Αφιέρωμα στην 25η Μαρτίου

Αφιέρωμα στην 25^η Μαρτίου

Η ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτέλεσε το γεγονός εκείνο που σφράγισε καθοριστικά την πορεία του ελληνικού έθνους και οδήγησε στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Οι εορταστικές εκδηλώσεις της 25^ης Μαρτίου αποτελούν έναν ελάχιστο φόρο τιμής σε όλους εκείνους τους ανθρώπους που με διάθεση αυτοθυσίας αγωνίστηκαν για τη διασφάλιση τόσο της δικής τους ελευθερίας όσο και της δικής μας. Αν σήμερα, για εμάς, η ελευθερία μοιάζει κάτι το δεδομένο, για τους Έλληνες εκείνης της εποχής ήταν κάτι το άγνωστο⸱ κάτι που το είχαν στερηθεί για τέσσερις αιώνες.

Η ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε όχι από ανθρώπους που διέθεταν πληθώρα χρημάτων και όπλων, αλλά από ανθρώπους φτωχούς, που ήταν, ωστόσο, διατεθειμένοι να αγωνιστούν όπως και με όποιο τρόπο μπορούσαν, φτάνοντας ως τα άκρα, μέχρι να διασφαλίσουν εκείνο που επιθυμούσαν περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο⸱ την ελευθερία τους. Η ελληνική Επανάσταση βασίστηκε κυρίως και πρωτίστως στην απόγνωση των Ελλήνων και στην απόφασή τους να μη ζήσουν άλλο υποδουλωμένοι στους Τούρκους. Η έλλειψη της ελευθερίας είχε γίνει πια ένα αβάσταχτο μαρτύριο, που καθιστούσε ακόμη και το θάνατο προτιμότερη επιλογή από την παράταση της σκλαβιάς.

Εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι πως οι περισσότεροι από τους αγωνιστές εκείνης της εποχής ήξεραν πως είναι πολύ πιθανό να μη δουν οι ίδιοι την Ελλάδα ελεύθερη, αφού θα έβρισκαν πρόωρο τέλος σε κάποια μάχη. Πολέμησαν, εντούτοις, με απόλυτη αφοσίωση, γνωρίζοντας πως θυσιάζονται για τα παιδιά τους, αλλά και για τις επόμενες γενιές. Χρειάστηκε, λοιπόν, η δική τους απόφαση να θυσιάσουν τη ζωή τους, προκειμένου εμείς να απολαμβάνουμε τώρα τα αγαθά της ελευθερίας. Για το λόγο αυτό οφείλουμε να τους ευχαριστούμε βαθύτατα και να τους έχουμε πάντοτε ως πρότυπο στη ζωή μας.

Όπως, βέβαια, γνωρίζουν καλά στη Μάνη, η Επανάσταση ξεκίνησε στις 17 Μαρτίου, επιλέχθηκε, ωστόσο, η 25^η Μαρτίου ως ημέρα εορτασμού της ελληνικής Επανάστασης, αφενός διότι αυτή ήταν η μέρα που είχαν αποφασίσει τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας να ξεκινήσει επίσημα ο εθνικός αγώνας στον ελληνικό χώρο και αφετέρου διότι συμπίπτει με μια μεγάλη γιορτή του χριστιανισμού⸱ τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Η χαρμόσυνη είδηση της επικείμενης γέννησης του Χριστού, που  λύτρωσε τους ανθρώπους από τα δεσμά του αιώνιου θανάτου, γιορτάζεται κάθε χρόνο μαζί με την εθνική εορτή της Επανάστασης, που λύτρωσε τους Έλληνες από τη μακραίωνη δουλεία τους. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η χριστιανική πίστη αποτέλεσε σημαντική πηγή δύναμης και κουράγιου για τους μαχόμενους Έλληνες.

Η ελληνική Επανάσταση γνώρισε σημαντική στήριξη από τους κλέφτες και τους αρματολούς με τον αδιάκοπο ένοπλο αγώνα τους κατά των Τούρκων, από την Εκκλησία με την ανεκτίμητη συμβολή της στη διατήρηση της γλώσσας και της εθνικής οντότητας των Ελλήνων, από τους δασκάλους και τους λόγιους με το εκπαιδευτικό και συγγραφικό τους έργο, από τους εμπόρους και τους ναυτικούς με την οικονομική ενίσχυση που προσέφεραν, αλλά και από τον ανώνυμο ελληνικό λαό που την πραγματοποίησε με τον ηρωισμό και τις θυσίες του.

Ο αγώνας αυτός των Ελλήνων, μακροχρόνιος, άνισος, με κορυφώσεις ηρωισμού αλλά και με περιόδους κάμψης και κατάπτωσης, κατέληξε μετά από βαρύτατες θυσίες στη δημιουργία ενός κράτους μικρού σε έκταση, που δεν ανταποκρινόταν στις προσδοκίες των αγωνιστών του 1821. Χρειάστηκαν εννιά χρόνια συνεχών αγώνων, για να δημιουργηθεί το 1830 το πρώτο ελληνικό κράτος, που περιλάμβανε μόνο την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, τις Κυκλάδες και τις Βόρειες Σποράδες. Θα απαιτηθούν πάνω από εκατό χρόνια πρόσθετης αγωνίας και πολέμων για να φτάσει το ελληνικό κράτος, μόλις το 1948, στα σημερινά του όρια.

Ο Μάρτιος του 1821, ο μήνας κατά τον οποίο ξεκίνησε η ελληνική Επανάσταση, ήταν πλούσιος σε γεγονότα, καθώς από τη στιγμή που έγινε η αρχή του αγώνα, στη Μάνη, η επαναστατική σπίθα μεταδόθηκε ταχύτατα και σε άλλες περιοχές της χώρας.

- Στις 17 Μαρτίου 1821 οι πρόκριτοι της Μάνης, υπό την αρχηγία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, συγκεντρώνονται στο χωριό Τσίμοβα (Αρεόπολη) της Λακωνίας και υψώνουν τη Σημαία της Επαναστάσεως, που ευλογήθηκε από τους ιερείς του «Ταξιάρχη». Όλοι τους ορκίζονται «Νίκη ή Θάνατος».

- Στις 21 Μαρτίου δύναμη από 600 περίπου Έλληνες, με αρχηγούς τους Πετμεζαίους, τον Φώτηλα και τον Σουλιώτη, επιτίθεται κατά των Τούρκων στην περιοχή Καλαβρύτων και αναγκάζει τον Διοικητή της τουρκικής φρουράς να παραδώσει την πόλη.

- Στις 23 Μαρτίου δύναμη από 2.000 οπλισμένους Μανιάτες με αρχηγό τον Ηλία Μαυρομιχάλη, εισέρχεται στην Καλαμάτα και αναγκάζει τον Διοικητή της τουρκικής φρουράς να παραδώσει την πόλη. Το μεσημέρι της ίδιας ημέρας μπροστά στη βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, 24 ιερείς και ιερομόναχοι ευλογούν τις ελληνικές σημαίες και ορκίζουν τους αγωνιστές.

Την ίδια ημέρα στο «Σπαρτιατικό στρατόπεδο της Καλαμάτας» υπογράφεται η προκήρυξη του Πέτρου Μαυρομιχάλη ως «αρχιστράτηγου των σπαρτιατικών στρατευμάτων» και της «Μεσσηνιακής συγκλήτου» υπό τον τίτλο «Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς». Η προκήρυξη αυτή αποτελεί την επίσημη αναγγελία στους Ευρωπαίους της ενάρξεως του Αγώνα.

Στις 23 Μαρτίου οι Γρηγοράκηδες, μετά από συνεννόηση με τον οπλαρχηγό Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, υψώνουν τη σημαία της Επανάστασης στο Μαραθωνήσι (Γύθειο).

- Στις 24 Μαρτίου ο αρματολός της Άμφισσας Πανουργιάς, πληροφορείται την εξέγερση στην Πελοπόννησο και αμέσως καλεί τους προκρίτους της περιοχής στον Προφήτη Ηλία, όπου και κηρύσσει και αυτός την Επανάσταση.

- Στις 25 Μαρτίου 1821 ο Επίσκοπος Παλαιών Πατρών Γερμανός, στην πλατεία Αγίου Γεωργίου Πατρών, κηρύσσει την έναρξη της Επαναστάσεως και ορκίζει τους αρχηγούς Ανδρέα Ζαΐμη, Ανδρέα Λόντο και Μπενιζέλο Ρούφο με τους 1.000 περίπου άντρες τους. Οι επαναστάτες αναφωνούν το ιστορικό «Ελευθερία ή Θάνατος» κάτω από τους τουρκικούς κανονιοβολισμούς του φρουρίου της πόλεως. Στη συνέχεια συστήθηκε Επαναστατικό Διευθυντήριο, που τέθηκε τιμητικά υπό την ηγεσία του Επισκόπου Γερμανού.

25^η Μαρτίου

Εικοσιπέντε του Μαρτιού

μέρα που δεν πεθαίνει

και η καρδιά κάθε Γραικού

περήφαν’ ανασαίνει.

Είναι γι’ αυτόν διπλή γιορτή

διπλή ‘ναι η χαρά του

με τη δική του Ανάσταση

γιορτάζ’ η Παναγιά του

Σαν σήμερα Αρχάγγελος

χαράς μαντάτα φέρνει

κι ο Δεσπότης Γερμανός

το σήμαντρο της λευτεριάς σημαίνει.

Ξεσηκωθείτε ω Έλληνες

ήρθε η μεγάλη ώρα

ελεύτεροι να ζήσετε

δική σας είναι η χώρα.

Ζωστείτε όλοι τ’ άρματα

και στο Σταυρό ορκιστείτε

κάλλιο σας να πεθάνετε

παρά σκλάβοι να ζείτε.

Ελευτεριά ή θάνατος

εμπρός το σύνθημά μας

η Παναγιά προστάτις μας

κι ατσάλι η καρδιά μας.

Μη φοβηθείτε την Τουρκιά

το ξέρετε δα όλοι

ολόκληρη δε θάφτανε

ένα Κολοκοτρώνη.

Κι αντιλαλήσαν τα βουνά

κι οι θάλασσες κι οι κάμποι

Ξύπνα καημένε μου ραγιά

η Λευτεριά σε κράζει.

