Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2011 [Ελεύθερος χρόνος]

Tom Mc Nemar

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2011 [Ελεύθερος χρόνος]  

Ένα γενικό χαρακτηριστικό της εποχής μας είναι το κυνήγι του χρόνου. Όλοι τρέχουν, λαχανιάζουν, αγωνιούν και πάντοτε έχουν την αίσθηση ότι δεν πρόφτασαν κάτι. Αυτή η παραφροσύνη του καιρού μας, που μας σπρώχνει συνεχώς πίσω από το χρόνο, μας εμπλέκει μέσα στη ροή του χρόνου και μας αφαιρεί τη χαρά να συνυπάρχουμε με το χρόνο (συμβαδίζοντας και συνυπάρχοντας με άνεση), εκμηδενίζει τον άνθρωπο ως προσωπικότητα και ως ανθρώπινη ουσία.

Είναι έτσι φτιαγμένη η δομή του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου, ώστε να παγιδεύεται ο άνθρωπος μέσα στα αντικείμενα και στις απασχολήσεις. Λες και βάλαμε όλη την τέχνη και τη σοφία μας στο να συνθλίψουμε τους εαυτούς μας. Ο άδειος από τις ασχολίες χρόνος, που θα είναι δικός μας αποκλειστικά, είναι ή ελάχιστος ή ανύπαρκτος. Δεν έχουμε καιρό να συναντηθούμε με τον εαυτό μας, να αναδιπλωθούμε και να ταξιδέψουμε μέσα μας, να ονειροπολήσουμε ή να νοσταλγήσουμε, να αποχωρισθούμε απ’ όλους τους εξωτερικούς περισπασμούς, σε μια αποκλειστική συνάντηση με τον εαυτό μας.

Έτσι ο χρόνος χάνεται ερήμην μας και ανακαλύπτουμε ξαφνικά την απουσία του ή με υπομνήσεις επετείων ή με μνήμες που αναβιώνουν απροσδόκητα ή με συμπτώματα βιολογικής καταπόνησης και ανημποριάς. Και διαπιστώνουμε ξαφνικά πόσο εγκληματικά αποκοπήκαμε από πρόσωπα και πράγματα. Οι στιγμές που συνιστούν την ουσιαστική μας ζωή, με την πίκρα ή τη χαρά που περικλείουν, φεύγουν ανυποψίαστα και χάνονται ανεκπλήρωτες.

Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας μέσα σε μια ασθμαίνουσα εποχή και ο ρυθμός του βίου που μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες¹ μιας πρωτοφανούς εξοντώσεως. Είναι και η παθολογία του καιρού μας που συμβάλλει στην εξαθλίωσή μας. Όλοι συνθλίβουμε τον ελάχιστο χρόνο που μας μένει, για να κατοχυρώσουμε την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση. Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις, ο άλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες, ο τρίτος στις υπηρεσίες για να «κυνηγήσει» τις υποθέσεις του, ένας άλλος να δικτυωθεί σε μια ομάδα ή έναν όμιλο που θα τον στηρίξει κ.λπ. Επιδιώκουν οι άνθρωποι θέσεις και πάλι άλλες θέσεις και συμμετοχές σε συμβούλια και σε επιτροπές, επιδιώκουν γνωριμίες, που κοστίζουν χρόνο και ταπείνωση, προσπαθούν να επιβάλουν ένα −συχνότατα− μίζερο εαυτό, που με άγχος βαδίζει στη φθορά.

Και όλα αυτά ξεκινούν (πέρα από την ανθρώπινη κενοδοξία) από μια αβεβαιότητα, από την ανασφάλεια του ανθρώπου. Και τρέχουν οι «τλήμονες θνητοί»² να εξασφαλίσουν εύνοιες και χρήμα. Και ο χρόνος εκδικείται για το θάνατό του. Και η εκδίκηση είναι βαριά και αναπότρεπτη.

Αριστόξενος Σκιαδάς, Διαπιστώσεις, Αθήνα 1977

(Διασκευή).

¹δολιχοδρομίες: αγώνες δρόμου μεγάλων αποστάσεων.

²τλήμονες θνητοί: ταλαίπωροι άνθρωποι.

Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (80-100 λέξεις).

