Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πρόσφυγες – Μετανάστες

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Πρόσφυγες – Μετανάστες

Πρόσφυγας: το πρόσωπο που εξαναγκάζεται σε φυγή από τον μόνιμο τόπο εγκατάστασής του ή την πατρίδα του, κυρίως για να αποφύγει διωγμούς από την επίσημη εξουσία.

Μετανάστης: πρόσωπο που εγκαταλείπει με τη θέλησή του την πατρίδα του για να εγκατασταθεί επί μεγάλο χρονικό διάστημα σε άλλη χώρα.

Οικονομικός μετανάστης: πρόσωπο που ξενιτεύεται για οικονομικούς λόγους με την προοπτική να επιστρέψει στην πατρίδα του.

Αίτια μετανάστευσης

Το να εγκαταλείψει ένας άνθρωπος οικειοθελώς την πατρίδα του αναζητώντας ένα νέο τόπο διαβίωσης, που του προσφέρει κάτι διαφορετικό ή κάτι περισσότερο απ’ ό,τι η δική του χώρα αποτελεί μια συνήθη επιλογή, όχι μόνο της σύγχρονης εποχής αλλά και κάθε περιόδου της ανθρώπινης ιστορίας. Έχει, μάλιστα, αναγνωριστεί επίσημα ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα και γίνεται σεβαστό απ’ όλες τις χώρες, που φροντίζουν μάλιστα να έχουν οργανωμένη διαδικασία παροχής προσωρινών αδειών παραμονής, καθώς και μονιμότερων αδειών που ισοδυναμούν με την αναγνώριση του μετανάστη ως πολίτη της χώρας με πλήρη δικαιώματα.

Οι λόγοι για τους οποίους θα θελήσει κάποιος να αφήσει την πατρίδα του και να αναζητήσει έναν νέο τόπο για να ζήσει, ποικίλουν και διαφοροποιούνται επί της ουσίας από άτομο σε άτομο. Μπορούμε, ωστόσο, να καταγράψουμε ορισμένους λόγους που αποτελούν βασικό κίνητρο για αρκετούς από τους μετανάστες:

- Η δεινή οικονομική κατάσταση της πατρίδας τους. Το οικονομικό ζήτημα είναι παραδοσιακά ένας από τους σημαντικότερους λόγους που οδηγεί τους ανθρώπους στη μετανάστευση. Μια χώρα η οποία έχει υψηλά ποσοστά ανεργίας και μηδαμινές κοινωνικές παροχές, καταδικάζει τους πολίτες της στην εξαθλίωση, εφόσον όχι μόνο δεν μπορεί να τους διασφαλίσει προοπτικές για μια -έστω- μελλοντική επαγγελματική αποκατάσταση, αλλά αδυνατεί ακόμη και να τους διασφαλίσει τα αναγκαία για την επιβίωσή τους. Οι πολίτες, επομένως, μιας τέτοιας χώρας αντικρίζουν τη μετανάστευση ως αναγκαία επιλογή, προκειμένου να εξασφαλίσουν για τον εαυτό τους και τις οικογένειές τους την απαραίτητη οικονομική ασφάλεια.

- Απουσία επαγγελματικών προοπτικών. Ακόμη κι αν μια χώρα έχει ένα σχετικά ικανοποιητικό οικονομικό επίπεδο, υπάρχει πάντοτε το ενδεχόμενο να υπάρχουν πολίτες της οι οποίοι θεωρούν πως δεν τους παρέχει αρκετές ευκαιρίες επωφελούς επαγγελματικής αποκατάστασης στο ειδικότερο πεδίο των σπουδών τους. Έτσι, αρκετοί πολίτες μεταναστεύουν επιδιώκοντας υψηλότερες οικονομικές απολαβές και περισσότερες ευκαιρίες ανέλιξης στον επαγγελματικό τομέα από αυτές που θεωρούν ότι είναι σε θέση να τους προσφέρει η αγορά εργασίας στην πατρίδα τους.

- Αναζήτηση ποιοτικότερων σπουδών. Αίτιο μετανάστευσης για πολλούς νέους ανθρώπους αποτελεί η απογοήτευσή τους από το παρεχόμενο επίπεδο σπουδών στην πατρίδα τους ή η δυσκολία πρόσβασης στην πανεπιστημιακή σχολή που επιθυμούν ή, ακόμη, η απουσία προγραμμάτων εξειδίκευσης στον επιστημονικό κλάδο επιλογής τους. Πρόκειται, άρα, για μια μορφή μετανάστευσης που αποσκοπεί στην πρόσκτηση επαρκέστερων πνευματικών εφοδίων και έχει -συνήθως- συγκεκριμένη διάρκεια.