Σαν τα λιοντάρια χύμιξαν

τ’ άρματα εβροντήξαν

κι οι φουστανέλες οι λερές

στο αίμα βουτηχτήκαν

Κόκκινη βάφτηκε η γη

σκεπάστηκε με τάφους

μα των γραικών η λεβεντιά

δεν παρατά τους άθλους

Απόμειν’ ο κόσμος σαν βουβός

στην τόση αντρειοσύνη

και με κομμένη την πνοή

πρόσμενε τι θα γίνει.

Και να! Το θάμμα έγινε

Εθάμασεν ο κόσμος

Νικά ο Γραικός, νικά ο Σταυρός

το φως νικάει το σκότος.

Ξάφνου από νησάκι ελληνικό

μια βροντερή ακούστηκε φωνή

ενός ωραίου Έλληνα

μεγάλου ποιητή.

Απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη

των Ελλήνων τα ιερά

και σαν πρώτα αντρειωμένη

Χαίρε ω χαίρε Λευτεριά.

[Από την ποιητική συλλογή «Ονειρίσματα» της Χρυσούλας Σαραντάκου – Θαλάσση]

- Στις 26 Μαρτίου ο Χαράλαμπος Βιλαέτης υψώνει τη σημαία της Επανάστασης στον Πύργο Ηλείας.

- Στις 27 Μαρτίου ελληνικές δυνάμεις, υπό την αρχηγία του αρματολού Πανουργιά, ελευθερώνουν από τους Τούρκους την πρωτεύουσα της Φωκίδας, Σάλωνα (Άμφισσα).

Την ίδια ημέρα, ο Αθανάσιος Διάκος με τους άλλους οπλαρχηγούς και τους προκρίτους της περιοχής κηρύσσουν την επίσημη έναρξη του αγώνα στη Βοιωτία, μετά από συγκινητική δοξολογία στη Μονή του Οσίου Λουκά.

- Στις 28 Μαρτίου ελληνικές δυνάμεις με αρχηγούς τον Παναγιώτη Καλογερά και τους αδερφούς Δεσποτόπουλου, κηρύσσουν την επανάσταση στην περιοχή της Μονεμβασιάς. Ταυτόχρονα, υπό τη γενική αρχηγία του Πιέρρο Μαγγιόρο Γρηγοράκη πολιορκείται το φρούριο της Μονεμβασιάς, μέσα στο οποίο είχαν καταφύγει 4.500 Τούρκοι.

Την ίδια ημέρα ο Αθανάσιος Διάκος, επικεφαλής επαναστατικών δυνάμεων, φτάνει στον Προφήτη Ηλεία Λιβαδειάς και απαιτεί την παράδοση της πόλεως από τον διοικητή της Χασάν Αγά.

- Στις 29 Μαρτίου δύναμη από 300 Μανιάτες, υπό τον Κολοκοτρώνη, δίνει την πρώτη μάχη του Αγώνα, κοντά στον Άγιο Αθανάσιο Καρύταινας, αποκρούοντας επί εξάωρο τις λυσσώδεις επιθέσεις των 1.700 Τούρκων της Ανδρίτσαινας που προσπαθούσαν να διαφύγουν από μια διάβαση του Αλφειού ποταμού.

Ο Κολοκοτρώνης πετυχαίνει και άλλη περιφανή νίκη στη γέφυρα του ποταμού κατά την οποία διαλύει τον εχθρό, που χάνει περίπου 500 μαχητές.

- Στις 31 Μαρτίου ο Αθανάσιος Διάκος, μετά τριήμερη πολιορκία, επιτίθεται και καταλαμβάνει το φρούριο «Ώρα» της Λιβαδειάς, αναγκάζοντας τον Τούρκο διοικητή της πόλεως να την παραδώσει στους Έλληνες.

Ο Σουλτάνος και οι τουρκικές αρχές στο πρώτο άγγελμα εξέγερσης στην Ελλάδα αντέδρασαν με διωγμούς και θανατώσεις αξιωματούχων και πλουσίων κληρικών και λαϊκών. Οι διωγμοί άρχισαν από την Κωνσταντινούπολη και απλώθηκαν στη Σμύρνη, στην Κύπρο και αλλού. Από τα πρώτα θύματα ήταν ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ και ο προκάτοχός του Κύριλλος. Ο απαγχονισμός του αρχηγού της Ορθόδοξης Εκκλησίας την ημέρα του Πάσχα (10 Απριλίου) ήταν μια εγκληματική και συνάμα βέβηλη πράξη, η οποία προκάλεσε βαθιά αίσθηση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη και συμπάθεια υπέρ των Ελλήνων.

Στα δύο πρώτα χρόνια του Αγώνα οι οπλαρχηγοί της Στερεάς Ελλάδας προσέφεραν υπηρεσία πολύ σημαντική για την εδραίωση της Επανάστασης: με πράξεις αξιοθαύμαστες αναχαίτισαν πολυάριθμες τουρκικές δυνάμεις που όδευαν προς την Πελοπόννησο για να καταπνίξουν εκεί την Επανάσταση στην αρχική κοιτίδα της.

Στην Πελοπόννησο η επικράτηση των Ελλήνων ήταν σχεδόν πλήρης⸱ μόνο μερικά φρούρια απέμεναν στα χέρια των Τούρκων κι αυτά πολιορκούνταν. Έργα θαυμαστά έγιναν πολλά, σημαντικότατα όμως από την πλευρά του στρατιωτικού αποτελέσματος ήταν η άλωση της Τριπολιτσάς (23 Σεπτεμβρίου 1821) και η καταστροφή της στρατιάς του Δράμαλη το καλοκαίρι του 1822 στις διαβάσεις των Δερβενακίων (από το Άργος προς την Κόρινθο).

Την ίδια αυτή περίοδο η δράση του ελληνικού στόλου έδειξε την πολλαπλή χρησιμότητά του για την όλη επαναστατική προσπάθεια. Οι Έλληνες ναυτικοί αξιοποιώντας την πείρα τους, τα ευέλικτα πλοία τους και τα πυρπολικά, με αξιοθαύμαστη τόλμη προσέφεραν σπουδαίες υπηρεσίες στον Αγώνα: έλαβαν μέρος στην πολιορκία παράλιων φρουρίων και εφοδίασαν τις ελληνικές δυνάμεις της ξηράς, εμπόδισαν τον τουρκικό στόλο να προσφέρει βοήθεια ή να κάνει μεταφορές για εξυπηρέτηση τουρκικών στρατευμάτων, που κινούνταν στον ηπειρωτικό ελληνικό χώρο. Ο Δράμαλης, για παράδειγμα, έμεινε αβοήθητος.

Ο ελληνικός στόλος, παρά τη δυναμική παρουσία του, δεν κατάφερνε πάντοτε να προφυλάξει τις ελληνικές περιοχές. Μια πρώτη τέτοια ατυχία αποτέλεσε η καταστροφή της Χίου, το Πάσχα του 1822. Η αγριότητα των Τούρκων σε βάρος του άμαχου πληθυσμού ήταν τόση στην περίπτωση αυτή, ώστε η τραγωδία της Χίου να προκαλέσει κατακραυγή εναντίον τους και συμπάθεια για τον ελληνικό αγώνα. Ο Κανάρης, μάλιστα, φρόντισε να πάρει σύντομα εκδίκηση, ανατινάζοντας στις 6 Ιουλίου ένα μεγάλο τουρκικό πολεμικό πλοίο, με πλήρωμα 2.000 ναυτών, στο λιμάνι της Χίου, κερδίζοντας δόξα αθάνατη για τον ίδιο και θαυμασμό για τους Έλληνες ναυτικούς. Προκάλεσε ταυτόχρονα τρόμο στους Τούρκους, οι οποίοι κλείστηκαν από τότε για δύο χρόνια στα Στενά του Βοσπόρου.

Η σφαγή της Χίου, που σήμανε το βίαιο θάνατο πάνω από 40.000 Ελλήνων προκάλεσε τεράστια εντύπωση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, ενισχύοντας σημαντικά το φιλελληνικό κίνημα.

Δύο χρόνια μετά μια ανάλογη καταστροφή θα συγκλονίσει τον ελληνικό κόσμο. Αυτή τη φορά θύματα θα είναι οι Έλληνες που ζούσαν στα Ψαρά. Τον Ιούνιο του 1824 οι Τούρκοι θα καταλάβουν το νησί αυτό και θα προβούν σε μία ανελέητη σφαγή των κατοίκων του. Στα Ψαρά τότε, εκτός από τους 7.000 ντόπιους κατοίκους, είχαν καταφύγει και 23.000 περίπου πρόσφυγες από τα γύρω ελληνικά παράλια καθώς και από τη Χίο, τα Μοσχονήσια και άλλα μέρη, αναζητώντας καταφύγιο και προστασία από τους Ψαριανούς.

Ο Ψαριανός ναύαρχος Νικόδημος αναφέρει στο «Υπόμνημα της νήσου των Ψαρών» ότι ο σουλτάνος εξοργισμένος για τις ενέργειες των τολμηρών Ελλήνων ναυτικών, όταν είδε στον χάρτη το μικρό στίγμα, που αντιπροσώπευε τα Ψαρά, αποφάσισε την ολοκληρωτική καταστροφή τους. Έδωσε αμέσως διαταγή να ετοιμασθεί μεγάλη μοίρα του στόλου του και να καταστρέψει το μικρό σε έκταση αλλά δραστήριο νησί.

Ένα χρόνο μετά ο Διονύσιος Σολωμός θα συνθέσει ένα λιτό, αλλά έξοχο επίγραμμα για να τιμήσει τους θυσιασθέντες Ψαριανούς. Ο ποιητής συγκλονισμένος, όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες, επιχειρεί με τους στίχους του να τονίσει πως ο χαμός των ηρωικών αυτών Ελλήνων θα συνοδευτεί από αθάνατη δόξα, που θα υπενθυμίζει πάντοτε την πολύτιμη θυσία των Ψαριανών στον επαναστατικό αγώνα της Ελλάδας.

Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη

Περπατώντας η Δόξα μονάχη

Μελετά τα λαμπρά παλικάρια

Και στην κόμη στεφάνι φορεί

Γεναμένο από λίγα χορτάρια

Που είχαν μείνει στην έρημη γη.

