Έκθεση ΕΠΑΛ: Παντελής Μπουκάλας «Σιγά μην τους τα δώσω…»

Παντελής Μπουκάλας «Σιγά μην τους τα δώσω…»

[ … ] Και βέβαια, η διαφήμιση μας διδάσκει ηθική, αλλά από άλλους δρόμους και με άλλους τρόπους. Μας εθίζει στην ηθική της επιβολής, της «νίκης», του κέρδους, της φιλαυτίας και της μισανθρωπίας. Τυπικότατο δείγμα, δύο εντελώς πρόσφατα διαφημιστικά «τηλεδράματα» τυχερού παιγνιδιού: Στη μια περίπτωση κάποια γιαγιά και στην άλλη ένα ζευγάρι κερδίζουν επιτέλους «τα εκατομμύρια των ονείρων τους», χάρη στην εύνοια της ξυστής τύχης. Ξαφνιασμένοι ακόμη (δηλαδή, όντας ακόμη εντός εαυτού), καταπιάνονται με τη διανομή των κερδών σε συγγενείς και φίλους: τόσα θα πάρει το ένα παιδί, τόσα το άλλο, τόσα τα εγγόνια, τόσα τ’ αδέρφια, να μη μείνει κανένας παραπονεμένος, να μη μείνει κανένας απρόσκλητος στην καλή την ώρα.

Γρήγορα όμως η επαφή των χεριών τους με τα «σπαρταριστά» πεντοχίλιαρα τους καθιστά έξαλλους, αφού τους κλέβει τον αυθεντικό τους εαυτό, τους κλέβει δηλαδή τους συγγενείς και τους φίλους. Παραζαλισμένοι από την Κίρκη των χρημάτων, μεταμορφώνονται σταδιακά και τελικά διακόπτουν τη νοητή διανομή και λένε το μεγάλο όχι: «Σιγά μην τους τα δώσω…». Το χαιρέκακο γελάκι που συνοδεύει αυτή την απόφασή τους αποκαλύπτει ότι αισθάνονται απολύτως ικανοποιημένοι από την έγκαιρη ανάνηψή τους, χάρη στην οποία διασώθηκαν από την ανοησία της σπατάλης, από τη φρίκη της φιλίας, από το έγκλημα της γενναιοδωρίας –από τον κατά βάθος εαυτό τους εντέλει.

«Σιγά μην τους τα δώσω…». Έτσι απλά, απλούστατα, με πέντε λέξεις που η σημασία τους προτείνεται σαν φυσική, δίκαιη και αυτονόητη, καταπατούνται αισθήματα, περιφρονούνται δεσμοί καρδιακοί, νοθεύεται το αίμα και καταλύονται οι σχέσεις που αυτό καθιερώνει. Υψώνονται λοιπόν (και βέβαια, όχι ανεπαισθήτως παρά εν γνώσει και υπερηφάνως) τείχη γύρω από τον τυχερό, που θα τον χωρίσουν από το πλήθος των δικών του, από την ανάγκη τους αλλά και από την αγάπη τους.

Το ολιγόλεκτο –δήθεν χαριτωμένο– διαφημιστικό σλόγκαν δεν πρωτοτυπεί βέβαια, απλώς παραδίδει σε μορφή εύπεπτη μιαν ολόκληρη τεχνική βίου. Το εκπεμπόμενο ιδεολογικό μήνυμα δεν έχει τη δυνατότητα να αιφνιδιάσει ή να ξενίσει το ανθρώπινο περιβάλλον, το οποίο εμφανίζεται ήδη έτοιμο να το υποδεχθεί και να το ενστερνιστεί, χάρη και στην έντονη προεργασία που έχει υποστεί από τους πολιτικούς, τις συντεχνίες και τα είδωλα που ασταμάτητα παράγει και ακόρεστα καταναλώνει η γυάλινη οθόνη. Το μοντέλο της «νέας εποχής» –τις ενσαρκώσεις του οποίου τις βλέπουμε και τις ακούμε να κηρύσσουν τα νεοκυνικά διδάγματά τους από ποικίλα πόστα–, δεν συγχωρεί την ευαισθησία, τη γενναιότητα και το δόσιμο, αλλά προτείνει σαν θεμελιακή προϋπόθεση της επιτυχίας τον έρωτα του εγώ και την εχθρότητα προς τους άλλους. Αλλά ποιες κοινωνίες, ποιες κοινότητες ανθρώπων μπορεί να συστήσει η «ωμοθυμία»;

Από την εφημερίδα Καθημερινή

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ανάγνωση – Κατανόηση του κειμένου

1. Σε τι είδους ηθική μάς εθίζει η διαφήμιση σύμφωνα με το συγγραφέα; Με ποια τεκμήρια/παραδείγματα αποδεικνύει την άποψή του;

Ο συγγραφέας επισημαίνει πως η διαφήμιση με τα μηνύματα που περνά μας εθίζει σε μια στρεβλή εγωκεντρική ηθική, στο πλαίσιο της οποίας οι «αξίες» που δεσπόζουν είναι αυτές του κέρδους, της επιβολής έναντι των άλλων, της υπέρμετρης αγάπης για τον εαυτό μας και του μίσους για τους άλλους ανθρώπους. Πρόκειται, σαφώς, για μια επιζήμια ηθική που θέτει τα υλικά κέρδη και το ατομικό συμφέρον πάνω από τις θετικές αξίες του παρελθόντος, τις αξίες της αλληλεγγύης, του αλτρουϊσμού και του αλληλοσεβασμού, που στήριζαν διαχρονικά την κοινωνία μας.

Η απόδειξη αυτής της άποψης βασίζεται σε δύο τεκμήρια (παραδείγματα)· δύο διαφημίσεις της ίδιας εταιρίας, που παρουσιάζουν το ίδιο μήνυμα. Στη μία διαφήμιση μια γιαγιά και στην άλλη διαφήμιση ένα ζευγάρι κερδίζουν πολλά χρήματα χάρη σ’ ένα «τυχερό παιχνίδι», κι ενώ αρχικώς σκέφτονται να τα μοιραστούν με τους οικείους τους, ακολούθως ενδίδουν στην απληστία του εγωκεντρισμού και αναφωνούν «Σιγά μην τους τα δώσω...»· φράση που αποτελεί το σλόγκαν των διαφημίσεων αυτών. Το μήνυμα των διαφημίσεων σαφές, μπροστά στην ικανοποίηση των ατομικών επιδιώξεων δεν μπορεί να γίνει σεβαστή καμία συγγένεια ή φιλία. Το μόνο που έχει σημασία είναι να απολαύσει το άτομο μόνο του τα οφέλη της αιφνίδιας τύχης, παραμερίζοντας κάθε συναίσθημα αγάπης, ακόμη και για τους ανθρώπους της οικογένειάς του.

2. «Σιγά μην τους τα δώσω...»: Ποιο ιδεολογικό μήνυμα μεταδίδει, σύμφωνα με το κείμενο, αυτό το διαφημιστικό σλόγκαν;

Ο συγγραφέας θεωρεί ότι το σλόγκαν αυτό, που δεν εκπλήσσει κανέναν, εφόσον το άτομο έχει εξοικειωθεί με τη σκέψη αυτή από τους πολιτικούς, τις συντεχνίες και τα είδωλα των μέσων επικοινωνίας, υπηρετεί μια κυνική προσέγγιση της ζωής, μεταδίδοντας ένα απεχθές ιδεολογικό μήνυμα. Η γενναιοδωρία, η ευαισθησία, το δόσιμο στους άλλους συνιστούν -με βάση πάντοτε τη συγκεκριμένη ιδεολογία- ασυγχώρητες παραχωρήσεις. Το άτομο οφείλει να βάζει τον εαυτό του και το δικό του συμφέρον πάνω απ’ όλους κι απ’ όλα. Καμία συγγένεια, κανένας φιλικός δεσμός, καμία διάθεση αλληλεγγύης δεν πρέπει να αποτρέπουν το άτομο από το να φροντίζει αποκλειστικά και μόνο για τα δικά του συμφέροντα και τη δική του εγωκεντρική «ευτυχία». Ένα απάνθρωπο ιδεολογικό μήνυμα που οδηγεί την κοινωνία μας σε μια εποχή σκληρότητας και μισανθρωπίας, όπου δεν θα έχουν καμία θέση οι αρετές του παρελθόντος. Ό,τι θα κυριαρχεί πλέον θα είναι η απληστία, η αποθέωση των υλικών αγαθών και ο ατομικισμός.

Προσέγγιση της γλώσσας του κειμένου

1. Φιλαυτία, μισανθρωπία, χαιρέκακο, ανάνηψη, ολιγόλεκτο, εύπεπτο, ωμοθυμία: Να βρεις, με τη βοήθεια του λεξικού, την ετυμολογία των λέξεων και να γράψεις συνώνυμες.

φιλαυτία: φίλος + εαυτού (φίλαυτος). ΣΥΝ. εγωπάθεια, εγωκεντρισμός, εγωλατρία.

μισανθρωπία: μισώ + άνθρωπος. ΣΥΝ. αντικοινωνικότητα, απανθρωπιά, απονιά.

χαιρέκακο: χαίρω + κακός. ΣΥΝ. κακεντρεχής, μοχθηρός, κακόβουλος, φθονερός.