- Αναζήτηση ενός καλύτερου βιοτικού επιπέδου ή ενός διαφορετικού τρόπου ζωής. Οι πολιτισμικές και τεχνολογικές διαφοροποιήσεις που υπάρχουν ανάμεσα στα κράτη ενδέχεται να οδηγήσουν ορισμένους πολίτες στην αναζήτηση μιας χώρας που να είναι τεχνολογικά πιο εξελιγμένη ή να έχει κάποιες διαφορετικές πολιτισμικές ποιότητες. Ας ληφθεί, για παράδειγμα, υπόψη πως υπάρχουν στην Ελλάδα μετανάστες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίοι εκτίμησαν τους πιο ήρεμους ρυθμούς της νησιώτικης ζωής, όπως και το θερμότερο ελληνικό κλίμα.

Αντιστοίχως, λοιπόν, αν ένας πολίτης θεωρεί πως ο τρόπος σκέψης ή ο τρόπος ζωής στην πατρίδα του δεν ταιριάζει στη δική του ιδιοσυγκρασία ενδέχεται αυτό να τον ωθήσει στην αναζήτηση μιας διαφορετικής κουλτούρας, η οποία να προσεγγίζει περισσότερο τον τρόπο ζωής που έχει κατά νου.    

- Προβλήματα πολιτικής φύσεως. Οι πολίτες που έρχονται αντιμέτωποι μ’ ένα απολυταρχικό καθεστώς ή με μια κυβέρνηση αμφίβολης δημοκρατικότητας, στο πλαίσιο των οποίων καταπατώνται τα ανθρώπινα δικαιώματα και περιορίζεται η δυνατότητα δημοκρατικής έκφρασης, είναι πιθανό να οδηγηθούν στην αναζήτηση μιας νέας πατρίδας, στην οποία θα αισθάνονται ελεύθεροι και τα δικαιώματά τους θα γίνονται σεβαστά.

Αίτια δημιουργίας προσφυγικού ρεύματος

Σε αντίθεση με τη μετανάστευση που αποτελεί επιλογή του ατόμου -έστω κι αν η επιλογή αυτή προκύπτει υπό την πίεση διαφόρων παραγόντων-, η προσφυγιά προκύπτει ως αποτέλεσμα βίαιου εξαναγκασμού και αποτελεί μια απεγνωσμένη προσπάθεια των ατόμων να διαφυλάξουν τη ζωή τους. Έτσι, στα αίτια δημιουργίας προσφυγικού ρεύματος εντάσσονται ιδιαίτερα κρίσιμες περιστάσεις, όπως το ξέσπασμα κάποιου πολέμου (αμυντικού, εμφύλιου ή και επιθετικού) ή η επιβολή ενός δικτατορικού καθεστώτος που καταφεύγει σε ομαδικές διώξεις πολιτικών αντιπάλων, προκαλώντας κατ’ αυτό τον τρόπο αίσθημα κινδύνου σε πολλούς πολίτες.

Υπό την έννοια αυτή οποιαδήποτε κατάσταση θέτει σε άμεσο κίνδυνο τη ζωή μέρους των πολιτών μπορεί να αποτελέσει αιτία εξώθησής τους στην προσφυγιά. Οι δολοφονίες, για παράδειγμα, ομοφυλόφιλων ανδρών σε μουσουλμανικές χώρες ή σε κράτη όπου η ομοφυλοφιλία θεωρείται για οποιοδήποτε λόγο «παράνομη», συνιστούν αιτία για να αναζητήσουν καταφύγιο σε πολιτισμένα κράτη οι ομοφυλόφιλοι πολίτες.

Θετικές συνέπειες της μετανάστευσης

- Η εισροή μεταναστών σε μια χώρα προσφέρει νέο εργατικό δυναμικό, το οποίο συχνά φέρει μαζί του γνώσεις και εμπειρίες που λειτουργούν ανανεωτικά για τις ακολουθούμενες μεθόδους από τους εκεί κατοίκους.

Οι αναπτυγμένες χώρες, μάλιστα, που προσελκύουν μετανάστες υψηλής επαγγελματικής και επιστημονικής κατάρτισης, επιτυγχάνουν σημαντικά οφέλη τόσο στους επιμέρους επαγγελματικούς κλάδους όσο και στο χώρο των επιστημών.

