Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 2 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Κωνσταντίνος Μάντης | Best Blogger Tips
Phil Koch

Αρχαία Ελληνικά Γ΄ Γυμνασίου: Ενότητα 2 (μετάφραση - συντακτική ανάλυση - ασκήσεις)

Θυσία για την πατρίδα

Α. Κείμενο

Σε περιόδους πολέμου οι Αθηναίοι πραγματοποιούσαν με δημόσια δαπάνη μεγαλοπρεπή τελετή προς τιμήν των νεκρών πολεμιστών. Επιστέγασμα της τελετής αυτής αποτελούσε η εκφώνηση του πιταφίου λόγου από επιφανή άνδρα της πόλης. Το απόσπασμα που θα μελετήσετε προέρχεται από τον πιτάφιο– που, πιθανόν, συντέθηκε από τον Λυσία– προς τιμήν των νεκρών του Κορινθιακού πολέμου.

στε προσήκει τούτους εδαιμονεστάτους γεσθαι, οτινες πρ μεγίστων κα καλλίστων κινδυνεύσαντες οτω τν βίον τελεύτησαν, οκ πιτρέψαντες περ ατν τ τύχ οδ’ ναμείναντες τν ατόματον θάνατον, λλ’ κλεξάμενοι τν κάλλιστον. Κα γάρ τοι γήρατοι μν ατν α μνμαι, ζηλωτα δ π πάντων νθρώπων α τιμαί· ο πενθονται μν δι τν φύσιν ς θνητοί, μνονται δ ς θάνατοι δι τν ρετήν. Κα γάρ τοι θάπτονται δημοσί, κα γνες τίθενται π’ ατος ώμης κα σοφίας κα πλούτου, ς ξίους ντας τος ν τ πολέμ τετελευτηκότας τας ατας τιμας κα τος θανάτους τιμσθαι. γ μν ον ατος κα μακαρίζω το θανάτου κα ζηλ, κα μόνοις τούτοις νθρώπων ομαι κρεττον εναι γενέσθαι, οτινες, πειδ θνητν σωμάτων τυχον, θάνατον μνήμην δι τν ρετν ατν κατέλιπον.

Λυσίας, πιτάφιος τος Κορινθίων βοηθος 79-81

Μετάφραση: Επομένως ταιριάζει να θεωρούμε πολύ ευτυχισμένους αυτούς οι οποίοι, αφού διακινδύνευσαν για τα πιο μεγάλα και τα πιο ωραία, πέθαναν μ’ αυτό τον τρόπο, χωρίς να εμπιστευτούν τους εαυτούς τους στην τύχη ούτε να περιμένουν τον φυσικό θάνατο, αλλά διαλέγοντας τον ωραιότερο θάνατο. Και γι’ αυτό βέβαια οι αναμνήσεις γι’ αυτούς θα είναι αγέραστες και οι τιμές αξιοζήλευτες απ’ όλους τους ανθρώπους· αυτοί πενθούνται βέβαια λόγω της φύσης τους ως θνητοί, υμνούνται όμως λόγω της γενναιότητάς τους ως αθάνατοι. Και γι’ αυτό βέβαια θάβονται με δημόσια φροντίδα και καθιερώνονται προς τιμήν τους αγώνες δύναμης, σοφίας και πλούτου, με την ιδέα ότι είναι άξιοι αυτοί που έχουν σκοτωθεί στον πόλεμο να τιμούνται με τις ίδιες τιμές με τους αθάνατους. Εγώ λοιπόν αυτούς και καλοτυχίζω για το θάνατό τους και τους ζηλεύω, και νομίζω ότι μόνο αυτοί από τους ανθρώπους άξιζαν περισσότερο να ζήσουν, οι οποίοι, αφού είχαν σώματα θνητά, άφησαν πίσω λόγω της γενναιότητάς τους αθάνατη μνήμη.     