Στα τραγικά γεγονότα του αγώνα συγκαταλέγεται κι μοίρα των Μεσολογγιτών, οι οποίοι γνώρισαν αλλεπάλληλες πολιορκίες από τον τουρκικό στρατό. Παρά τη σθεναρή αντίσταση που πρόβαλαν για καιρό, η κατάσταση επιδεινώθηκε δραματικά γι’ αυτούς όταν ο Σουλτάνος ζήτησε τη συνδρομή του πασά της Αιγύπτου. Οι αιγυπτιακές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στις αρχές του 1825 στην Πελοπόννησο και λίγο αργότερα πολιόρκησαν το Μεσολόγγι από τη θάλασσα, καθιστώντας ασφυκτική την την τουρκική πολιορκία από τη στεριά. Η φρουρά του Μεσολογγίου ύστερα από δυναμική αντίσταση ενός έτους (1825-1826) αποφάσισε στις 10 Απριλίου ηρωική έξοδο και μετέτρεψε τη στρατιωτική ήττα σε θρίαμβο πατριωτικής αρετής.

Διονύσιος Σολωμός «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»

Τότες εταραχτήκανε τα σωθικά μου και έλεγα πως ήρθε ώρα να ξεψυχήσω· κι ευρέθηκα σε σκοτεινό τόπο και βροντερό, που εσκιρτούσε σαν κλωνί στάρι στο μύλο που αλέθει ογλήγορα, ωσάν το χόχλο στο νερό που αναβράζει· ετότες εκατάλαβα πως εκείνο ήτανε το Μεσολόγγι· αλλά δεν έβλεπα μήτε το κάστρο, μήτε το στρατόπεδο, μήτε τη λίμνη, μήτε τη θάλασσα, μήτε τη γη που επάτουνα, μήτε τον ουρανό· εκατασκέπαζε όλα τα πάντα μαυρίλα και πίσσα, γιομάτη λάμψη, βροντή και αστροπελέκι· και ύψωσα τα χέρια μου και τα μάτια μου να κάμω δέηση, και ιδού μες στην καπνίλα μία μεγάλη γυναίκα με φόρεμα μαύρο σαν του λαγού το αίμα, όπου η σπίθα έγγιζε κι εσβενότουνε· και με φωνή που μου εφαίνονταν πως νικάει την ταραχή του πολέμου άρχισε:

«Το χάραμα επήρα

Του Ήλιου το δρόμο,

Κρεμώντας τη λύρα

Τη δίκαιη στον ώμο

Κι απ’ όπου χαράζει

Ως όπου βυθά,

Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι.»

Παράμερα στέκει

Ο άντρας και κλαίει·

Αργά το τουφέκι

Σηκώνει και λέει:

«Σε τούτο το χέρι

Τι κάνεις εσύ;

Ο εχθρός μου το ξέρει

Πως μου είσαι βαρύ.»

Της μάνας ω λαύρα!

Τα τέκνα τριγύρου

Φθαρμένα και μαύρα

Σαν ίσκιους ονείρου·

Λαλεί το πουλάκι

Στου πόνου τη γη

Και βρίσκει σπυράκι

Και μάνα φθονεί.  

Η ελληνική Επανάσταση δεν αποτέλεσε ένα αυθόρμητο κίνημα, είχε προετοιμαστεί αρκετά χρόνια πριν από μια μικρή ομάδα πατριωτών που είχαν συστήσει την επονομαζόμενη «Φιλική Εταιρεία». Επρόκειτο για τρεις Έλληνες μικρέμπορους που ζούσαν τότε στην Οδησσό της Ρωσίας. Ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ κι ο Εμμανουήλ Ξάνθος αποφάσισαν την ίδρυσή της στις 14 Σεπτεμβρίου 1814. Κι οι τρεις φλέγονταν από τον ίδιο πόθο: να βοηθήσουν στην ανάσταση του Γένους. Και οι τρεις είχαν κάποια προηγούμενη πείρα από μυστικές συνωμοτικές οργανώσεις της εποχής. Και δημιούργησαν ένα συνωμοτικό μηχανισμό που με διάφορες διαδικασίες και μυστικότητα απέβλεπε στο να μυήσει τους Έλληνες στον κοινό σκοπό και να τους προετοιμάσει για την απελευθέρωση της πατρίδας.

Αναφέρονταν σε κάποια Αόρατη Αρχή που σκόπιμα απέφευγαν να ονομάσουν ποιοι τη συγκροτούσαν και άφηναν να εννοηθεί ή να ελπίζεται ότι ισχυρά πρόσωπα κατευθύνουν την Εταιρεία και ότι κάποια μεγάλη δύναμη την προστατεύει.

Καθιέρωσαν μυσταγωγική διαδικασία για τη μύηση νέων μελών που καλούνταν να ορκιστούν τυφλή αφοσίωση και εχεμύθεια. Παράβαση του όρκου έθετε σε κίνδυνο όλη την ιερή προσπάθεια, γι’ αυτό μπορούσε να επισύρει την πια βαριά τιμωρία: θάνατο. Η αλληλογραφία και γενικότερα η επικοινωνία των μελών της Εταιρείας ακολούθησε όλους τους κανόνες της μυστικότητας (ψευδώνυμα, μυστικό κρυπτογραφικό αλφάβητο, συνθηματικές λέξεις αμοιβαίας αναγνώρισης).

Για να κινηθεί ο μηχανισμός της Εταιρείας και να απλωθεί ευρύτατα στο γεωγραφικό χώρο της Ελλάδας, χρειάζονταν χρήματα. Ήταν καλή τύχη για τους ιδρυτές της ότι ανάμεσα στους πρώτους που μύησαν ήταν και οι αδελφοί Σέκερη (Παναγιώτης & Γεώργιος). Απ’ αυτούς ο Παναγιώτης ήταν μεγαλέμπορος στην Κωνσταντινούπολη. Το ταμείο του άνοιξε για τις ανάγκες της Εταιρείας. Αλλά και γενικά όσοι μυήθηκαν πρόσφεραν, ανάλογα με τις δυνάμεις τους, χρηματικά ποσά.

Οι ιδρυτές της Φιλικής φαίνεται ότι αρχικά στράφηκαν στον εμπορικό κόσμο και τους καπεταναίους για να τους μυήσουν στο μεγάλο μυστικό. Αργότερα όμως, κυρίως ύστερα από το 1819, μύησαν προεστούς, κληρικούς όλων των βαθμίδων, εφοπλιστές, φαναριώτες και άλλους.

Από τη στιγμή που ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ανέλαβε τη θέση του «Γενικού Επιτρόπου της Αρχής» επιδόθηκε στην οργανωτική εργασία για το τελικό ξεκίνημα. Οι συνθήκες πίεζαν και τα προβλήματα ήταν πολλά και σημαντικά. Οι μυημένοι τώρα ανέρχονταν σε χιλιάδες, το «μυστικό» κυκλοφορούσε σ’ όλο τον ελλαδικό και βαλκανικό χώρο και στις παροικίες. Είχε φτάσει από πληροφοριοδότες ξένων μυστικών υπηρεσιών ως τις τουρκικές αρχές.

Η ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας από τα μέσα του 1820 καλούνταν να απαντήσει σε δύο επείγοντα ερωτήματα: Πότε θα αρχίσει η επανάσταση και που;

Από τη στιγμή που ξεκίνησε η Επανάσταση οι συγκρούσεις των Ελλήνων με τις τουρκικές δυνάμεις ήταν συνεχείς.

Στις 23 Απριλίου 1821 ο Επίσκοπος Άμφισσας Ησαΐας, ο Αθανάσιος Διάκος και ο Πανουργιάς με 500 Έλληνες επαναστάτες υπερασπίζονται με πείσμα τη γέφυρα της Αλαμάνας του Σπερχειού ποταμού κοντά στη Λαμία και αντιμετωπίζουν με γενναιότητα και αυτοθυσία τις επιθέσεις των πολυάριθμων Τούρκων του Στρατηγού Κιοσέ Μεχμέτ, για να καμφθούν τελικά μπροστά στην αριθμητική υπεροχή των Τούρκων. Στο πεδίο της μάχη φονεύονται 200 Έλληνες, μεταξύ τους και ο Επίσκοπος Ησαΐας. Τραυματίζεται ο Πανουργιάς και ο Αθανάσιος Διάκος, ο οποίος συλλαμβάνεται αιχμάλωτος και μεταφέρεται στη Λαμία για να υποστεί φρικτό θάνατο⸱ τον σούβλισαν.

Στις 25 Απριλίου 1821 επαναστατικά τμήματα από τα περίχωρα της Αττικής με επικεφαλής τον Δήμο Αντωνίου, που είχε σταλεί από τη Λιβαδειά, εισέρχονται στην Αθήνα, όπου τελούν δοξολογία και υψώνουν τη Σημαία της Επαναστάσεως. Οι Τούρκοι έντρομοι κλείνονται στην Ακρόπολη και αρχίζει η πολιορκία της.

Στις 3 Μαΐου 1821 οι Τούρκοι αποβιβάζουν στην Κύπρο μεγάλη δύναμη και ενεργούν διωγμούς, λεηλασίες και καταστροφές για να παρεμποδίσουν την επανάσταση της νήσου.

Στις 8 Μαΐου 1821 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 120 ενόπλους εγκαθίσταται στο Χάνι της Γραβιάς για να αμυνθεί. Μετά από ηρωικό αγώνα, ο Ανδρούτσος αναχαιτίζει οριστικά την προέλαση του στρατού του Ομέρ Βρυώνη στην Πελοπόννησο. Στη μάχη αυτή οι Τούρκοι είχαν 300 νεκρούς και 600 τραυματίες. Οι ελληνικές απώλειες ήταν ασήμαντες.

Στις 12 Μαΐου 1821 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με τους Μαυρομιχαλαίους, τον γέρο Μητροπέτροβα, τον Γιατράκο, τον Νικηταρά και άλλους, αντιμετωπίζει στο Βαλτέτσι τις υπεράριθμές τουρκικές δυνάμεις που είχαν ξεκινήσει από την Τρίπολη για να διαλύσουν το στρατόπεδο των Μαυρομιχαλαίων. Η μάχη κράτησε 23 ώρες και οι Έλληνες κέρδισαν μία από τις λαμπρότερες νίκες της Ελληνικής Επανάστασης, η επιτυχία της οποίας οφείλεται στην ιδιοφυΐα του Κολοκοτρώνη και στον ηρωισμό των υπερασπιστών της, κυρίως των Μαυρομιχαλαίων.

