότερο από ένα περιττό αίσθημα καταπίεσης και στέρησης.

Οι Αντιοχείς αντιλαμβάνονται το ανήθικο της διαβίωσής τους, αλλά διατηρούν πάντοτε την ικανοποίηση πως ο τρόπος ζωής τους είναι «περιλάλητος» -εμφατικά δοσμένη η λέξη από τον ποιητή, με αραίωση των γραμμάτων∙ Ο δικός τους τρόπος ζωής, ο απόλυτα καλαίσθητος και απόλυτα αφοσιωμένος στην ηδονή, αποτελεί για τους Αντιοχείς πηγή διαρκούς περηφάνιας και «δόξας».

Είναι σαφές, βέβαια, πως ο Καβάφης αισθάνεται ιδιαίτερη έλξη για την ερωτική αυτή ελευθερία που διακρίνει τους Αντιοχείς, γι’ αυτό και αφιερώνει δύο στροφές του ποιήματός του στην παρουσίαση του ηδονικού αυτού βίου. Πρόκειται, άλλωστε, για έναν τρόπο ζωής που φέρνει τους Αντιοχείς σε άμεση σύνδεση με την ελευθερία που διέκρινε τους αρχαίους Έλληνες στα ζητήματα του έρωτα και των σαρκικών απολαύσεων. Ο ποιητής, επομένως, σε προσωπικό επίπεδο, διόλου δεν ενοχλείται και διόλου δεν απορρίπτει τις επιλογές αυτές των ανθρώπων της Αντιόχειας∙ είναι, όμως, επιλογές ασύμβατες με τη χριστιανική θρησκεία, την οποία οι Αντιοχείς υποτίθεται πως έχουν αποδεχτεί και ακολουθούν.

Να τ’ αρνηθούν αυτά, για να προσέξουν κιόλας τί;

Οι καλομαθημένοι Αντιοχείς, που έχουν συνηθίσει να ζουν μες στις απολαύσεις και την ηδονή, βρίσκουν ανυπόφορο τον ασκητικό αυτοκράτορα με τις συντηρητικές απόψεις και τα οράματα μιας ανούσιας θρησκευτικής επιστροφής στο παρελθόν. Οι Αντιοχείς, άλλωστε, παρά το γεγονός ότι στράφηκαν στη χριστιανική θρησκεία, δεν εγκατέλειψαν ποτέ τις συνήθειες και τις ηδονικές διασκεδάσεις του παρελθόντος.

Τες περί των ψευδών θεών αερολογίες του,

τες ανιαρές περιαυτολογίες·

την παιδαριώδη του θεατροφοβία·

την άχαρι σεμνοτυφία του· τα γελοία του γένεια.

Εφόσον, λοιπόν, οι Αντιοχείς έχουν διαμορφώσει τη ζωή τους, όπως ακριβώς τη θέλουν, και δεν καταπιέζουν τον εαυτό τους σε τίποτα, τους φαίνεται ανώφελο να δώσουν προσοχή στα λόγια του Ιουλιανού. Τι έχει, ούτως ή άλλως να τους προσφέρει;

Αερολογίες για ψεύτικους θεούς, που δεν μπορούν να σταθούν απέναντι στον πραγματικό Θεό του χριστιανισμού∙ βαρετές περιαυτολογίες για τα δήθεν επιτεύγματά του και την προσωπική του αξία∙ την αδικαιολόγητη αποστροφή του για το θέατρο∙ την ανούσια σεμνοτυφία του ή τα γελοία γένια του;

Η περιγραφή του Ιουλιανού, όπως προκύπτει εδώ, είναι εξαιρετικά αρνητική και παρουσιάζει με ιδιαίτερα ειρωνικό τρόπο πλήθος ελαττωμάτων του αυτοκράτορα∙ τα οποία είναι μεν πραγματικά, αλλά τον αδικούν σε σχέση με τη συνολική του ταυτότητα. Ο Ιουλιανός υπήρξε φιλομαθής, εργατικός και πρόθυμος να ανανεώσει πλήρως την αυτοκρατορία, έστω κι αν ο τρόπος με τον οποίο επιχείρησε να πραγματοποιήσει τις επιδιώξεις του δεν ήταν ο πιο αποτελεσματικός.

θεατροφοβία: Κατά τα λεγόμενά του, ο Ιουλιανός πρωτοπήγε σε θέατρο όταν τα γένια του ήσαν περισσότερα από τα μαλλιά της κεφαλής του∙ και τότε, μόνο τρεις ή τέσσερεις φορές, από επίσημη υποχρέωση. [Γ. Π. Σαββίδης]

άχαρι σεμνοτυφία: Σύμφωνα με την φιλική μαρτυρία του Λιβάνιου (314-393), ο Ιουλιανός, αν δεν είχε παντρευτεί για πολιτικούς λόγους την αδελφή του Κωνσταντίου Β΄, θα είχε περάσει την ζωή του γνωρίζοντας τον έρωτα μόνο εξ ακοής. Παράβαλε και την συνοπτικήν αυτοπεριγραφή του: «το γένος εστί μοι παν αγροίκον, αυστηρόν, αδέξιον, αναφρόδιτον» (Μισοπώγων). [Γ. Π. Σαββίδης]

τα γελοία του γένεια: Ο Ιουλιανός είχε αρχίσει να τρέφει γενειάδα (φιλοσόφου) περί τα μέσα του 361, λίγο πριν έρθει σε ανοιχτή ρήξη με τον Κωνστάντιο. Αργότερα, έγραψε πως θέλησε να τιμωρήσει το πρόσωπό του, που η φύση το είχε πλάσει άσχημο. [Γ. Π. Σαββίδης]

A βέβαια προτιμούσανε το Χι,

α βέβαια προτιμούσανε το Κάππα· εκατό φορές. 

Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουν -εύλογα- οι Αντιοχείς είναι πως θα προτιμούσαν, σε σύγκριση με τον Ιουλιανό, πολύ περισσότερο το Χι, δηλαδή τον Χριστό, και το Κάππα, δηλαδή τον Κωνστάντιο.

Ο Χριστός, αν και διακήρυξε την αξία της ηθικότητας και της εγκράτειας, δεν προσπάθησε ποτέ να τις επιβάλει στους ανθρώπους γύρω του∙ τους έδωσε την ελευθερία να επιλέξουν το πώς θα ζήσουν τη ζωή τους, έχοντας μόνο δηλώσει τις μελλοντικές συνέπειες των επιλογών αυτών. Από την άλλη, ο Κωνστάντιος Β΄, ο χριστιανός αυτοκράτορας, αν και στήριξε με πάθος τη χριστιανική θρησκεία και προσπάθησε, μάλιστα, να προωθήσει με κάθε τρόπο τον αρειανισμό, δεν κατόρθωσε, ωστόσο, να επηρεάσει όλες τις περιοχές της αυτοκρατορίας και ειδικά αυτές της Ανατολής∙ τουλάχιστον, όχι κατά τρόπο τέτοιο που να τον καταστήσει ανεπιθύμητο στην Αντιόχεια. Ο παρεμβατισμός, αντιθέτως, του Ιουλιανού, και ιδίως η οκτάμηνη παραμονή του στην Αντιόχεια, δημιούργησαν μεγάλη ενόχληση στους εκεί κατοίκους. Οι Αντιοχείς, άλλωστε, παρά τις σχετικές προσπάθειες του Ιουλιανού, δεν «ήταν ποτέ δυνατόν να απαρνηθούν την όμορφη διαβίωσή τους»∙ εκείνοι ήθελαν να παραμείνουν ανενόχλητοι και ακριβώς όπως ήταν: Χριστιανοί μεν, ανήθικοι δε.

Άγγελος Σικελιανός «Άγραφον»

Άγγελος Σικελιανός «Άγραφον»

Επροχωρούσαν έξω από τα τείχη

της Σιών ο Ιησούς και οι μαθητές Του,

σαν, λίγο ακόμα πριν να γείρει ο ήλιος,

ζυγώσανε αναπάντεχα στον τόπο

που η πόλη έριχνε χρόνια τα σκουπίδια,

καμένα αρρώστων στρώματα, αποφόρια,

σπασμένα αγγειά, απορρίμματα, ξεσκλίδια...