- Οι μετανάστες, που συχνά αναλαμβάνουν δύσκολες χειρωνακτικές εργασίες, αποτελούν ένα σημαντικό στήριγμα τόσο για την τοπική παραγωγή όσο και για τα ασφαλιστικά ταμεία, μέσω των αντίστοιχων ασφαλιστικών εισφορών.

- Αν οι μετανάστες εγκατασταθούν σε μη αστικές περιοχές, όπου ο ντόπιος πληθυσμός δεν είναι ιδιαίτερα αυξημένος, ενισχύουν τις περιοχές αυτές σε πληθυσμιακό επίπεδο.

- Οι μετανάστες εμπλουτίζουν σε πολιτισμικό επίπεδο την κουλτούρα των χωρών υποδοχής και δίνουν μια ευκαιρία στους ντόπιους πληθυσμούς να έρθουν σε επαφή μ’ έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης. Πρόκειται για μια διαδικασία συνύπαρξης που ευνοεί και τις δύο πλευρές, εφόσον αμφότεροι μέσα από τη γνωριμία τους βαθαίνουν τα αισθήματα σεβασμού τους για τον άλλο λαό και για το διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο.

Οι μετανάστες έχουν συνάμα την ευκαιρία να παρουσιάσουν στους κατοίκους των χωρών υποδοχής την κατάσταση που επικρατεί στη δική τους χώρα, ευαισθητοποιώντας τους έτσι για τα κρίσιμα προβλήματα που τους εξώθησαν στη μετανάστευση, η επίλυση των οποίων πιθανώς απαιτεί μια πιο ενεργή στάση της διεθνούς κοινότητας.

Αρνητικές συνέπειες της μετανάστευσης

Παρά το γεγονός ότι οι περισσότερες χώρες είναι διατεθειμένες να δεχτούν μετανάστες και πρόσφυγες -θέληση που πηγάζει τόσο από συναισθήματα ανθρωπισμού, όσο και από τη ρεαλιστική επίγνωση πως το επιπλέον ανθρώπινο δυναμικό θα αποτελέσει ενισχυτικό παράγοντα στους διάφορους παραγωγικούς τομείς της οικονομίας τους-, η σημαντική αύξηση του αριθμού των μεταναστών και η ραγδαία αύξηση του αριθμού των προσφύγων, συνιστά μια μεγάλη δοκιμασία για τις χώρες υποδοχής, και ιδίως για εκείνες που αποτελούν αρχικό προορισμό, όπως είναι η Ελλάδα. Η αύξηση του αριθμού εισροής σημαίνει πως όχι μόνο δεν είναι εφικτή η σταδιακή απορρόφηση των νεοεισελθέντων, αλλά πως είναι αναγκαία και η δαπάνη σημαντικών χρηματικών ποσών για τη δημιουργία κέντρων υποδοχής και για τη συντήρηση όλων αυτών των ανθρώπων. Κατάσταση που επιβαρύνεται ακόμη περισσότερο αν η χώρα υποδοχής αντιμετωπίζει σημαντικά οικονομικά προβλήματα, γνωρίζοντας κι η ίδια ρεύμα μετανάστευσης δικών της πολιτών, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδας.

Πέρα, πάντως, από τις ειδικότερες συνθήκες που δημιουργούνται σε περιόδους αυξημένης προσέλευσης μεταναστών και προσφύγων, υπάρχουν ορισμένες αρνητικές συνέπειες που συνοδεύουν εν γένει το φαινόμενο αυτό.

- Σε ό,τι αφορά τους ίδιους τους μετανάστες συχνή είναι η απογοήτευση και η διάψευση των προσδοκιών τους, καθώς φτάνοντας στη χώρα υποδοχής συνειδητοποιούν πως δεν αποτελεί έναν ιδανικό τόπο και πως η αποκατάστασή τους δεν είναι τόσο εύκολη όσο πιθανώς ήλπιζαν. Αντιμέτωποι με την ανεργία ή θύματα εκμετάλλευσης από εργοδότες που τους καταδικάζουν σε ανασφάλιστη και κακοπληρωμένη εργασία, δεν συναντούν πάντοτε την επιζητούμενη θετική υποδοχή. Ο ρατσισμός, οι προκαταλήψεις και η περιφρόνηση από τους κατοίκους της χώρας υποδοχής συνθέτουν συχνά ένα τραυματικό περιβάλλον, που πικραίνει τους ανθρώπους αυτούς και τους γεννά αρνητικά συναισθήματα για την τοπική κοινωνία.