Οι γοργοί ρυθμοί του σύγχρονου βίου στερούν από τον άνθρωπο την ευκαιρία να βιώσει με άνεση χρόνου τη ζωή του και υπονομεύουν τη δυνατότητα ανάπτυξης της προσωπικότητάς του. Η απουσία, άλλωστε, πραγματικά ελεύθερου χρόνου δεν επιτρέπει στο άτομο να συνομιλήσει με τον εαυτό του και να τον γνωρίσει ουσιαστικά. Ο χρόνος κάθε ατόμου χάνεται ανεπαίσθητα και το πέρασμά του γίνεται αίφνης αντιληπτό χάρη σε κάποια επέτειο ή ανάμνηση. Έτσι, το άτομο συνειδητοποιεί πως η ζωή του περνά ανεκμετάλλευτη, αφού το ίδιο έχει παγιδευτεί από το πλήθος των υποχρεώσεών του. Με το κυνήγι της επαγγελματικής ανέλιξης να κυριαρχεί, ο ελεύθερος χρόνος εκμηδενίζεται κι οι οδυνηρές συνέπειες αυτής της εκμηδένισης γίνονται αντιληπτές εκ των υστέρων.

Β1. Σε μία παράγραφο 80 − 100 λέξεων να αναπτύξετε το περιεχόμενο της παρακάτω περιόδου: Οι άνθρωποι επιδιώκουν γνωριμίες, που κοστίζουν χρόνο και ταπείνωση.

Η επαγγελματική πορεία του ατόμου έχει κεντρικό ρόλο στη ζωή του είτε βρίσκεται στο ξεκίνημα και προσπαθεί να διασφαλίσει μια θέση εργασίας είτε επιχειρεί να αναδειχθεί στο χώρο εργασίας του. Το τίμημα, ωστόσο, αυτών των επιδιώξεων είναι συχνά υψηλό, καθώς το άτομο αναγκάζεται πολλές φορές να υποβάλλει τον εαυτό του σε μια ταπεινωτική διαδικασία, προκειμένου να επιτύχει την εύνοια εκείνων που έχουν τη δύναμη να του προσφέρουν την αναγκαία στήριξη. Αναγκάζεται, δηλαδή, να συμπεριφέρεται απέναντί τους με δουλικότητα ή να τους προσεγγίζει με έναν υποκριτικά κολακευτικό τρόπο, ώστε εκείνοι να θελήσουν να τον βοηθήσουν. Συνάμα, βέβαια, όλες αυτές οι προσπάθειες διεύρυνσης του κύκλου γνωριμιών, γίνονται εις βάρος του ήδη περιορισμένου ελεύθερου χρόνου του ατόμου, οδηγώντας το στην εξουθένωση.  

Β2. α) Να βρείτε τη δομή της παραγράφου:

Είναι έτσι φτιαγμένη … εαυτό μας.

Θεματική περίοδος: Είναι έτσι φτιαγμένη η δομή του δημόσιου και ιδιωτικού μας βίου, ώστε να παγιδεύεται ο άνθρωπος μέσα στα αντικείμενα και στις απασχολήσεις.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Λες και βάλαμε όλη την τέχνη... σε μια αποκλειστική συνάντηση με τον εαυτό μας.

Κατακλείδα: ---

β) Να αναφέρετε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η παράγραφος:

Δεν είναι μόνο η εμπλοκή μας … βαδίζει στη φθορά.

- Αίτιο / αποτέλεσμα: Αίτιο: η εμπλοκή μας μέσα σε μια ασθμαίνουσα εποχή και ο ρυθμός του βίου. Αποτέλεσμα: μας συμπαρασύρουν στις δολιχοδρομίες μιας πρωτοφανούς εξοντώσεως. Αίτιο: η παθολογία του καιρού μας. Αποτέλεσμα: συμβάλλει στην εξαθλίωσή μας. Αίτιο: για να κατοχυρώσουμε την επαγγελματική και κοινωνική μας θέση. Αποτέλεσμα: συνθλίβουμε τον ελάχιστο χρόνο που μας μένει.

- Παραδείγματα: Ο ένας τρέχει στις δεξιώσεις, ο άλλος να εξασφαλίσει γνωριμίες, ο τρίτος στις υπηρεσίες για να «κυνηγήσει» τις υποθέσεις του...

Β3. α) Να σχολιάσετε τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου από τον συγγραφέα.