Ερμηνευτικά σχόλια

Στον Κορινθιακό πόλεμο (395-387 π.Χ.) αναμετρήθηκαν οι Σπαρτιάτες, οι Φωκείς και οι Ορχομένιοι από τη μια πλευρά και ο συνασπισμός Αθηναίων, Θηβαίων, Κορινθίων, Αργείων από την άλλη. Ο πόλεμος ίσως να υποκινήθηκε από τον Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη, γιατί ο βασιλιάς των Σπαρτιατών Αγησίλαος, που βρισκόταν με τον στρατό του στη Μ. Ασία, σημείωνε απανωτές νίκες εναντίον των Περσών. Η Σπάρτη αναγκάστηκε να ανακαλέσει τον Αγησίλαο στην Ελλάδα, γιατί δεν υπήρχε άλλος στρατηγός ικανός να αντιμετωπίσει τους εχθρούς της. Πράγματι, ο Αγησίλαος το 394 π.Χ. νίκησε στην Κορώνεια τον αντίπαλο συνασπισμό. Ο πόλεμος συνεχίστηκε με μειωμένη ένταση μέχρι το 387 π.Χ., και το 386 π.Χ. υπογράφτηκε η Ανταλκίδειος ειρήνη.

πρ μεγίστων κα καλλίστων: Τα μέγιστα και ευγενέστερα ιδανικά, για τα οποία έπεσαν οι ένδοξοι νεκροί της πόλης, είναι το μεγαλείο και η τιμή της πατρίδας, που εμπνέουν διαχρονικά τους πολεμιστές στα πεδία των μαχών.

γνες τίθενται π’ ατος ώμης κα σοφίας κα πλούτου: Εκτός από τις επικήδειες τελετές και την εκφώνηση του πιταφίου, η πολιτεία διοργάνωνε προς τιμήν των νεκρών αγώνες αθλητικούς, μουσικούς (δηλ. μουσικής και ποίησης) και ιππικούς· οι τελευταίοι ιδιαίτερα έδιναν την ευκαιρία στους ευπορότερους να επιδείξουν τον πλούτο τους. Η συνήθεια να τελούνται αθλητικοί αγώνες προς τιμήν νεκρών επιφανών πολεμιστών είναι πολύ παλιά· τη συναντάμε ήδη στην λιάδα κατά την ταφή του Πατρόκλου.

Ερωτήσεις

1. Ποιοι αξίζουν, σύμφωνα με το κείμενο, να θεωρούνται πραγματικά ευδαίμονες και γιατί;

Ο Λυσίας θεωρεί πραγματικά ευδαίμονες εκείνους οι οποίοι έφτασαν στο τέλος της ζωής τους δίνοντας αγώνες για τα σπουδαιότερα και τα ωραιότερα ιδανικά· εκείνους οι οποίοι δεν παρέμειναν αμέτοχοι περιμένοντας το φυσικό θάνατο· εκείνους που δεν άφησαν την πορεία της ζωής τους να κριθεί από κάποιο τυχαίο γεγονός. Πρόκειται για τους ανθρώπους που προτίμησαν να πολεμήσουν για το καλό της πατρίδας τους και πέθαναν τελικά στο πεδίο της μάχης προσφέροντας τη ζωή τους ως ύψιστη θυσία στην πατρίδα και στους συμπολίτες τους. Οι άνθρωποι αυτοί πεθαίνουν γνωρίζοντας μια διαρκή και ακατάλυτη δόξα, καθώς αντί να σκεφτούν τον εαυτό τους και να αποφύγουν το χρέος τους απέναντι στην πατρίδα, επέλεξαν να πολεμήσουν μέχρι τέλους για τα ιδανικά τους, για το μεγαλείο και την τιμή της πατρίδας.

2. Για ποιους λόγους οι νεκροί πολεμιστές της πόλης θεωρούνται άξιοι ιδιαίτερων τιμών;

Ο Λυσίας τονίζει εμφατικά πως οι νεκροί πολεμιστές της πόλης κατόρθωσαν κάτι το ιδιαίτερα ξεχωριστό, καθώς αν και ήταν θνητοί άνθρωποι, κατάφεραν με τη γενναιότητά τους να κληροδοτήσουν στις επόμενες γενιές ένα παράδειγμα ήθους και αρετής που θα παραμείνει αθάνατο. Οι πολεμιστές αυτοί ξεπερνώντας όλους τους περιορισμούς που τους έθετε η θνητή τους φύση, ξεπερνώντας το φόβο και την έμφυτη αγάπη για τη ζωή επέλεξαν αυτοβούλως να θυσιαστούν υπερασπιζόμενοι την τιμή της πατρίδας τους. Έτσι, η γενναιότητα, η διάθεση αυτοθυσίας και η φιλοπατρία τους συνιστούν στοιχεία που τους καθιστούν άξιους ιδιαίτερων τιμών από τους συμπολίτες τους.