Στις 18 Μαΐου 1821 δύναμη 10.000 Τούρκων υπό τον Κεχαγιάμπεη της Τρίπολης, καθώς προχωρούσε προς τα Βέρβαινα συγκρούεται κοντά στα Δολιανά της Αρκαδίας με 300 ένοπλους επαναστάτες του Νικηταρά. Οι Έλληνες νικούν και αποδεκατίζουν τους Τούρκους που υποχωρούν. Στη μάχη αυτή διακρίθηκε ο Νικηταράς, ο οποίος από τότε ονομάστηκε «Τουρκοφάγος».

Στις 23 Ιουλίου 1821 οι Έλληνες μπαίνουν στο κάστρο της Μονεμβασιάς μετά από πολιορκία πολλών ημερών, που ανάγκασε τους Τούρκους να δεχτούν την εγκατάλειψή της. Το γεγονός αυτό αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων, γιατί ήταν το πρώτο ονομαστό κάστρο που έπεφτε στα χέρια τους.

Στις 10 Αυγούστου 1821 πολυάριθμη τουρκική στρατιά υπό τον Κεχαγιάμπεη εξέρχεται από την πολιορκούμενη Τρίπολη και υφίσταται μεγάλη πανωλεθρία στη Γράνα, την οχυρωματική τάφρο, που είχε ανοιχτεί με διαταγή του Κολοκοτρώνη για να αποκόψει το δρόμο από και προς τα Καλάβρυτα. Η νίκη αυτή των Ελλήνων έκρινε την τύχη της Τρίπολης.

Στις 23 Σεπτέμβρη 1821 μετά από τρίμηνη πολιορκία οι ελληνικές δυνάμεις υπό τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, μπαίνουν και καταλαμβάνουν την Τρίπολη. Το γεγονός ήταν πολύ σημαντικό για τις επιχειρήσεις στην ξηρά του μεγάλου Αγώνα, με ανυπολόγιστα θετικά αποτελέσματα για τους Έλληνες. Οι απώλειες των Τούρκων έφτασαν τους 10.000 νεκρούς.

Στις 30 Οκτωβρίου 1821 ο εμπειροπόλεμος Βαλής της Θεσσαλονίκης Μεχμέτ Πασάς, με δύναμη 14.000 Τούρκων επιτίθεται κατά των 1.500 Ελλήνων υπό τον Εμμανουήλ Παπά στο στρατόπεδο Κασσάνδρας της Χαλκιδικής. Κατά την πεισματώδη μάχη που έγινε έπεσαν στο πεδίο οι περισσότεροι Έλληνες. Μετά τη μάχη έγιναν άγριες σφαγές του πληθυσμού της Κασσάνδρας από τους Τούρκους.

Την 1^η Δεκέμβρη του 1821 ο Ηλίας Μαυρομιχάλης, μετά την ανακήρυξή του σε Αρχηγό των όπλων της Αττικής, φτάνει στην Αθήνα με δύναμη από Μανιάτες.

Στις 2 Μαρτίου 1822 ο Κολοκοτρώνης καταλαμβάνει την περιοχή Γηροκομείου Πατρών, που την κατέχουν 12.000 άντρες του Μεχμέτ Πασά. Οι Τούρκοι αντεπιτίθενται χωρίς αποτέλεσμα και αφήνουν τελικά στο πεδίο της μάχης πολλούς νεκρούς.

Λίγες μέρες μετά, Τούρκοι που είχαν συγκεντρωθεί στην Πάτρα υπό τον Μεχμέτ Πασά, επιτίθενται αιφνιδιαστικά κατά των δυνάμεων του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στο Σαραβάλιο Πατρών. Η μάχη έληξε με ήττα των Τούρκων, που τράπηκαν σε φυγή, εγκαταλείποντας στο πεδίο της μάχης 1.000 νεκρούς και τραυματίες.

Στις 13 Απριλίου 1822 ισχυρές τουρκικές δυνάμεις κατορθώνουν μετά από γενική επίθεση και σφοδρό κανονιοβολισμό να μπουν στη Νάουσα και να προβούν στη συνέχεια σε άγριες σφαγές των Ελλήνων. Η αυτοθυσία και ο ηρωισμός των υπερασπιστών της Νάουσας έχουν γραφεί στις πιο ένδοξες σελίδες της Ιστορίας. Σαν άλλες Σουλιώτισσες, 13 νέες για να αποφύγουν την ατίμωση πέφτουν στον καταρράχτη της Αραπίτσας. Οι νεκροί από σφαγές και απαγχονισμούς ξεπέρασαν τους 2.000 άντρες.

Στις 26 Ιουλίου 1822 ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με 2.500 μαχητές και με τη βοήθεια του Νικηταρά κατατροπώνει τη στρατιά του Δράμαλη (περίπου 30.000 άντρες), που περνούσε από τα στενά των Δερβενακίων κατά την επιστροφή του από το Άργος στην Κόρινθο. Η περιφανής αυτή νίκη των Ελλήνων πέτυχε χάρη στο σχέδιο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ενώ η πανωλεθρία του Δράμαλη έσωσε την Επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ο Δράμαλης άφησε στο πεδίο της μάχης 3.000 νεκρούς και τραυματίες.

Ο Ρήγας Βελεστινλής ήταν ένας ιδιαίτερα μαχητικός πολιτικός και συγγραφέας που με την επαναστατική του δράση αποτέλεσε σημαντικό πρωτεργάτη της Ελληνικής Επανάστασης. Η συνεισφορά του στην πνευματική αφύπνιση των Ελλήνων υπήρξε πολύτιμη, καθώς εργάστηκε με αφοσίωση στη διάδοση των επαναστατικών ιδεών. Ένα από τα γνωστότερα έργα του είναι ο Θούριος, ένας πατριωτικός ύμνος, τον οποίο συνέθεσε το 1797. Ο Ρήγας δολοφονήθηκε το 1798 από τους Τούρκους.

Ως πότε, παλληκάρια, να ζούμεν στα στενά,

μονάχοι, σαν λιοντάρια, στες ράχες, στα βουνά;

Σπηλιές να κατοικούμεν, να βλέπωμεν κλαδιά,

να φεύγωμ’ απ’ τον κόσμον, για την πικρή σκλαβιά;

Να χάνωμεν αδέλφια, Πατρίδα και γονείς,

τους φίλους, τα παιδιά μας κι όλους τους συγγενείς;

Καλλιό ‘ναι μίας ώρας ελεύθερη ζωή,

παρά σαράντα χρόνοι σκλαβιά και φυλακή!

Τι σ’ ωφελεί αν ζήσης και είσαι στη σκλαβιά;

Στοχάσου πως σε ψένουν καθ’ ώραν στη φωτιά.

Βεζίρης, Δραγουμάνος, Αφέντης κι αν σταθής,

ο Τύραννος αδίκως σε κάμει να χαθής·

δουλεύεις όλ’ ημέρα σε ό,τι κι αν σοι πη,

κι αυτός πασχίζει πάλιν το αίμα σου να πιη.

O Σούτζος κι ο Μουρούζης, Πετράκης, Σκαναβής,

Γκίκας και Μαυρογένης, καθρέπτης είν’ να ιδής.

Ανδρείοι καπετάνοι, παπάδες, λαϊκοί,

σκοτώθηκαν, κι αγάδες, με άδικον σπαθί·

κι αμέτρητ’ άλλοι τόσοι, και Τούρκοι και Ρωμιοί,

ζωήν και πλούτον χάνουν, χωρίς καμιά 'φορμή.

Ελάτε μ’ έναν ζήλον σε τούτον τον καιρόν,

να κάμωμεν τον όρκον επάνω στον Σταυρόν·

συμβούλους προκομμένους, με πατριωτισμόν,

να βάλωμεν, εις όλα να δίδουν ορισμόν·

οι Νόμοι να ‘ν’ ο πρώτος και μόνος οδηγός,

και της Πατρίδος ένας να γένη αρχηγός·

γιατί κι η αναρχία ομοιάζει την σκλαβιά·

να ζούμε σαν θηρία είν’ πλιο σκληρή φωτιά.

Και τότε, με τα χέρια ψηλά στον ουρανόν,

ας πούμ’ απ’ την καρδιά μας ετούτα στον Θεόν.

«Ω Βασιλεύ του Κόσμου, ορκίζομαι σε Σε,

στην γνώμην των Τυράννων να μην ελθώ ποτέ!

Μήτε να τους δουλεύσω, μήτε να πλανηθώ

εις τα ταξίματά τους, για να παραδοθώ.

Εν όσω ζω στον κόσμον, ο μόνος μου σκοπός,

για να τους αφανίσω, θε να ‘ναι σταθερός.

Πιστός εις την Πατρίδα, συντρίβω τον ζυγόν,

αχώριστος για να ‘μαι υπό τον στρατηγόν.

Κι αν παραβώ τον όρκον, ν’ αστράψ’ ο Oυρανός

και να με κατακάψη, να γένω σαν καπνός!»

Τα γεγονότα της Επανάστασης αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τη σύνθεση πολλών δημοτικών τραγουδιών. Οι δημιουργοί τους δεν μας είναι γνωστοί, οι στίχοι τους όμως έμειναν για να θυμίζουν στους Έλληνες τη γενναιότητα των αγωνιστών του ’21.

Το ακόλουθο σύντομο δημοτικό τραγούδι αναφέρεται στον θάνατο του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, του νεότερου αδερφού του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ο Κυριακούλης σκοτώθηκε τον Ιούλιο του 1822 υπερασπιζόμενος το Σούλι και ενταφιάστηκε στο Μεσολόγγι. 