Κι εκεί, στον πιο ψηλό σωρόν απάνω,

πρησμένο, με τα σκέλια γυρισμένα

στον ουρανό, ενός σκύλου το ψοφίμι,

που -ως ξαφνικά ακούοντας, τα κοράκια

που το σκεπάζαν, πάτημα, το αφήκαν-

μια τέτοια οσμήν ανάδωκεν, οπού όλοι

σα μ’ ένα βήμα οι μαθητές, κρατώντας

στη φούχτα τους την πνοή, πισωδρομήσαν...

Μα ο Ιησούς, μονάχος προχωρώντας

προς το σωρό γαλήνια, κοντοστάθη

και το ψοφίμι εκοίταζε· έτσι, πόνας

δεν εκρατήθη μαθητής και Του ‘πεν

από μακρά: «Ραββί, δε νιώθεις τάχα

τη φοβερήν οσμή και στέκεσ’ έτσι;»

Κι Αυτός, χωρίς να στρέψει το κεφάλι

απ’ το σημείο που κοίταζε, αποκρίθη:

«Τη φοβερήν οσμήν, εκείνος πόχει

καθάρια ανάσα, και στη χώρα μέσα

την ανασαίνει, όθ’ ήρθαμε... Μα, τώρα

αυτό που βγαίνει απ' τη φτορά θαυμάζω

με την ψυχή μου ολάκερη... Κοιτάχτε

πώς λάμπουνε τα δόντια αυτού του σκύλου

στον ήλιο· ως το χαλάζι, ωσάν το κρίνο,

πέρα απ' τη σάψη, υπόσκεση μεγάλη,

αντιφεγγιά του Αιώνιου, μα κι ακόμα

σκληρή του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα!»

Έτσ’ είπ’ Εκείνος· κι είτε νιώσαν ή όχι

τα λόγια τούτα οι μαθητές, αντάμα,

σαν εκινήθη, ακλούθησαν και πάλι

το σιωπηλό Του δρόμο...

                                                Και να τώρα,

βέβαια στερνός, το νου μου πώς σ’ εκείνα,

Κύριε, τα λόγια Σου γυρίζω, κι όλος

μια σκέψη στέκομαι μπροστά Σου: Α!... δώσε,

δώσ’ και σ’ εμένα, Κύριε, ενώ βαδίζω

ολοένα ως έξω απ’ της Σιών την πόλη,

κι από τη μια της γης στην άλλη άκρη

όλα είναι ρείπια, κι όλα είναι σκουπίδια,

κι όλα είναι πτώματα άθαφτα που πνίγουν

τη θεία πηγή τ’ ανασασμού, ή στη χώρα

είτ’ έξω από τη χώρα· Κύριε, δώσ’ μου,

μες στη φριχτήν οσμήν οπού διαβαίνω,

για μια στιγμή την άγια Σου γαλήνη,

να σταματήσω ατάραχος στη μέση

απ’ τα ψοφίμια, και ν’ αδράξω κάπου

και στη δική μου τη ματιάν έν’ άσπρο

σημάδι, ως το χαλάζι, ωσάν το κρίνο∙

κάτι να λάμψει ξάφνου και βαθιά μου,

έξω απ’ τη σάψη, πέρα από τη σάψη

του κόσμου, ωσάν τα δόντια αυτού του σκύλου,

που, ω Κύριε, βλέποντάς τα εκειό το δείλι,

τα ‘χες θαμάσει, υπόσκεση μεγάλη,

αντιφεγγιά του Αιώνιου, μα κι αντάμα

σκληρή του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα!

Το ποίημα στηρίζεται σε μια απόκρυφη ευαγγελική παράδοση (Άγραφον) για τον Ιησού και τους μαθητές του. Γράφτηκε στις ζοφερές μέρες της Γερμανικής Κατοχής.

Ο Άγγελος Σικελιανός συνθέτει το ποίημα αυτό κατά τη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής, μιας εξαιρετικά επώδυνης περιόδου για τους Έλληνες, βασιζόμενος σε μιαν άγραφη, προφορική παράδοση για τον Ιησού. Μέρες κατά τις οποίες οι ελληνικές πόλεις και ιδίως η Αθήνα θρηνούσαν χιλιάδες νεκρούς, με πολλούς από αυτούς να κείτονται άταφοι στους δρόμους, έχοντας υποκύψει στην πείνα και στις κακουχίες, ο ποιητής αναζητά μια αίσθηση ελπίδας∙ αναζητά ένα μήνυμα αισιοδοξίας, που θα επιτρέψει στον ίδιο και στους υπόλοιπους Έλληνες να αντέξουν τον πόνο αυτού του ολέθρου.

Το ποίημα αποτελείται, επί της ουσίας, από δύο ενότητες∙ η πρώτη, και εκτενέστερη, καλύπτει τις πέντε πρώτες στροφές του ποιήματος, όπου με αφηγηματικό τρόπο παρουσιάζεται σε τρίτο πρόσωπο ένα στιγμιότυπο από τη ζωή και διδασκαλία του Χριστού, ενώ η δεύτερη ενότητα, που μας φέρνει στο παρόν του ποιητή, καλύπτει την έκτη και τελευταία στροφή του ποιήματος.

Επροχωρούσαν έξω από τα τείχη

της Σιών ο Ιησούς και οι μαθητές Του,

σαν, λίγο ακόμα πριν να γείρει ο ήλιος,

ζυγώσανε αναπάντεχα στον τόπο

που η πόλη έριχνε χρόνια τα σκουπίδια,

καμένα αρρώστων στρώματα, αποφόρια,

σπασμένα αγγειά, απορρίμματα, ξεσκλίδια...

Το αφηγηματικό μέρος του ποιήματος ξεκινά με τον προσδιορισμό του τόπου και την παρουσίαση των προσώπων∙ έξω από τα τείχη της Σιών (Ιερουσαλήμ), λίγο προτού νυχτώσει, προχωρούν ο Ιησούς και οι μαθητές του, μέχρι που αίφνης φτάνουν στο σημείο όπου για χρόνια η πόλη έριχνε τα σκουπίδια της. Σωροί από στρώματα αρρώστων, που τα είχαν κάψει για να αποφευχθεί η περαιτέρω μετάδοση της ασθένειας, από παλιά ρούχα, σπασμένα αγγεία, σκουπίδια και κομμάτια ξύλων.

Η όλη εισαγωγική παρουσίαση του ποιήματος μας παραπέμπει στις αντίστοιχες αφηγήσεις της Καινής Διαθήκης, που έχουν στόχο τη μετάδοση ενός ηθικού μηνύματος μέσα από τα λόγια, αλλά και τη γενικότερη στάση και συμπεριφορά του Ιησού. Εδώ, βέβαια, το επιδιωκόμενο μήνυμα σχετίζεται περισσότερο με την έννοια της ελπίδας και της απαντοχής, ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές.

Σχήματα λόγου:

σχήμα υπερβατό: καμένα αρρώστων στρώματα

ασύνδετο σχήμα: στρώματα, αποφόρια, σπασμένα αγγειά, απορρίμματα, ξεσκλίδια

αποσιώπηση: ξεσκλίδια...

Κι εκεί, στον πιο ψηλό σωρόν απάνω,

πρησμένο, με τα σκέλια γυρισμένα

στον ουρανό, ενός σκύλου το ψοφίμι,

που -ως ξαφνικά ακούοντας, τα κοράκια

που το σκεπάζαν, πάτημα, το αφήκαν-

μια τέτοια οσμήν ανάδωκεν, οπού όλοι

σα μ’ ένα βήμα οι μαθητές, κρατώντας

στη φούχτα τους την πνοή, πισωδρομήσαν...