3. ο πενθονται μν δι τν φύσιν ς θνητοί, μνονται δ ς θάνατοι δι τν ρετήν: Να σχολιάσετε τη χρήση του σχήματος της αντίθεσης στο απόσπασμα.

Στη φράση αυτή παρατηρούμε μια αξιοθαύμαστη σύνδεση αντίθετων εννοιών, η οποία μάλιστα αποτελεί και την ουσία ολόκληρου του αποσπάσματος. Από τη μία αναφέρεται η φύσις, που με τους αδήριτους νόμους της είναι κοινή για όλους, και από την άλλη η ρετή, που διαφοροποιεί τους ανθρώπους. Η ρετή είναι ακριβώς αυτή που αναιρεί τη φυσική αντίθεση θνητός - θάνατος και μετατρέπει το πένθος σε ύμνο. Πρόκειται, λοιπόν, για τριπλή αντίθεση, της οποίας οι όροι συμπλέκονται σε ένα αδιάσπαστο σύνολο.

4. Σε ποιες περιπτώσεις και με ποιες εκδηλώσεις τιμώνται στις μέρες μας όσοι θυσιάζονται για την πατρίδα; Ποιες ομοιότητες και διαφορές διακρίνετε σε σχέση με όσα αναφέρονται στο κείμενο;

Για όσους θυσίασαν τη ζωή τους ή έχουν προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στην πατρίδα, η ταφή «δημοσία δαπάνη» και οι πάνδημες τελετές, καθώς και ο χαρακτηρισμός «αθάνατος», είναι τιμές που αποδίδονται και σήμερα. Στις μέρες μας είναι σύνηθες να τελούνται εορταστικές εκδηλώσεις που συνοδεύονται από κατάθεση στεφάνων, καθώς και από στρατιωτικές και μαθητικές παρελάσεις κατά τις εθνικές επετείους. Δεν έχουμε, ωστόσο, διατηρήσει τη συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να τιμούνται οι ένδοξοι νεκροί με τη διοργάνωση αθλητικών και μουσικών αγώνων.

Συντακτική ανάλυση

στε προσήκει τούτους εδαιμονεστάτους γεσθαι: Κύρια πρόταση
προσήκει: Ρήμα (απρόσωπο). γεσθαι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται το μς (ετεροπροσωπία). τούτους: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. εδαιμονεστάτους: Κατηγορούμενο στο τούτους.

οτινες πρ μεγίστων κα καλλίστων κινδυνεύσαντες οτω τν βίον τελεύτησαν, οκ πιτρέψαντες περ ατν τ τύχ οδ’ ναμείναντες τν ατόματον θάνατον, λλ’ κλεξάμενοι τν κάλλιστον: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο τούτους (εναλλακτικά: αναφορική αιτιολογική πρόταση)
τελεύτησαν: Ρήμα. οτινες: Υποκείμενο. τν βίον: Αντικείμενο του ρήματος. κινδυνεύσαντες: Χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. πρ μεγίστων κα καλλίστων: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της υπεράσπισης. οτω: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. πιτρέψαντες - ναμείναντες - κλεξάμενοι: Τροπικές μετοχές συνημμένες στο υποκείμενο του ρήματος. τ τύχ: Αντικείμενο της μετοχής πιτρέψαντες. περ ατν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς. θάνατον: Αντικείμενο στη μετοχή ναμείναντες. τν ατόματον: Επιθετικός προσδιορισμός στο θάνατον. τν κάλλιστον: Αντικείμενο στη μετοχή κλεξάμενοι.

Κα γάρ τοι γήρατοι μν ατν α μνμαι, ζηλωτα δ π πάντων νθρώπων α τιμαί: Κύρια πρόταση
Ως ρήμα εννοείται το εσί ή το σονται. α μνμαι / α τιμαί: Υποκείμενα του ρήματος. γήρατοι: Κατηγορούμενο στο α μνμαι. ζηλωτα: Κατηγορούμενο στο α τιμαί. ατν: Γενική αντικειμενική στο α μνμαι. π νθρώπων: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου. πάντων: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο νθρώπων.

ο πενθονται μν δι τν φύσιν ς θνητοί: Κύρια πρόταση
πενθονται: Ρήμα. ο: Υποκείμενο. θνητοί: Κατηγορούμενο. δι τν φύσιν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας.