ανάνηψη: ανά + νήφω (ανάκτηση της νηφαλιότητας ή της πνευματικής διαύγειας ύστερα από μέθη, οργή κλπ.) ΣΥΝ. μετάνοια, απάρνηση, μεταμέλεια, επάνοδο, μεταστροφή.

ολιγόλεκτο: ολίγος + λέγω. ΣΥΝ. λακωνικός, λιγόλογος, συνοπτικός, επιγραμματικός.  

εύπεπτο: ευ + πέσσω (χωνεύω). ΣΥΝ. ευκολοχώνευτος, απλός, εύληπτος.

ωμοθυμία: ωμός (κυνικός, απάνθρωπος) + θυμός. ΣΥΝ. απανθρωπιά, κυνικότητα, σκληρότητα.

2. Με ποιον τρόπο ολοκληρώνει το κείμενό του ο συγγραφέας στον επίλογο; Να προσέξεις την τεχνική του, για να την αξιοποιήσεις στην παραγωγή λόγου που ακολουθεί.

Ο συγγραφέας κλείνει τον επίλογο του κειμένου μ’ ένα ρητορικό ερώτημα, μέσω του οποίου επιχειρεί να προβληματίσει τους αναγνώστες του σχετικά με τις συνέπειες που θα έχει η ενδεχόμενη επικράτηση του κυνικού αυτού τρόπου σκέψης που θέλει το ατομικό συμφέρον να προτάσσεται έναντι του συλλογικού. Αν οι άνθρωποι πάψουν να νοιάζονται για τους άλλους και υιοθετήσουν την απάνθρωπη λογική του απόλυτου εγωκεντρισμού, τότε είναι προφανές πως οι κοινωνίες που θα δημιουργηθούν θα είναι κοινωνίες άκρατης σκληρότητας. Προκειμένου, μάλιστα, να τονίσει το στοιχείο του κυνισμού που θα κυριαρχήσει, αν οι πολίτες ενδώσουν σε τέτοιου είδους κελεύσματα, ο συγγραφέας δημιουργεί μια δική του λέξη, την «ωμοθυμία» (απανθρωπιά, σκληρότητα), που παραπέμπει φυσικά στη θετικά φορτισμένη λέξη «ομοθυμία» (κοινή συναίνεση, ομοψυχία). Δημιουργεί, έτσι, συνειρμικά ένα σαφές δίλημμα· οι πολίτες είτε θα διατηρήσουν την ομοψυχία τους, την αλληλεγγύη και τον σεβασμό για τις ανάγκες του συνανθρώπου τους, είτε θα παραδοθούν στον κυνισμό του εγωκεντρισμού και θα παρασύρουν την κοινωνία σε μια καταστροφή εποχή απανθρωπιάς. 

Ερμηνεία – Παραγωγή λόγου

1. Διαβάζεις το κείμενο και διαφωνείς με την εντελώς αρνητική κριτική που ασκεί στη διαφήμιση. Να γράψεις ένα άρθρο (3-4 παραγράφων), στο οποίο θα παρουσιάζεις τις θετικές πλευρές της σύγχρονης διαφήμισης, αναφέροντας, βέβαια, συγκεκριμένα παραδείγματα.

Η θετική όψη της διαφήμισης

Παρά το γεγονός ότι η διαφήμιση περνά ορισμένα ιδιαιτέρως αρνητικά μηνύματα, ιδίως στους νεότερους ανθρώπους, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται κι η θετική της συνεισφορά, η οποία καλύπτει τόσο κοινωνικές πτυχές όσο και οικονομικές. Θα ήταν, άλλωστε, παράδοξο να καταδικάσουμε συλλήβδην μια λειτουργία που μπορεί, αν χρησιμοποιηθεί σωστά, να ωφελήσει σημαντικά κάθε σύγχρονη κοινωνία.

Η κύρια λειτουργία της διαφήμισης είναι σαφώς η ενημέρωση των καταναλωτών για νέα ή παλαιότερα προϊόντα και υπηρεσίες, ώστε αφενός να γνωρίζουν τις πιθανές επιλογές και αφετέρου να λαμβάνουν βασικές πληροφορίες για τα οφέλη και πλεονεκτήματα κάθε επιλογής. Η δυνατότητα αυτής της ενημέρωσης κινεί, μάλιστα, σε σημαντικό βαθμό την εμπορική δραστηριότητα, καθώς η κυκλοφορία κάθε διαφημιζόμενου προϊόντος γίνεται γρήγορα γνωστή σ’ ένα εξαιρετικά ευρύ καταναλωτικό κοινό. Αποτελεί, επομένως, ένα σημαντικό παράγοντα της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς η αύξηση των πωλήσεων που διασφαλίζει, ενισχύει και στηρίζει τις υπάρχουσες εμπορικές εταιρείες. Ενώ, συνάμα, η επίγνωση πως κάθε νέα εταιρεία έχει τη δυνατότητα να γνωστοποιήσει ταχύτατα τη δραστηριότητά της, συνιστά ενθαρρυντικό κίνητρο για τις καινούριες επιχειρηματικές απόπειρες.

Πέρα, πάντως, από την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, η διαφήμιση αποτελεί καίριο εργαλείο στη διάθεση της πολιτείας για την έγκαιρη ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με ζητήματα που αφορούν τη δημόσια υγεία και ασφάλεια, καθώς και τους πιθανούς τρόπους ενίσχυσης σημαντικών προσπαθειών στον τομέα της φιλανθρωπίας και της υποστήριξης ατόμων και κοινωνικών ομάδων, που χρειάζονται τη βοήθεια των πολιτών (αιμοδοσία, ορφανοτροφεία κ.λπ.). Ενώ, δεν θα πρέπει να αγνοούμε και τη συνεισφορά της διαφήμισης στον πολιτιστικό τομέα, καθώς με τη συνδρομή της διαφήμισης καθίσταται εφικτή η προώθηση πολιτιστικών εκδηλώσεων, λογοτεχνικών εκδόσεων, συναυλιών, θεατρικών παραστάσεων κ.ά., γεγονός που ενισχύει την καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και το ενδιαφέρον του κοινού.

Η θετική δράση της διαφήμισης δεν περιορίζεται, βέβαια, μόνο σ’ αυτά τα οφέλη. Ας μη λησμονούμε πως χάρη στα έσοδα από τις διαφημίσεις μπορούν να υπάρχουν και να λειτουργούν τα ιδιωτικά μέσα επικοινωνίας, που προσφέρουν στο κοινό δωρεάν ψυχαγωγία και ενημέρωση. Αν δεν υπήρχαν οι διαφημίσεις οι πολίτες θα ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν μηνιαία συνδρομή προκειμένου να έχουν πρόσβαση στο περιεχόμενο των επιμέρους τηλεοπτικών σταθμών. Διασφαλίζεται, άρα, τόσο η δυνατότητα παροχής ενημέρωσης από ιδιωτικούς φορείς, όσο και η εργασία των δημοσιογράφων, των τεχνικών και των υπαλλήλων που απασχολούνται σε ειδησεογραφικά (τηλεοπτικά ή έντυπα) μέσα ενημέρωσης.

Προκύπτει, έτσι, το συμπέρασμα πως μια μονόπλευρα αρνητική θέαση της διαφήμισης δεν επιτρέπει να διαφανούν οι ποικίλες θετικές της πτυχές κι η ουσιαστική της συνεισφορά στον οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα. Δεν θα ήταν, λοιπόν, προτιμότερο να υπάρξει μέριμνα για την ωριμότερη και πιο κριτική υποδοχή των διαφημιστικών μηνυμάτων, από το να οδηγούμαστε αβίαστα σε μια πλήρως απορριπτική στάση απέναντι σ’ έναν βασικό μηχανισμό της οικονομικής δραστηριοποίησης;  

Στοιχεία Θεωρίας

Η πειθώ στη διαφήμιση

Διαφήμιση είναι η δημιουργία πρωτότυπου μηνύματος, το οποίο αναφέρεται σε κάποιο υλικό ή πνευματικό παράγωγο/προϊόν, και η προβολή του (μηνύματος αυτού) από τα μέσα επικοινωνίας, με τελικό σκοπό την παρακίνηση του αποδέκτη να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν.

Είδη διαφημιστικών μηνυμάτων:

- Μήνυμα που αναπτύσσεται με άμεσο τρόπο (χωρίς προλόγους και περιττές εξηγήσεις).

- Αφηγηματικό μήνυμα (χρησιμοποιείται η αφήγηση μιας ιστορίας για την επίδειξη του προϊόντος).

- Μήνυμα μονολόγου-διαλόγου (μονόλογος-διάλογος με τη μορφή μαρτυρίας κάποιου ειδικού ή ενός καταναλωτή).

- Μήνυμα που επεξηγεί την εικόνα.

- Μήνυμα που στηρίζεται σε τεχνάσματα/ευρήματα (ιδιαίτερη χρήση της γλώσσας με λογοπαίγνια, μεταφορές, παρομοιώσεις, σπάνιες και εξεζητημένες λέξεις/φράσεις, χρήση του χιούμορ, της υπερβολής, της έκπληξης κτλ.).