Ο σκουπιδότοπος επιφυλάσσει μια μακάβρια έκπληξη στους απρόσκλητους επισκέπτες∙ ο ήχος από τα βήματά τους τρομάζει ένα σμήνος κοράκια που σκέπαζαν το κουφάρι ενός σκύλου, κι αποκαλύπτεται έτσι τόσο η αποτρόπαια εικόνα του -γυρισμένο ανάσκελα και πρησμένο-, όσο κι η ανυπόφορη οσμή της σήψης του. Οι μαθητές του Χριστού, μάλιστα, αναγκάζονται να οπισθοδρομήσουν, κρατώντας με το χέρι την αναπνοή τους, για ν’ αποφύγουν την άθλια αυτή δυσωδία του θανάτου.

Μα ο Ιησούς, μονάχος προχωρώντας

προς το σωρό γαλήνια, κοντοστάθη

και το ψοφίμι εκοίταζε· έτσι, πόνας

δεν εκρατήθη μαθητής και Του ‘πεν

από μακρά: «Ραββί, δε νιώθεις τάχα

τη φοβερήν οσμή και στέκεσ’ έτσι;»

Ο Ιησούς, ωστόσο, παρά τη δυσωδία συνέχισε να προχωρά γαλήνια προς το σωρό των σκουπιδιών και κοντοστάθηκε να παρατηρήσει το ψοφίμι. Ο θάνατος, μέρος κι αυτός του αέναου κύκλου της ζωής, όπως κι η δυσωδία, άμεσο απότοκο του θανάτου, δεν προκαλούν αποστροφή στο Χριστό, ο οποίος γνωρίζει πως μόνο παρατηρώντας και μαθαίνοντας καλά αυτό που μας τρομάζει, μπορούμε να τιθασεύσουμε το φόβο μας και να αντλήσουμε τη δύναμη να το αντιμετωπίζουμε με την αναγκαία ψυχραιμία.

Η στάση, πάντως, του Ιησού, προκάλεσε την αντίδραση ενός μαθητή του, ο οποίος ρώτησε από μακριά τον δάσκαλο του -τον ραββί-, μήπως δεν αντιλαμβάνεται, άραγε, τη φοβερή δυσωδία και αντέχει να στέκεται τόσο κοντά στο ψοφίμι. 

Κι Αυτός, χωρίς να στρέψει το κεφάλι

απ’ το σημείο που κοίταζε, αποκρίθη:

«Τη φοβερήν οσμήν, εκείνος πόχει

καθάρια ανάσα, και στη χώρα μέσα

την ανασαίνει, όθ’ ήρθαμε... Μα, τώρα

αυτό που βγαίνει απ’ τη φτορά θαυμάζω

με την ψυχή μου ολάκερη... Κοιτάχτε

πώς λάμπουνε τα δόντια αυτού του σκύλου

στον ήλιο· ως το χαλάζι, ωσάν το κρίνο,

πέρα απ’ τη σάψη, υπόσκεση μεγάλη,

αντιφεγγιά του Αιώνιου, μα κι ακόμα

σκληρή του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα!»

Ο Ιησούς, χωρίς καν να στρέψει το κεφάλι του προς το μαθητή του, απάντησε πως τη φοβερή δυσωδία της σήψης την αντιλαμβάνεται, εκείνος που έχει καθαρή ανάσα, ακόμη και μέσα στην πόλη απ’ την οποία είχαν μόλις έρθει, δηλαδή την Ιερουσαλήμ. Ο Ιησούς επισημαίνει, έτσι, πως η φοβερή οσμή της σήψης δεν συνοδεύει μόνο τα ψοφίμια που σαπίζουν, αλλά και τους ανθρώπους εκείνους που αφήνονται στην ηθική εξαχρείωση. Έτσι, για τον ίδιο η οσμή αυτή δεν αποτελεί ικανή αιτία αποτροπιασμού, ώστε να απομακρυνθεί από τον νεκρό σκύλο, αφού, ούτως ή άλλως, συναντά διαρκώς την ίδια οσμή ακόμη και ανάμεσα στους ζωντανούς ανθρώπους.

Εκείνο, πάντως, που είχε προσελκύσει την προσοχή του Χριστού και που το θαύμαζε με ολάκερη την ψυχή του ήταν αυτό που έβγαινε, αυτό που προέκυπτε από τη διαδικασία της φθοράς. Και προέτρεψε τους μαθητές του να κοιτάξουν τα λευκά δόντια του σκύλου, τα οποία έλαμπαν στο φως του ήλιου καθαρά και αγνά, όπως το χαλάζι κι όπως ο κρίνος. Λευκότητα που λειτουργούσε σαν υπόσχεση μεγάλη, η οποία περνούσε πέρα από τη σήψη, κι εμφανιζόταν ως αντιφεγγιά του Αιώνιου, ως σημάδι αδιάκοπης κι αθάνατης ύπαρξης, μα και ως ένδειξη ελπίδας, αλλά και ως σκληρή αστραπή του Δίκαιου.

Το λευκό χρώμα των δοντιών του σκύλου ήταν σαν να δήλωνε πως ο θάνατος κι η σήψη αποτελούν προσωρινή μόνο κατάσταση, καθώς μέσα από τον εξαγνισμό που επιφέρουν και μέσα από την ολοκληρωτική απόρριψη των φθαρτών στοιχείων οδηγούν σε μια ακατάλυτη και αιώνια μορφή της ύπαρξης, εκεί που η αγνότητα γνωρίζει τη δικαίωσή της. Κατά τρόπο μεταφορικό ο Ιησούς συνδέει τη σωματική σήψη με την ηθική σήψη που συνάντησε στην πόλη, και δηλώνει πως η σκληρή αστραπή του Δικαίου θα καταδικάσει στο χαμό καθετί σάπιο και θα φέρει στο φως την αγνότητα. Η ανηθικότητα κι η αδικία δεν μπορούν να διατηρηθούν αενάως δίχως τιμωρία και δίχως κάθαρση∙ κι αν η έλευση του Δικαίου μοιάζει να εκπληρώνεται με σκληρότητα, πρόκειται ωστόσο για μια σκληρότητα αναγκαία, αφού επιτρέπει στο ηθικά άρτιο και στην αρετή να λάβουν την ανταμοιβή τους. Έτσι, το απρόσμενα λευκό χρώμα που λαμπυρίζει μέσα στην αποσύνθεση, συνιστά μια καίρια ελπίδα πως παρά τη γενικευμένη φθορά -κυριολεκτική και μεταφορική- το αγαθό θα διατηρηθεί και θα συνεχίσει την ακατάλυτη πορεία του.

Σχήματα λόγου:

Παρομοιώσεις: ως το χαλάζι, ωσάν το κρίνο

Μεταφορές: λάμπουνε τα δόντια / αντιφεγγιά του Αιώνιου

Προσωποποιήσεις: αντιφεγγιά του Αιώνιου / σκληρή του Δίκαιου αστραπή

Έτσ’ είπ’ Εκείνος· κι είτε νιώσαν ή όχι

τα λόγια τούτα οι μαθητές, αντάμα,

σαν εκινήθη, ακλούθησαν και πάλι

το σιωπηλό Του δρόμο...

Ο Ιησούς συνεχίζει σιωπηλός το δρόμο του μετά από τα λόγια αυτά, κι οι μαθητές του τον ακολουθούν, είτε είχαν καταλάβει τι εννοούσε είτε όχι. Ο ποιητής αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο να μην είχαν γίνει πλήρως κατανοητά τα λόγια του Ιησού από τους μαθητές του, μιας και πολλές φορές χρειάζεται είτε χρόνος είτε κάποιο έντονο βίωμα για να καταστούν προσιτές στην αντίληψή μας ορισμένες έννοιες.

Σχήματα λόγου:

Συνεκδοχή: το σιωπηλό Του δρόμο (σιωπηλός ήταν ο Ιησούς)

Αποσιώπηση: το σιωπηλό Του δρόμο...