μνονται δ ς θάνατοι δι τν ρετήν: Κύρια πρόταση
μνονται: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ο. θάνατοι: Κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος. δι τν ρετήν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας.

Κα γάρ τοι θάπτονται δημοσί: Κύρια πρόταση
θάπτονται: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το οτοι. δημοσί: Δοτική του τρόπου.

κα γνες τίθενται π’ ατος ώμης κα σοφίας κα πλούτου, ς ξίους ντας τος ν τ πολέμ τετελευτηκότας τας ατας τιμας κα τος θανάτους τιμσθαι: Κύρια πρόταση
τίθενται: Ρήμα. γνες: Υποκείμενο. π’ ατος: Εμπρόθετος προσδιορισμός της τιμής. ώμης κα σοφίας κα πλούτου: Γενικές αντικειμενικές από το γνες. ς ντας: Αιτιολογική μετοχή, υποκειμενικής αιτιολογίας. τος τετελευτηκότας: Επιθετική μετοχή ως υποκείμενο της μετοχής ντας. τος θανάτους: Υποκείμενο στη μετοχή ντας. ξίους: Κατηγορούμενο στα υποκείμενα της μετοχής ντας. τιμσθαι: Απαρέμφατο της αναφοράς μέσω του επιθέτου ξίους. Ως υποκείμενα του απαρεμφάτου τίθενται τα τος τετελευτηκότας - τος θανάτους. τιμας: Δοτική του μέσου. τας ατας: Επιθετικός προσδιορισμός στο τιμας. τος ν τ πολέμ: Επιθετικός προσδιορισμός στο τετελευτηκότας. ν τ πολέμ: Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου (χρονική διάρκεια).

γ μν ον ατος κα μακαρίζω το θανάτου: Κύρια πρόταση
μακαρίζω: Ρήμα. γ: Υποκείμενο. ατος: Αντικείμενο. το θανάτου: Γενική της αιτίας.

κα ζηλ: Κύρια πρόταση
ζηλ: Ρήμα. Ως υποκείμενο του ρήματος εννοείται το γ και ως αντικείμενο το ατος.

κα μόνοις τούτοις νθρώπων ομαι κρεττον εναι γενέσθαι: Κύρια πρόταση
ομαι: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το γώ. κρεττον εναι: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο ρήματος (πρόκειται για απρόσωπη έκφραση). γενέσθαι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης. τούτοις: Δοτική προσωπική στην απρόσωπη έκφραση. μόνοις: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τούτοις. νθρώπων: Γενική διαιρετική.

οτινες θάνατον μνήμην δι τν ρετν ατν κατέλιπον: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο μόνοις τούτοις
κατέλιπον: Ρήμα. οτινες: Υποκείμενο ρήματος. μνήμην: Αντικείμενο ρήματος. θάνατον: Επιθετικός προσδιορισμός στο μνήμην. δι τν ρετν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας. ατν: Γενική κτητική.

πειδ θνητν σωμάτων τυχον: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση
τυχον: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το οτοι. σωμάτων: Αντικείμενο ρήματος. θνητν: Επιθετικός προσδιορισμός στο σωμάτων.

Β. Λεξιλογικά – Ετυμολογικά

Στις Ενότητες 2-6, με αφορμή το λεξιλόγιο κάθε Ενότητας, θα επαναλάβετε τα κεφάλαια της παραγωγής στην α.ε. τα οποία διδαχθήκατε στην Α΄ Γυμνασίου.

Να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη με τις κατάλληλες λέξεις της α.ε. και να γράψετε στην τέταρτη στήλη, όπου χρειάζεται, τι δηλώνουν:

Ουσιαστικά παράγωγα από ρήματα

πρωτότυπη  λέξη  παραγωγική κατάληξη   παράγωγη λέξη    δηλώνει:
γίγνομαι
(θ. γεν-)                      -εύς                                    γον-εύς    πρόσωπο που ενεργεί
                                     -σις                                   γένεσις         ενέργεια
γέομαι,γομαι       -της                                   γέτης       πρόσωπο που ενεργεί
                                     -μών                                  γεμών      πρόσωπο που ενεργεί
θάπτω                           -ή                                     ταφ-ή           ενέργεια           
τίθημι (θ. θε-)           -σις                                    θέσις            κατάσταση        
τιμάω, τιμ                 -της                                  τιμη-τής    πρόσωπο που ενεργεί    
                                         -σις                                τίμησις          ενέργεια                                               
                                     -μα                                    το τίμημα   αποτέλεσμα ενέργειας
τρέπω
(θ. τροπ-)                      -ή                                     τροπή           ενέργεια            
                                       -ος                                     τρόπος          ενέργεια         
τυγχάνω (θ. τυχ-)         -η                                    τύχη              κατάσταση
φύω                               -σις                                  φύσις            κατάσταση      

Ασκήσεις

1. Να γράψετε ουσιαστικά της α.ε. παράγωγα των ρ. μένω, κλέγω και ποι και να τα εντάξετε σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώνουν.