- Μήνυμα που προσφέρει επιχειρήματα.

Η διαφημιστική πειθώ συχνά χρησιμοποιεί τα παρακάτω μέσα/τεχνικές:

- συνειρμό ιδεών

- αναλυτική περιγραφή και επίδειξη των ιδιοτήτων του προϊόντος

- επίκληση στο συναίσθημα (φόβο, ενοχή, ευθύνη, ευχαρίστηση κτλ.)

- επίκληση στη λογική (επιχειρήματα υπέρ του προϊόντος, σοφιστικά τεχνάσματα)

- επίκληση στην αυθεντία (σ’ έναν ειδικό, σ’ έναν επιστήμονα, σε ένα δημοφιλές πρόσωπο κτλ.)

- λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό (λανθάνουσα αξιολόγηση που λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη, π.χ. «Οι έξυπνοι οδηγούν Ρενώ»)

Κύρια χαρακτηριστικά του διαφημιστικού λόγου, τα οποία χρησιμοποιούνται ως τεχνικές πειθούς είναι:

α) Η συχνή χρήση της προστακτικής με τη σημασία της προτροπής και όχι της προσταγής.

β) Η επανάληψη λέξεων.

γ) Η μεταφορική χρήση των λέξεων.

δ) Η πολυσημία, δηλαδή η χρήση λέξεων ή φράσεων με πολλαπλή σημασία.

ε) Η χρήση νεολογισμών στη γλώσσα.

στ) Η χρήση της παραδοξολογίας.

Έκθεση ΕΠΑΛ: Κική Δημουλά «Τι θα γνωρίζουν για μας τα αντίγραφά μας;»

Κική Δημουλά «Τι θα γνωρίζουν για μας τα αντίγραφά μας;»

«Δις ουκ ανεμβαίης εις τον αυτόν ποταμόν.»

Ηράκλειτος

«Εκ γαστρός δε τίνος εκπορεύεται ο κρύσταλλος;

Πάχην δε εν ουρανώ τις τέτοκεν»

Ιώβ (Κεφ. 38, στιχ. 29)

Θαυμαστά τα έργα της επιστήμης. Ανεπαρκής να τα συλλάβει η αντίληψη μου. Αποστηθίζει μόνον τους φωτεινούς κύκλους. Γι’ αυτό και η γλώσσα μου, ως αμαθής, προσέχει και ποτέ δεν πατάει το πόδι της σε τέτοια σκοτεινά εδάφη. Το να σχολιάζω μιαν ανακάλυψη μου φαίνεται πιο υπερφίαλο απ’ το να επιχειρήσω να πιάσω τ’ άστρα. Και αν τώρα παραβαίνω τη σοβαρότητά μου, είναι γιατί με παρέσυρε ένα τρελό τηλεφώνημα φίλης φανατικής οικολόγου, τόσο που αρνείται να πατήσει σε γκαζόν επειδή αντιγράφει προσβλητικά το θείο, φυσικό γρασίδι.

Η φωνή της ήταν οργισμένη, κι αντί καλημέρας με περιέλουσε με ψόγους που «κάθομαι αραχτή μέσα στη νοικοκυρίστικη καταθλιψούλα μου αντί να ξεσηκωθώ εναντίον των τρομοκρατών που τοποθέτησαν νέα βόμβα στα θεμέλια της ύπαρξής μας και, πάει, όπου να ‘ναι θα τιναχτεί στον αέρα η ατομικότητά μας, αυτό το μεγαλειώδες δώρο που έδωσε στον καθένα μας η φύση». Ένας καταιγισμός μαύρων οιωνών και σιγά σιγά ξεκαθάρισα ότι τρομοκράτες χαρακτήριζε τους Άγγλους ερευνητές και βόμβα την ανακάλυψή τους, την κλωνοποίηση. Περιέγραψε εν τω μεταξύ με αξιοζήλευτη άνεση τις περίπλοκες κινήσεις του πειράματος σαν να ήταν η ίδια ερευνητής. Πάλευα να καταλάβω από πού έφευγαν κύτταρα, πώς μπαινόβγαιναν στην κατάψυξη, πώς μεταφέρονταν οι ομοιότητες σε ωάριο αδειασμένο από τον αρχικό του ρόλο, τι σπέρμα ήταν αυτό που δεν ήταν σπέρμα αλλά κομμάτι από το αυτί ή την αχίλλειo πτέρνα - πελάγωσα. Και πού να τολμήσω βέβαια να υπερασπίσω την «καταθλιψούλα» μου, ότι είναι το ιστορικό πολλών και διαφόρων ξεσηκωμών μου εναντίον πολλών και διαφόρων βομβών που τοποθέτησαν τα ανεπιθύμητα στα θεμέλια των επιθυμητών. Βόμβες, που, παρά τους ξεσηκωμούς εξερράγησαν.

Ωστόσο, συνωστίζομαι τώρα κι εγώ έξω από το θόρυβο και τη μεγάλη ανησυχία που ξεσήκωσε το επίτευγμα. Το διαφημίζει, νόστιμη, ήρεμη η Ντόλι, ανυποψίαστη ότι είναι το ορεκτικό ώσπου να φτάσουμε στο κύριο γεύμα. Τον άνθρωπο.

Να ληφθούν μέτρα, ξεφώνιζε η οικολόγος φίλη. Ποια μέτρα, αλήθεια; Η μοίρα της ανθρωπότητας είναι σαν τη Λερναία Ύδρα. Κόβεις το κεφάλι της φυματίωσης και φυτρώνει στη θέση του ο καρκίνος, κόβεις τη σχιζοφρένεια και πετάγεται το κεφάλι των πυρηνικών όπλων, μισοκόβεις το Έιτζ και φυτρώνει το κεφάλι της κλωνοποίησης. Ποια μέτρα, αλήθεια; Ο μοιραίος γενετικός τύπος ασφαλής πια φυλάσσεται στα άδυτα της μνήμης των ηλεκτρονικών υπολογιστών και ασφαλέστερος στις κρυψώνες της εργοδότριας σκοπιμότητας που χρηματοδοτούσε και την έρευνα - αναρωτιέμαι αν στοιχίζει φθηνότερα η παραγωγή ύπαρξης, απ’ όσο το χαπάκι για τη θεραπεία του καρκίνου.

Και καλά να αυγατίσουν τα πρόβατα, τα πλάσματα των δασών και η παρέα της μοναχικής ατμόσφαιρας: τα πετούμενα. Και επάρκεια σφαγής θα έχουμε και χωρίς δεσμεύσεις πια θα μπορούν οι κυνηγοί να αξιοποιούν τα βόλια τους σημαδεύοντας τη μοναδική δυνατότητα των φτερών. Μόλις μας τελειώσουν τα πουλιά, θα γονιμοποιούμε τα αντίγραφά τους.

Αλλά ο άνθρωπος; Σωστά διατυπώνω το ενδεχόμενο ν’ αναπαράγεται κατ’ εικόνα και ομοίωσή του σε όσα αντίγραφα θέλει; Και αν δε θέλει, πόσο σεβαστό θα είναι, πώς θα επανδρωθούν τα ακραία οράματα με επιστρατευμένα «Ρόμποκοπ»;

Μου είναι αδιανόητο ότι ανθρώπινο πλάσμα θα γεννιέται από ένα κύτταρο άμοιρο μάλλον μητρικού φίλτρου. Ένα πλάσμα ορφανό, εντέλει. Πώς να προβλέψεις με τι ασυνήθιστα, δικά του ένστικτα θα διεκδικήσει την επιβίωσή του, ποια εκδικητικότης θα λανθάνει για τη μυστηριώδη ορφάνια του. Καθόλου παράξενο κάποια στιγμή να γυρίσουν τ’ αντίγραφα και να τρώνε το πρωτότυπο. Ό,τι παραλλαγμένα κάπως συμβαίνει και στους εμφύλιους πολέμους.

Ένα θλιβερό υποκατάστατο αθανασίας. Μια ακόμα ελπίδα για μετά θάνατον ζωή. Τι θα γνωρίζουν για μας τα αντίγραφά μας; Πόσο πιστά θα ξέρουν να διαχειρίζονται όσα μας πόνεσαν, μας απέλπισαν, όσα αγαπώντας τα διασώσαμε; Θα αναπαραχθεί επομένως και ο ψυχισμός μας; Μα, Θεέ μου, η ψυχή δεν αντιγράφεται με καμιά ανακάλυψη. Ψυχραιμία. Ας περιμένουμε να εκδηλώσει τη δυσφορία του ο Θεός. Γιατί καθόλου βέβαια δε θα του αρέσει να του επιβληθεί, με το έτσι θέλω, να γίνει συνέταιρος στη δημιουργία μας. Ό,τι και να ισχυρίζονται οι πίθηκοι, εμείς τον Θεό διαλέξαμε για πλάστη μας. Επειδή ως αόρατος είναι όμορφος, ως αόρατος είναι ανεξακρίβωτα φταίχτης και, προπάντων, γιατί αόρατος ευκολότερα υπάρχει. Ψυχραιμία. Άλλωστε εμείς οι μεγάλοι, όταν θα ενσαρκωθεί η απειλή, θα βλέπουμε την κλωνοποίηση από τη ρίζα μόνον.

