Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Ο διωγμός του 1914 (πηγή)

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το ακόλουθο κείμενο να αναφερθείτε στις καταπιέσεις που υπέστησαν οι Έλληνες μετά τη συμμετοχή της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο.

Η έξοδος της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο εγκαινίασε τη δεύτερη και συστηματικότερη περίοδο των διωγμών, που σε πρώτη φάση χαρακτηρίζεται κυρίως από τη λήψη δραστικών οικονομικών μέτρων για την αντιμετώπιση των αυξημένων αναγκών του πολέμου. Η κατάργηση των διομολογήσεων, το φθινόπωρο του 1914, δεν είχε λύσει το οικονομικό πρόβλημα της Τουρκίας. Οι Έλληνες, που παρά τις πρόσφατες διώξεις ανήκαν ακόμη στα ευπορότερα στρώματα του πληθυσμού πλήρωσαν μεγάλο μέρος των έκτακτων επιβαρύνσεων που αποτέλεσαν καινούρια μορφή καταπιέσεως. ...

Εξάλλου, στην προσπάθειά της να συγκεντρώσει το εμπόριο σε τουρκικά χέρια, η οθωμανική κυβέρνηση ίδρυσε στη Σμύρνη το 1915 μια αποκλειστικά μουσουλμανική εταιρία, που ασκούσε μονοπωλιακά όλο το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο. Στο εξής για την παραμικρή εμπορική συναλλαγή από άλλο φορέα χρειαζόταν άδεια της εταιρίας.

Ένα άλλο μέτρο... ήταν η στρατιωτική θητεία. Αρχικά το διάταγμα της στρατολογίας, που εκδόθηκε στις παραμονές του πολέμου (19 Ιουλίου / 1 Αυγούστου 1914), αφορούσε σε όλους τους υπηκόους από 20-45 ετών. Λίγο αργότερα δόθηκε η δυνατότητα στους μη μουσουλμάνους να εξαγοράσουν τη θητεία με το εφάπαξ ποσό των 44 λιρών. Όσοι ήταν πάνω από 45 χρονών υποχρεώθηκαν να επανδρώσουν τα περίφημα αμελέ ταμπουρού (τάγματα εργασίας). Έτσι για τους πρεσβύτερους τη στρατιωτική θητεία υποκατέστησε η αγγαρεία σε λατομεία, ορυχεία, δρόμους και αγρούς. Υποσιτισμένοι και δεκατισμένοι από τις επιδημίες οδηγούνταν στα βάθη της Μικράς Ασίας, στο Ικόνιο, στη Σεβάστεια, στην Άγκυρα, στη Μερσίνα, στο Ερζερούμ. ...

Στην ουσία τα τάγματα ήταν στρατόπεδα συγκεντρώσεως για την εξόντωση του δυναμικότερου στοιχείου του ελληνικού πληθυσμού. Για να τα αποφύγουν οι Έλληνες εξαγόραζαν τη θητεία ξεπουλώντας την περιουσία τους και οι φτωχότεροι κατέφευγαν στα βουνά. Έτσι χαρακτηρίζονταν λιποτάκτες και οι οικογένειές τους αντιμετώπιζαν τα σκληρά αντίποινα της εξουσίας. ... Με την αναδρομική τέλος κατάργηση της εξαγοράς της στρατιωτικής θητείας, σημειώθηκαν χιλιάδες λιποταξίες και ακολούθησε κύμα εκτελέσεων λιποτακτών. Σύμφωνα με έκθεση Ελλήνων βουλευτών του οθωμανικού κοινοβουλίου (στα τέλη του 1918) 250.000 Έλληνες πέθαναν από κακουχίες στα εργατικά τάγματα. ...

Ένα άλλο μέτρο που εμφανίστηκε να υπαγορεύεται από τις στρατιωτικές ανάγκες και αφορούσε αποκλειστικά τους Έλληνες ήταν οι νέες μετατοπίσεις πληθυσμών από τις ακτές στα ενδότερα της Μικράς Ασίας. ... Ο εκτοπισμός γινόταν συνήθως χειμώνα και με δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στους εκτοπιζόμενους απαγορευόταν να μεταφέρουν τρόφιμα, ρούχα ή στρώματα. ... Απαγορευόταν η περιποίηση των αρρώστων και η ταφή των νεκρών. ... Απαγορευόταν επί ποινή θανάτου η ελεημοσύνη από ομογενείς και η παροχή ασύλου στα εγκαταλελειμμένα βρέφη. Οι νέοι τόποι εγκαταστάσεως ήταν πάντα απομονωμένα χωριά της μικρασιατικής ενδοχώρας με αμιγή τουρκικό πληθυσμό. Εκεί, μακριά από το Πατριαρχείο και χωρίς δασκάλους, οι περισσότεροι από τους επιζήσαντες οδηγούνταν στον εξισλαμισμό.

Τα αμέσως προηγούμενα από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο χρόνια η Τουρκία είχε ξεκινήσει την πρώτη περίοδο διωγμών των Ελλήνων από τα εδάφη της. Η Ελλάδα αντέδρασε και ανέλαβε διπλωματικές ενέργειες, προκειμένου να αρχίσουν διαπραγματεύσεις για εθελούσια ανταλλαγή Ελλήνων ορθοδόξων της Τουρκίας και Μουσουλμάνων της Ελλάδας. Ιδρύθηκε τον Ιούνιο μία Μικτή Επιτροπή που θα ρύθμιζε τα σχετικά με την ανταλλαγή, όμως αυτή δεν λειτούργησε, λόγω της εισόδου της Τουρκίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, τον Οκτώβριο του 1914.

Οι καταπιέσεις που υπέστησαν οι Έλληνες πήραν τις εξής μορφές:

- Θεσπίστηκαν έκτακτες επιβαρύνσεις και επιτάξεις ειδών για τις ανάγκες του πολέμου. Όπως επισημαίνεται στο παράθεμα, προκειμένου να καλύψει η Τουρκία τις αυξημένες ανάγκες της λόγω του πολέμου έλαβε δραστικά οικονομικά μέτρα, τα οποία έπληξαν σε μεγάλο βαθμό τους Έλληνες. Παρά το γεγονός ότι οι διομολογήσεις, τα ειδικά προνόμια, δηλαδή, των ξένων, είχαν καταργηθεί, η Τουρκία συνέχιζε να έχει οικονομικά προβλήματα, γι’ αυτό και θέλησε να εκμεταλλευτεί τους Έλληνες, οι οποίοι παρέμεναν ακόμη, παρά τις διώξεις που είχαν προηγηθεί, ένα από τα ευπορότερα στρώματα της περιοχής.