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό πρόσωπο προκειμένου να υποδηλώσει πως το εξεταζόμενο ζήτημα αφορά τόσο τους υπόλοιπους ανθρώπους, όσο και τον ίδιο προσωπικό· έχει, δηλαδή, καθολική διάσταση. Αίρεται, επίσης, η αίσθηση της αποστασιοποίησης που προκύπτει από το σύνηθες γ΄ πρόσωπο και το κείμενο αποκτά αίσθηση οικειότητας και αμεσότητας.

β) Να δώσετε μέσα από το κείμενο δύο παραδείγματα συγκινησιακής λειτουργίας της γλώσσας.

- Οι στιγμές που συνιστούν την ουσιαστική μας ζωή, με την πίκρα ή τη χαρά που περικλείουν, φεύγουν ανυποψίαστα και χάνονται ανεκπλήρωτες.

- Και τρέχουν οι «τλήμονες θνητοί» να εξασφαλίσουν εύνοιες και χρήμα. Και ο χρόνος εκδικείται για το θάνατό του. Και η εκδίκηση είναι βαριά και αναπότρεπτη.

Β4. α) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

παραφροσύνη, ανημποριάς, συνιστούν, ανεκπλήρωτες, επιδιώκουν.

παραφροσύνη: τρέλα

ανημποριάς: αδυναμίας, εξάντλησης, κατάπτωσης, ατονίας

συνιστούν: συγκροτούν, σχηματίζουν, αποτελούν

ανεκπλήρωτες: απραγματοποίητες

επιδιώκουν: επιζητούν, αναζητούν

β) Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:

εμπλέκει, αφαιρεί, ερήμην, συχνότατα, ανασφάλεια.

εμπλέκει: απεμπλέκει, απεγκλωβίζει  

αφαιρεί: προσφέρει, παρέχει, εξασφαλίζει

ερήμην: εκούσια

συχνότατα: σπανιότατα

ανασφάλεια: σιγουριά, βεβαιότητα

Γ1. Σε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας να παρουσιάσετε τις συνέπειες της κακής διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου από τον σύγχρονο άνθρωπο και να διατυπώσετε προτάσεις για τη δημιουργικότερη αξιοποίησή του. (500−600 λέξεις).

Κίνδυνοι από την κακή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου!

Υπό το βάρος των πολλαπλών υποχρεώσεων οι άνθρωποι της εποχής μας διαπιστώνουν συχνά πως έχουν ελάχιστο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους. Ελάχιστο χρόνο, δηλαδή, κατά τον οποίο μπορούν ελεύθερα να επιδοθούν σε δραστηριότητες επωφελείς και ευχάριστες για τους ίδιους. Ωστόσο, ενώ θα περίμενε κανείς πως θα αξιοποιούσαν τον ελεύθερο αυτό χρόνο με ιδιαίτερη προσοχή, οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν να τον σπαταλούν είτε σε ανούσιες ασχολίες είτε ακόμη και με τρόπο τέτοιο που λειτουργεί επιζήμια για την υγεία τους ή για την πνευματική τους καλλιέργεια.

1^ο ζητούμενο: Συνέπειες της κακής διαχείρισης του ελεύθερου χρόνου

- Με τη σκέψη πως η πολυπόθητη «ξεκούραση» μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της πλήρους αδράνειας ή με κάποιον παθητικό τρόπο διασκέδασης, όπως είναι η παρακολούθηση εύπεπτων τηλεοπτικών προγραμμάτων, οι άνθρωποι χάνουν την ευκαιρία να προσφέρουν στον εαυτό τους ποιοτικά πνευματικά ερεθίσματα, που θα συνεισέφεραν στην καλλιέργειά τους και θα τους προσέφεραν μια βαθύτερη αίσθηση ικανοποίησης, χάρη στην επίγνωση πως ο χρόνος τους αξιοποιήθηκε ορθά. Καταλήγουν, έτσι, να σπαταλούν το χρόνο τους, χωρίς να αποκομίζουν κάποιο πνευματικό όφελος και χωρίς επί της ουσίας να απαλλάσσονται από το άγχος και την ένταση, αφού η ζητούμενη εκτόνωση επιτυγχάνεται πρωτίστως μέσα από δραστηριότητες που ενεργοποιούν τη σκέψη.