Πετρόμπεης καθότανε ψηλά στο Πετροβούνι

κι εσφούγγιζε τα μάτια του μ΄ ένα χρυσό μαντήλι

-Τι έχεις Μπέη και θλίβεσαι και χύνεις μαύρα δάκρυα

-Σα με ρωτάς Κυριάκαινα και θέλεις για να μάθης

απόψε μου ΄ρθαν γράμματα από το Μεσολόγγι

τον Κυριακούλη σκότωσαν, τον πρώτο καπετάνιο

και στάζουνε τα μάτια μου και τρέχουν μαύρα δάκρυα

Το ακόλουθο δημοτικό τραγούδι αναφέρεται σε μια πολύ σημαντική μάχη του αγώνα, σ’ αυτή που έγινε τον Μάη του 1821 στο Βαλτέτσι, και άνοιξε το δρόμο για την κατάκτηση της Τρίπολης. Μια μάχη στην οποία αναδείχθηκαν τόσο ο Κολοκοτρώνης κι ο Νικηταράς, όσο και οι Μαυρομιχαλαίοι. 

Βαλτέτσι μου περήφανο

και χιλιοδοξασμένο,

πού είναι οι λεβέντες σου

που όλο τους περιμένω

ναρθούνε να χορέψουνε

στης Παναγιάς τη χάρη

στου Βαλτετσίου τον πλάτανο

να ρίξουν το λιθάρι

ν’ αναδειχτούνε στο σπαθί

και στο καλό σημάδι,

ν’ αναδειχτούν και στο χορό,

ποιός είναι παληκάρι.

Εδώ που μαζευτήκανε

όλοι οι καπεταναίοι

της Μάνης ο Πετρόμπεης

και Κολοκοτρωναίοι

κι’ όλοι λεβέντες του Μοριά

που ήτανε γενναίοι. […]

Σας φέρνουμε ζεστό ψωμί

κρασί να πιείτε ούλοι.

Σας φέρνω και αρνιά ψητά.

Βαρώντας το νταούλι

ετάξανε στην Παναγιά

στην Παναγιά Παρθένα

από τα παλικάρια τους

μη σκοτωθεί κανένα.

Τότε στη μάχη ρίχτηκαν

μες το Βαλτέτσι ούλοι

και πήρανε τη λευτεριά

για να μη ζούνε δούλοι

μας χάρισαν τη λευτεριά

και μεις δεν ζούμε δούλοι

Έφτασε κι’ ο Νικηταράς

με το σπαθί στο χέρι

πέντε πιστόλες κράταγε

κι αστραφτερό μαχαίρι

στην ρεματιά του Βαλτετσιού

τους έκανε καρτέρι

Γεια σου μωρέ Νικηταρά

άλλον δεν είχες ταίρι

είχες στα πόδια σου φτερά

κι όλη τουρκιά το ξέρει

έτσι παιδιά μου τέλειωσε

η μάχη στο Βαλτέτσι

τους Τούρκους τους εκλείσανε

σαν κότες στο κοτέτσι

τους κλείσαν στην Τριπολιτσά

προτού ο ήλιος πέσει.

Το τραγούδι που ακολουθεί είναι αφιερωμένο στον Γέρο του Μοριά, τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, η δράση του οποίου υπήρξε εξαιρετικά πολύτιμη κατά τη διάρκεια του αγώνα, εφόσον χάρη στη στρατιωτική του ευφυΐα και το ακλόνητο θάρρος του, οι Έλληνες κέρδισαν πολλές και σημαντικές μάχες. Τα κατορθώματα του Κολοκοτρώνη υπήρξαν τόσο σπουδαία, ώστε για πολλούς το όνομά του έχει συνδεθεί αναπόσπαστα με την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Ένα τραγούδι θα σας πω για το Λεβέντη,

τον ασπρομάλλη μας, το Γέρο του Μοριά

και βάλτε, αδέλφια μας, για να στηθεί το γλέντι

τριπολιτσιώτικο κρασί και ψησταριά.

Γεια και χαρά σας, Μοραΐτες αδελφοί

κι εσείς κοπέλες, γεια σας.

Τη Λευτεριά η Ελλάδα μας

χρωστάει στη λεβεντιά σας.

Τα όμορφα χρόνια, τα παλιά, να ξαναζήσουν

και στου Ταΰγετου την πιο ψηλή κορφή,

κει, των προγόνων οι σκιές χορό να στήσουν

και να τους λέει τ’ αγέρι τούτη τη στροφή:

Γεια και χαρά σας, Μοραΐτες αδελφοί,

που η μάνα αν δε σας γέννα

ούτ’ Αγια – Λαύρα θα ‘χαμε

ούτε Εικοσιένα.

Οι δημιουργοί των δημοτικών τραγουδιών δεν λησμόνησαν να τονίσουν τη διπλή γιορτή της 25^ης Μαρτίου, εφόσον πέρα από την επέτειο της ελληνικής Επανάστασης, ο ελληνισμός γιορτάζει και μια πολύ σημαντική θρησκευτική γιορτή.

Πάνω στα κάστρα σα θεά πανώρια η Ελευθερία

κρατά στα χέρια λάβαρο και λάμπει η ματιά

κι εκεί στα εικονίσματα η Παναγιά η Μαρία

το μήνυμα της Γέννησης δέχεται με χαρά.

Στο ιερό μας σύμβολο τη γαλανή Σημαία

της λευτεριάς τα χρώματα σμίγουν αρμονικά

και της αγάπης σήμαντρα ηχούνε στον αιθέρα.

Γιορτάζει η Πατρίδα μας, γιορτάζει η Παναγιά.

Το «Χαίρε Αειπάρθενε» ψαλμός και μελωδία

κι οι παιάνες που ηχούν ύμνος στη Λευτεριά

χαμογελά στην εκκλησιά γλυκά η Παναγία

κι η Ελλάδα ντύθηκε γαλάζια φορεσιά.

Το παράδειγμα των αγωνιστών του ’21 συνέχισε να εμπνέει και να στηρίζει τους Έλληνες όλα τα επόμενα χρόνια. Έτσι, όταν ο Οδυσσέας Ελύτης έγραφε για έναν άλλο αγώνα του ελληνισμού, εκείνον των δύσκολων χρόνων της Ιταλικής και Γερμανικής Εισβολής το 1940-1941, φρόντισε να υπενθυμίσει, με έμμεσες αναφορές στον εθνικό ύμνο, στους ανθρώπους της εποχής του πως οι Έλληνες είχαν δοκιμαστεί ξανά στο παρελθόν κι είχαν καταφέρει και τότε να κερδίσουν υπέρτερες δυνάμεις. Η μνήμη της ελληνικής επανάστασης είναι μια «άκαυτη βάτος» που θα στηρίζει διαχρονικά τους Έλληνες.

Τα θεμέλιά μου στα βουνά

και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους

και πάνω τους η μνήμη καίει

άκαυτη βάτος.

Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω.

Ταράζεται ο καιρός

κι απ’ τα πόδια τις μέρες κρεμάζει

αδειάζοντας με πάταγο τα οστά των ταπεινωμένων.

Ποιοι, πώς, πότε ανέβηκαν την άβυσσο;

Ποιες, ποιων, πόσων οι στρατιές;

Τ’ ουρανού το πρόσωπο γυρίζει κι οι εχθροί μου έφυγαν μακριά.

Μνήμη του λαού μου σε λένε Πίνδο και σε λένε Άθω.

Εσύ μόνη απ’ τη φτέρνα τον άντρα γνωρίζεις

Εσύ μόνη απ’ την κόψη της πέτρας μιλάς

Εσύ την όψη των αγίων οξύνεις

κι εσύ στου νερού των αιώνων την άκρη σύρεις

πασχαλιάν αναστάσιμη!

Αγγίζεις το νου μου και πονεί το βρέφος της Άνοιξης!

Τιμωρείς το χέρι μου και στα σκότη λευκαίνεται!

Πάντα πάντα περνάς τη φωτιά για να φτάσεις τη λάμψη.

Πάντα πάντα τη λάμψη περνάς

για να φτάσεις ψηλά τα βουνά τα χιονόδοξα.

Όμως τι τα βουνά; Ποιος και τι στα βουνά;

Τα θεμέλιά μου στα βουνά

και τα βουνά σηκώνουν οι λαοί στον ώμο τους

και πάνω τους η μνήμη καίει

άκαυτη βάτος!

Η τελευταία μάχη του αγώνα θα δοθεί στις 12 Σεπτεμβρίου του 1829 στο στενό της Πέτρας μεταξύ Θήβας και Λιβαδειάς, όπου θα συγκρουστούν 2.500 Έλληνες υπό τους Δ. Υψηλάντη, Δυοβουνιώτη και Κριεζιώτη, με 5.000 Τούρκους του Ασλάμπεη και του Οτζάκ Αγά. Με τη νίκη σε αυτή τη μάχη οι Έλληνες θα αναγκάσουν τους Τούρκους να τους παραχωρήσουν την περιοχή της Λιβαδειάς, τις Θερμοπύλες, καθώς και την περιοχή της Αλαμάνας.

Στις 3 Φεβρουαρίου του 1830 η Διάσκεψη του Λονδίνου, ύστερα από αγγλική πρόταση, διακήρυξε την πολιτική ανεξαρτησία της Ελλάδας, με το άρθρο 1 πρωτοκόλλου που υπογράφεται από τους πληρεξουσίους της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Η διακήρυξη αυτή της πολιτικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας συνιστούσε διεθνή αναγνώριση ελληνικού κράτους. Την ίδρυσή του, δηλαδή, και την έναρξη της υπάρξεώς του από την άποψη της διεθνούς κοινωνίας.

Ο πολυετής αγώνας των Ελλήνων, οι χιλιάδες νεκροί που είχαν θυσιαστεί για την πατρίδα, οι απερίγραπτες κακουχίες που είχαν βιώσει γυναίκες και μικρά παιδιά, έφεραν το πολυπόθητο αποτέλεσμα. Η Ελλάδα είχε απελευθερωθεί από τους Τούρκους κι οι Έλληνες είχαν αποκτήσει ένα ανεξάρτητο κράτος. Το ίδιο αυτό κράτος στο οποίο έχουμε εμείς τη δυνατότητα να ζούμε ελεύθεροι και να κάνουμε σχέδια για το μέλλον μας.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

- Χρονολόγιο Πολεμικών Γεγονότων του Ελληνικού Έθνους, Αρχεία Γενικού Επιτελείου Στρατού

- Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΒ΄, Εκδοτική Αθηνών

- Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη (1789 -1909), ΟΕΔΒ

Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

Alexander Bruckmann

Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

[Ραψωδία α΄ (στίχοι 1-25)]

Τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Τροίας
πάτησε το κάστρο το ιερό.
Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές,

κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν,
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του
τον γυρισμό. Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο επιθυμούσε,
να σώσει τους συντρόφους.
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα

νήπιοι και μωροί,  που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια
του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα.
Από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία,  κόρη του Δία,
και πες την και σ’ εμάς.
     Τότε λοιπόν οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τον άθλιον όλεθρο, όλοι τους ήσαν

σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ’ του πολέμου κι απ’ της θάλασσας τη μάχη.
Μόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός, του γυρισμού
και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια νεράιδα,
η Καλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολωτές σπηλιές της,
γιατί τον ήθελε δικό της.