Και να τώρα,

βέβαια στερνός, το νου μου πώς σ’ εκείνα,

Κύριε, τα λόγια Σου γυρίζω, κι όλος

μια σκέψη στέκομαι μπροστά Σου: Α!... δώσε,

δώσ’ και σ’ εμένα, Κύριε, ενώ βαδίζω

ολοένα ως έξω απ’ της Σιών την πόλη,

κι από τη μια της γης στην άλλη άκρη

όλα είναι ρείπια, κι όλα είναι σκουπίδια,

κι όλα είναι πτώματα άθαφτα που πνίγουν

τη θεία πηγή τ’ ανασασμού, ή στη χώρα

είτ’ έξω από τη χώρα· Κύριε, δώσ’ μου,

μες στη φριχτήν οσμήν οπού διαβαίνω,

για μια στιγμή την άγια Σου γαλήνη,

να σταματήσω ατάραχος στη μέση

απ’ τα ψοφίμια, και ν’ αδράξω κάπου

και στη δική μου τη ματιάν έν’ άσπρο

σημάδι, ως το χαλάζι, ωσάν το κρίνο∙

κάτι να λάμψει ξάφνου και βαθιά μου,

έξω απ’ τη σάψη, πέρα από τη σάψη

του κόσμου, ωσάν τα δόντια αυτού του σκύλου,

που, ω Κύριε, βλέποντάς τα εκειό το δείλι,

τα ‘χες θαμάσει, υπόσκεση μεγάλη,

αντιφεγγιά του Αιώνιου, μα κι αντάμα

σκληρή του Δίκαιου αστραπή κι ελπίδα!

Το δεύτερο και τελευταίο μέρος του ποιήματος μας μεταφέρει στο παρόν του ποιητικού υποκειμένου και δίνεται σε πρώτο πρόσωπο, καθώς αποτελεί μιαν ικεσία του ποιητή προς τον Ιησού. Ως ο πιο ασήμαντος (στερνός) μαθητής του Ιησού -ιδιότητα που τονίζεται εμφατικά με το βέβαια-, ο ποιητής γυρίζει τη σκέψη του σ’ εκείνα τα λόγια του Χριστού και στέκει μπροστά του με μια παράκληση∙ να του δοθεί ένα μήνυμα ελπίδας, ικανό ν’ αντισταθμίσει τη βαρβαρότητα και τον όλεθρο της εποχής του.

Η εικόνα που παρουσιάζει ο ποιητής, αν και αποδίδεται στην πόλη και στα περίχωρα της Ιερουσαλήμ, στην πραγματικότητα αποδίδει την κατάσταση της δικής του εποχής. Όπως, λοιπόν, σχολιάζει ο ίδιος, θα ήθελε, ανάμεσα στα ερείπια, στα σκουπίδια και στα άταφα πτώματα που βρίσκονται παντού γύρω του και πνίγουν την πηγή της θεϊκής ανάσας∙ μέσα στη φρικτή οσμή που διαβαίνει, να του δοθεί από τον Ιησού γαλήνη ανάλογη με τη δική του, ώστε να μπορέσει να σταθεί ανάμεσα στα ψοφίμια και ν’ αντικρίσει κι εκείνος ένα λευκό σημάδι∙ λευκό όπως το χαλάκι και όπως το κρίνο, σαν αυτό δηλαδή που είχε αντικρίσει τότε ο Χριστός.

Ο ποιητής αποζητά κάτι να λάμψει, ξαφνικά, βαθιά μέσα του, οδηγώντας τη σκέψη του έξω και πέρα από τη σήψη αυτού του κόσμου, όπως εκείνα τα λευκά δόντια του σκύλου. Αποζητά εκείνο το σημάδι που θα αποτελέσει τη μεγάλη υπόσχεση πως μέσα απ’ το θάνατο θα προκύψει κάτι το αιώνιο∙ πως η αδικία δεν θα μείνει ατιμώρητη. Ζητά ένα προμήνυμα ελπίδας πως τα δεινά αυτά της εποχής του -ο πόλεμος κι οι χιλιάδες θάνατοι- θα φτάσουν σύντομα στο τέλος τους.  

Σχήματα λόγου:

Αποσιώπηση:  Α!...

Αναδίπλωση: δώσε, δώσ’ και σ’ εμένα

Μεταφορά: ν’ αδράξω κάπου και στη δική μου τη ματιάν

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Μεσσιανισμός

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Μεσσιανισμός

Μεσσιανισμός: η πίστη των Εβραίων στη μελλοντική έλευση του Μεσσία, ο οποίος θα έσωζε τον εβραϊκό λαό. Κατ’ επέκταση η πίστη στον μελλοντικό ερχομό ενός μεσσία και γενικότερα ενός σωτήρα (λ.χ. στο πολιτικό ή εθνικό επίπεδο), δηλαδή σε ένα πρόσωπο με εξαιρετικές ικανότητες (χαρισματικό ηγέτη), το οποίο και θα λυτρώσει τον λαό ή το έθνος από τα προβλήματά του.

Ο μεσσιανισμός ως νοοτροπία χαρακτηρίζει περισσότερο τους ανθρώπους εκείνους που ζουν σε ανελεύθερες ή θεοκρατικές κοινωνίες, που δεν ενθαρρύνουν την ανάπτυξη ελεύθερου πνεύματος στους πολίτες∙ πνεύματος που θα τους επέτρεπε να αποδεσμευτούν από τη μοιρολατρική αντιμετώπιση της ζωής και να διεκδικήσουν πιο αποφασιστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ακολουθούμενης πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων. Ωστόσο, η ανησυχητική πτυχή του ζητήματος είναι πως πλέον παρατηρείται η εμφάνιση μιας ανάλογης νοοτροπίας ακόμη και σε δημοκρατικές πολιτείες, οι οποίες θα έπρεπε -λογικά- να γαλουχούν πολίτες με διαρκές και ενεργό ενδιαφέρον για τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα∙ πολίτες με αυξημένη πίστη στην αξία της προσωπικής τους συμμετοχής, και φυσικά πολίτες που δεν θα είχαν την ψευδαίσθηση πως το κράτος οφείλει να περιμένει και να προσδοκά ένα χαρισματικό ηγέτη για να λύσει τα όποια του προβλήματα.

Αίτια εμφάνισης του μεσσιανισμού

- Ο μεσσιανισμός συνδέεται κυρίως με τα ανελεύθερα ή θεοκρατικά καθεστώτα, τα οποία στην προσπάθειά τους να κάμψουν τις όποιες διαθέσεις αμφισβήτησης της εξουσίας, επιχειρούν να παρουσιάσουν τον εκάστοτε ηγέτη ως μοναδικά χαρισματικό ή εκλεκτό. Σε τέτοιου είδους καθεστώτα, ωστόσο, είναι ευκολότερη η ανάλογη χειραγώγηση των πολιτών, καθώς οι ελευθερίες είναι περιορισμένες και δεν δίνεται βήμα έκφρασης στις αντιτιθέμενες φωνές. Ενώ, η έλλειψη δημοκρατικής εμπειρίας, επιτρέπει την απρόσκοπτη αξιοποίηση κάθε πιθανού μηχανισμού προπαγάνδας, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα αντίδρασης από τη μεριά των πολιτών.

- Στις δημοκρατικές κοινωνίες, ωστόσο, η εμφάνιση του μεσσιανισμού συνδέεται με την ολοένα ενισχυόμενη τάση των πολιτών να μη συμμετέχουν ενεργά στις δημοκρατικές διαδικασίες, αφού σταδιακά έχουν χάσει την εμπιστοσύνη στη δυνατότητά τους να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις και επιλογές. Οι πολίτες απογοητευμένοι από τη διαιώνιση των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, τείνουν να υιοθετούν μια μοιρολατρική στάση απέναντι στην πραγματικότητα που τους καθιστά παθητικούς και πειθήνιους δέκτες κάθε νέας εξέλιξης.