- Τέθηκαν εμπόδια στις εμπορικές δραστηριότητές τους. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του παραθέματος, η οθωμανική κυβέρνηση ίδρυσε το 1915 στη Σμύρνη μια αμιγώς μουσουλμανική εταιρία που ασκούσε πλέον μονοπωλιακά κάθε εμπορική δραστηριότητα (εισαγωγές και εξαγωγές). Πλέον για οποιαδήποτε εμπορική συναλλαγή απαιτούταν άδεια της συγκεκριμένης εταιρίας.

- Πληθυσμοί χωριών ή και ευρύτερων περιοχών μετατοπίστηκαν από τις ακτές προς το εσωτερικό της Μικράς Ασίας. Στο παράθεμα καταγράφονται σχετικές πληροφορίες για τις μετατοπίσεις αυτές, οι οποίες τελούνταν συνήθως τους μήνες του χειμώνα υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Οι εκτοπιζόμενοι δεν είχαν το δικαίωμα να πάρουν μαζί τους τρόφιμα ή άλλα αναγκαία, ούτε τους επιτρεπόταν να περιποιούνται τους αρρώστους ή να ενταφιάζουν τους νεκρούς τους. Ενώ, απαγορευόταν υπό την απειλή θανατικής ποινής οποιαδήποτε βοήθεια προς αυτούς από ομοεθνείς τους, έστω κι αν αυτή αφορούσε τη μέριμνα για βρέφη που είχαν εγκαταλειφθεί. Τους εκτοπιζόμενους, μάλιστα, τους οδηγούσαν σε απομονωμένα χωριά στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, σε περιοχές με καθαρά τουρκικό πληθυσμό, ώστε να διασφαλιστεί ο εξισλαμισμός τους, αφού θα έμεναν πλέον χωρίς τη συνδρομή του Πατριαρχείου και χωρίς εκπαίδευση.  

Οι άνδρες άνω των 45 ετών, που δεν στρατεύονταν, επάνδρωσαν τα τάγματα εργασίας.

Εκεί πολλοί πέθαναν από κακουχίες, πείνα και αρρώστιες. Όσοι είχαν ηλικία 20-45 ετών μπορούσαν αρχικά να εξαγοράσουν τη στρατιωτική τους θητεία. Όσοι δεν πλήρωσαν χαρακτηρίστηκαν λιποτάκτες. Μετά την κατάργηση της δυνατότητας εξαγοράς της θητείας σημειώθηκαν χιλιάδες λιποταξίες και όσοι συνελήφθησαν, εκτελέστηκαν. Τις πληροφορίες αυτές επιβεβαιώνει το παράθεμα, απ’ το οποίο αντλούμε επιπλέον στοιχεία, όπως ότι το ποσό εξαγοράς της θητείας καταβαλλόταν εφάπαξ κι έφτανε στις 44 λίρες· ποσό, δηλαδή, αρκετά υψηλό που οδηγούσε πολλούς στο να ξεπουλούν την περιουσία τους προκειμένου να το εξασφαλίσουν, ενώ ανάγκαζε τους φτωχότερους να καταφεύγουν στα βουνά, με αποτέλεσμα να έρχονται οι οικογένειές τους αντιμέτωπες με τα σκληρά αντίποινα της τουρκικής εξουσίας. Σε ό,τι αφορά, μάλιστα, τα τάγματα εργασίας, στο παράθεμα σημειώνεται πως αυτά αποτελούσαν επί της ουσίας στρατόπεδα συγκεντρώσεως που μόνο στόχο είχαν την εξόντωση του πιο δυναμικού τμήματος των Ελλήνων της περιοχής. Οδηγημένοι στα βάθη της Μικράς Ασίας, σε περιοχές όπως ήταν το Ικόνιο, η Σεβάστεια, η Άγκυρα, η Μερσίνα και το Ερζερούμ, οι άντρες άνω των 45 ετών αναγκάζονταν, σε συνθήκες υποσιτισμού, να εργάζονται σε λατομεία, ορυχεία, δρόμους και αγρούς, με αποτέλεσμα στα τέλη του 1918, όπως καταγράφεται σε έκθεση Ελλήνων βουλευτών της οθωμανικής βουλής, να έχουν πεθάνει σε αυτά 250.000 χιλιάδες Έλληνες.    

Οι ενέργειες των Τούρκων προκάλεσαν μεγάλο κύμα φυγής προς την Ελλάδα. Στα σπίτια που εγκατέλειψαν οι Έλληνες, οι τουρκικές αρχές εγκατέστησαν Μουσουλμάνους μετανάστες από τη Σερβία, τη Βουλγαρία, την Αλβανία και την Ελλάδα. Οι διώξεις και οι εκτοπίσεις του ελληνικού στοιχείου συνεχίστηκαν, με μικρότερη όμως ένταση, και κατά τα επόμενα χρόνια, μέχρι το τέλος του πολέμου, το 1918, και επεκτάθηκαν και σε άλλες περιοχές (Μαρμαράς, Πόντος κ.ά.). Οι πρόσφυγες που έφθασαν στην Ελλάδα το διάστημα αυτό ανήλθαν σε πολλές χιλιάδες.

Ιστορία Γ΄ Λυκείου: Ελληνικό Λαϊκό Κόμμα (πηγές)

Dominik Kym

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και με βάση τα στοιχεία των παρακάτω κειμένων, να αναφερθείτε στην ίδρυση του Λαϊκού κόμματος και τους στόχους του.