Κι όταν, με του καιρού τ’ αλλάγματα, ο χρόνος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί
να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθάκη,
ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του.
Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι εκτός του Ποσειδώνα·
αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα,

προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα.

[Μετάφραση κειμένου: Δ. Ν. Μαρωνίτης]

Θέματα

1. Τι γνωρίζετε για την επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών και για τη διαίρεσή τους σε ραψωδίες;

Μονάδες 4

2. Ποιες πληροφορίες για τον ήρωα και για τις περιπέτειές του παρουσιάζονται στο πρώτο προοίμιο;  

Μονάδες 4

3.α. Να προσδιορίσετε το είδος του αφηγητή (πρωτοπρόσωπος, τριτοπρόσωπος) που αξιοποιείται στο δεύτερο προοίμιο και να εξηγήσετε ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός τέτοιου αφηγητή. Μονάδες 3

3.β. Να εντοπίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε τρεις μεταφορές και να σχολιάσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

4.α. Να παρουσιάσετε το χαρακτήρα του Οδυσσέα, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός μέσα από τις πληροφορίες του κειμένου.

Μονάδες 3

4.β. Ο ποιητής κάνει μια επίκληση στη Μούσα; Ποια είναι αυτή η επίκληση και σε τι αποσκοπεί;

Μονάδες 3

Ενδεικτικές Απαντήσεις

1. Επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών φαίνεται ότι έγινε στην Αθήνα κατά τον 6ο αι. π.X. (την εποχή μάλλον που κυβερνούσε την πόλη ο τύραννος Πεισίστρατος ή ο γιος του Ίππαρχος, το 560-510 π.X.), για να υποχρεώνονται οι ραψωδοί να απαγγέλλουν τα έπη στη γιορτή των Παναθηναίων με βάση το κείμενο της επίσημης, ας πούμε, έκδοσης και να αποφεύγονται έτσι παρεμβολές.

H Οδύσσεια αποτελείται από 12.110 στίχους, ενώ η Ιλιάδα από 15.693, και από τον 3ο αι. π.X. παρουσιάζονται χωρισμένες σε 24 ραψωδίες καθεμιά, στα μέρη δηλαδή που απαγγέλλονταν το ένα μετά το άλλο από τους ραψωδούς. Οι ραψωδίες διακρίνονται με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (τα μικρά η Οδύσσεια, α-ω, και τα μεγάλα η Iλιάδα, A-Ω) και με τίτλους ανάλογους με το περιεχόμενό τους.

2. Ο ποιητής ξεκινά μ’ ένα καίριο γνώρισμα της προσωπικότητας του Οδυσσέα, χαρακτηρίζοντάς τον «πολύτροπο». Ο Οδυσσέας ήταν, δηλαδή, ικανός να βρίσκει πολλούς τρόπους για ν’ αποφεύγει το κακό και να πετυχαίνει τον στόχο του. Έπειτα αναφέρεται στο γεγονός εκείνο που αποτελεί την αρχή των περιπετειών του⸱ την άλωση της Τροίας. Ο Οδυσσέας είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην άλωση (κυρίως με τον Δούρειο Ίππο) του κάστρου της Τροίας, το οποίο χαρακτηρίζεται ιερό, μιας και, σύμφωνα με το μύθο, το είχε χτίσει ο Ποσειδώνας. Αμέσως μετά από αυτή τη νικηφόρα διαδικασία ο Οδυσσέας θα βρεθεί να περιπλανιέται ως την άκρη του κόσμου, έχοντας την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά πολλές πολιτείες, αλλά και να μάθει τον τρόπο σκέψης και τις διαθέσεις πολλών ανθρώπων.

Η περιπλάνηση αυτή αποτελεί, ωστόσο, μια ακούσια κατάσταση, εφόσον ο Οδυσσέας επιθυμεί να επιστρέψει στην πατρίδα του, αναγκάζεται, ωστόσο, να βιώσει πολλές περιπέτειες στη θάλασσα και να ζήσει οδυνηρές εμπειρίες που τον σημάδεψαν ψυχολογικά. Ο Οδυσσέας, άλλωστε, είχε αναλάβει την ευθύνη όχι μόνο για τη δική του ζωή, αλλά και για την ασφαλή επιστροφή των συντρόφων του. Εντούτοις, όσο κι αν το θέλησε, όσο κι αν το προσπάθησε, δεν μπόρεσε να σώσει τους συντρόφους του, διότι εκείνοι υπέπεσαν σε δικά τους μεγάλα σφάλματα εξαιτίας της ανοησίας τους. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα καταλήγουν, αδιαφορώντας για τις συνέπειες, να φάνε τα βόδια του Ήλιου κι εκείνος τους τιμώρησε σκληρά, στερώντας τους τη δυνατότητα της επιστροφής στην πατρίδα τους.

3.α. Στο δεύτερο προοίμιο ο αφηγητής -η μούσα- είναι τριτοπρόσωπος παντογνώστης, χωρίς προσωπική συμμετοχή στα διηγούμενα γεγονότα. Ένας αφηγητής αυτού του είδους έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει κάθε πτυχή της ιστορίας που αφηγείται -είτε αφορά τα γεγονότα του παρελθόντος είτε όσα πρόκειται να συμβούν-, έχοντας παράλληλα απόλυτη γνώση της προσωπικότητας, των συναισθημάτων, αλλά και των σκέψεων -ακόμη και των πιο προσωπικών- των προσώπων της ιστορίας. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο αφηγητής αυτός μπορεί να παρουσιάσει με κάθε λεπτομέρεια οτιδήποτε αφορά την ιστορία που καλείται να αφηγηθεί.

3.β.  Μεταφορές:

- έζησε πάθη πολλά που τον σημάδεψαν: Με τη μεταφορά αυτή τονίζεται το κόστος που είχαν οι οδυνηρές εμπειρίες στον ψυχισμό του Οδυσσέα. Τόσο οι προσωπικές του περιπέτειες όσο κι η απώλεια των συντρόφων του αποτέλεσαν στοιχεία που πλήγωσαν σημαντικά τον ήρωα.

- τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα: Η μεταφορά αυτή παρουσιάζει με ενάργεια την αιφνίδια και βίαιη τιμωρία που επέβαλε ο Ήλιος στους συντρόφους του Οδυσσέα. Ειδικότερα, όπως μαθαίνουμε από τον Όμηρο, ο Δίας ύστερα από απαίτηση του Ήλιου, κεραυνοβόλησε το καράβι του Οδυσσέα καταστρέφοντάς το και σκοτώνοντας τους συντρόφους του.

- σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα: Με τη μεταφορά αυτή αισθητοποιείται η διάρκεια κι η σφοδρότητα της οργής του Ποσειδώνα, που ακολουθεί συνεχώς τον Οδυσσέα. Όπου κι αν βρίσκεται ο ήρωας νιώθει την απειλή του Ποσειδώνα αιωρείται γύρω του.

4.α. Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται ιδιαίτερα ευφυής και εφευρετικός -είναι αυτός που κατόρθωσε να αλώσει το κάστρο της Τροίας. Είναι, συνάμα, ένας άνθρωπος βαθιά αφοσιωμένος στις αξίες της φιλίας, της οικογένειας και της πατρίδας. Αγωνίζεται για τους συντρόφους του και βιώνει έντονα τον πόνο της νοσταλγίας τόσο για τη γυναίκα του όσο και για την πατρίδα του. Μέσα, μάλιστα, από το πλήθος των περιπετειών του θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον τρόπο σκέψης πολλών άλλων ανθρώπων, πλουτίζοντας σημαντικά το ήδη καλλιεργημένο πνεύμα του.

4.β. Ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να του πει την ιστορία του Οδυσσέα, υποδηλώνοντας έτσι ότι το έργο του οφείλεται στη γνώση που του παρέχει η θεά. Ο ποιητής θεωρεί σημαντικό να τονίσει πως συνθέτει το έργο του με την ενεργή συμμετοχή της θεάς, ώστε να διασφαλίσει εξαρχής τη θετική στάση των ακροατών/αναγνωστών. Το έργο του δεν είναι ένα απλό ανθρώπινο δημιούργημα, καθώς η σύνθεσή του βασίζεται στη θεϊκά παρεχόμενη γνώση.

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Θεόδωρος Βρυζάκης 

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου  

Στο πρώτο απόσπασμα από το Β΄ Σχεδίασμα της ποιητικής σύνθεσης του Διονύσιου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» αποτυπώνεται η τραγική κατάσταση των κατοίκων και των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, που υποφέρουν από την πείνα και την έλλειψη πολεμοφοδίων. Στο δεύτερο απόσπασμα, που υμνεί τη χαρά της φύσης τον Απρίλη, οι άνθρωποι απουσιάζουν.

I

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω ‘γώ στο χέρι;

οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

II

O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,

κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

.....................................................................................

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,

και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,

π’ ολονυχτίς εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.

Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,

που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·

το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·

η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι.

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει:

«Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

Δ. Σολωμός, Ποιήματα και πεζά, Στιγμή

Θέματα

1.α. «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»

Πώς αντιλαμβάνεστε το περιεχόμενο του στίχου αυτού; Γιατί ο θάνατος καθίσταται τόσο οδυνηρός ειδικά «σήμερα»;

Μονάδες 3

1.β. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα συναισθήματα της μάνας; Τι όρκο πιστεύετε ότι δίνει;

Μονάδες 3

2.α. Στο δεύτερο απόσπασμα να εντοπίσετε τρία διαφορετικά σχήματα λόγου και να εξηγήσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

2.β. Να εντοπίσετε τα ρηματικά πρόσωπα στο 1^ο Απόσπασμα και να εξηγήσετε τη χρήση τους;

Μονάδες 3

3. Ποιες σκέψεις σας προκαλεί η εμπειρία των πολιορκημένων Μεσολογγιτών; Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδρούσατε στη θέση τους και γιατί; Να καταγράψετε τις σκέψεις σας σε ένα ενιαίο κείμενο 150-200 λέξεων.