- Αντιστοίχως, η παρατεταμένη κρίση σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, οδηγεί τους πολίτες σε μια απορριπτική στάση απέναντι στις υπάρχουσες και ήδη δοκιμασμένες πολιτικές δυνάμεις. Οι πολίτες αρχίζουν, δηλαδή, να πιστεύουν πως οι παλαιοί πολιτικοί δεν έχουν την ικανότητα, τις γνώσεις ή τη θέληση να επιλύσουν τα χρόνια προβλήματα, και στρέφονται έτσι προς νέα πρόσωπα, στα οποία εναποθέτουν όλες τους τις ελπίδες για την ύπαρξη μιας θεαματικής βελτίωσης. Παραγνωρίζοντας, βέβαια, το γεγονός πως χωρίς την ενεργή συμμετοχή και αποφασιστικότητα των ίδιων των πολιτών δεν μπορεί να προκύψει καμία «θαυματουργή» ή ανέλπιστη βελτίωση του οικονομικού κλίματος.

- Η απουσία ουσιαστικής παιδείας και η διαβρωτική μαζοποίηση έχουν οδηγήσει στη δημιουργία μιας μεγάλης ομάδας πολιτών που αδυνατούν να κατανοήσουν τη δύναμη που έχουν τα μέλη μιας κοινωνίας στον επηρεασμό και στη διαμόρφωση κάθε νέας πολιτικής εξέλιξης. Πρόκειται για πολίτες που περιμένουν επί της ουσίας κάποιον άλλον να τους υποδείξει ποιες θα πρέπει να είναι οι απόψεις τους και η στάση τους απέναντι στα πράγματα, χωρίς οι ίδιοι να είναι ικανοί να σχηματίσουν κατά τρόπο αυτόνομο μια άποψη για την τρέχουσα πολιτική κατάσταση. Τέτοιου είδους πολίτες είναι, εύλογα, εύκολο να καθοδηγηθούν προς μιας συγκεκριμένη πολιτική θέση, και ακόμη πιο εύκολο να εξωθηθούν στην ειδωλοποίηση και στην αποθέωση ενός πολιτικού προσώπου, το οποίο θα έχει υποτιθέμενα την ικανότητα να επιλύσει κάθε πιθανό πρόβλημα της χώρας.

- Οι πολίτες παρακολουθώντας τις τοπικές, αλλά και τις διεθνείς εξελίξεις, τείνουν να σχηματίσουν την εντύπωση πως όλες οι αλλαγές κι όλες οι δημιουργούμενες συνθήκες προκύπτουν βάσει κάποιου «κρυφού» σχεδιασμού από τα ισχυρά κράτη, τα οποία ενορχηστρώνουν κάθε πολιτική κίνηση και απόφαση των μικρότερων κρατών. Τους δημιουργείται, έτσι, η αίσθηση πως η δική τους δράση και η δική τους αντίληψη είναι χωρίς αξία, εφόσον όλα είναι ήδη αποφασισμένα και προκαθορισμένα. Αίσθηση που βυθίζει σε ακόμη μεγαλύτερη μοιρολατρία τους πολίτες και τους απογυμνώνει από κάθε διάθεση ουσιαστικής συμμετοχής στα πολιτικά δρώμενα του τόπου τους.

Συνέπειες του μεσσιανισμού

- Ο μεσσιανισμός αποτελεί σημαντικό πλήγμα για τη δημοκρατία, εφόσον ωθεί τους πολίτες στην άκριτη αποδοχή των υποσχέσεων -όσο υπερβολικές κι αν είναι αυτές- και των θέσεων που παρουσιάζει ένα πολιτικό πρόσωπο -ο ηγέτης μιας πολιτικής παράταξης-, με άμεσο αποτέλεσμα την εν λευκώ παραχώρηση της εξουσίας σε λαϊκιστές και δημαγωγούς. Οι πολίτες παραπλανούνται από τις τεχνικές του λαϊκισμού και πείθονται πως το εκάστοτε πολιτικό πρόσωπο είναι ο χαρισματικός εκείνος ηγέτης που θα επιλύσει διαμιάς τα χρόνια προβλήματα της χώρας, χωρίς καμία παραχώρηση σε ό,τι αφορά τα δικαιώματα και τις απαιτήσεις του λαού.

- Ο μεσσιανισμός οδηγεί στη δημιουργία κλίματος διαρκούς ανασφάλειας, στο πλαίσιο του οποίου οι πολίτες αισθάνονται αδύναμοι και ευάλωτοι, εφόσον θεωρούν πως οι ίδιοι δεν έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τα πολιτικά δεδομένα, και πως όλα εξαρτώνται από τις αποφάσεις και τη δράση ενός και μόνο προσώπου. Οι πολίτες οδηγούνται, έτσι, στη μαζοποίηση και στη δραστική υποτίμηση της αξίας; που έχει στην πραγματικότητα η δική τους δράση και αντίληψη.

- Ο μεσσιανισμός οδηγεί τους πολίτες σε μια τελείως λανθασμένη εντύπωση πως είναι παράλληλα αδύναμοι και ανεύθυνοι. Οι πολίτες, δηλαδή, θεωρούν, όχι μόνο, πως δεν μπορούν επί της ουσίας να αλλάξουν τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες της χώρας, μα και συνάμα πως οι ίδιοι δεν έχουν καμία ευθύνη για τη διαιώνιση των προβλημάτων του κράτους. Πρόκειται, βέβαια, για μια πολλαπλώς επιζήμια κατάσταση, εφόσον αφενός εξωθεί τους πολίτες στην αδιαφορία, και τους καθιστά έτσι άβουλα υποχείρια, κι αφετέρου διότι τους απαλλάσσει από την τόσο αναγκαία αίσθηση ευθύνης, για τη σωστή λειτουργία της δημοκρατίας.

- Ο μεσσιανισμός οδηγεί τους πολιτικούς στο να υποτιμούν ολοένα και περισσότερο την αντίληψη των πολιτών, εφόσον διαπιστώνουν πως κάθε πολίτης είναι έτοιμος να αποθεώσει ένα πολιτικό πρόσωπο, αν η παρουσίαση και η προώθησή του γίνει με τον κατάλληλο τρόπο. Οι περισσότεροι πολίτες, άλλωστε, έχουν κουραστεί με τα συνεχή προβλήματα κι είναι πρόθυμοι έτσι να εθελοτυφλήσουν απέναντι στην πραγματικότητα, αν βρεθεί ένας πολιτικός να τους υποσχεθεί εύκολες και άμεσες λύσεις∙ έστω κι αν με μια πιο ψύχραιμη θεώρηση θα μπορούσαν να αντιληφθούν το ανυπόστατο των υποσχέσεων.

- Ο μεσσιανισμός τρέπει τους πολίτες σε φανατικούς οπαδούς του υποτιθέμενα χαρισματικού ηγέτη∙ σε οπαδούς έτοιμους να αποδεχτούν και να στηρίξουν οποιαδήποτε απόφασή του, έστω κι αν είναι καταφανώς λανθασμένη. Τους αποστερεί, επομένως, από την κριτική εκείνη θεώρηση της πραγματικότητας που επιτρέπει την ψύχραιμη και ρεαλιστική αποτίμηση των εκάστοτε συνθηκών. Κι ακόμη περισσότερο, τους αποστερεί από την κρίσιμη συνειδητοποίηση πως οι όποιες καίριες αλλαγές δεν επιτυγχάνονται χάρη στην αποφασιστικότητα και τη χαρισματική φύση του ενός, αλλά χάρη στη συλλογική προσπάθεια ενός ολόκληρου λαού που είναι πρόθυμος να τροποποιήσει συμπεριφορές του παρελθόντος και να αποδεχτεί νέους τρόπους λειτουργίας, προκειμένου το κράτος να είναι ικανό να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις μιας νέας πραγματικότητας.