μένω: μονή (τόπος)
κλέγω: κλογή (ενέργεια), κλογεύς (πρόσωπο που ενεργεί)
ποι: ποιητής (πρόσωπο που ενεργεί), ποίησις (ενέργεια), ποίημα (αποτέλεσμα ενέργειας)

2. Να σχηματίσετε σύνθετα της α.ε. με τις λέξεις που δίνονται:

ατός + τέλος =  ατοτελής                    
ατός + χείρ =  ατόχειρ            
ατός + σχέδιος = ατοσχέδιος               
ατός + ράω, ρ (θ. μέλλ. π-) = ατόπτης 
(πβ. ν.ε.: ο αυτόπτης μάρτυρας)

3. Για καθένα από τα παρακάτω ουσιαστικά της ν.ε. να βρείτε έναν ετυμολογικά συγγενή ρηματικό τύπο από το κείμενο της Ενότητας:

θήκη: τίθενται
κατάλοιπο: κατέλιπον
δυστυχία: τύχ, τυχον
επιτροπή: πιτρέψαντες
γενεά: γενέσθαι
ουσία: ντας, εναι
κατάλογος: κλεξάμενοι
ενταφιασμός: θάπτονται

4. Να γράψετε ουσιαστικά και επίθετα της ν.ε. ομόρριζα των ρημάτων που δίνονται:

ρήμα                                         ουσιαστικό                   επίθετο
προστίθημι (= προσθέτω)     πρόσθεση                      πρόσθετος, προσθετικός
παρατίθημι (= παραθέτω)     παράθεση                      παραθετικός
νατρέπω                                 ανατροπή                    ανατρεπτικός, ανατρέψιμος
ποτιμάω, -                            υποτίμηση                        υποτιμητικός
κλέγω                                       εκλογή                              εκλεκτός
πάρειμι                                     παρουσία                          παροντικός

Γ1. Γραμματική

Παραθετικά επιθέτων και επιρρημάτων

Στην πρώτη περίοδο του κειμένου της Ενότητας συναντάμε τους παρακάτω τύπους υπερθετικού βαθμού επιθέτων: εδαιμονεστάτους, μεγίστων, καλλίστων και κάλλιστον.

Όπως και στη ν.ε., οι βαθμοί των επιθέτων και των επιρρημάτων είναι: ο θετικός, ο συγκριτικός και ο υπερθετικός.
Οι δύο τελευταίοι βαθμοί αποτελούν τα παραθετικά των επιθέτων και επιρρημάτων. Ο σχηματισμός τους είναι μονολεκτικός και περιφραστικός:

Ι. Παραθετικά επιθέτων

Α. Ομαλά παραθετικά
Η επιλογή μεταξύ -ο- και -ω- για τις καταλήξεις των παραθετικών των δευτερόκλιτων επιθέτων εξαρτάται από το εάν η παραλήγουσα του επιθέτου στο θετικό βαθμό είναι μακρά ή βραχεία. Συγκεκριμένα:
Εάν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι μακρά (π.χ. ξηρός), στα παραθετικά του επιθέτου χρησιμοποιείται -ο- (ξηρότερος, ξηρότατος).

Εάν η παραλήγουσα του επιθέτου είναι βραχεία (π.χ. σοφός), στα παραθετικά του επιθέτου χρησιμοποιείται -ω- (σοφώτερος, σοφώτατος).

Ειδική περίπτωση αποτελεί η «θέσει μακρά» παραλήγουσα. Ως θέσει μακρά λογίζεται οποιαδήποτε συλλαβή –ανεξαρτήτως του φωνήεντος που περιέχει– εφόσον ακολουθείται από δύο ή περισσότερα σύμφωνα ή από διπλό σύμφωνο (π.χ. σεμνός, σεμνότερος, σεμνότατος).