- Η χώρα από την οποία αποχωρούν οι μετανάστες στερείται συχνά σημαντικό μέρος των νέων ανθρώπων της, διότι δεν είχε τη δυνατότητα ή δεν μερίμνησε αρκετά ώστε να τους προσφέρει ικανοποιητικές συνθήκες για την επαγγελματική τους αποκατάσταση και εξέλιξη. Χώρες που μαστίζονται από μια παρατεταμένη οικονομική κρίση, όπως για παράδειγμα η Ελλάδα, καταλήγουν να χάνουν μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων υψηλού επιπέδου κατάρτισης, οι οποίοι επιλέγουν να μεταναστεύσουν σε κάποια άλλη χώρα που θα τους προσφέρει καλύτερες προοπτικές και εργασιακή ασφάλεια.

- Η προσέλευση μεγάλου αριθμού μεταναστών δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στους κατοίκους της χώρας υποδοχής, διότι θεωρούν πως οι μετανάστες καταλαμβάνουν θέσεις εργασίας, τις οποίες τις στερούνται οι ίδιοι. Αν, μάλιστα, τα επίπεδα ανεργίας είναι ήδη κατά ατυχή συγκυρία υψηλά, τότε οι πολίτες των χωρών υποδοχής τείνουν να αντιμετωπίζουν με αρνητικό τρόπο τους μετανάστες και δυσχεραίνουν σε μεγάλο βαθμό την ενσωμάτωσή τους.

- Οι μετανάστες εξαναγκάζονται συχνά, λόγω της αρνητικής συμπεριφοράς των ντόπιων κατοίκων, να συσπειρώνονται σε συγκεκριμένες περιοχές και να διατηρούν σταθερά αποστάσεις από τους άλλους πολίτες. Προκύπτει, έτσι, μια ιδιότυπη περιθωριοποίησή τους μέσα στην καρδιά των μεγάλων αστικών κέντρων, όπου σχηματίζουν τις δικές τους νησίδες∙ περιοχές που καταλήγουν να θεωρούνται υποβαθμισμένες και οι οποίες δεν κερδίζουν ικανό μερίδιο κρατικής μέριμνας.

- Η αρνητική συμπεριφορά των ντόπιων κατοίκων λειτουργεί κάποτε ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία, εφόσον οι μετανάστες που δεν κατορθώνουν να διασφαλίσουν μια θέση εργασίας κι οι οποίοι δεν βρίσκουν στήριξη από κανέναν, αναγκάζονται να καταφύγουν σε παράνομες δραστηριότητες προκειμένου να επιβιώσουν. Πρόκειται, όμως, για μια επιλογή απόγνωσης, στην οποία εξωθούνται μόνο στις περιπτώσεις που η χώρα υποδοχής τους καταδικάζει σε πλήρη ανεργία και δεν τους παρέχει καμία βοήθεια.

- Οι μετανάστες στους οποίους δεν διασφαλίζεται η προοπτική απόκτησης μιας μονιμότερης άδειας παραμονής∙ η προοπτική δηλαδή να αναγνωριστούν από τη χώρα υποδοχής ως πλήρη μέλη της τοπικής κοινωνίας, δεν κατορθώνουν τελικά να ενσωματωθούν ομαλά, εφόσον θεωρούν πως είναι μάταιο να γνωρίσουν και να υιοθετήσουν πλήρως τα πολιτισμικά στοιχεία της χώρας αυτής, όπως είναι για παράδειγμα η γλώσσα. Παραμένουν, έτσι, αποστασιοποιημένοι από περισσότερα ζητήματα και στοιχεία της χώρας υποδοχής και δεν αποκτούν ποτέ γι’ αυτή αληθινά συναισθήματα εκτίμησης και σεβασμού.

Προτάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου

Είναι εύλογο πως το φαινόμενο της μετανάστευσης θα συνεχίσει, όχι μόνο να υφίσταται, αλλά και να ενισχύεται στα ακόλουθα χρόνια, εφόσον είναι πολλές οι χώρες εκείνες που δεν έχουν ικανοποιητικό επίπεδο οικονομικής ανάπτυξης. Είναι, άλλωστε, στη φύση του ανθρώπου να αναζητά πάντοτε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες διαβίωσης για τον εαυτό του και για την οικογένειά του. Επομένως, ο μόνος πιθανός τρόπος ανάσχεσης του φαινομένου θα ήταν η ισομερής οικονομική ανάπτυξη όλων των κρατών, ώστε όλοι οι πολίτες του κόσμου να απολάμβαναν παρόμοιες συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής ευμάρειας. Κάτι τέτοιο, ωστόσο, είναι προφανώς ανέφικτο ή τουλάχιστον δυσεπίτευκτο, εφόσον τα ισχυρά κράτη του κόσμου έχουν από καιρό δείξει πως δεν επιδιώκουν μια τέτοια εξέλιξη.