-  Η προτίμηση σε παθητικούς τρόπους διασκέδασης, όπως είναι η παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, έχει αρνητικό αντίκτυπο στη σωματική υγεία των ατόμων, εφόσον η καθιστική ζωή και ο περιορισμός της αθλητικής δραστηριότητας υπονομεύουν δραστικά τη φυσική κατάσταση του ατόμου.

- Το άτομο αδυνατεί να οδηγηθεί στην αυτογνωσία, καθώς επιλέγει τρόπους διασκέδασης που του στερούν την ευκαιρία του αυτοελέγχου και της ουσιαστικής ενδοσκόπησης. Το γεγονός πως οποιαδήποτε προσπάθεια επανεξέτασης των πεπραγμένων του ή αποτίμησης της έως τώρα του πορείας, θα οδηγούσε το άτομο σε αρνητικά συμπεράσματα, καθιστά επώδυνο το ενδεχόμενο να αφιερώσει χρόνο στην εσωτερική αναζήτηση, γι’ αυτό και το αποφεύγει.

- Το άτομο στην προσπάθεια του να αποφύγει οποιοδήποτε περιθώριο χρόνου θα το ανάγκαζε να αντικρίσει την πραγματικότητα της ζωής του, καταφεύγει κάποτε ακόμη και σε ενασχολήσεις που είναι ιδιαιτέρως επιζήμιες για τη σωματική και πνευματική του υγεία. Έτσι, οι αρνητικές αυτές επιλογές μπορεί να περιλαμβάνουν ξενύχτια σε χώρους μαζικής διασκέδασης, καταφυγή στην υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή και στη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Ενώ, για τις νεότερες ηλικίες, ένας συνήθης περισπασμός είναι η πολύωρη ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια που προσφέρουν μια επίφαση διασκέδασης, συνιστούν ωστόσο μια προφανή κατασπατάληση του πολύτιμου ελεύθερου χρόνου.

-  Με ζητούμενο πάντα την αποφυγή των απαιτητικών πνευματικών ενασχολήσεων ή τις στιγμές μόνωσης, κατά τις οποίες θα ήταν πιθανώς αναπόφευκτος ένας αυτοέλεγχος, το άτομο προτιμά να αφιερώσει το χρόνο του ακόμη και στη συναναστροφή με ανθρώπους κακής ποιότητας που λειτουργούν ως αρνητικά πρότυπα και το ωθούν σε ανούσιες ή και επιζήμιες επιλογές. Ως εκ τούτου, αντί να αξιοποιεί με ουσιαστικό τρόπο τον ελεύθερο χρόνο του και να ωφελείται σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο, επιτυγχάνοντας τη διεύρυνση της πνευματικής του καλλιέργειας και τη βάθυνση της ηθικής του ποιότητας, το άτομο οδηγείται σε μια κατάσταση ψυχικής και πνευματικής παρακμής.

2^ο ζητούμενο: Προτάσεις για τη δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου

-  Ο ελεύθερος χρόνος μπορεί να αξιοποιηθεί για την πνευματική καλλιέργεια του ατόμου. Πέρα από την πρόσκτηση πρακτικών γνώσεων, το άτομο έχει την ευκαιρία να αφιερώσει χρόνο στην ενασχόληση με δραστηριότητες που θα επιτρέψουν τη βαθύτερη καλλιέργειά του, όπως είναι η μελέτη λογοτεχνικών ή άλλων βιβλίων, η παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων ή ποιοτικών κινηματογραφικών ταινιών, η επίσκεψη σε μουσεία ή σε εκθέσεις έργων τέχνης κ.λπ.

Οι ενασχολήσεις αυτές, που εντάσσονται σε ό,τι αποκαλούμε ψυχαγωγία, αποτελούν σημαντική πηγή πνευματικών και ψυχικών συγκινήσεων κι ερεθισμάτων, ικανών να διευρύνουν τόσο τη νοητική ικανότητα του ατόμου όσο και την ευαισθησία του. Το άτομο αποφεύγει, έτσι, την έμμονη ενασχόληση με το ένα γνωστικό αντικείμενο, που επιτάσσει η εξειδίκευση, και αποκτά την αναγκαία ευρύτητα ενδιαφερόντων, ώστε να είναι ένας ενεργός πολίτης με προβληματισμούς και κοινωνική ευαισθησία. Ενώ, έχει συνάμα την ευκαιρία να έρθει σ’ επαφή με έργα τέχνης που θα του προσφέρουν υψηλή αισθητική απόλαυση και γόνιμα ερεθίσματα σε σχέση με τις ποιότητες και τις αξίες που θα πρέπει να επιζητά στη ζωή του.