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

Στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Ελληνικόν Λαϊκόν Κόμμα. Τα «Ηνωμένα λαϊκά Σωματεία της Κορίνθου» δημοσίευσαν ένα πρόγραμμα απευθυνόμενο σε όλους τους εργαζομένους-στη συγγραφή του είχαν συμβάλει αποφασιστικά οι Κοινωνιολόγοι-, το οποίο υιοθέτησε το κόμμα με λίγες αλλαγές και συμπληρώσεις. Τώρα το πλαίσιο των πολιτικών τους αιτημάτων ήταν ευρύτερο από του 1909. Η κριτική τους ξεκινούσε από τα γενικά ελαττώματα του οικονομικού συστήματος, το οποίο βασιζόταν στην ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και τον ελεύθερο ανταγωνισμό. [...] Με τον τρόπο αυτό δεν συμβάδιζε με την αύξηση της παραγωγικότητας, ενώ η τάξη των ιδιοκτητών έλεγχε όχι μόνο την οικονομία αλλά και το πολιτικό σύστημα, επηρέαζε την επιστήμη και την τέχνη-ακόμη και τα πολιτικά κόμματα, έλεγαν οι Κοινωνιολόγοι, είχαν γίνει όργανα των καπιταλιστών, χωρίς ωστόσο να συζητούν τους λόγους για τους οποίους οι μάζες των ψηφοφόρων εξέλεγαν αυτά τα κόμματα των καπιταλιστών. Πιο διακριτά σε σύγκριση με το 1909 προέβαλαν τώρα τα χαρακτηριστικά μιας νέας κοινωνίας και ενός νέου συντάγματος, ύψιστος σκοπός του κράτους ήταν να εξασφαλίσει ισότητα ευκαιριών για την ανάπτυξη του ατόμου, και το σκοπό αυτό θα υπηρετούσαν ο σταδιακός περιορισμός της εκμετάλλευσης, η δικαιότερη διανομή των αγαθών, η κρατικοποίηση επιχειρήσεων με ιδιαίτερη σημασία για την κοινωνία.

Gunnar HERING, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821-1936, τόμος Β’, σ. 848-849.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

Πρόγραμμα του Λαϊκού Κόμματος

Α. Να θεμελιωθεί το Κράτος επί υγιών βάσεων, να εξασφαλισθή η εκλογή των οργάνων αυτού εκ των καταλληλοτέρων προσώπων, ως και η εις το καθήκον αφοσίωσις. Άλλως είναι αδύνατος οιαδήποτε κοινωνική μεταρρύθμισις και αύξησις των λειτουργιών της Πολιτείας.

Β. Να εξασφαλισθή η κυριαρχία του λαού, αιρουμένων των προσκομμάτων της γνησίας εκδηλώσεως του πολιτικού του φρονήματος και διευκολυνομένης της αμεσωτέρας συμμετοχής αυτού εις τα νομοθετικά έργα.

Γ. Να οργανωθούν επαγγελματικώς αι εργαζόμεναι τάξεις προς καλλιτέρευσιν της οικονομικής θέσεώς των, ηθικήν προαγωγήν αυτών και εισαγωγήν κοινωνικοτέρων μορφών παραγωγής και κυκλοφορίας των αγαθών.

Τα αριστερά κόμματα αρχικά ήταν ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες, συνήθως ξένες προς την κοινωνική βάση στην οποία ήθελαν να απευθυνθούν, και αντιμετώπιζαν δυσκολίες συνεννόησης και κομματικής συσπείρωσης.

 Σοβαρότερη από όλες αυτές τις ομάδες ήταν η Κοινωνιολογική Εταιρεία, η οποία ξεκίνησε από μερικούς διανοούμενους ως αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος, με στόχο να προπαγανδίσει πολιτικές θέσεις και στη συνέχεια να ιδρύσει κόμμα. Επιζητούσε για όλα τα μέλη της κοινωνίας ισότητα ευκαιριών, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής και διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός, πράγμα που θα μπορούσε να υλοποιηθεί με τη σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και τη συνταγματική μεταβολή. Όπως, άλλωστε, επισημαίνεται στο Κείμενο Α οι Κοινωνιολόγοι ασκούσαν κριτική στο υπάρχον οικονομικό σύστημα, καθώς αυτό βασιζόταν στην ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Στοιχείο που επέτρεπε στην τάξη των ιδιοκτητών να έχουν υπό τον έλεγχό τους όχι μόνο την οικονομία, αλλά και το ίδιο το πολιτικό σύστημα και τα κόμματα, χωρίς να διαφεύγουν από την επιρροή τους μήτε η επιστήμη και η τέχνη. Σε ό,τι αφορά μάλιστα τα κόμματα, οι Κοινωνιολόγοι σχολίαζαν πως αυτά είχαν γίνει υποχείρια των καπιταλιστών, έστω κι αν δεν εξηγούσαν το γιατί η πλειονότητα των ψηφοφόρων τα στήριζαν. Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι έπρεπε να οργανωθούν οι εργάτες σε επαγγελματικές ενώσεις και να ιδρύσουν κόμμα. Ενώ, όπως αναφέρεται στο Κείμενο Α, σαφές ζητούμενο ήταν κι ο περιορισμός της εκμετάλλευσης των εργαζομένων. Πράγματι, στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα, με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Βασικές προγραμματικές δηλώσεις του ήταν η αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος και η επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης. Επιπροσθέτως, όπως αυτό προκύπτει από το Κείμενο Β, το Λαϊκό Κόμμα επιζητούσε να εκλέγονται τα πλέον κατάλληλα πρόσωπα για τη στελέχωση του κράτους και να πρυτανεύει η αφοσίωσή τους στο καθήκον, καθώς σε διαφορετική περίπτωση, δεν θα ήταν εφικτή καμία κοινωνική μεταρρύθμιση, αλλά ούτε και η ενίσχυση των λειτουργιών της Πολιτείας. Συνάμα, επιζητούσε την πλήρη διασφάλιση της λαϊκής κυριαρχίας, με την άρση των όποιων εμποδίων υπήρχαν στην εκδήλωση των πραγματικών πολιτικών τους πεποιθήσεων, καθώς και με τη διευκόλυνση της πιο άμεσης συμμετοχής των πολιτών στο νομοθετικό έργο. Τέλος, επιδίωκε την ηθική ανάπτυξη της εργατικής τάξης και την εφαρμογή κοινωνικότερου χαρακτήρα στις μορφές παραγωγής και στη διακίνηση των αγαθών. Στις δεύτερες εκλογές του 1910 εξελέγησαν 7 υποψήφιοι του κόμματος, οι οποίοι παρείχαν κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους.

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2011 [Ελεύθερος χρόνος]

Tom Mc Nemar

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2011 [Ελεύθερος χρόνος]  

Ένα γενικό χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι το κυνήγι του χρόνου. Όλοι τρέχουν, λαχανιάζουν, αγωνιούν και πάντοτε έχουν την αίσθηση ότι δεν πρόφτασαν κάτι. Αυτή η παραφροσύνη του καιρού μας, που μας σπρώχνει συνεχώς πίσω από το χρόνο, μας εμπλέκει μέσα στη ροή του χρόνου και μας αφαιρεί τη χαρά να συνυπάρχουμε με το χρόνο (συμβαδίζοντας και συνυπάρχοντας με άνεση), εκμηδενίζει τον άνθρωπο ως προσωπικότητα και ως ανθρώπινη ουσία.