Ό,τι, λοιπόν, μπορεί να γίνει αφορά τη βελτίωση των όρων μετανάστευσης και τη διαμόρφωση των κατάλληλων συνθηκών προκειμένου να είναι ομαλότερη η διαδικασία ενσωμάτωσής τους στις χώρες υποδοχής. Για την επίτευξη, όμως, αυτού του ζητουμένου είναι αναγκαίο να οριοθετείται, κατά κάποιο τρόπο, ο αριθμός μεταναστών, ώστε η κάθε χώρα να υποδέχεται αριθμό ανάλογο των δυνατοτήτων της. Είναι, άλλωστε, προφανές πως μια χώρα που αδυνατεί να διασφαλίσει τα αναγκαία για τους δικούς της πολίτες, δεν μπορεί να γίνεται αποδέκτης μεγάλου αριθμού μεταναστών ή προσφύγων.

Στις περιπτώσεις, ωστόσο, που παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση μεταναστών ή προσφύγων σε μια χώρα χαμηλών οικονομικών δυνατοτήτων, θα πρέπει να ενεργοποιείται η διεθνής κοινότητα για την παροχή οικονομικής βοήθειας, προκειμένου να καθίσταται εφικτή η μέριμνα για τους ανθρώπους αυτούς.

Βασικό ζητούμενο, πάντως, για τις χώρες υποδοχής αποτελεί η σταδιακή αφομοίωση των μεταναστών, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από τη διασφάλιση θέσεων εργασίας, ώστε οι νεοεισελθέντες να αισθάνονται παραγωγικά μέλη της κοινωνίας, και να είναι παράλληλα σε θέση να καλύπτουν τις βιοτικές τους ανάγκες. Αν οι μετανάστες αποκτήσουν εργασία και επιλυθεί συνάμα το ζήτημα της στέγασής τους, θα μπορούν να ενσωματωθούν ομαλά στην τοπική κοινωνία.

Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα του ασύλου και της μετανάστευσης

Η Ευρώπη είναι υπερήφανη για την ανθρωπιστική παράδοσή της να υποδέχεται αλλοδαπούς και να προσφέρει άσυλο σε πρόσφυγες που τρέπονται σε φυγή από τον κίνδυνο και την καταδίωξη. Σήμερα, ωστόσο, οι κυβερνήσεις της ΕΕ αντιμετωπίζουν το πιεστικό ζήτημα πώς να χειριστούν την αύξηση του αριθμού των μεταναστών, νόμιμων και παράνομων, σε μια περιοχή χωρίς εσωτερικά σύνορα.

Οι κυβερνήσεις της ΕΕ συμφώνησαν να εναρμονίσουν τις νομοθεσίες τους έτσι ώστε οι αιτήσεις παροχής ασύλου να είναι δυνατό να εξετάζονται σύμφωνα με ένα σύνολο βασικών αρχών που θα αναγνωρίζονται αμοιβαία σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Έχουν θεσπιστεί ελάχιστα κοινά κριτήρια για την αποδοχή αιτούντων άσυλο και για τη χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα. Έχει επίσης δημιουργηθεί μια Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για Θέματα Ασύλου, με έδρα τη Μάλτα, η οποία θα ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ στον τομέα αυτόν.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συρροή παράνομων μεταναστών στις ακτές της Ευρώπης, και μία από τις ύψιστες προτεραιότητες της ΕΕ είναι η αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών συνεργάζονται για να χειριστούν το ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης και για να υιοθετήσουν κοινές ρυθμίσεις για τον επαναπατρισμό των παράνομων μεταναστών. Ταυτόχρονα, βελτιώνεται ο συντονισμός της νόμιμης μετανάστευσης βάσει κανόνων της ΕΕ για την επανένωση οικογενειών, για το καθεστώς της μακρόχρονης διαμονής και για την αποδοχή υπηκόων που δεν έχουν την ιθαγένεια της ΕΕ οι οποίοι επιθυμούν να πραγματοποιήσουν σπουδές ή έρευνα στην Ευρώπη.