Τρόποι αντιμετώπισης του μεσσιανισμού

- Οι πολίτες οφείλουν να αντιληφθούν πως σε μια δημοκρατική κοινωνία, όπου οι αποφάσεις και οι συνέπειες αυτών αφορούν όλα τα μέλη της πολιτείας, οι επιζητούμενες λύσεις μπορούν να προκύψουν μόνο ως αποτέλεσμα συλλογικής προσπάθειας και ευθύνης. Η προσδοκία πως ένας και μόνο άνθρωπος θα μπορέσει να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων, είναι προφανώς αβάσιμη και δεν λαμβάνει υπόψη της το πλήθος των επιμέρους αλλαγών που πρέπει να επιτευχθούν, ώστε να προκύψει η δραστική μεταστροφή των οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών που θα επιτρέψουν τη γενικότερη βελτίωση της λειτουργίας του κράτους.

- Αποτελεί καίρια ευθύνη των φορέων εκπαίδευσης να αποτινάξουν από τους νέους ανθρώπους τις μοιρολατρικές αντιλήψεις και να τους εμφυσήσουν την εμπιστοσύνη στη δύναμη και στην αξία των δημοκρατικών διαδικασιών και της συλλογικής προσπάθειας.

Κάθε νέος πολίτης, άλλωστε, θα πρέπει να είναι σε θέση να αποτιμά και να κρίνει τα δεδομένα της πολιτικής πραγματικότητας, ώστε να μην παρασύρεται από τους δημαγωγούς και από τα τεχνάσματα του λαϊκισμού.

- Θα πρέπει, συνάμα, να ενθαρρύνεται έγκαιρα η ενεργή συμμετοχή των νέων ανθρώπων στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, προκειμένου να αντιλαμβάνονται την ιδιαίτερη αξία που έχει η προσωπική τους θέση και δράση. Μια τέτοια δημοκρατική διαπαιδαγώγηση θα προφυλάσσει τους νέους από το ενδεχόμενο να υποτιμήσουν τη σημασία της προσωπικής τους άποψης και, φυσικά, από το ενδεχόμενο να αποδεχτούν τη μοιρολατρική θεώρηση του μεσσιανισμού.

- Οι δημοσιογράφοι οφείλουν να επισημαίνουν στους πολίτες τα φαινόμενα λαϊκισμού, όπως και το ανυπόστατο των πολιτικών υποσχέσεων, προκειμένου οι πολίτες να συνειδητοποιούν έγκαιρα τις απόπειρες χειραγώγησής τους.

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πρόσφυγες – Μετανάστες

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πρόσφυγες – Μετανάστες

Πρόσφυγας: το πρόσωπο που εξαναγκάζεται σε φυγή από τον μόνιμο τόπο εγκατάστασής του ή την πατρίδα του, κυρίως για να αποφύγει διωγμούς από την επίσημη εξουσία.

Μετανάστης: πρόσωπο που εγκαταλείπει με τη θέλησή του την πατρίδα του για να εγκατασταθεί επί μεγάλο χρονικό διάστημα σε άλλη χώρα.

Οικονομικός μετανάστης: πρόσωπο που ξενιτεύεται για οικονομικούς λόγους με την προοπτική να επιστρέψει στην πατρίδα του.

Αίτια μετανάστευσης

Το να εγκαταλείψει ένας άνθρωπος οικειοθελώς την πατρίδα του αναζητώντας ένα νέο τόπο διαβίωσης, που του προσφέρει κάτι διαφορετικό ή κάτι περισσότερο απ’ ό,τι η δική του χώρα αποτελεί μια συνήθη επιλογή, όχι μόνο της σύγχρονης εποχής αλλά και κάθε περιόδου της ανθρώπινης ιστορίας. Έχει, μάλιστα, αναγνωριστεί επίσημα ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και γίνεται σεβαστό απ’ όλες τις χώρες, που φροντίζουν μάλιστα να έχουν οργανωμένη διαδικασία παροχής προσωρινών αδειών παραμονής, καθώς και μονιμότερων αδειών που ισοδυναμούν με την αναγνώριση του μετανάστη ως πολίτη της χώρας με πλήρη δικαιώματα.

Οι λόγοι για τους οποίους θα θελήσει κάποιος να αφήσει την πατρίδα του και να αναζητήσει έναν νέο τόπο για να ζήσει, ποικίλουν και διαφοροποιούνται επί της ουσίας από άτομο σε άτομο. Μπορούμε, ωστόσο, να καταγράψουμε ορισμένους λόγους που αποτελούν βασικό κίνητρο για αρκετούς από τους μετανάστες:

- Η δεινή οικονομική κατάσταση της πατρίδας τους. Το οικονομικό ζήτημα είναι παραδοσιακά ένας από τους σημαντικότερους λόγους που οδηγεί τους ανθρώπους στη μετανάστευση. Μια χώρα η οποία έχει υψηλά ποσοστά ανεργίας και μηδαμινές κοινωνικές παροχές, καταδικάζει τους πολίτες της στην εξαθλίωση, εφόσον όχι μόνο δεν μπορεί να τους διασφαλίσει προοπτικές για μια -έστω- μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση, αλλά αδυνατεί ακόμη και να τους διασφαλίσει τα αναγκαία για την επιβίωσή τους. Οι πολίτες, επομένως, μιας τέτοιας χώρας αντικρίζουν τη μετανάστευση ως αναγκαία επιλογή, προκειμένου να εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους την απαραίτητη οικονομική ασφάλεια.

- Απουσία επαγγελματικών προοπτικών. Ακόμη κι αν μια χώρα έχει ένα σχετικά ικανοποιητικό οικονομικό επίπεδο, υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο να υπάρχουν πολίτες της οι οποίοι θεωρούν πως δεν τους παρέχει αρκετές ευκαιρίες επωφελούς επαγγελματικής αποκατάστασης στο ειδικότερο πεδίο των σπουδών τους. Έτσι, αρκετοί πολίτες μεταναστεύουν επιδιώκοντας υψηλότερες οικονομικές απολαβές και περισσότερες ευκαιρίες ανέλιξης στον επαγγελματικό τομέα από αυτές που θεωρούν ότι είναι σε θέση να τους προσφέρει η αγορά εργασίας στην πατρίδα τους.

- Αναζήτηση ποιοτικότερων σπουδών. Αίτιο μετανάστευσης για πολλούς νέους ανθρώπους αποτελεί η απογοήτευσή τους από το παρεχόμενο επίπεδο σπουδών στην πατρίδα τους ή η δυσκολία πρόσβασης στην πανεπιστημιακή σχολή που επιθυμούν ή, ακόμη, η απουσία προγραμμάτων εξειδίκευσης στον επιστημονικό κλάδο επιλογής τους. Πρόκειται, άρα, για μια μορφή μετανάστευσης που αποσκοπεί στην πρόσκτηση επαρκέστερων πνευματικών εφοδίων και έχει -συνήθως- συγκεκριμένη διάρκεια.

- Αναζήτηση ενός καλύτερου βιοτικού επιπέδου ή ενός διαφορετικού τρόπου ζωής. Οι πολιτισμικές και τεχνολογικές διαφοροποιήσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα κράτη ενδέχεται να οδηγήσουν ορισμένους πολίτες στην αναζήτηση μιας χώρας που να είναι τεχνολογικά πιο εξελιγμένη ή να έχει κάποιες διαφορετικές πολιτισμικές ποιότητες. Ας ληφθεί, για παράδειγμα, υπόψη πως υπάρχουν στην Ελλάδα μετανάστες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίοι εκτίμησαν τους πιο ήρεμους ρυθμούς της νησιώτικης ζωής, όπως και το θερμότερο ελληνικό κλίμα.

Αντιστοίχως, λοιπόν, αν ένας πολίτης θεωρεί πως ο τρόπος σκέψης ή ο τρόπος ζωής στην πατρίδα του δεν ταιριάζει στη δική του ιδιοσυγκρασία ενδέχεται αυτό να τον ωθήσει στην αναζήτηση μιας διαφορετικής κουλτούρας, η οποία να προσεγγίζει περισσότερο τον τρόπο ζωής που έχει κατά νου.    