Είναι έτσι φτιαγμένη η δομή του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου, ώστε να παγιδεύεται ο άνθρωπος μέσα στα αντικείμενα και στις απασχολήσεις. Λες και βάλαμε όλη την τέχνη και τη σοφία μας στο να συνθλίψουμε τους εαυτούς μας. Ο άδειος από τις ασχολίες χρόνος, που θα είναι δικός μας αποκλειστικά, είναι ή ελάχιστος ή ανύπαρκτος. Δεν έχουμε καιρό να συναντηθούμε με τον εαυτό μας, να αναδιπλωθούμε και να ταξιδέψουμε μέσα μας, να ονειροπολήσουμε ή να νοσταλγήσουμε, να αποχωρισθούμε απ’ όλους τους εξωτερικούς περισπασμούς, σε μια αποκλειστική συνάντηση με τον εαυτό μας.

Έτσι ο χρόνος χάνεται ερήμην μας και ανακαλύπτουμε ξαφνικά την απουσία του ή με υπομνήσεις επετείων ή με μνήμες που αναβιώνουν απροσδόκητα ή με συμπτώματα βιολογικής καταπόνησης και ανημποριάς. Και διαπιστώνουμε ξαφνικά πόσο εγκληματικά αποκοπήκαμε από πρόσωπα και πράγματα. Οι στιγμές που συνιστούν την ουσιαστική μας ζωή, με την πίκρα ή τη χαρά που περικλείουν, φεύγουν ανυποψίαστα και χάνονται ανεκπλήρωτες.

Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας μέσα σε μια ασθμαίνουσα εποχή και ο ρυθμός του βίου που μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες¹ μιας πρωτοφανούς εξοντώσεως. Είναι και η παθολογία του καιρού μας που συμβάλλει στην εξαθλίωσή μας. Όλοι συνθλίβουμε τον ελάχιστο χρόνο που μας μένει, για να κατοχυρώσουμε την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση. Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις, ο άλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες, ο τρίτος στις υπηρεσίες για να «κυνηγήσει» τις υποθέσεις του, ένας άλλος να δικτυωθεί σε μια ομάδα ή έναν όμιλο που θα τον στηρίξει κ.λπ. Επιδιώκουν οι άνθρωποι θέσεις και πάλι άλλες θέσεις και συμμετοχές σε συμβούλια και σε επιτροπές, επιδιώκουν γνωριμίες, που κοστίζουν χρόνο και ταπείνωση, προσπαθούν να επιβάλουν ένα −συχνότατα− μίζερο εαυτό, που με άγχος βαδίζει στη φθορά.

Και όλα αυτά ξεκινούν (πέρα από την ανθρώπινη κενοδοξία) από μια αβεβαιότητα, από την ανασφάλεια του ανθρώπου. Και τρέχουν οι «τλήμονες θνητοί»² να εξασφαλίσουν εύνοιες και χρήμα. Και ο χρόνος εκδικείται για το θάνατό του. Και η εκδίκηση είναι βαριά και αναπότρεπτη.

Αριστόξενος Σκιαδάς, Διαπιστώσεις, Αθήνα 1977

(Διασκευή).

¹δολιχοδρομίες: αγώνες δρόμου μεγάλων αποστάσεων.

²τλήμονες θνητοί: ταλαίπωροι άνθρωποι.

Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (80-100 λέξεις).

Οι γοργοί ρυθμοί του σύγχρονου βίου στερούν από τον άνθρωπο την ευκαιρία να βιώσει με άνεση χρόνου τη ζωή του και υπονομεύουν τη δυνατότητα ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Η απουσία, άλλωστε, πραγματικά ελεύθερου χρόνου δεν επιτρέπει στο άτομο να συνομιλήσει με τον εαυτό του και να τον γνωρίσει ουσιαστικά. Ο χρόνος κάθε ατόμου χάνεται ανεπαίσθητα και το πέρασμά του γίνεται αίφνης αντιληπτό χάρη σε κάποια επέτειο ή ανάμνηση. Έτσι, το άτομο συνειδητοποιεί πως η ζωή του περνά ανεκμετάλλευτη, αφού το ίδιο έχει παγιδευτεί από το πλήθος των υποχρεώσεών του. Με το κυνήγι της επαγγελματικής ανέλιξης να κυριαρχεί, ο ελεύθερος χρόνος εκμηδενίζεται κι οι οδυνηρές συνέπειες αυτής της εκμηδένισης γίνονται αντιληπτές εκ των υστέρων.

Β1. Σε μία παράγραφο 80 − 100 λέξεων να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παρακάτω περιόδου: Οι άνθρωποι επιδιώκουν γνωριμίες, που κοστίζουν χρόνο και ταπείνωση.

Η επαγγελματική πορεία του ατόμου έχει κεντρικό ρόλο στη ζωή του είτε βρίσκεται στο ξεκίνημα και προσπαθεί να διασφαλίσει μια θέση εργασίας είτε επιχειρεί να αναδειχθεί στο χώρο εργασίας του. Το τίμημα, ωστόσο, αυτών των επιδιώξεων είναι συχνά υψηλό, καθώς το άτομο αναγκάζεται πολλές φορές να υποβάλλει τον εαυτό του σε μια ταπεινωτική διαδικασία, προκειμένου να επιτύχει την εύνοια εκείνων που έχουν τη δύναμη να του προσφέρουν την αναγκαία στήριξη. Αναγκάζεται, δηλαδή, να συμπεριφέρεται απέναντί τους με δουλικότητα ή να τους προσεγγίζει με έναν υποκριτικά κολακευτικό τρόπο, ώστε εκείνοι να θελήσουν να τον βοηθήσουν. Συνάμα, βέβαια, όλες αυτές οι προσπάθειες διεύρυνσης του κύκλου γνωριμιών, γίνονται εις βάρος του ήδη περιορισμένου ελεύθερου χρόνου του ατόμου, οδηγώντας το στην εξουθένωση.  

Β2. α) Να βρείτε τη δομή της παραγράφου:

Είναι έτσι φτιαγμένη … εαυτό μας.