Μονάδες 8

Εναλλακτικά:

3. Να γράψετε μια επιστολή του Σουλιώτη πολεμιστή προς τους Έλληνες που βρίσκονται έξω από το Μεσολόγγι. Σε αυτή να καταγράφετε τόσο τα συναισθήματά του, όσο και τις απόψεις του για την αξία του αγώνα που δίνει. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

Θέματα

1.α.  Με κάθε πιθανή της έκφανση –με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει-, με κάθε πιθανό τρόπο η φύση μεταδίδει στους ανθρώπους το μήνυμα πως όποιος πεθάνει σήμερα, είναι σα να πεθαίνει χίλιες φορές. Όποιος θυσιάσει τη ζωή του τώρα που όλα είναι τόσο όμορφα, τώρα που επικρατεί μια εξαίσια αρμονία και χαρά, είναι σα να θυσιάζει όχι μία, αλλά χίλιες ζωές. Οι πολιορκημένοι έρχονται αντιμέτωποι με μια δοκιμασία ακόμη πιο δύσκολη κι από την πείνα και τον φόβο, καθώς η φύση ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια τους όλη της την ομορφιά της και τους δείχνει πόσα θα χάσουν, πόση ευτυχία θα στερηθούν, αν προχωρήσουν στη θυσία που σχεδιάζουν.

1.β. Την ώρα που ένα πουλάκι κελαηδάει, έχοντας βρει ένα σπυρί για να φάει, η μητέρα το κοιτάζει με φθόνο, μιας κι εκείνη δεν έχει τίποτε για να τραφεί η ίδια και το κυριότερο για να θρέψει τα παιδιά της. Η μάνα όμως δεν λυγίζει και δίνει όρκο στα μάτια της, στο φως της, πως θα αντέξει και την πείνα και την τραγική μοίρα που αναμένει την ίδια και τα παιδιά της. Η μάνα παρά την τραγική οδύνη που βιώνει γνωρίζοντας πως δεν είναι σε θέση να προφυλάξει τα παιδιά της από το πιθανό πρόωρο τέλος τους, είναι αποφασισμένη να μην επιτρέψει σ’ αυτή την προοπτική να την οδηγήσει σε μια ολέθρια για την πατρίδα λιποψυχία. Ορκίζεται, άρα, πως ακόμη και τον θάνατο των παιδιών της θα υπομείνει, προκειμένου να υπηρετήσει όπως οφείλει τη μητέρα όλων, την πατρίδα.

2.α. «O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε»: Προσωποποιήσεις: Ο ποιητής δίνει μ’ έναν πολύ παραστατικό τρόπο την ένταση με την οποία συντελείται η αναγέννηση του τοπίου, παρουσιάζοντας τον Απρίλη και τον Έρωτα να χορεύουν και να γελούν. Η υπέροχη αυτή εικόνα συνδυάζει την αναγέννηση της φύσης, που συνοδεύει τον ερχομό της άνοιξης, με τη ζωοποιό δύναμη του έρωτα. 

«η μαύρη πέτρα ολόχρυση»: Μεταφορά: Δεν υπάρχει τίποτε στη φύση αυτή την εποχή που να μην είναι όμορφο. Ακόμη κι μαύρη πέτρα, που μετρά αιώνες παρουσίας στη γη, λαμποκοπά κάτω απ’ το φως του ήλιου και μεταδίδει ομορφιά. Στα μάτια των ετοιμοθάνατων Μεσολογγιτών όλα τα στοιχεία της φύσης, ακόμη κι αυτά που υπό άλλες συνθήκες μοιάζουν λιγότερο σπουδαία και θελκτικά, αποκτούν πλέον μια ξεχωριστή γοητεία.

«Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει»: Υπερβολή: Το μήνυμα της φύσης για την αδιαπραγμάτευτη και αξεπέραστη ομορφιά της ζωής, μεταδίδεται μπροστά στα έκθαμβα μάτια των Μεσολογγιτών με χιλιάδες τρόπους, αφού και το παραμικρό στοιχείο της φύσης λειτουργεί ως ένα ακόμη κάλεσμα να αναθεωρήσουν την απόφασή τους και να απολαύσουν το κάλλος της φύσης.

2.β. Το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στο Α΄ απόσπασμα είναι το γ΄ ενικό, το οποίο επιλέγεται προκειμένου να παρουσιαστεί η κατάσταση που επικρατεί στο Μεσολόγγι με αντικειμενικό τρόπο από τον παντογνώστη αφηγητή. Χάρη στο γ΄ πρόσωπο η αφήγηση αποκτά το χαρακτήρα μιας σχεδόν δημοσιογραφικής καταγραφής από έναν εξωτερικό παρατηρητή. Ακολούθως, ωστόσο, αξιοποιείται το β΄ ενικό πρόσωπο, καθώς ο Σουλιώτης απευθύνεται στο προσωποποιημένο του τουφέκι. Με τη χρήση αυτού του προσώπου επιτυγχάνεται η δραματοποίηση ενός στιγμιότυπου από τη ζωή των πολιορκημένων Ελλήνων, προσφέροντας ζωντάνια στην αφήγηση, αλλά και εντονότερη συναισθηματική φόρτιση.

3. Η εμπειρία αυτή των πολιορκημένων Μεσολογγιτών αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα της αποφασιστικότητας και της μεγαλειώδους ψυχικής αντοχής που αποκτούν οι άνθρωποι όταν αγωνίζονται για κάτι τόσο πολύτιμο, όπως είναι η ελευθερία τους. Μας παρουσιάζει, συνάμα, μια εφιαλτική εικόνα των όσων οδυνηρών αναγκάστηκαν να βιώσουν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού τους αγώνα, αποκαλύπτοντας το πόσα χρειάστηκε να θυσιάσουν και το πόσα χρειάστηκε να υπομείνουν, προκειμένου να διασφαλίσουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία τους. Προσωπικά οφείλω να παραδεχτώ πως δεν είμαι σίγουρος ότι θα κατόρθωνα να ανταποκριθώ με ανάλογη γενναιότητα σε μια αντίστοιχη εμπειρία. Η πλήρης απουσία τροφίμων, η ανασφάλεια, ο φόβος κι οι συνεχείς κακουχίες είναι πολύ πιθανό πως θα μου προκαλούσαν συναισθήματα απόγνωσης και θα με έφερναν κοντά στο να εγκαταλείψω την προσπάθεια. Παράλληλα, ωστόσο, η επίγνωση πως πλάι μου θα βρίσκονταν άνθρωποι που θα έδειχναν καρτερικότητα απέναντι στις ίδιες ταλαιπωρίες, με κάνει να σκέφτομαι πως ίσως πάσχιζα με κάθε τρόπο να φανώ αντάξιος της δικής τους δύναμης. Εκείνο, άλλωστε, που καθιστά τόσο ιδιαίτερη αυτή την εμπειρία είναι η συλλογικότητα του βιώματος, εφόσον δεν αφορά μεμονωμένα άτομα, αλλά το σύνολο των πολιτών του Μεσολογγίου. Υπ’ αυτή την έννοια η σκέψη πως θα όφειλα με το παράδειγμά μου να τονώσω το ηθικό των συμπολιτών μου, όπως και η ουσιαστικότερη σκέψη πως αυτός ο αγώνας αφορά όλες τις επόμενες γενιές των Ελλήνων, θα αποτελούσαν για μένα σημαντική πηγή κουράγιου και δύναμης.

Εναλλακτικά:

3. Αγαπητοί συμπατριώτες,

ο αγώνας που δίνουμε εδώ στο πολύπαθο Μεσολόγγι είναι επώδυνος για όλους μας, αφού όλοι στερούμαστε τα πάντα κι αντέχουμε τώρα πια μόνο με τη θέληση της ψυχής μας. Τα τρόφιμα έχουν εξαντληθεί εδώ και μέρες, και μαζί μ’ αυτά έχουν εξαντληθεί και τα σώματά μας. Με δυσκολία βαδίζουμε, με δυσκολία μιλάμε και με ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία αναζητούμε τα τελευταία αποθέματα κουράγιου για την τελευταία μας ηρωική πράξη⸱ την έξοδο από την πολιορκημένη πόλη μας. Κι είναι αυτή η εξάντληση που με κάνει να νιώθω ταπεινωμένος, αφού το ξέρω καλά πως δεν είμαι πια σε θέση να αγωνιστώ όπως πραγματικά μπορώ κι όπως θέλω. Βρίσκομαι εδώ με τη θέληση να υπερασπιστώ τους συμπολίτες μου, αλλά το σώμα μου είναι πια τόσο αδύναμο, ώστε μου είναι δύσκολο ακόμη και να κρατήσω το τουφέκι μου. Έτσι, κοντά στην ταπείνωση, έρχεται κι ο φόβος⸱ ο φόβος ότι δεν θα καταφέρω να προσφέρω όσα πρέπει στον κοινό αυτό αγώνα. Έναν αγώνα που όλοι τον βλέπουμε ως τον πιο σημαντικό που έχουμε κληθεί να δώσουμε στη ζωή μας, διότι δεν αφορά μόνο εμάς και τα παιδιά μας, αφορά, πολύ περισσότερο, όλους τους Έλληνες. Το αν θα κερδίσουμε ή θα χάσουμε τη μάχη που έρχεται δεν είναι αυτό που έχει για εμάς σημασία, καθώς το ξέρουμε καλά πως ό,τι θα μείνει στους επόμενους είναι το λαμπρό παράδειγμα της αυτοθυσίας μας. Εμείς εδώ προετοιμαζόμαστε για το τέλος μας, αλλά βλέπουμε την ίδια στιγμή τους καρπούς του αίματός μας στους ακόμη πιο δυναμικούς και αποφασιστικούς αγώνες εκείνων που θα μας έχουν από δω και πέρα στη σκέψη τους.