Ας φοράνε λοιπόν οι νέοι φυλαχτό την ευχή μου: ποτέ να μην δεχτoύν να προέλθει ο άνθρωπος από άλλη μέθοδο, παρά μόνον από κείνην που εφαρμόζει η έλξη, μόνον από τη μεθυστική πειθώ που ασκεί ο έρωτας, μόνον από την αβίαστη ευτυχισμένη συναίνεση των σωμάτων, τη γοργή έστω, τη χιμαιρική έστω, αλλά κάθε φορά σαν καινούργια κοσμογονική ανακάλυψη.

Από το περιοδικό ΜΕΤΡΟ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Ανάγνωση – Κατανόηση του κειμένου

Σε τι διαφέρουν, κατά την άποψη της συγγραφέως, τα αντίγραφα από τους ανθρώπους από τους οποίους θα προέρχονται.

Τα αντίγραφα των ανθρώπων, που θα προκύψουν μέσω της διαδικασίας της κλωνοποίησης, εφόσον θα είναι προϊόντα μιας τεχνητής δημιουργίας κι όχι μιας πραγματικής γέννησης, δεν θα έχουν γνωρίσει την καίρια επαφή με τη μητέρα, όπως οι κανονικοί άνθρωποι. Θα είναι επί της ουσίας ορφανά όντα, γεγονός που εγείρει ανησυχία για το πώς θα διαχειριστούν αυτή την απουσία γονιών. Η συγγραφέας εκφράζει, ειδικότερα, το φόβο πως τα πλάσματα αυτά θα έχουν μέσα τους μια -λανθάνουσα έστω- εκδικητικότητα για το γεγονός πως θα είναι εντελώς ορφανά. Ίσως, μάλιστα, εξαιτίας αυτής της εχθρότητας να εκδηλώσουν επιθετική διάθεση απέναντι στο «πρωτότυπό» τους. Η βασικότερη, πάντως, διαφορά με τους ανθρώπους από τους οποίους θα προέρχονται είναι το γεγονός πως θα γνωρίζουν ελάχιστα γι’ αυτούς. Δεν θα έχουν ιδέα για όσα τους πόνεσαν, για όσα τους οδήγησαν στην απελπισία, όπως και για εκείνα που οι άνθρωποι κατάφεραν να διασώσουν αγαπώντας τα. Η εξωτερική ομοιότητα, επομένως, δεν θα συνοδεύεται και από την εσωτερική ομοιότητα σε ό,τι αφορά τον ψυχισμό κάθε ανθρώπου, εφόσον αυτός δεν μπορεί να αντιγραφεί με κανέναν τρόπο. Ο ψυχισμός του ανθρώπου, άλλωστε, είναι αποτέλεσμα ποικίλων εξωγενών επιρροών και εμπειριών που είναι μοναδικές για κάθε έναν από εμάς· είναι γέννημα της προσωπικής πορείας κάθε ατόμου, γι’ αυτό και δεν μπορεί να μεταδοθεί σε κάποιο άλλο πλάσμα.

Προσέγγιση της γλώσσας του κειμένου

1. Να αντικαταστήσεις τις φράσεις του κειμένου με άλλες ισοδύναμες:

α. Ν’ αυγατίσουν τα πρόβατα

β. Τοποθέτησαν βόμβα στα θεμέλια της ύπαρξής μας

γ. Κόβεις το κεφάλι της φυματίωσης και φυτρώνει στη θέση του ο καρκίνος

δ. Ας φοράνε οι νέοι φυλαχτό την ευχή μου

α. Να πολλαπλασιάσουν τα πρόβατα

β. Υπονόμευσαν τις βασικές αρχές της ύπαρξής μας

γ. Αντιμετωπίζεις τη φυματίωση και εμφανίζεται μια νέα ασθένεια, ο καρκίνος

δ. Ας λάβουν οι νέοι σοβαρά υπόψη τους τη συμβουλή μου

2. Η Κική Δημουλά διατυπώνει με τρόπο βιωματικό και γραφή λογοτεχνική τους φόβους της για την κλωνοποίηση. Να επισημάνεις στο κείμενο αυτά τα σημεία και να προσέξεις τι πετυχαίνει με αυτό τον τρόπο που εκφράζεται.

Η ποιήτρια θέλοντας να καταστήσει απολύτως σαφές πως το κείμενό της δεν έχει καμία αξίωση επιστημονικής προσέγγισης του υπό διερεύνηση θέματος και πως όσα καταγράφονται αποτελούν προσωπικές και μόνο σκέψεις και ανησυχίες, φροντίζει να τονίσει τον λογοτεχνικό χαρακτήρα της γραφής της. Έτσι, η αφορμή για τη σύνταξη του κειμένου παρουσιάζεται αφηγηματικά με την παρουσίαση μιας συνομιλίας που είχε η ποιήτρια με μια φίλη της. Ενώ προηγείται η λογοτεχνικά δοσμένη διαβεβαίωση της ποιήτριας πως είναι εντελώς ασυνήθιστο για εκείνη να αγγίζει ένα θέμα που αφορά τα επιτεύγματα της επιστήμης.

Ειδικότερα, ο βιωματικός τρόπος γίνεται σαφής: μέσα από τη χρήση του α΄ προσώπου, με το οποίο τονίζεται η υποκειμενικότητα των απόψεων της δημιουργού· με την αναφορά προσωπικών εμπειριών από την καθημερινότητα της ποιήτριας· με την καταγραφή πιο προσωπικών στοιχείων, όπως είναι η αναφορά στη συναισθηματική της κατάσταση· με την καταληκτική ευχή-παραίνεση της ποιήτριας.

Η λογοτεχνική γραφή γίνεται φανερή μέσα από τη συνεχή χρήση σχημάτων λόγου (η γλώσσα μου, ως αμαθής, προσέχει και ποτέ δεν πατάει το πόδι της σε τέτοια σκοτεινά εδάφη, θα τιναχτεί στον αέρα η ατομικότητά μας), τη συνειρμική δόμηση του κειμένου, τα αφηγηματικά του στοιχεία, καθώς και από τη στενή διαπλοκή βιωματικών στοιχείων με τις εκφραζόμενες σκέψεις.

Τόσο ο βιωματικός τρόπος γραφής όσο και η λογοτεχνική διάσταση του κειμένου, το καθιστούν περισσότερο ενδιαφέρον, εφόσον οι επιμέρους σκέψεις διανθίζονται με βιωματικά στοιχεία και φανερώνουν τις βαθύτερες απαρχές τους. Το κείμενο, συνάμα, γίνεται πιο οικείο στον αναγνώστη, καθώς μέσω αυτού έχει την ευκαιρία να προσεγγίσει καλύτερα τη δημιουργό του και να διακρίνει έτσι με σαφή τρόπο τον άνθρωπο πίσω από τις λέξεις.   

Ερμηνεία – Παραγωγή λόγου

Είσαι ένας νέος ή μια νέα που συμμερίζεσαι ή διαφωνείς με τις απόψεις της Κ. Δημουλά για την κλωνοποίηση. Να γράψεις ένα δικό σου στοχαστικό-βιωματικό κείμενο σε 300 λέξεις, που θα στείλεις ως απάντηση στη συγγραφέα.

Αξιότιμη κυρία Δημουλά,

Το κείμενό σας σχετικά με την ενδεχόμενη κλωνοποίηση ανθρώπων προσεγγίζει με ιδιαίτερη ευαισθησία ένα αμφιλεγόμενο θέμα. Η παρατήρησή σας, μάλιστα, για την πιθανή εκδικητικότητα που θα κινεί την ψυχή των κλώνων εξαιτίας της ορφάνιας του, φέρνει στο φως το πλήθος των ζητημάτων που δεν μπορούν οι επιστήμονες να προβλέψουν εκ των προτέρων.

Η σκέψη σας πως οι νέοι δεν θα πρέπει ποτέ να δεχτούν την τεχνητή αυτή δημιουργία ανθρώπων με βρίσκει πλήρως σύμφωνο, και έρχεται ως καλοδεχούμενη απάντηση σ’ έναν δικό μου σχετικό φόβο. Με τρομάζει, βλέπετε, το ενδεχόμενο να βρεθούμε -εμείς ή οι απόγονοί μας- σ’ έναν μελλοντικό κόσμο, όπου οι κλώνοι θα αποτελούν το κυρίαρχο είδος, αφού θα είναι οι βέλτιστες εκδοχές του κάθε ανθρώπου. Άνθρωποι απαλλαγμένοι από κάθε είδους ατέλεια στο γενετικό τους κώδικα, σχεδιασμένοι να έχουν σωματική αρτιότητα, εγγυημένη υγεία και πνευματική υπεροχή· άνθρωποι που θα έχουν δημιουργηθεί με τις καλύτερες δυνατές προδιαγραφές, και θα αντικρίζουν, έτσι, όλους τους υπόλοιπους, τους «φυσιολογικά» γεννημένους, ως κατώτερους· ως γενετικά ατελείς. Φανταστείτε, δηλαδή, μια αντιστροφή των ρόλων, με μια νέα τέλεια κοινωνία «τεχνητά σχεδιασμένων» ανθρώπων και μια υποδεέστερη κοινωνία με εκείνους που θα έχουν γεννηθεί φυσιολογικά, φέροντας μέσα τους δεκάδες αλλοιώσεις στο γενετικό τους κώδικα.

