Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

Alexander Bruckmann

Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

[Ραψωδία α΄ (στίχοι 1-25)]

Τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Τροίας
πάτησε το κάστρο το ιερό.
Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές,

κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν,
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του
τον γυρισμό. Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο επιθυμούσε,
να σώσει τους συντρόφους.
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα

νήπιοι και μωροί,  που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια
του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα.
Από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία,  κόρη του Δία,
και πες την και σ’ εμάς.
     Τότε λοιπόν οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τον άθλιον όλεθρο, όλοι τους ήσαν

σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ’ του πολέμου κι απ’ της θάλασσας τη μάχη.
Μόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός, του γυρισμού
και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια νεράιδα,
η Καλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολωτές σπηλιές της,
γιατί τον ήθελε δικό της.

Κι όταν, με του καιρού τ’ αλλάγματα, ο χρόνος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί
να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθάκη,
ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του.
Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι εκτός του Ποσειδώνα·
αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα,

προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα.

[Μετάφραση κειμένου: Δ. Ν. Μαρωνίτης]

Θέματα

1. Τι γνωρίζετε για την επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών και για τη διαίρεσή τους σε ραψωδίες;

Μονάδες 4

2. Ποιες πληροφορίες για τον ήρωα και για τις περιπέτειές του παρουσιάζονται στο πρώτο προοίμιο;  

Μονάδες 4

3.α. Να προσδιορίσετε το είδος του αφηγητή (πρωτοπρόσωπος, τριτοπρόσωπος) που αξιοποιείται στο δεύτερο προοίμιο και να εξηγήσετε ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός τέτοιου αφηγητή. Μονάδες 3

3.β. Να εντοπίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε τρεις μεταφορές και να σχολιάσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

4.α. Να παρουσιάσετε το χαρακτήρα του Οδυσσέα, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός μέσα από τις πληροφορίες του κειμένου.

Μονάδες 3

4.β. Ο ποιητής κάνει μια επίκληση στη Μούσα; Ποια είναι αυτή η επίκληση και σε τι αποσκοπεί;

Μονάδες 3

Ενδεικτικές Απαντήσεις

1. Επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών φαίνεται ότι έγινε στην Αθήνα κατά τον 6ο αι. π.X. (την εποχή μάλλον που κυβερνούσε την πόλη ο τύραννος Πεισίστρατος ή ο γιος του Ίππαρχος, το 560-510 π.X.), για να υποχρεώνονται οι ραψωδοί να απαγγέλλουν τα έπη στη γιορτή των Παναθηναίων με βάση το κείμενο της επίσημης, ας πούμε, έκδοσης και να αποφεύγονται έτσι παρεμβολές.

H Οδύσσεια αποτελείται από 12.110 στίχους, ενώ η Ιλιάδα από 15.693, και από τον 3ο αι. π.X. παρουσιάζονται χωρισμένες σε 24 ραψωδίες καθεμιά, στα μέρη δηλαδή που απαγγέλλονταν το ένα μετά το άλλο από τους ραψωδούς. Οι ραψωδίες διακρίνονται με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (τα μικρά η Οδύσσεια, α-ω, και τα μεγάλα η Iλιάδα, A-Ω) και με τίτλους ανάλογους με το περιεχόμενό τους.

2. Ο ποιητής ξεκινά μ’ ένα καίριο γνώρισμα της προσωπικότητας του Οδυσσέα, χαρακτηρίζοντάς τον «πολύτροπο». Ο Οδυσσέας ήταν, δηλαδή, ικανός να βρίσκει πολλούς τρόπους για ν’ αποφεύγει το κακό και να πετυχαίνει τον στόχο του. Έπειτα αναφέρεται στο γεγονός εκείνο που αποτελεί την αρχή των περιπετειών του⸱ την άλωση της Τροίας. Ο Οδυσσέας είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην άλωση (κυρίως με τον Δούρειο Ίππο) του κάστρου της Τροίας, το οποίο χαρακτηρίζεται ιερό, μιας και, σύμφωνα με το μύθο, το είχε χτίσει ο Ποσειδώνας. Αμέσως μετά από αυτή τη νικηφόρα διαδικασία ο Οδυσσέας θα βρεθεί να περιπλανιέται ως την άκρη του κόσμου, έχοντας την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά πολλές πολιτείες, αλλά και να μάθει τον τρόπο σκέψης και τις διαθέσεις πολλών ανθρώπων.