Θεματική περίοδος: Είναι έτσι φτιαγμένη η δομή του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου, ώστε να παγιδεύεται ο άνθρωπος μέσα στα αντικείμενα και στις απασχολήσεις.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Λες και βάλαμε όλη την τέχνη... σε μια αποκλειστική συνάντηση με τον εαυτό μας.

Κατακλείδα: ---

β) Να αναφέρετε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η παράγραφος:

Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας … βαδίζει στη φθορά.

- Αίτιο / αποτέλεσμα: Αίτιο: η εμπλοκή μας μέσα σε μια ασθμαίνουσα εποχή και ο ρυθμός του βίου. Αποτέλεσμα: μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες μιας πρωτοφανούς εξοντώσεως. Αίτιο: η παθολογία του καιρού μας. Αποτέλεσμα: συμβάλλει στην εξαθλίωσή μας. Αίτιο: για να κατοχυρώσουμε την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση. Αποτέλεσμα: συνθλίβουμε τον ελάχιστο χρόνο που μας μένει.

- Παραδείγματα: Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις, ο άλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες, ο τρίτος στις υπηρεσίες για να «κυνηγήσει» τις υποθέσεις του...

Β3. α) Να σχολιάσετε τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου από τον συγγραφέα.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό πρόσωπο προκειμένου να υποδηλώσει πως το εξεταζόμενο ζήτημα αφορά τόσο τους υπόλοιπους ανθρώπους, όσο και τον ίδιο προσωπικό· έχει, δηλαδή, καθολική διάσταση. Αίρεται, επίσης, η αίσθηση της αποστασιοποίησης που προκύπτει από το σύνηθες γ΄ πρόσωπο και το κείμενο αποκτά αίσθηση οικειότητας και αμεσότητας.

β) Να δώσετε μέσα από το κείμενο δύο παραδείγματα συγκινησιακής λειτουργίας της γλώσσας.

- Οι στιγμές που συνιστούν την ουσιαστική μας ζωή, με την πίκρα ή τη χαρά που περικλείουν, φεύγουν ανυποψίαστα και χάνονται ανεκπλήρωτες.

- Και τρέχουν οι «τλήμονες θνητοί» να εξασφαλίσουν εύνοιες και χρήμα. Και ο χρόνος εκδικείται για το θάνατό του. Και η εκδίκηση είναι βαριά και αναπότρεπτη.

Β4. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

παραφροσύνη, ανημποριάς, συνιστούν, ανεκπλήρωτες, επιδιώκουν.

παραφροσύνη: τρέλα

ανημποριάς: αδυναμίας, εξάντλησης, κατάπτωσης, ατονίας

συνιστούν: συγκροτούν, σχηματίζουν, αποτελούν

ανεκπλήρωτες: απραγματοποίητες

επιδιώκουν: επιζητούν, αναζητούν

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

εμπλέκει, αφαιρεί, ερήμην, συχνότατα, ανασφάλεια.

εμπλέκει: απεμπλέκει, απεγκλωβίζει  

αφαιρεί: προσφέρει, παρέχει, εξασφαλίζει

ερήμην: εκούσια

συχνότατα: σπανιότατα

ανασφάλεια: σιγουριά, βεβαιότητα

Γ1. Σε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας να παρουσιάσετε τις συνέπειες της κακής διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου από τον σύγχρονο άνθρωπο και να διατυπώσετε προτάσεις για τη δημιουργικότερη αξιοποίησή του. (500−600 λέξεις).

Κίνδυνοι από την κακή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου!

Υπό το βάρος των πολλαπλών υποχρεώσεων οι άνθρωποι της εποχής μας διαπιστώνουν συχνά πως έχουν ελάχιστο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους. Ελάχιστο χρόνο, δηλαδή, κατά τον οποίο μπορούν ελεύθερα να επιδοθούν σε δραστηριότητες επωφελείς και ευχάριστες για τους ίδιους. Ωστόσο, ενώ θα περίμενε κανείς πως θα αξιοποιούσαν τον ελεύθερο αυτό χρόνο με ιδιαίτερη προσοχή, οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να τον σπαταλούν είτε σε ανούσιες ασχολίες είτε ακόμη και με τρόπο τέτοιο που λειτουργεί επιζήμια για την υγεία τους ή για την πνευματική τους καλλιέργεια.

1^ο ζητούμενο: Συνέπειες της κακής διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου

- Με τη σκέψη πως η πολυπόθητη «ξεκούραση» μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της πλήρους αδράνειας ή με κάποιον παθητικό τρόπο διασκέδασης, όπως είναι η παρακολούθηση εύπεπτων τηλεοπτικών προγραμμάτων, οι άνθρωποι χάνουν την ευκαιρία να προσφέρουν στον εαυτό τους ποιοτικά πνευματικά ερεθίσματα, που θα συνεισέφεραν στην καλλιέργειά τους και θα τους προσέφεραν μια βαθύτερη αίσθηση ικανοποίησης, χάρη στην επίγνωση πως ο χρόνος τους αξιοποιήθηκε ορθά. Καταλήγουν, έτσι, να σπαταλούν το χρόνο τους, χωρίς να αποκομίζουν κάποιο πνευματικό όφελος και χωρίς επί της ουσίας να απαλλάσσονται από το άγχος και την ένταση, αφού η ζητούμενη εκτόνωση επιτυγχάνεται πρωτίστως μέσα από δραστηριότητες που ενεργοποιούν τη σκέψη.

-  Η προτίμηση σε παθητικούς τρόπους διασκέδασης, όπως είναι η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, έχει αρνητικό αντίκτυπο στη σωματική υγεία των ατόμων, εφόσον η καθιστική ζωή και ο περιορισμός της αθλητικής δραστηριότητας υπονομεύουν δραστικά τη φυσική κατάσταση του ατόμου.

- Το άτομο αδυνατεί να οδηγηθεί στην αυτογνωσία, καθώς επιλέγει τρόπους διασκέδασης που του στερούν την ευκαιρία του αυτοελέγχου και της ουσιαστικής ενδοσκόπησης. Το γεγονός πως οποιαδήποτε προσπάθεια επανεξέτασης των πεπραγμένων του ή αποτίμησης της έως τώρα του πορείας, θα οδηγούσε το άτομο σε αρνητικά συμπεράσματα, καθιστά επώδυνο το ενδεχόμενο να αφιερώσει χρόνο στην εσωτερική αναζήτηση, γι’ αυτό και το αποφεύγει.