- Προβλήματα πολιτικής φύσεως. Οι πολίτες που έρχονται αντιμέτωποι μ’ ένα απολυταρχικό καθεστώς ή με μια κυβέρνηση αμφίβολης δημοκρατικότητας, στο πλαίσιο των οποίων καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα και περιορίζεται η δυνατότητα δημοκρατικής έκφρασης, είναι πιθανό να οδηγηθούν στην αναζήτηση μιας νέας πατρίδας, στην οποία θα αισθάνονται ελεύθεροι και τα δικαιώματά τους θα γίνονται σεβαστά.

Αίτια δημιουργίας προσφυγικού ρεύματος

Σε αντίθεση με τη μετανάστευση που αποτελεί επιλογή του ατόμου -έστω κι αν η επιλογή αυτή προκύπτει υπό την πίεση διαφόρων παραγόντων-, η προσφυγιά προκύπτει ως αποτέλεσμα βίαιου εξαναγκασμού και αποτελεί μια απεγνωσμένη προσπάθεια των ατόμων να διαφυλάξουν τη ζωή τους. Έτσι, στα αίτια δημιουργίας προσφυγικού ρεύματος εντάσσονται ιδιαίτερα κρίσιμες περιστάσεις, όπως το ξέσπασμα κάποιου πολέμου (αμυντικού, εμφύλιου ή και επιθετικού) ή η επιβολή ενός δικτατορικού καθεστώτος που καταφεύγει σε ομαδικές διώξεις πολιτικών αντιπάλων, προκαλώντας κατ’ αυτό τον τρόπο αίσθημα κινδύνου σε πολλούς πολίτες.

Υπό την έννοια αυτή οποιαδήποτε κατάσταση θέτει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή μέρους των πολιτών μπορεί να αποτελέσει αιτία εξώθησής τους στην προσφυγιά. Οι δολοφονίες, για παράδειγμα, ομοφυλόφιλων ανδρών σε μουσουλμανικές χώρες ή σε κράτη όπου η ομοφυλοφιλία θεωρείται για οποιοδήποτε λόγο «παράνομη», συνιστούν αιτία για να αναζητήσουν καταφύγιο σε πολιτισμένα κράτη οι ομοφυλόφιλοι πολίτες.

Θετικές συνέπειες της μετανάστευσης

- Η εισροή μεταναστών σε μια χώρα προσφέρει νέο εργατικό δυναμικό, το οποίο συχνά φέρει μαζί του γνώσεις και εμπειρίες που λειτουργούν ανανεωτικά για τις ακολουθούμενες μεθόδους από τους εκεί κατοίκους.

Οι αναπτυγμένες χώρες, μάλιστα, που προσελκύουν μετανάστες υψηλής επαγγελματικής και επιστημονικής κατάρτισης, επιτυγχάνουν σημαντικά οφέλη τόσο στους επιμέρους επαγγελματικούς κλάδους όσο και στο χώρο των επιστημών.

- Οι μετανάστες, που συχνά αναλαμβάνουν δύσκολες χειρωνακτικές εργασίες, αποτελούν ένα σημαντικό στήριγμα τόσο για την τοπική παραγωγή όσο και για τα ασφαλιστικά ταμεία, μέσω των αντίστοιχων ασφαλιστικών εισφορών.

- Αν οι μετανάστες εγκατασταθούν σε μη αστικές περιοχές, όπου ο ντόπιος πληθυσμός δεν είναι ιδιαίτερα αυξημένος, ενισχύουν τις περιοχές αυτές σε πληθυσμιακό επίπεδο.

- Οι μετανάστες εμπλουτίζουν σε πολιτισμικό επίπεδο την κουλτούρα των χωρών υποδοχής και δίνουν μια ευκαιρία στους ντόπιους πληθυσμούς να έρθουν σε επαφή μ’ έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης. Πρόκειται για μια διαδικασία συνύπαρξης που ευνοεί και τις δύο πλευρές, εφόσον αμφότεροι μέσα από τη γνωριμία τους βαθαίνουν τα αισθήματα σεβασμού τους για τον άλλο λαό και για το διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο.

Οι μετανάστες έχουν συνάμα την ευκαιρία να παρουσιάσουν στους κατοίκους των χωρών υποδοχής την κατάσταση που επικρατεί στη δική τους χώρα, ευαισθητοποιώντας τους έτσι για τα κρίσιμα προβλήματα που τους εξώθησαν στη μετανάστευση, η επίλυση των οποίων πιθανώς απαιτεί μια πιο ενεργή στάση της διεθνούς κοινότητας.

Αρνητικές συνέπειες της μετανάστευσης

Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες είναι διατεθειμένες να δεχτούν μετανάστες και πρόσφυγες -θέληση που πηγάζει τόσο από συναισθήματα ανθρωπισμού, όσο και από τη ρεαλιστική επίγνωση πως το επιπλέον ανθρώπινο δυναμικό θα αποτελέσει ενισχυτικό παράγοντα στους διάφορους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας τους-, η σημαντική αύξηση του αριθμού των μεταναστών και η ραγδαία αύξηση του αριθμού των προσφύγων, συνιστά μια μεγάλη δοκιμασία για τις χώρες υποδοχής, και ιδίως για εκείνες που αποτελούν αρχικό προορισμό, όπως είναι η Ελλάδα. Η αύξηση του αριθμού εισροής σημαίνει πως όχι μόνο δεν είναι εφικτή η σταδιακή απορρόφηση των νεοεισελθέντων, αλλά πως είναι αναγκαία και η δαπάνη σημαντικών χρηματικών ποσών για τη δημιουργία κέντρων υποδοχής και για τη συντήρηση όλων αυτών των ανθρώπων. Κατάσταση που επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο αν η χώρα υποδοχής αντιμετωπίζει σημαντικά οικονομικά προβλήματα, γνωρίζοντας κι η ίδια ρεύμα μετανάστευσης δικών της πολιτών, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδας.

Πέρα, πάντως, από τις ειδικότερες συνθήκες που δημιουργούνται σε περιόδους αυξημένης προσέλευσης μεταναστών και προσφύγων, υπάρχουν ορισμένες αρνητικές συνέπειες που συνοδεύουν εν γένει το φαινόμενο αυτό.

- Σε ό,τι αφορά τους ίδιους τους μετανάστες συχνή είναι η απογοήτευση και η διάψευση των προσδοκιών τους, καθώς φτάνοντας στη χώρα υποδοχής συνειδητοποιούν πως δεν αποτελεί έναν ιδανικό τόπο και πως η αποκατάστασή τους δεν είναι τόσο εύκολη όσο πιθανώς ήλπιζαν. Αντιμέτωποι με την ανεργία ή θύματα εκμετάλλευσης από εργοδότες που τους καταδικάζουν σε ανασφάλιστη και κακοπληρωμένη εργασία, δεν συναντούν πάντοτε την επιζητούμενη θετική υποδοχή. Ο ρατσισμός, οι προκαταλήψεις και η περιφρόνηση από τους κατοίκους της χώρας υποδοχής συνθέτουν συχνά ένα τραυματικό περιβάλλον, που πικραίνει τους ανθρώπους αυτούς και τους γεννά αρνητικά συναισθήματα για την τοπική κοινωνία.

- Η χώρα από την οποία αποχωρούν οι μετανάστες στερείται συχνά σημαντικό μέρος των νέων ανθρώπων της, διότι δεν είχε τη δυνατότητα ή δεν μερίμνησε αρκετά ώστε να τους προσφέρει ικανοποιητικές συνθήκες για την επαγγελματική τους αποκατάσταση και εξέλιξη. Χώρες που μαστίζονται από μια παρατεταμένη οικονομική κρίση, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα, καταλήγουν να χάνουν μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων υψηλού επιπέδου κατάρτισης, οι οποίοι επιλέγουν να μεταναστεύσουν σε κάποια άλλη χώρα που θα τους προσφέρει καλύτερες προοπτικές και εργασιακή ασφάλεια.