Σε μια τέτοια μελλοντική κοινωνία εμείς, οι φυσιολογικά γεννημένοι, θα αποτελούμε το μεγάλο πρόβλημα για τους τελειοποιημένους κλώνους, διότι θα είμαστε εμείς που θα συνεχίζουμε να κυοφορούμε μέσα μας τις ασθένειες, τις αλλοιώσεις και τους πιθανούς κινδύνους για το ανθρώπινο γένος. Τότε πια το ερώτημα δεν θα είναι, αν θα πρέπει να υπάρχουν κλώνοι, αλλά αν θα πρέπει να διατηρηθεί ο «φυσικός» τρόπος αναπαραγωγής, αφού μέσω αυτού διατηρούνται και μεταδίδονται στο ανθρώπινο γένος επικίνδυνες γενετικές οδηγίες.

Τότε, λοιπόν, το πρόβλημα θα είμαστε εμείς και δύσκολα, θεωρώ, θα κατορθώσουμε να δικαιολογήσουμε την ύπαρξή μας. Θα έχει ξημερώσει, βλέπετε, μια νέα εποχή ρατσισμού, στο πλαίσιο της οποίας εκείνο που θα έχει σημασία δεν θα είναι οι ηθικές πτυχές της επιστημονικής προόδου, αλλά η δυνατότητα να δοθεί τέλος στη διαιώνιση των προβλημάτων υγείας που ενυπάρχουν στον, κατά πως φαίνεται, ατελή γενετικό κώδικα των φυσιολογικά γεννημένων ανθρώπων.   

Με εκτίμηση

Πρόσθετη άσκηση

Περίληψη του κειμένου

Η συγγραφέας προσεγγίζει το θέμα της κλωνοποίησης των ανθρώπων και τους πιθανούς κινδύνους μιας τέτοιας εξέλιξης. Αν και αναγνωρίζει πως δεν έχει τις κατάλληλες γνώσεις για να εμπλακεί σ’ ένα τέτοιο θέμα, παραδέχεται πως οι ανησυχίες μιας φίλης της για την επερχόμενη κατάργηση της ατομικότητας των ανθρώπων την παρακίνησαν να διατυπώσει τις σκέψεις της. Θεωρεί, βέβαια, μάταια την όποια αντίδραση, εφόσον είναι σχεδόν αναπόδραστη αυτή η εξέλιξη, θα προτιμούσε, ωστόσο, να αρκεστούν οι επιστήμονες στην κλωνοποίηση ζώων. Ανησυχεί πως η δημιουργία ανθρώπων χωρίς τη μητρική παρέμβαση θα οδηγήσει σε ψυχικά κλονισμένα αντίγραφα που ίσως κινηθούν εναντίον μας. Ενώ, τονίζει πως αν και αντίγραφα του ανθρώπου, δεν θα έχουν καμία ψυχική ομοιότητα με αυτόν, εφόσον εκεί, στη διαμόρφωση του ψυχισμού, έγκειται η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου. Παροτρύνει, μάλιστα, τους νέους να μη συναινέσουν ποτέ σε μια τέτοια τεχνητή αναπαραγωγή.    

Στοιχεία Θεωρίας

Δοκίμιο και λογοτεχνία

Το δοκίμιο γενικά αποβλέπει πιο πολύ να πληροφορήσει τον αναγνώστη και λιγότερο να του χαρίσει αισθητική απόλαυση. Μερικά όμως δοκίμια δίνουν έμφαση στο δεύτερο στοιχείο και χρησιμοποιούν πολλές από τις λογοτεχνικές στρατηγικές. Οι συγγραφείς τέτοιων δοκιμίων «βλέπουν», πρώτα πρώτα, τα πράγματα από μια δική τους προσωπική σκοπιά. Δεύτερο, δίνουν μια πλασματική, όχι αντικειμενική απεικόνιση της πραγματικότητας. Τρίτο, αναπτύσσουν τη σκέψη τους, όχι τόσο λογικά, όσο συνειρμικά και διαισθητικά. Τέλος, χρησιμοποιούν πολλές φορές τα πράγματα όχι «καθαυτά» αλλά ως σύμβολα. Φυσικό επακόλουθο όλων αυτών είναι η αισθητή παρέκκλιση από τη γλωσσική νόρμα (σχήματα λόγου κτλ.).

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Πρότυπα – Είδωλα

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Πρότυπα – Είδωλα

Πρότυπο: πρόσωπο, κατάσταση ή θεσμός που είναι άξια μιμήσεως για τα θετικά του χαρακτηριστικά.

Είδωλο: πρόσωπο που γίνεται αντικείμενο υπερβολικής αγάπης και εκδηλώσεων λατρείας.

Οι νέοι άνθρωποι από πολύ νωρίς αντλούν επιρροές από το περιβάλλον τους στην προσπάθειά τους να διαμορφώσουν τη δική τους αυτόνομη προσωπικότητα. Οι επιρροές αυτές ενδέχεται να είναι είτε θετικές, όταν προέρχονται από πρόσωπα με ηθική ακεραιότητα και ουσιαστικές αρχές, είτε αρνητικές, όταν προέρχονται από άτομα χωρίς ηθική υπόσταση που αντιμετωπίζουν το υλικό κέρδος ως αυτοσκοπό και αποζητούν πρωτίστως την ατομική τους ευδαιμονία κι ευχαρίστηση.

Η τάση των νέων να μιμούνται τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις των προσώπων του άμεσου περιβάλλοντός τους ή των προσώπων εκείνων που θαυμάζουν, καθιστά καίριας σημασίας τη μέριμνα έγκαιρης ένταξης θετικών προτύπων στην καθημερινότητά τους, προκειμένου οι επιρροές που θα λάβουν να έχουν τον επιζητούμενο θετικό αντίκτυπο στην προσωπικότητά τους. Εύλογα, η ευθύνη αυτή, για τα πρώτα τουλάχιστον χρόνια, βαρύνει κυρίως την οικογένεια του νέου, μιας και το άμεσο περιβάλλον προσφέρει τις αρχικές επιδράσεις και τα πρώτα πρότυπα για τη διαμόρφωση του χαρακτήρα και της προσωπικότητάς του.

Χώροι άντλησης προτύπων

Οικογένεια – ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον: Οι γονείς, όπως και πρόσωπα του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντος, λειτουργούν ως τα πλέον ουσιώδη πρότυπα για τους νέους, εφόσον προσφέρουν τις πρώτες καθοδηγητικές ενδείξεις για το πώς οφείλουν να συμπεριφέρονται, αλλά και για το ποιες οφείλουν να είναι οι επιδιώξεις τους. Αξίζει να προσεχθεί, βέβαια, πως τα παιδιά τείνουν περισσότερο να μιμούνται συμπεριφορές παρά να δίνουν προσοχή σε όσα τους λένε οι ενήλικες, οπότε είναι σημαντικό να υπάρχει συνέπεια ανάμεσα σε όσα διακηρύττουν οι γονείς και σε όσα πράττουν.

Σχολείο: Ο χώρος του σχολείου αποτελεί σημαντικό φορέα άσκησης επιρροών και προβολής προτύπων τόσο μέσα από τα ηθικά διδάγματα που παρέχει στους νέους, όσο και μέσω της συμπεριφοράς που υιοθετούν οι εκπαιδευτικοί. Η επαφή με τους συμμαθητές, η στάση των εκπαιδευτικών, αλλά και το γνωστικό υλικό που προσφέρεται στους νέους ασκούν καταλυτική επίδραση στον τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τους άλλους. Ένα σχολείο, για παράδειγμα, στο οποίο κυριαρχεί η αίσθηση σεβασμού και αποδοχής απέναντι σε όλους τους μαθητές, μπορεί να οικοδομήσει θετικές προσωπικότητες, εφόσον περνά ως βασικό μήνυμα πως ο «άλλος» συνιστά μια σεβαστή αξία.

Ο χώρος της πολιτικής: Τα πρόσωπα που δραστηριοποιούνται στο χώρο της πολιτικής μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα για τους νέους ανθρώπους, εφόσον πρόκειται για δυναμικές προσωπικότητες με πρώτιστο στόχο την υπηρέτηση του συλλογικά επωφελούς. Η διαρκής προβολή των προσώπων της πολιτικής τα καθιστά οικεία σε πολλούς νέους ανθρώπους, γι’ αυτό κι η δράση τους, αν είναι θετικά προσανατολισμένη και ενέχει ουσιαστικό ήθος, μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο σκέψης των νέων.

Χώρος των τεχνών και της επιστήμης: Προβεβλημένα πρόσωπα από το χώρο της επιστήμης και της τέχνης λειτουργούν ως θετικά πρότυπα για τους νέους, καθώς αναδεικνύουν μέσα από το έργο τους την ιδιαίτερη αξία των πνευματικών ενασχολήσεων. Ιδίως ο χώρος της επιστήμης με την καταλυτική του επίδραση στη ζωή των ανθρώπων, αποτελεί γόνιμο πεδίο δράσης και πηγή αξιόλογων φιλοδοξιών για τη μελλοντική δραστηριοποίηση των νέων.