- Το άτομο στην προσπάθεια του να αποφύγει οποιοδήποτε περιθώριο χρόνου θα το ανάγκαζε να αντικρίσει την πραγματικότητα της ζωής του, καταφεύγει κάποτε ακόμη και σε ενασχολήσεις που είναι ιδιαιτέρως επιζήμιες για τη σωματική και πνευματική του υγεία. Έτσι, οι αρνητικές αυτές επιλογές μπορεί να περιλαμβάνουν ξενύχτια σε χώρους μαζικής διασκέδασης, καταφυγή στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή και στη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ενώ, για τις νεότερες ηλικίες, ένας συνήθης περισπασμός είναι η πολύωρη ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που προσφέρουν μια επίφαση διασκέδασης, συνιστούν ωστόσο μια προφανή κατασπατάληση του πολύτιμου ελεύθερου χρόνου.

-  Με ζητούμενο πάντα την αποφυγή των απαιτητικών πνευματικών ενασχολήσεων ή τις στιγμές μόνωσης, κατά τις οποίες θα ήταν πιθανώς αναπόφευκτος ένας αυτοέλεγχος, το άτομο προτιμά να αφιερώσει το χρόνο του ακόμη και στη συναναστροφή με ανθρώπους κακής ποιότητας που λειτουργούν ως αρνητικά πρότυπα και το ωθούν σε ανούσιες ή και επιζήμιες επιλογές. Ως εκ τούτου, αντί να αξιοποιεί με ουσιαστικό τρόπο τον ελεύθερο χρόνο του και να ωφελείται σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο, επιτυγχάνοντας τη διεύρυνση της πνευματικής του καλλιέργειας και τη βάθυνση της ηθικής του ποιότητας, το άτομο οδηγείται σε μια κατάσταση ψυχικής και πνευματικής παρακμής.

2^ο ζητούμενο: Προτάσεις για τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

-  Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να αξιοποιηθεί για την πνευματική καλλιέργεια του ατόμου. Πέρα από την πρόσκτηση πρακτικών γνώσεων, το άτομο έχει την ευκαιρία να αφιερώσει χρόνο στην ενασχόληση με δραστηριότητες που θα επιτρέψουν τη βαθύτερη καλλιέργειά του, όπως είναι η μελέτη λογοτεχνικών ή άλλων βιβλίων, η παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων ή ποιοτικών κινηματογραφικών ταινιών, η επίσκεψη σε μουσεία ή σε εκθέσεις έργων τέχνης κ.λπ.

Οι ενασχολήσεις αυτές, που εντάσσονται σε ό,τι αποκαλούμε ψυχαγωγία, αποτελούν σημαντική πηγή πνευματικών και ψυχικών συγκινήσεων κι ερεθισμάτων, ικανών να διευρύνουν τόσο τη νοητική ικανότητα του ατόμου όσο και την ευαισθησία του. Το άτομο αποφεύγει, έτσι, την έμμονη ενασχόληση με το ένα γνωστικό αντικείμενο, που επιτάσσει η εξειδίκευση, και αποκτά την αναγκαία ευρύτητα ενδιαφερόντων, ώστε να είναι ένας ενεργός πολίτης με προβληματισμούς και κοινωνική ευαισθησία. Ενώ, έχει συνάμα την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με έργα τέχνης που θα του προσφέρουν υψηλή αισθητική απόλαυση και γόνιμα ερεθίσματα σε σχέση με τις ποιότητες και τις αξίες που θα πρέπει να επιζητά στη ζωή του.

- Ο αθλητισμός συνιστά ιδανική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Μια σημαντικότατη μέριμνα για όλους τους ανθρώπους είναι -ή πρέπει να είναι- η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου για τη διασφάλιση της σωματικής υγείας και ευεξίας. Η άθληση είτε αυτή αφορά κάποια ήπια μορφή είτε κάποια εντονότερη σωματική δραστηριότητα, επιτρέπει όχι μόνο την άμεση εκτόνωση της πνευματικής έντασης αλλά και τη προάσπιση της καλής υγείας του ατόμου.

- Ο ελεύθερος χρόνος οφείλει να αξιοποιείται προς όφελος της κοινωνικότητας του ατόμου. Η κοινωνική ζωή κάθε ατόμου αποτελεί σημαντική πτυχή της ζωής του, καθώς μέσα από τις συναναστροφές με φίλους και φιλικά πρόσωπα έχει την ευκαιρία να μοιράζεται τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς του, να λαμβάνει τη σημαντική συναισθηματική στήριξη που προσφέρει η αποδοχή από ανθρώπους που εκτιμά, να βιώνει στιγμές ευτυχίας μέσα από κοινές δραστηριότητες και ενασχολήσεις, αλλά και να διαμορφώνει το πλαίσιο των γνωριμιών του που θα αποτελέσει μελλοντικά το πλαίσιο στήριξης στα πρώτα επαγγελματικά του βήματα.

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει την ευκαιρία της εσωτερικής αναζήτησης. Καίριο ζητούμενο για κάθε άνθρωπο είναι η προσπάθεια ελέγχου τόσο των πεπραγμένων του όσο και της συμπεριφοράς του απέναντι στους άλλους ανθρώπους, προκειμένου να έχει την ευκαιρία να βελτιώνει τον εαυτό του και να ερμηνεύει αντιδράσεις του ή συναισθήματά του που μοιάζουν κάποτε ξένα προς τον χαρακτήρα του. Η απουσία μιας τέτοιας διαδικασίας αυτοελέγχου οδηγεί το άτομο στην αλλοτρίωση και στην παγίωση αρνητικών συμπεριφορών, καθώς αποτυγχάνει να ανιχνεύσει εγκαίρως τα ελαττώματά του και τις ελλείψεις του.

- Ο ελεύθερος χρόνος επιτρέπει τη διαφυγή από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί στην ψυχική κούραση και εξάντληση είναι η διαρκής επανάληψη των ίδιων δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων, που προσδίδει μια αίσθηση μονοτονίας στη ζωή του ανθρώπου. Μέσα, επομένως, από την κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου το άτομο έχει την ευκαιρία να εμπλουτίζει την καθημερινότητά του με νέα ερεθίσματα και νέες παραστάσεις, αποδιώχνοντας τη φθοροποιό αίσθηση της ρουτίνας που δημιουργεί την επώδυνη αίσθηση πως η ζωή είναι μια αδιέξοδη επανάληψη των ίδιων πραγμάτων.

Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, πως υπάρχουν ποικίλες αρνητικές συνέπειες από την κακή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, ικανές να υπονομεύσουν τόσο την πνευματική και ηθική ποιότητα του ατόμου, όσο και τη σωματική και ψυχική του υγεία. Αποτελεί, άρα, καίριας σημασίας ζητούμενο το να καθοδηγηθούν τα άτομα από πολύ νωρίς στο να υιοθετήσουν θετικούς και δημιουργικούς τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους, ώστε να ωφελούνται από αυτόν και να επιτυγχάνουν τόσο τη βελτίωση του εαυτού τους όσο και τη διασφάλιση ενός ποιοτικού τρόπου διαβίωσης.

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ποσειδωνιάται»

Κωνσταντίνος Καβάφης «Ποσειδωνιάται»

Ποσειδωνιάταις τοις εν τω Τυρρηνικώ κόλπω το μεν εξ αρχής Έλλησιν ούσιν εκβαρβαρώσθαι Τυρρηνοίς ή Pωμαίοις γεγονόσι και τήν τε φωνήν μεταβεβληκέναι, τά τε πολλά των επιτηδευμάτων, άγειν δε μιάν τινα αυτούς των εορτών των Ελλήνων έτι και νυν, εν η συνιόντες αναμιμνήσκονται των αρχαίων ονομάτων τε και νομίμων, απολοφυράμενοι προς αλλήλους και δακρύσαντες απέρχονται.

AΘΗΝAΙΟΣ

Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται

εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι

με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.

Το μόνο που τους έμενε προγονικό

ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,

με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.

Κ’ είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής

τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,

και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,

που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.

Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους.

Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες —

Ιταλιώται έναν καιρό κι αυτοί·

και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,

να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά

βγαλμένοι — ω συμφορά! — απ’ τον Ελληνισμό.

[1906]

Ο Αθηναίος ο Ναυκρατίτης στο έργο του «Δειπνοσοφισταί» αναφερόμενος στη μουσική τέχνη επισημαίνει πως οι άνθρωποι έχουν λησμονήσει το πόσο άρτια ήταν η εκτέλεση των έργων στο παρελθόν κι επιδοκιμάζουν πλέον ακόμη κι εκείνους του μουσικούς που εμφανώς είναι ατάλαντοι. Προκειμένου, μάλιστα, να στηρίξει την άποψή του καταφεύγει σε κάτι που είχε γράψει ο Αριστόξενος ο Ταραντίνος στο δικό του έργο «Σύμμεικτα Συμποτικά»: «Πράττουμε όμοια με τους ανθρώπους της Ποσειδωνίας που μένουν στον Τυρρηνικό Κόλπο, στους οποίους συνέβη ενώ ήταν αρχικά Έλληνες, να έχουν στο τέλος εκβαρβαριστεί τελείως και να έχουν γίνει Τυρρήνοι ή Ρωμαίοι και να έχουν αλλάξει τη γλώσσα τους και όλα τους τα έθιμα. Μια, όμως, ελληνική γιορτή τη διατηρούν ακόμη και σήμερα, στην οποία συγκεντρώνονται και αναθυμούνται τα αρχαία τους ονόματα και τις παραδόσεις τους, και θρηνούν την απώλειά τους ο ένας στον άλλον κι ύστερα, αφού έχουν κλάψει γι’ αυτά, αποχωρούν.» Ακριβώς σαν αυτούς, λέει ο Αριστόξενος, κι εμείς, τώρα πια που το θέατρο έχει εκβαρβαριστεί πλήρως και τώρα που η μουσική έχει καταστραφεί κι έχει εκχυδαϊστεί, θα απομείνουμε ελάχιστοι που θα φέρνουμε στη σκέψη μας το πώς ήταν κάποτε η μουσική.

Από το χωρίο αυτό ο Καβάφης κρατά μόνο την αναφορά του Αριστόξενου στους κατοίκους της Ποσειδωνίας και στην απώλεια της προγονικής τους γλώσσας και ταυτότητας. Ό,τι συγκινεί τον ποιητή είναι η θλίψη που αισθάνονταν εκείνοι οι άνθρωποι κάθε φορά που θυμούνταν πως κάποτε ήταν κι εκείνοι Έλληνες και γνώριζαν την ελληνική γλώσσα.  

«Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται

εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι

με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.»

Ο Καβάφης ξεκινά το ποίημά του δίνοντας -εύλογα- έμφαση στην ελληνική γλώσσα και στο γεγονός πως αυτή λησμονήθηκε από τους κατοίκους της Ποσειδωνίας λόγω του μακροχρόνιου συγχρωτισμού τους με άλλες εντόπιες εθνότητες. Πάγιο ζητούμενο για τον Καβάφη είναι να τιμάται η αξία της ελληνικής γλώσσας και να τονίζεται η ευρύτατη διάδοσή της που είχε επιτευχθεί είτε μέσω της δημιουργίας αποικιών, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση, είτε μέσω των εκτεταμένων κτήσεων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έλληνας εκτός ελληνικού χώρου κι ο ίδιος γνωρίζει πολύ καλά την αγωνία των ανθρώπων να διατηρήσουν τη γλώσσα και τα έθιμά τους σ’ έναν ξένο τόπο· γνωρίζει πολύ καλά πόσο δύσκολο είναι ενώ βρίσκεσαι μακριά από την μητροπολιτική Ελλάδα να προσπαθείς να κρατήσεις αλώβητη την ελληνική σου ταυτότητα και να διασώσεις την από τόσο λίγους ομιλούμενη αυτή γλώσσα.

Η απώλεια της ελληνικής γλώσσας από τους κατοίκους της Ποσειδωνίας δεν αποτελεί για τον Καβάφη ένα μικρής σημασίας μεμονωμένο γεγονός, αλλά έναν ενδεχόμενο για πολλούς Έλληνες της διασποράς κίνδυνο που οφείλουμε να λάβουμε σοβαρά υπόψη μας.      

«Το μόνο που τους έμενε προγονικό

ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,

με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.»

Οι «Ποσειδωνιάται» έχουν λησμονήσει σχεδόν όλα όσα τους συνδέουν με την προγονική τους ταυτότητα, εκτός από μία ελληνική γιορτή, την οποία διατηρούν ακόμη και την γιορτάζουν με ωραίες τελετές, τις οποίες πλαισιώνουν με μουσική και αγώνες. Η ελληνική αυτή γιορτή, αν και προφανώς δεν μπορεί να «θεραπεύσει» την απώλεια της μητρικής τους γλώσσας και της εθνικής τους ταυτότητας, αποτελεί ωστόσο το ύστατο σημείο επαφής με το έθνος από το οποίο προέρχονται και με τον πολιτισμό του οποίου κάποτε αποτελούσαν ζωντανό κομμάτι.