Η περιπλάνηση αυτή αποτελεί, ωστόσο, μια ακούσια κατάσταση, εφόσον ο Οδυσσέας επιθυμεί να επιστρέψει στην πατρίδα του, αναγκάζεται, ωστόσο, να βιώσει πολλές περιπέτειες στη θάλασσα και να ζήσει οδυνηρές εμπειρίες που τον σημάδεψαν ψυχολογικά. Ο Οδυσσέας, άλλωστε, είχε αναλάβει την ευθύνη όχι μόνο για τη δική του ζωή, αλλά και για την ασφαλή επιστροφή των συντρόφων του. Εντούτοις, όσο κι αν το θέλησε, όσο κι αν το προσπάθησε, δεν μπόρεσε να σώσει τους συντρόφους του, διότι εκείνοι υπέπεσαν σε δικά τους μεγάλα σφάλματα εξαιτίας της ανοησίας τους. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα καταλήγουν, αδιαφορώντας για τις συνέπειες, να φάνε τα βόδια του Ήλιου κι εκείνος τους τιμώρησε σκληρά, στερώντας τους τη δυνατότητα της επιστροφής στην πατρίδα τους.

3.α. Στο δεύτερο προοίμιο ο αφηγητής -η μούσα- είναι τριτοπρόσωπος παντογνώστης, χωρίς προσωπική συμμετοχή στα διηγούμενα γεγονότα. Ένας αφηγητής αυτού του είδους έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει κάθε πτυχή της ιστορίας που αφηγείται -είτε αφορά τα γεγονότα του παρελθόντος είτε όσα πρόκειται να συμβούν-, έχοντας παράλληλα απόλυτη γνώση της προσωπικότητας, των συναισθημάτων, αλλά και των σκέψεων -ακόμη και των πιο προσωπικών- των προσώπων της ιστορίας. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο αφηγητής αυτός μπορεί να παρουσιάσει με κάθε λεπτομέρεια οτιδήποτε αφορά την ιστορία που καλείται να αφηγηθεί.

3.β.  Μεταφορές:

- έζησε πάθη πολλά που τον σημάδεψαν: Με τη μεταφορά αυτή τονίζεται το κόστος που είχαν οι οδυνηρές εμπειρίες στον ψυχισμό του Οδυσσέα. Τόσο οι προσωπικές του περιπέτειες όσο κι η απώλεια των συντρόφων του αποτέλεσαν στοιχεία που πλήγωσαν σημαντικά τον ήρωα.

- τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα: Η μεταφορά αυτή παρουσιάζει με ενάργεια την αιφνίδια και βίαιη τιμωρία που επέβαλε ο Ήλιος στους συντρόφους του Οδυσσέα. Ειδικότερα, όπως μαθαίνουμε από τον Όμηρο, ο Δίας ύστερα από απαίτηση του Ήλιου, κεραυνοβόλησε το καράβι του Οδυσσέα καταστρέφοντάς το και σκοτώνοντας τους συντρόφους του.

- σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα: Με τη μεταφορά αυτή αισθητοποιείται η διάρκεια κι η σφοδρότητα της οργής του Ποσειδώνα, που ακολουθεί συνεχώς τον Οδυσσέα. Όπου κι αν βρίσκεται ο ήρωας νιώθει την απειλή του Ποσειδώνα αιωρείται γύρω του.

4.α. Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται ιδιαίτερα ευφυής και εφευρετικός -είναι αυτός που κατόρθωσε να αλώσει το κάστρο της Τροίας. Είναι, συνάμα, ένας άνθρωπος βαθιά αφοσιωμένος στις αξίες της φιλίας, της οικογένειας και της πατρίδας. Αγωνίζεται για τους συντρόφους του και βιώνει έντονα τον πόνο της νοσταλγίας τόσο για τη γυναίκα του όσο και για την πατρίδα του. Μέσα, μάλιστα, από το πλήθος των περιπετειών του θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον τρόπο σκέψης πολλών άλλων ανθρώπων, πλουτίζοντας σημαντικά το ήδη καλλιεργημένο πνεύμα του.

4.β. Ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να του πει την ιστορία του Οδυσσέα, υποδηλώνοντας έτσι ότι το έργο του οφείλεται στη γνώση που του παρέχει η θεά. Ο ποιητής θεωρεί σημαντικό να τονίσει πως συνθέτει το έργο του με την ενεργή συμμετοχή της θεάς, ώστε να διασφαλίσει εξαρχής τη θετική στάση των ακροατών/αναγνωστών. Το έργο του δεν είναι ένα απλό ανθρώπινο δημιούργημα, καθώς η σύνθεσή του βασίζεται στη θεϊκά παρεχόμενη γνώση.