Χώρος του αθλητισμού: Οι αθλητές αποτελούν, επίσης, θετικά πρότυπα για τους νέους, στο βαθμό που δίνεται έμφαση στην εργατικότητα και την αφοσίωση που απαιτείται προκειμένου να επιτύχουν τους στόχους τους. Ο χώρος του αθλητισμού, άλλωστε, αξιώνει μεγάλη ικανότητα αυτοπειθαρχίας, καθώς οι περιορισμοί του τίθενται στους αθλητές είναι σημαντικοί.

Είδωλα

Πρόσωπα από το χώρο του θεάματος (τηλεόραση-κινηματογράφος), της μουσικής και του αθλητισμού, προβάλλονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης κατά τέτοιο τρόπο, ώστε εξιδανικεύονται στη σκέψη των νέων ανθρώπων. Διασημότητα, νεανική ομορφιά, πλούτος και μια ζωή -φαινομενικώς- γεμάτη διασκέδαση, συνθέτουν το νέο πρότυπο ζωής που επιχειρούν να εδραιώσουν τα μέσα ενημέρωσης, παγιδεύοντας τους νέους ανθρώπους στη διεκδίκηση λανθασμένων αξιών.

Τα πρόσωπα αυτά με τη διαρκή προβολή τους από τα μέσα ενημέρωσης καθιερώνονται ως «είδωλα» και αποκτούν φανατικούς θαυμαστές σε όλο τον κόσμο, χάρη στην επίπλαστη εικόνα της ζωής τους που παρουσιάζεται προς τα έξω. Η έμφαση δίνεται στο πόσο δημοφιλή είναι και στο πόσα χρήματα έχουν, χωρίς, ωστόσο, να γίνεται αναφορά στο πόσο έχουν κοπιάσει για να πετύχουν τους στόχους τους.

Τα πρόσωπα που αποκτούν τη δυναμική ειδώλου για τους νέους ανθρώπους, αποθεώνονται όχι για την εργατικότητα, την ηθική τους αρτιότητα και τον επαγγελματισμό τους, αλλά για τη διασημότητά τους. Υπ’ αυτή την έννοια στη θέση αυτή βρίσκονται ακόμη και πρόσωπα που δεν έχουν κανένα ουσιαστικό ταλέντο, πνευματική καλλιέργεια ή πραγματική αξία, αλλά τα οποία έχουν κατορθώσει απλώς να προσελκύσουν τα φώτα της δημοσιότητας. Προκύπτει, έτσι, το ενδεχόμενο να κερδίζουν τον θαυμασμό των νέων ανθρώπων ακόμη και άτομα τα οποία τους ασκούν αρνητική επιρροή.

Μέσω των ειδώλων, άλλωστε, προβάλλονται λανθασμένες αξίες στους νέους, όπως είναι το κυνήγι της διασημότητας με κάθε τρόπο και με κάθε κόστος, η σπάταλη ζωή, η πολυτέλεια και τα υλικά αγαθά. Ιδίως στη σύγχρονη εποχή των reality τηλεοπτικών προγραμμάτων, αποκτούν αιφνιδίως φήμη ακόμη και άτομα που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε το ουσιαστικό πέρα από τη διάθεσή τους να εκθέσουν την ιδιωτική τους ζωή στις τηλεοπτικές κάμερες, προκειμένου να ικανοποιηθεί η νοσηρή περιέργεια των τηλεθεατών.

Η συνεισφορά των θετικών προτύπων

Η ύπαρξη θετικών προτύπων είναι εξαιρετικά σημαντική στη ζωή των νέων ανθρώπων, εφόσον μέσω του παραδείγματος που λαμβάνουν από αυτά θέτουν κατάλληλους στόχους και αφιερώνονται στην επιδίωξη ουσιαστικών αξιών. Ειδικότερα:

- Οι νέοι αντιλαμβάνονται τη σημασία της εργατικότητας, της διάθεσης για συνεργασία και της συνέπειας για την επίτευξη των προσωπικών τους στόχων. Συνειδητοποιούν πως προκειμένου να επιτύχουν όσα επιθυμούν στη ζωή τους, οφείλουν να εργαστούν σκληρά και όχι να βασίζουν την εκπλήρωση των επιδιώξεών τους σε αναξιοκρατικές μεθόδους ή να θεωρούν πως οι επιτυχίες προκύπτουν χωρίς προσωπικό κόπο.

- Η ύπαρξη θετικών προτύπων, ιδίως όταν πρόκειται για άτομα που μιλούν με ειλικρίνεια για την πορεία τους στη ζωή και δεν ωραιοποιούν καταστάσεις, επιτρέπει στους νέους να κατανοήσουν πως, αν και θα χρειαστεί πολλές φορές στο μέλλον να αντιμετωπίσουν δυσκολίες, αυτό δεν είναι κάτι που θα πρέπει να τους αποθαρρύνει. Η συστηματική προσπάθεια, η θέληση και η αποφασιστικότητα είναι τα εφόδια εκείνα που θα τους βοηθήσουν να ξεπεράσουν τα όποια πιθανά εμπόδια και να επιτύχουν ουσιαστικά πράγματα στον τομέα ενασχόλησής τους.

- Τα πρότυπα προσφέρουν στους νέους πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου να κατορθώνει σημαντικά επιτεύγματα· τους εμπνέουν και τους γεμίζουν αισιοδοξία για το αύριο. Χάρη στο παράδειγμα των ανθρώπων εκείνων που δοκιμάστηκαν στη ζωή, αλλά κατάφεραν να διατηρήσουν την ακεραιότητα του ήθους τους, επιτυγχάνοντας παράλληλα σημαντικά βήματα, οι νέοι αποκτούν αυτοπεποίθηση και πείσμα, προκειμένου να δώσουν τους δικούς τους αγώνες.

- Τα θετικά πρότυπα αναδεικνύουν μέσα από τη δράση τους το ποιες είναι εκείνες οι αξίες που θα πρέπει να συνοδεύουν τους νέους στη ζωή τους και ποιες είναι οι ουσιαστικές προτεραιότητες στη ζωή ενός ανθρώπου. Έτσι, το προσωπικό ήθος, η πνευματική καλλιέργεια, ο αλληλοσεβασμός, η αλληλεγγύη και η επιδίωξη του συλλογικά επωφελούς βρίσκουν μέσα από το παράδειγμα των ανθρώπων εκείνων που λειτουργούν ως πρότυπα τον καλύτερο τρόπο για να ενσταλαχτούν και στις νεότερες γενιές.

- Οι άνθρωποι που με την καθημερινή τους δράση φανερώνουν την αξία της προσφοράς στους άλλους, όπως και του αυτοσεβασμού, αφού δεν καταδέχονται να προδώσουν τις ηθικές τους αρχές προς όφελος του ατομικού συμφέροντος, επιτρέπουν συνολικά στην κοινωνία να οδηγηθεί σε θετικότερες επιλογές. Λειτουργούν υπ’ αυτή την έννοια ως πρότυπα όχι μόνο για τους νεότερους, αλλά και για τους υπόλοιπους συνανθρώπους τους ανεξάρτητα από την ηλικία τους.

Επιπτώσεις επικράτησης αρνητικών προτύπων

Πλάι στους απλούς πολίτες που αντιμετωπίζουν με αξιοπρέπεια τις δυσκολίες της ζωής, προσφέροντας θετικά μηνύματα με το παράδειγμά τους, υπάρχουν κι εκείνοι οι άνθρωποι που λειτουργούν πάντοτε ατομικιστικά και προσπαθούν με κάθε τρόπο να εκμεταλλευτούν τους άλλους· πρόκειται για ανθρώπους που έχουν αμιγώς αρνητική επίδραση στους νέους, αφού πρεσβεύουν ένα δόγμα ανεντιμότητας και εγωισμού. Ειδικότερα η αρνητική τους επίδραση λαμβάνει τις εξής μορφές:

- Με την έκδηλη τάση τους να υιοθετούν τακτικές αναξιοκρατίας και να μη σέβονται τον κόπο των άλλων ανθρώπων, εφόσον ό,τι τους ενδιαφέρει είναι η προσωπική τους ανάδειξη, περνούν το μήνυμα στους νέους πως η προσωπική προσπάθεια είναι ανώφελη τη στιγμή που κάποιος μπορεί να επιτύχει βασιζόμενος σε γνωριμίες και ανέντιμες συναλλαγές. Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως αρνητική εικόνα της ελληνικής κοινωνίας, η οποία έχει οδηγήσει στη διαμόρφωση ενός στρεβλού συστήματος αξιών.

- Τα πρόσωπα αυτά ακριβώς επειδή χρωστούν ή βασίζουν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία σε κομματικές εξυπηρετήσεις κι όχι στην προσωπική τους αξία, υπονομεύουν τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, εφόσον δεν λειτουργούν ως σκεπτόμενοι πολίτες αλλά ως φανατικοί υποστηρικτές όποιου πολιτικού υπόσχεται πως θα τους διατηρήσει στη θέση τους ή πως θα τους προσφέρει με πλάγια μέσα μια ανάλογη θέση. Δίνεται κατ’ αυτό τον τρόπο η εντύπωση στους νέους πως η επιλογή του κυβερνητικού κόμματος βασίζεται στην προθυμία των πολιτικών να εξυπηρετήσουν προσωπικά συμφέροντα κι όχι στη δυνατότητά τους να υπηρετήσουν το κοινό συμφέρον.