«Κ’ είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής

τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,

και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,

που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.»

Στο κλείσιμο της γιορτής αυτής οι κάτοικοι της Ποσειδωνίας συνήθιζαν να διηγούνται τα παλιά έθιμα του πολιτισμού τους και να ξαναλένε τα ελληνικά τους ονόματα, τα οποία όμως ελάχιστοι πια καταλάβαιναν. Έτσι, η ευφορία της γιορτής έδινε κάθε φορά τη θέση της στην επώδυνη συνειδητοποίηση πως απομακρύνονταν όλο και περισσότερο απ’ όλα εκείνα που κάποτε συνιστούσαν την εθνική και πολιτισμική τους ταυτότητα. Από τα έθιμα του παρελθόντος είχε απομείνει πια μια μακρινή ανάμνηση κι από την κάποτε μητρική τους γλώσσα είχαν απομείνει ελάχιστα ονόματα και λέξεις, που με δυσκολία λίγοι μόνο μπορούσαν να κατανοήσουν.

«Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους.

Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες —

Ιταλιώται έναν καιρό κι αυτοί·

και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,

να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά

βγαλμένοι — ω συμφορά! — απ’ τον Ελληνισμό.»

Η θλίψη των ανθρώπων της Ποσειδωνίας ήταν απολύτως δικαιολογημένη, αφού θυμούνταν πως κάποτε ανήκαν κι εκείνοι στο τόσο σημαντικό έθνος των Ελλήνων· πως ήταν κάποτε κι εκείνοι Έλληνες της Κάτω Ιταλίας, που κατέληξαν όμως να μιλούν και να ζουν βαρβαρικά. Όπως χαρακτηριστικά το εκφράζει ο ποιητής, ήταν Έλληνες που «ξέπεσαν», αφού εκβαρβαρίστηκαν κι έπαψαν να μιλούν την ελληνική γλώσσα και ν’ ακολουθούν τις ελληνικές παραδόσεις.

Θρηνούν, λοιπόν, εύλογα οι «Ποσειδωνιάται», καθώς αν και είχαν την ύψιστη τιμή να είναι βγαλμένοι απ’ τον Ελληνισμό, τώρα πια έχουν απολέσει την ξεχωριστή αυτή τους ταυτότητα κι έχουν γίνει ένα με τα υποδεέστερα ξένα έθνη της περιοχής. Σαφής εδώ η ιδιαίτερη αξία που αναγνωρίζει ο Καβάφης στην ελληνική ταυτότητα, την οποία συνδέει με το ανώτερο σημείο πολιτισμικής και πνευματικής ανάπτυξης. Κανένα έθνος δεν είχε κατορθώσει να οδηγηθεί σε ανάλογο επίπεδο πνευματικής ελευθερίας και κανένα έθνος δεν είχε φτάσει τη σκέψη του σε αντίστοιχα ύψη. Με τα λόγια του ίδιου του Καβάφη, από το ποίημά του «Επιτύμβιον Aντιόχου, βασιλέως Kομμαγηνής»:  

"Υπήρξεν έτι το άριστον εκείνο, Ελληνικός—

ιδιότητα δεν έχ’ η ανθρωπότης τιμιοτέραν·

εις τους θεούς ευρίσκονται τα πέραν."

Πέρα, πάντως, από την εξιδανικευμένη αυτή εικόνα που έχει δημιουργήσει ο Καβάφης για τον ελληνικό πολιτισμό -εικόνα που την βασίζει στα κορυφαία πνευματικά δημιουργήματα των Ελλήνων και στην αδιαπραγμάτευτη πρωτοκαθεδρία που αναγνώριζαν στην έννοια της ελευθερίας-, το μήνυμα που θέλει να περάσει με αυτό του το ποίημα εντοπίζεται στον κίνδυνο που υπάρχει για τους Έλληνες της διασποράς να χάσουν την επαφή τους με την ελληνική γλώσσα και τις αξίες του ελληνικού πολιτισμού. Οι Έλληνες που ζουν μακριά από την Ελλάδα έδιναν και δίνουν έναν δύσκολο αγώνα για να διαφυλάξουν τη γλώσσα τους και σε πολλές περιπτώσεις για να διασώσουν την ελευθερία που διακρίνει τη σκέψη τους, αφού είναι αναγκασμένοι να ζουν σε περιοχές όπου οι άνθρωποι δεν έχουν πια το πολύτιμο αυτό προνόμιο.     

Σημειώσεις του Γ. Π. Σαββίδη:

Λογία πηγή του ποιήματος είναι η επιγραφή από τον Αθηναίο (XIV, 632a), την οποία ο Καβάφης παραθέτει με παραλείψεις και δυσεξήγητες αλλοιώσεις. Το έθιμο που περιγράφει ο Αθηναίος τοποθετείται ανάμεσα στα τέλη του 4^ου αι. π.Χ. και στα 273 π.Χ.

Ποσειδωνιάται: οι ελληνικής καταγωγής κάτοικοι της Ποσειδωνίας, κοντά στο σημερινό Σαλέρνο· αρχικώς (περίπου 600 π.Χ.) ήταν άποικοι της επίσης ελληνικής αποικίας Συβάρεως, της οποίας οι κάτοικοι έγιναν παροιμιωδώς τρυφηλοί («Συβαρίται»). Στα 273 π.Χ. η Ποσειδωνία έγινε λατινική αποικία και μετονομάστηκε σε Paestum· ήταν διάσημη για τους ελληνικούς ναούς της, των οποίων επιβλητικά ερείπια σώζονται ακόμη.

Τυρρήνοι: η αρχαία ελληνική ονομασία των Ετρούσκων (περίπου 700 π.Χ.), των οποίων ο λαμπρός, ανεξιχνίαστος πολιτισμός σαρώθηκε οριστικώς από τους Ρωμαίους στα τέλη του 3^ου αι. π.Χ.

Ιταλιώται: Έλληνες της Κάτω Ιταλίας· λέγεται πως ο Καβάφης έπλασε την λέξη Αιγυπτιώτης κατ’ αναλογία προς το Ιταλιώτης.