- Ο αθλητισμός συνιστά ιδανική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου. Μια σημαντικότατη μέριμνα για όλους τους ανθρώπους είναι -ή πρέπει να είναι- η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου για τη διασφάλιση της σωματικής υγείας και ευεξίας. Η άθληση είτε αυτή αφορά κάποια ήπια μορφή είτε κάποια εντονότερη σωματική δραστηριότητα, επιτρέπει όχι μόνο την άμεση εκτόνωση της πνευματικής έντασης αλλά και τη προάσπιση της καλής υγείας του ατόμου.

- Ο ελεύθερος χρόνος οφείλει να αξιοποιείται προς όφελος της κοινωνικότητας του ατόμου. Η κοινωνική ζωή κάθε ατόμου αποτελεί σημαντική πτυχή της ζωής του, καθώς μέσα από τις συναναστροφές με φίλους και φιλικά πρόσωπα έχει την ευκαιρία να μοιράζεται τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς του, να λαμβάνει τη σημαντική συναισθηματική στήριξη που προσφέρει η αποδοχή από ανθρώπους που εκτιμά, να βιώνει στιγμές ευτυχίας μέσα από κοινές δραστηριότητες και ενασχολήσεις, αλλά και να διαμορφώνει το πλαίσιο των γνωριμιών του που θα αποτελέσει μελλοντικά το πλαίσιο στήριξης στα πρώτα επαγγελματικά του βήματα.

- Ο ελεύθερος χρόνος προσφέρει την ευκαιρία της εσωτερικής αναζήτησης. Καίριο ζητούμενο για κάθε άνθρωπο είναι η προσπάθεια ελέγχου τόσο των πεπραγμένων του όσο και της συμπεριφοράς του απέναντι στους άλλους ανθρώπους, προκειμένου να έχει την ευκαιρία να βελτιώνει τον εαυτό του και να ερμηνεύει αντιδράσεις του ή συναισθήματά του που μοιάζουν κάποτε ξένα προς τον χαρακτήρα του. Η απουσία μιας τέτοιας διαδικασίας αυτοελέγχου οδηγεί το άτομο στην αλλοτρίωση και στην παγίωση αρνητικών συμπεριφορών, καθώς αποτυγχάνει να ανιχνεύσει εγκαίρως τα ελαττώματά του και τις ελλείψεις του.

- Ο ελεύθερος χρόνος επιτρέπει τη διαφυγή από τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Ένας σημαντικός παράγοντας που οδηγεί στην ψυχική κούραση και εξάντληση είναι η διαρκής επανάληψη των ίδιων δραστηριοτήτων και υποχρεώσεων, που προσδίδει μια αίσθηση μονοτονίας στη ζωή του ανθρώπου. Μέσα, επομένως, από την κατάλληλη αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου το άτομο έχει την ευκαιρία να εμπλουτίζει την καθημερινότητά του με νέα ερεθίσματα και νέες παραστάσεις, αποδιώχνοντας τη φθοροποιό αίσθηση της ρουτίνας που δημιουργεί την επώδυνη αίσθηση πως η ζωή είναι μια αδιέξοδη επανάληψη των ίδιων πραγμάτων.

Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, πως υπάρχουν ποικίλες αρνητικές συνέπειες από την κακή διαχείριση του ελεύθερου χρόνου, ικανές να υπονομεύσουν τόσο την πνευματική και ηθική ποιότητα του ατόμου, όσο και τη σωματική και ψυχική του υγεία. Αποτελεί, άρα, καίριας σημασίας ζητούμενο το να καθοδηγηθούν τα άτομα από πολύ νωρίς στο να υιοθετήσουν θετικούς και δημιουργικούς τρόπους αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου τους, ώστε να ωφελούνται από αυτόν και να επιτυγχάνουν τόσο τη βελτίωση του εαυτού τους όσο και τη διασφάλιση ενός ποιοτικού τρόπου διαβίωσης.