- Με το να μην θεωρούν σημαντική την προσωπική προσπάθεια, είναι συνήθως άτομα που απέχουν από τη μελέτη και την πνευματική καλλιέργεια· δεν αισθάνονται, άλλωστε, την ανάγκη να εργαστούν πάνω στην ενίσχυση της κριτικής τους αντίληψης και στην απόκτηση γνώσεων. Λειτουργούν, έτσι, ως αρνητικά πρότυπα που προωθούν την πνευματική νωθρότητα και τη μη κριτική αντιμετώπιση της πραγματικότητας.

- Η αποχή τους από τις πνευματικές ενασχολήσεις, όπως και η χαλαρή ηθική τους υπόσταση, τους καθιστά επιρρεπείς σε άλλους είδους επιδιώξεις, οι οποίες συνδέονται με τον καταναλωτισμό και τον υλικό πλούτο. Μη έχοντας τη δυνατότητα να αντιληφθούν τα οφέλη της αλληλεγγύης και της προσφοράς στους άλλους, θέτουν στο επίκεντρο τον εαυτό τους και τις δικές τους ανάγκες. Στρέφονται με εμμονή στην απόκτηση υλικών αγαθών, θεωρώντας πως μέσω αυτών θα μπορέσουν να αποκρύψουν τις πλείστες ελλείψεις τους σε άλλους τομείς, όπως είναι αυτός της προσωπικής αξίας και της πνευματικής καλλιέργειας. Με τη στάση τους, όμως, αυτή επηρεάζουν αρνητικά τους νέους, καθώς το πρότυπο του καταναλωτισμού και της προσωπικής ευδαιμονίας μοιάζει ιδιαιτέρως θελκτικό, παρασύροντας τους νέους στο να θέτουν λανθασμένες προτεραιότητες στη ζωή τους.

- Υπό την επίδραση τέτοιων προσώπων ενισχύεται η επιδίωξη του ατομικού συμφέροντος κι η αδιαφορία για τις επιλογές εκείνες που είναι επωφελείς συλλογικά για την κοινωνία. Κυριαρχεί ο ατομισμός και η ιδιοτέλεια, οδηγώντας τους πολίτες σε μια ανάλγητη στάση απέναντι στους συνανθρώπους τους και ιδίως απέναντι στις πιο ευπαθείς ομάδες.

Αρνητικές επιπτώσεις των «ειδώλων»

- Η τάση των νέων να μιμούνται τα είδωλά τους ενδέχεται να τους οδηγήσει σε εξόχως επιζήμιες επιλογές, ιδίως όταν τα πρόσωπα αυτά ακολουθούν έναν επικίνδυνο τρόπο ζωής γεμάτο καταχρήσεις. Είναι σύνηθες, άλλωστε, η εικόνα που προβάλλεται στα μέσα ενημέρωσης να επικεντρώνεται στις αντισυμβατικές επιλογές αυτών των προσώπων, στέλνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο εντελώς αρνητικά μηνύματα στους νέους ανθρώπους.

- Η μίμηση των ειδώλων έχει ως εύλογο απότοκο την αδρανοποίηση της κριτικής σκέψης των νέων. Ενώ, δηλαδή, θα έπρεπε η προσπάθεια εύρεσης της προσωπικής τους ταυτότητας να τους οδηγεί σε διαρκή και ουσιαστική προσωπική αναζήτηση, υποκαθίσταται η γόνιμη αυτή διεργασία από τη στείρα υιοθέτηση τρόπων και επιλογών ενός άλλου προσώπου. Οι νέοι αντί να διερευνούν τη δική τους ξεχωριστή προσωπικότητα, προσπαθούν να μάθουν όσο περισσότερα μπορούν για το είδωλό τους και υιοθετούν τα δικά του χαρακτηριστικά.

- Η προέλευση των ειδώλων κυρίως από τον καλλιτεχνικό και τον αθλητικό χώρο, απομακρύνει το ενδιαφέρον των νέων από τον χώρο της πολιτικής, όπως και από τα καίρια κοινωνικά ζητήματα, γεγονός που υπονομεύει την ανάπτυξη της πολιτικής τους συνείδησης. Οι νέοι δεν αντιλαμβάνονται εγκαίρως πόσο κρίσιμης σημασίας είναι η εξοικείωση με την πολιτική και κοινωνική κατάσταση της χώρας κι αυτό τους καθιστά ευάλωτους στις μεθόδους χειραγώγησης που ακολουθούν οι δημαγωγοί πολιτικοί του τόπου.  

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κοινωνία πολιτών

Arla Patch

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Κοινωνία πολιτών

Με τον όρο «κοινωνία πολιτών» προσδιορίζεται μια κοινωνία που αποτελείται από ενεργούς πολίτες, οι οποίοι έχουν πλήρη συνείδηση του γεγονός πως μόνο μέσα από τη δική τους διαρκή δραστηριοποίηση μπορούν να επιτευχθούν οι θετικές εκείνες αλλαγές που έχει ανάγκη ο τόπος τους. Οι πολίτες αυτοί δεν μένουν αδρανείς απέναντι στα προβλήματα που εντοπίζουν γύρω τους, μήτε περιμένουν την επίλυσή τους από το κράτος. Με δική τους πρωτοβουλία ενημερώνουν και ενεργοποιούν τους συμπολίτες τους, προκειμένου να επιτύχουν οι ίδιοι την αντιμετώπιση των προβλημάτων που τους απασχολούν.

Θετικά χαρακτηριστικά της Κοινωνίας πολιτών:

- Στο πλαίσιο της κοινωνίας πολιτών τα άτομα αποκτούν ένα ισχυρό αίσθημα συλλογικότητας, εφόσον συνειδητοποιούν πως η επίτευξη του συνολικά επωφελούς καθίσταται εφικτή μόνο μέσω της συνεχούς και αγαστής συνεργασίας μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας. Αποκτούν, συνάμα, βαθύ αίσθημα ευθύνης, καθώς αντιλαμβάνονται πως κάθε πολίτης χωριστά οφείλει να προσφέρει το μέγιστο που μπορεί, προκειμένου να έχει επιτελέσει το χρέος του απέναντι στους συμπολίτες του. Κάθε συλλογική προσπάθεια, άλλωστε, μπορεί να χαρακτηριστεί πραγματικά συλλογική όταν όλοι συνεισφέρουν στο μεγαλύτερο βαθμό που είναι ικανοί.

Επιπροσθέτως, οι πολίτες μιας τέτοιας κοινωνίας ηθικοποιούνται πιο αποτελεσματικά, εφόσον αναγνωρίζουν και σέβονται το ενδιαφέρον και την ακάματη προσπάθεια των συνανθρώπων τους.

- Ενισχύει σημαντικά την καθαρή μορφή του δημοκρατικού πολιτεύματος, καθώς λειτουργεί ως συνεχής υπενθύμιση σε όλους πως προκειμένου να απολαύσουν τα δικαιώματά τους, οφείλουν πρωτίστως να είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους. Μια αμιγώς δημοκρατική πολιτεία οικοδομείται σε γερά θεμέλια, όταν όλοι οι πολίτες αντιλαμβάνονται και αποδέχονται το μέγεθος των υποχρεώσεων που έχουν απέναντι στο συλλογικό έργο της κοινωνικής συνύπαρξης και ευημερίας.

- Αποδεσμεύει τους πολίτες από το επιζήμιο για την κοινωνία βάρος της κομματικά χρωματισμένης δράσης και της πολιτικής παρέμβασης που κατά κανόνα αποσκοπεί σε κομματικά οφέλη. Οι πολίτες δρουν αυτόνομα και αυτόβουλα, χωρίς να αναγκάζονται να ζητούν την παρέμβαση του κράτους, η οποία όταν κι αν προκύψει, θα προκύψει μόνο με την ιδιοτελή σκέψη πως θα εξαργυρώσει σε ψήφους προς όφελος της κυβέρνησης την όποια συνεισφορά του.

Κατ’ αυτό τον τρόπο εδραιώνεται στους πολίτες η επίγνωση της υποκριτικής δράσης των πολιτικών και κομματικών προσώπων, φέρνοντας ολοένα και πιο κοντά την απαίτηση για την ύπαρξη ενός θεσμοθετημένου εξωκοινοβουλευτικού φορέα που θα ελέγχει απολογιστικά τη δράση κάθε κυβέρνησης, προκειμένου να εντοπίζονται παραλείψεις στο έργο της, μη δικαιολογημένες ευνοϊκές ρυθμίσεις υπέρ συγκεκριμένων προσώπων, λανθασμένες επιλογές, καθυστερημένες παρεμβάσεις και εξυπηρετήσεις κομματικού χαρακτήρα.