- Η προσέλευση μεγάλου αριθμού μεταναστών δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στους κατοίκους της χώρας υποδοχής, διότι θεωρούν πως οι μετανάστες καταλαμβάνουν θέσεις εργασίας, τις οποίες τις στερούνται οι ίδιοι. Αν, μάλιστα, τα επίπεδα ανεργίας είναι ήδη κατά ατυχή συγκυρία υψηλά, τότε οι πολίτες των χωρών υποδοχής τείνουν να αντιμετωπίζουν με αρνητικό τρόπο τους μετανάστες και δυσχεραίνουν σε μεγάλο βαθμό την ενσωμάτωσή τους.

- Οι μετανάστες εξαναγκάζονται συχνά, λόγω της αρνητικής συμπεριφοράς των ντόπιων κατοίκων, να συσπειρώνονται σε συγκεκριμένες περιοχές και να διατηρούν σταθερά αποστάσεις από τους άλλους πολίτες. Προκύπτει, έτσι, μια ιδιότυπη περιθωριοποίησή τους μέσα στην καρδιά των μεγάλων αστικών κέντρων, όπου σχηματίζουν τις δικές τους νησίδες∙ περιοχές που καταλήγουν να θεωρούνται υποβαθμισμένες και οι οποίες δεν κερδίζουν ικανό μερίδιο κρατικής μέριμνας.

- Η αρνητική συμπεριφορά των ντόπιων κατοίκων λειτουργεί κάποτε ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, εφόσον οι μετανάστες που δεν κατορθώνουν να διασφαλίσουν μια θέση εργασίας κι οι οποίοι δεν βρίσκουν στήριξη από κανέναν, αναγκάζονται να καταφύγουν σε παράνομες δραστηριότητες προκειμένου να επιβιώσουν. Πρόκειται, όμως, για μια επιλογή απόγνωσης, στην οποία εξωθούνται μόνο στις περιπτώσεις που η χώρα υποδοχής τους καταδικάζει σε πλήρη ανεργία και δεν τους παρέχει καμία βοήθεια.

- Οι μετανάστες στους οποίους δεν διασφαλίζεται η προοπτική απόκτησης μιας μονιμότερης άδειας παραμονής∙ η προοπτική δηλαδή να αναγνωριστούν από τη χώρα υποδοχής ως πλήρη μέλη της τοπικής κοινωνίας, δεν κατορθώνουν τελικά να ενσωματωθούν ομαλά, εφόσον θεωρούν πως είναι μάταιο να γνωρίσουν και να υιοθετήσουν πλήρως τα πολιτισμικά στοιχεία της χώρας αυτής, όπως είναι για παράδειγμα η γλώσσα. Παραμένουν, έτσι, αποστασιοποιημένοι από περισσότερα ζητήματα και στοιχεία της χώρας υποδοχής και δεν αποκτούν ποτέ γι’ αυτή αληθινά συναισθήματα εκτίμησης και σεβασμού.

Προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου

Είναι εύλογο πως το φαινόμενο της μετανάστευσης θα συνεχίσει, όχι μόνο να υφίσταται, αλλά και να ενισχύεται στα ακόλουθα χρόνια, εφόσον είναι πολλές οι χώρες εκείνες που δεν έχουν ικανοποιητικό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης. Είναι, άλλωστε, στη φύση του ανθρώπου να αναζητά πάντοτε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες διαβίωσης για τον εαυτό του και για την οικογένειά του. Επομένως, ο μόνος πιθανός τρόπος ανάσχεσης του φαινομένου θα ήταν η ισομερής οικονομική ανάπτυξη όλων των κρατών, ώστε όλοι οι πολίτες του κόσμου να απολάμβαναν παρόμοιες συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής ευμάρειας. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, είναι προφανώς ανέφικτο ή τουλάχιστον δυσεπίτευκτο, εφόσον τα ισχυρά κράτη του κόσμου έχουν από καιρό δείξει πως δεν επιδιώκουν μια τέτοια εξέλιξη.

Ό,τι, λοιπόν, μπορεί να γίνει αφορά τη βελτίωση των όρων μετανάστευσης και τη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών προκειμένου να είναι ομαλότερη η διαδικασία ενσωμάτωσής τους στις χώρες υποδοχής. Για την επίτευξη, όμως, αυτού του ζητουμένου είναι αναγκαίο να οριοθετείται, κατά κάποιο τρόπο, ο αριθμός μεταναστών, ώστε η κάθε χώρα να υποδέχεται αριθμό ανάλογο των δυνατοτήτων της. Είναι, άλλωστε, προφανές πως μια χώρα που αδυνατεί να διασφαλίσει τα αναγκαία για τους δικούς της πολίτες, δεν μπορεί να γίνεται αποδέκτης μεγάλου αριθμού μεταναστών ή προσφύγων.

Στις περιπτώσεις, ωστόσο, που παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση μεταναστών ή προσφύγων σε μια χώρα χαμηλών οικονομικών δυνατοτήτων, θα πρέπει να ενεργοποιείται η διεθνής κοινότητα για την παροχή οικονομικής βοήθειας, προκειμένου να καθίσταται εφικτή η μέριμνα για τους ανθρώπους αυτούς.

Βασικό ζητούμενο, πάντως, για τις χώρες υποδοχής αποτελεί η σταδιακή αφομοίωση των μεταναστών, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη διασφάλιση θέσεων εργασίας, ώστε οι νεοεισελθέντες να αισθάνονται παραγωγικά μέλη της κοινωνίας, και να είναι παράλληλα σε θέση να καλύπτουν τις βιοτικές τους ανάγκες. Αν οι μετανάστες αποκτήσουν εργασία και επιλυθεί συνάμα το ζήτημα της στέγασής τους, θα μπορούν να ενσωματωθούν ομαλά στην τοπική κοινωνία.

Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης

Η Ευρώπη είναι υπερήφανη για την ανθρωπιστική παράδοσή της να υποδέχεται αλλοδαπούς και να προσφέρει άσυλο σε πρόσφυγες που τρέπονται σε φυγή από τον κίνδυνο και την καταδίωξη. Σήμερα, ωστόσο, οι κυβερνήσεις της ΕΕ αντιμετωπίζουν το πιεστικό ζήτημα πώς να χειριστούν την αύξηση του αριθμού των μεταναστών, νόμιμων και παράνομων, σε μια περιοχή χωρίς εσωτερικά σύνορα.

Οι κυβερνήσεις της ΕΕ συμφώνησαν να εναρμονίσουν τις νομοθεσίες τους έτσι ώστε οι αιτήσεις παροχής ασύλου να είναι δυνατό να εξετάζονται σύμφωνα με ένα σύνολο βασικών αρχών που θα αναγνωρίζονται αμοιβαία σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχουν θεσπιστεί ελάχιστα κοινά κριτήρια για την αποδοχή αιτούντων άσυλο και για τη χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα. Έχει επίσης δημιουργηθεί μια Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για Θέματα Ασύλου, με έδρα τη Μάλτα, η οποία θα ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ στον τομέα αυτόν.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συρροή παράνομων μεταναστών στις ακτές της Ευρώπης, και μία από τις ύψιστες προτεραιότητες της ΕΕ είναι η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών συνεργάζονται για να χειριστούν το ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης και για να υιοθετήσουν κοινές ρυθμίσεις για τον επαναπατρισμό των παράνομων μεταναστών. Ταυτόχρονα, βελτιώνεται ο συντονισμός της νόμιμης μετανάστευσης βάσει κανόνων της ΕΕ για την επανένωση οικογενειών, για το καθεστώς της μακρόχρονης διαμονής και για την αποδοχή υπηκόων που δεν έχουν την ιθαγένεια της ΕΕ οι οποίοι επιθυμούν να πραγματοποιήσουν σπουδές ή έρευνα στην Ευρώπη.