Σας απο-χαιρετώ!

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου

Leland D Howard

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου

Το περιβάλλον: ο κόσμος μας, η ζωή μας!

Στο κατώφλι του 21ου αιώνα προβάλλει έντονη κι επιτακτική -όσο ποτέ άλλοτε- η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Η επιστήμη έχει αποδείξει, με πειστικά κριτήρια, ότι η ανθρωπότητα απειλείται από μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές, με αιχμή του δόρατος, την επαπειλούμενη κλιματική αλλαγή. Η κρίση είναι πολυεπίπεδη και αγγίζει σχεδόν όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής του ανθρώπου.

Η αλματώδης εξέλιξη και πρόοδος της τεχνολογίας σε όλες σχεδόν τις πτυχές του ανθρωπίνου βίου, με τις βιομηχανοποιημένες ζώνες και τη βεβαρυμμένη ρύπανση της ατμόσφαιρας σε παγκόσμιο επίπεδο, τη συσσώρευση πληθυσμού στα ήδη μεγάλα αστικά κέντρα, τη ρύπανση των υπόγειων υδροφόρων, την υπεράντληση υδάτων και την εντατική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, την ύπαρξη χιλιάδων ανεξέλεγκτων χωματερών, που προσβάλλουν την αισθητική μας, τον πολιτισμό και την υγεία μας, τη διάβρωση του εδάφους που οδηγεί σταδιακά σε ερημοποίηση και τις ανεξέλεγκτες εξορύξεις που αλλοιώνουν το εδαφικό και υπεδαφικό τοπίο, οδηγούν στην αναγκαστική αναζήτηση προστασίας και διεξοδικών λύσεων.

Το περιβάλλον και η προστασία του έχουν αποτελέσει μερικά από τα φλέγοντα θέματα συζήτησης και σκέψης παγκοσμίως, τουλάχιστον στις ευκατάστατες κοινωνίες των αναπτυγμένων κρατών. Είναι σίγουρο ότι η ένταση των αποτελεσμάτων της υποβάθμισης του περιβάλλοντος επηρεάζει και θα εξακολουθεί να επηρεάζει με αρνητικό τρόπο τον καθημερινό μας βίο στο μέλλον.

Οι περισσότεροι συνάνθρωποί μας, όμως, σε ό,τι αφορά τις οικολογικές αλληλεξαρτήσεις μέχρι σήμερα και το μείζον ζήτημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο, παραμένουν σε μία κατάσταση τρομακτικής άγνοιας. Σε αρκετούς, δεν έχει καταστεί εφικτή η αντίληψη ότι με τη συμπεριφορά τους απέναντι στο περιβάλλον, απέναντι στη Φύση, προδιαγράφουν το μέλλον του πλανήτη μας. Έχουν, ωστόσο, μεγάλη ευθύνη, καθώς οι πράξεις τους και οι επιλογές τους έχουν αντίκτυπο -θετικό ή αρνητικό- στο περιβάλλον, αλλά και σε εμάς τους ίδιους. Η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα είναι να διατηρήσει μία αποδεκτή ποιότητα ζωής, προστατεύοντας παράλληλα τα φυσικά συστήματα, τα οποία μας παρέχουν τους αναγκαίους πόρους για τη διατήρηση της ζωής πάνω στη γη.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι πέρα από την ανγκαιότητα του φυσικού περιβάλλοντος για την επιβίωσή μας, η ομορφιά της φύσης προκαλεί τον θαυμασμό, την περιέργεια και τη φιλομάθεια, πλουτίζοντας κατά συνέπεια την σφαίρα των ανθρώπινων γνώσεων. Η φύση είναι, συνάμα, πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, γιατί τα φυσικά φαινόμενα και τα απαράμιλλης ομορφιάς φυσικά τοπία, προκαλούν το θαυμασμό και το δέος στην ψυχή ενός καλλιτέχνη, τροφοδοτούν τη δημιουργική φαντασία και εμπνέουν στον άνθρωπο την αρμονία και την αναλογία, την ενότητα και την ποικιλία.

Σταμάτης-Στυλιανός Βλάχος, 26/8/2018 www.vimaonline.gr (διασκευασμένο άρθρο)

Θέματα

1. Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια τα προβλήματα και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει στις μέρες μας το περιβάλλον.

Μονάδες 6

2.α. «Έχουν, ωστόσο, μεγάλη ευθύνη, καθώς οι πράξεις τους και οι επιλογές τους έχουν αντίκτυπο -θετικό ή αρνητικό- στο περιβάλλον.»

Να εξηγήσετε με δικά σας λόγια στο πλαίσιο μιας παραγράφου πώς αντιλαμβάνεστε την ευθύνη των ανθρώπων απέναντι στο περιβάλλον. Η παράγραφος που θα γράψετε να είναι πλήρης ως προς τα δομικά της στοιχεία.

Μονάδες 3

2.β. Να εντοπίσετε τρία επίθετα που συνοδεύουν ουσιαστικά και να τα αντικαταστήσετε με τα αντίθετά τους. Τι αλλάζει στις πληροφορίες που αντλούμε από το κείμενο για τα ουσιαστικά;

Μονάδες 3

3. Σ’ ένα άρθρο 200 λέξεων να καταγράψετε τα κύρια, κατά τη γνώμη σας, αίτια για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, καθώς και πιθανούς τρόπους για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των αιτιών.

Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

Θέματα

1. Το περιβάλλον είναι αντιμέτωπο με ποικίλους κινδύνους εκ των οποίων η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη σημαντικότερη απειλή για την ανθρωπότητα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η ενίσχυση της βιομηχανίας, η ρύπανση της ατμόσφαιρας, η έντονη αστικοποίηση, η μόλυνση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, η αυξημένη άντληση υδάτων, η χρήση φυτοφαρμάκων, η πληθώρα χωματερών, η διάβρωση του εδάφους κι οι συνεχείς εξορύξεις, συνιστούν προβλήματα που καθιστούν αναγκαία την άμεση εξεύρεση αποτελεσματικών λύσεων.  

2.α. Κάθε άνθρωπος έχει μερίδιο ευθύνης για τα προβλήματα που έχουν προκύψει στο περιβάλλον, εφόσον ακόμη και θεωρητικά απλές καθημερινές επιλογές έχουν καθοριστική σημασία. Ο τρόπος που επιλέγει να κάνει τις μετακινήσεις του, τα προϊόντα και η ποσότητα προϊόντων που επιλέγει να καταναλώσει, το ενδιαφέρον που δείχνει για την ανακύκλωση, μπορούν να έχουν είτε θετικό αντίκτυπο είτε να λειτουργήσουν αρνητικά για το περιβάλλον. Οφείλουμε, επομένως, όλοι να λαμβάνουμε υπόψη τον αντίκτυπο που έχει κάθε επιλογή μας στο περιβάλλον και να μην θεωρούμε πως θα φροντίσουν άλλοι γι’ αυτό.

2.β. αλματώδης εξέλιξη, παγκόσμιο επίπεδο, αρνητικό τρόπο

Με την αντικατάσταση του επιθέτου, διαφοροποιείται και το νόημα των πληροφοριών που σχετίζονται με τα ουσιαστικά, έτσι:

σταδιακή εξέλιξη: Η εξέλιξη της τεχνολογίας παρουσιάζεται να ακολουθεί μια σταδιακή κλιμάκωση κι όχι μια γοργή, αλματώδη ανάπτυξη.

τοπικό επίπεδο: Η ρύπανση της ατμόσφαιρας εμφανίζεται να έχει αντίκτυπο σε περιορισμένο, τοπικό επίπεδο.

θετικό τρόπο: Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος παρουσιάζεται να επηρεάζει με θετικό πια τρόπο την καθημερινή μας ζωή.

3. «Ποιος απειλεί το περιβάλλον;»

Το φυσικό περιβάλλον συνιστά όχι μόνο το χώρο μέσα στον οποίο κινούνται και διαβιούν οι άνθρωποι, αλλά και το χώρο από τον οποίο αντλούν πολύτιμους πόρους για την καθημερινή τους δράση και επιβίωση. Παρά την αδιαμφισβήτητη αξία του για την ίδια μας την ύπαρξη, ωστόσο, είτε αδιαφορούμε γι’ αυτό, είτε το βλάπτουμε συνειδητά.

Η βιομηχανική παραγωγή, αλλά και πλήθος άλλων δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο οικονομικό κέρδος, πραγματοποιούνται συχνά χωρίς καμία μέριμνα ή με ελλιπή φροντίδα για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Συνεπακόλουθο του ισχύοντος υπερκαταναλωτικού πνεύματος είναι η ανάγκη αυξημένης παραγωγής, έστω κι αν αυτή γίνεται εις βάρος της ποιότητας ζωής, αλλά και της μελλοντικής προοπτικής των ανθρώπων.

Συνάμα, η θεαματική αύξηση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες κατανάλωσης πρώτων υλών και τροφίμων. Προκύπτει, έτσι, μια δίχως προηγούμενο απαίτηση ενίσχυσης των καλλιεργειών, της κτηνοτροφίας, του πόσιμου ύδατος, αλλά και της βιομηχανικής παραγωγής· στοιχεία που συνθέτουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τις περιορισμένες δυνατότητες παροχής σημαντικών φυσικών πόρων.

Βασικός στόχος μας, εντούτοις, οφείλει να είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της ανθρώπινης υγείας κι η συνετή και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων. Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η ευαισθητοποίηση των πολιτών, ώστε μέσω των καταναλωτικών τους επιλογών και συνηθειών, να ενισχύσουν τις εταιρείες εκείνες που σέβονται το περιβάλλον και αντιστοίχως να απομακρυνθούν από τα προϊόντα εκείνα που το επιβαρύνουν.

       Αποτελεί, μάλιστα, αναγκαία συνειδητοποίηση πως προτεραιότητά μας είναι πλέον η πρόληψη των προβλημάτων κι όχι η εκ των υστέρων προσπάθεια αποκατάστασής τους. Υπ’ αυτή την έννοια κάθε πολίτης οφείλει να αντιληφθεί πως κάθε του επιλογή μπορεί να έχει ουσιώδη αντίκτυπο στο περιβάλλον.