- Οι πολίτες κατανοούν την ανάγκη της ενεργούς συμμετοχής στα κοινά, εφόσον αντιλαμβάνονται όχι μόνο την επιβλαβή παρουσία των πελατειακών σχέσεων του ελληνικού κράτους με την κάθε τοπική κοινωνία, αλλά και την αναποτελεσματικότητα της όποιας κρατικής παρέμβασης, η οποία πέραν των ψηφοθηρικών της επιδιώξεων έχει ως δεδομένο στόχο την διοχέτευση μέρους κάθε χρηματοδότησης σε οικεία της πρόσωπα.

- Οι πολίτες μέσα από τη συνεχή επαγρύπνηση και προσπάθεια να αντιμετωπίσουν με τις δικές τους δυνάμεις τα προβλήματα της τοπικής τους κοινωνίας, συνειδητοποιούν πληρέστερα τον πραγματικό χαρακτήρα της ελληνικής πολιτείας. Αντιλαμβάνονται, δηλαδή, πως τα κόμματα έχουν διεισδύσει σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας, επιβάλλοντας μια επιζήμια λογική ψηφοθηρίας σε κάθε δραστηριότητα. Η κομματικοποίηση όλων των δημόσιων φορέων έχει παραγκωνίσει κάθε έννοια αξιοκρατίας κι έχει μετατρέψει οτιδήποτε δημόσιο και κρατικό σε καθαρά κομματικό. Υπ’ αυτή την έννοια τόσο η επιλογή των προσώπων όσο και η επιλογή των δράσεων γίνεται κατά κύριο λόγο με κομματικά κριτήρια.

Οι ενεργοί πολίτες συνειδητοποιούν τις επιβλαβείς επιπτώσεις αυτής της κατάστασης και αντιδρούν με το να επιδιώκουν τον περιορισμό της κρατικής παρέμβασης, εφόσον γνωρίζουν πως κάθε τέτοια παρέμβαση σημαίνει περαιτέρω διεύρυνση του ελέγχου που ασκούν τα κόμματα στις τοπικές κοινωνίες.

- Σε μια κοινωνία πολιτών τα άτομα δείχνουν έμπρακτο ενδιαφέρον για όσα συμβαίνουν γύρω τους· εκφράζουν τη διάθεση φιλανθρωπίας τους με το να στηρίζουν τα πιο αδύναμα μέλη της τοπικής τους κοινωνίας· εντοπίζουν τις ελλείψεις της κρατικής μέριμνας και παρεμβαίνουν δυναμικά, προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες των συνανθρώπων τους που αντιμετωπίζουν υπέρμετρες δυσκολίες.

Μορφές ενεργούς συμμετοχής της Κοινωνίας πολιτών

- Η αυτόνομη δραστηριοποίηση των πολιτών λαμβάνει ποικίλες μορφές, καθώς μπορεί είτε να βρίσκει έκφραση μέσω της συνεργασίας και συνεννόησης σε τοπικό επίπεδο κάθε φορά που προκύπτει κάποιο συγκεκριμένο πρόβλημα είτε με τη λήψη πρωτοβουλίας για τη δημιουργία κάποιας σταθερότερης οργάνωσης. Εθελοντικές ή Μη κυβερνητικές οργανώσεις υπάρχουν και δραστηριοποιούνται ήδη σε διαφόρους τομείς, με στόχο την αντιμετώπιση χρόνιων ζητημάτων της ελληνικής κοινωνίας. Οι πολίτες μπορούν, άρα, να προχωρήσουν στη σύσταση μιας αντίστοιχης εθελοντικής οργάνωσης ή να συμμετάσχουν σε κάποια από τις υπάρχουσες.  

- Σημαντικό, άλλωστε, είναι το εθελοντικό και κοινωνικό έργο που προσφέρουν στις τοπικές κοινωνίες οι εκκλησίες, στις οποίες οι πολίτες μπορούν να απευθυνθούν προκειμένου να ενημερωθούν για τις τρέχουσες ανάγκες των αδύναμων συμπολιτών τους και για τα πιο επείγοντα προβλήματα της τοπικής τους κοινωνίας.  

Πώς επιτυγχάνεται η ενεργοποίηση των πολιτών

- Προκειμένου να διασφαλιστούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για τη δημιουργία μιας Κοινωνίας πολιτών χρειάζεται να ενσταλαχτεί εγκαίρως στα νεότερα μέλη η επίγνωση πως ο εγωκεντρισμός κι η επιδίωξη της ατομικής ευδαιμονίας οδηγούν σε μια κοινωνία αδιαφορίας, όπου ό,τι κυριαρχεί είναι η ιδιοτέλεια και η απουσία αισθήματος ευθύνης απέναντι στους άλλους. Μια κοινωνία, άλλωστε, της οποίας τα μέλη ενδιαφέρονται πρωτίστως για το προσωπικό τους συμφέρον, είναι μια κοινωνία που χειραγωγείται εύκολα από τους κομματικούς μηχανισμούς, διότι απουσιάζει το διαρκές εκείνο ενδιαφέρον για την πραγματική εικόνα της κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης.

- Αναγκαίο για τη διαμόρφωση μιας Κοινωνίας πολιτών είναι να διακατέχονται τα μέλη της από αίσθημα ευθύνης και ουσιαστικές ηθικές αρχές. Το ενδιαφέρον για το συλλογικά επωφελές δεν μπορεί να μακροημερεύσει σε μια κοινωνία που τα μέλη της δεν έχουν υψηλές ηθικές αξίες, ώστε να αντιλαμβάνονται πόσο βαθιά απαραίτητη είναι η μέριμνα για τα πιο αδύναμα μέλη, καθώς κι η φροντίδα για την από κοινού αντιμετώπιση ακόμη και των προβλημάτων εκείνων που ταλανίζουν μέρος μόνο του κοινωνικού συνόλου.

- Καίριας σημασίας είναι η ανάπτυξη της κριτικής αντίληψης και σκέψης των νέων, ώστε να μπορούν να αντιληφθούν τις παγίδες που κρύβει ο πολιτικός λόγος, όπως και την επιζήμια διείσδυση της κομματικοποίησης σε όλους τους φορείς της κοινωνίας. Οι σκεπτόμενοι νέοι θα είναι σε θέση να κατανοήσουν το υψηλό κόστος που έχει για την κοινωνία η εξάρτηση από τους πολιτικούς και τα κόμματα, στοιχείο που θα τους οδηγήσει στη λήψη πρωτοβουλιών και στη διεκδίκηση μιας αυτόνομης λειτουργίας και δράσης για την τοπική τους κοινωνία.

- Σημαντική, επίσης, είναι η ουσιαστική καλλιέργεια δημοκρατικού αισθήματος, ώστε οι πολίτες αφενός να αντιλαμβάνονται την αξία της συμμετοχικής δημοκρατίας κι αφετέρου να μην καταδέχονται την υπονόμευση του δημοκρατικού πολιτεύματος που προκύπτει από την «εξαγορά» ψήφων μέσω των κομματικών εξυπηρετήσεων (ρουσφετιών). Οι πολίτες θα πρέπει να κατανοούν πως δημοκρατικό αίσθημα δεν σημαίνει μόνο διεκδίκηση των δικών τους δικαιωμάτων, αλλά και ειλικρινές ενδιαφέρον για τις ανάγκες των συμπολιτών τους, όπως και έμπρακτη προσπάθεια για την κατοχύρωση ισότιμης αντιμετώπισης όλων ανεξαιρέτως των πολιτών από το κράτος. Σε μια δημοκρατική κοινωνία δεν μπορεί να γίνεται αποδεκτή η εξαθλίωση μέρους των πολιτών προκειμένου να απολαμβάνουν επιπλέον προνόμια άλλοι πιο ευνοημένοι πολίτες.

- Τα νέα μέλη της κοινωνίας θα πρέπει από τα πρώτα ήδη στάδια της εκπαίδευσής τους να γνωρίσουν την αξία της συνεργασίας και της αλληλεγγύης, ώστε οι αρετές αυτές να αποτελέσουν σταθερό εφόδιο στη ζωή τους. Ενώ, συνάμα, θα πρέπει να κατανοήσουν πως κάθε τους επιλογή έχει θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις όχι μόνο στους ίδιους, αλλά και στους συνανθρώπους τους. Ο νέος που θα θελήσει να εκμεταλλευτεί τις πολιτικές γνωριμίες των γονιών του, οφείλει να συνειδητοποιεί πλήρως πως με αυτό τον τρόπο στερεί μια θέση εργασίας από κάποιον άλλον νέο άνθρωπο, ο οποίος είναι πιθανά καταλληλότερος και με περισσότερα προσόντα, έστω κι αν δεν έχει ή δεν αξιοποιεί κατά αντίστοιχα αθέμιτο τρόπο πολιτικές διασυνδέσεις για τη διεκδίκηση της θέσης αυτής. Αντιστοίχως, ο νέος που δείχνει αδιαφορία απέναντι στις ανάγκες και τα προβλήματα των συμπολιτών του, οφείλει να γνωρίζει πως με τη στάση του αυτή παγιώνει και διευρύνει τη στάση αδιαφορίας απέναντι στους άλλους, κάτι που ενδεχομένως να μετανιώσει αργότερα, όταν ενδεχομένως βρεθεί ο ίδιος σε ανάγκη και διαπιστώσει πως κανένας γύρω του δεν προσπαθεί να τον βοηθήσει.