Προκειμένου να σχηματίσουμε τα παραθετικά ενός επιθέτου που στην παραλήγουσα του θετικού βαθμού παρουσιάζει δίχρονο φωνήεν (α, ι, υ), πρέπει να γνωρίζουμε ποια δευτερόκλιτα επίθετα έχουν το φωνήεν της παραλήγουσας μακρό και ποια βραχύ.
Έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας μακρό τα επίθετα:

- νιαρός, σχυρός, ψιλός, φλύαρος, προς και λιτός, π.χ. νιαρότερος, νιαρότατος.   

- που είναι σύνθετα με β΄ συνθετικό τα ουσιαστικά λύπη, κίνδυνος, ψυχή, θυμός, τιμή, νίκη και κρος, π.χ. εψυχότερος, εψυχότατος.

Έχουν το δίχρονο της παραλήγουσας βραχύ τα επίθετα που λήγουν σε:

-ιος, -ικος, -ιμος, -ινος, π.χ. δόκιμος δοκιμώτερος, δοκιμώτατος.   

-ακος, -αλος, -αμος, -ανος, -ατος, π.χ. δυνατός δυνατώτερος, δυνατώτατος.    

-αρος, -υρος, -χος, π.χ. συχος συχώτερος, συχώτατος.

Ο πίνακας που ακολουθεί περιλαμβάνει τα πλέον εύχρηστα επίθετα που σχηματίζουν ανώμαλα παραθετικά:

θετικός                       συγκριτικός                         υπερθετικός
γαθός                      , μείνων, τ μεινον          ριστος, -η, -ον
                                   , βελτίων, τ βέλτιον           βέλτιστος, -η, -ον
                                   , κρείττων, τ κρεττον       κράτιστος, -η, -ον
                                   , λων, τ λον                    λστος, -η, -ον
κακός                        , κακίων, τ κάκιον             κάκιστος, -η, -ον
                                   , χείρων, τ χερον               χείριστος, -η, -ον
καλός                        , καλλίων, τ κάλλιον         κάλλιστος, -η, -ον
μέγας                         , μείζων, τ μεζον              μέγιστος, -η, -ον
μικρός                       , λάττων, τ λαττον          λάχιστος, -η, -ον
λίγος                        , μείων, τ μεον                   λίγιστος, -η, -ον
πολύς                        , πλείων, τ πλέον                 πλεστος, -η, -ον

Ο συγκριτικός βαθμός των επιθέτων που σχηματίζουν ανώμαλα παραθετικά κλίνεται όπως το δικατάληκτο τριτόκλιτο επίθετο / σώφρων, τ σφρον.

ενικός αριθμός                             

          αρσενικό - θηλυκό                   ουδέτερο          
ον.     / βελτίων                                   τ βέλτιον           
γεν.   τος βελτίονος                        το βελτίονος
δοτ.   τ βελτίονι                              τ βελτίονι         
αιτ.    τόν/τν βελτίονα, βελτίω           τ βέλτιον
κλ.    () βέλτιον                                     () βέλτιον
           
πληθυντικός αριθμός

αρσενικό - θηλυκό                               ουδέτερο
ο βελτίονες, βελτίους                        τ βελτίονα, βελτίω
τν βελτιόνων                                           τν βελτιόνων
τος/τας βελτίοσι                                     τος βελτίοσι
τούς/τς βελτίονας, βελτίους                  τ βελτίονα, βελτίω
() βελτίονες, βελτίους                             () βελτίονα, βελτίω

Γ. Περιφραστικοί τύποι παραθετικών

Όλα τα επίθετα (και τα επιρρήματα) μπορούν να σχηματίσουν και περιφραστικά παραθετικά ως εξής:

Συγκριτικός: μλλον + θετικός βαθμός επιθέτου
Υπερθετικός: μάλιστα + θετικός βαθμός επιθέτου
π.χ. εδαίμων, μλλον εδαίμων, μάλιστα εδαίμων

Δ. Επίθετα που δε σχηματίζουν παραθετικά

Δε σχηματίζουν παραθετικά τα επίθετα που σημαίνουν: ύλη (π.χ. λίθινος), τόπο (π.χ. θαλάσσιος), χρόνο (π.χ. νιαύσιος = ετήσιος), μέτρο (π.χ. πηχυαος), συγγένεια ή καταγωγή (π.χ. πατρικός), μόνιμη κατάσταση (π.χ. θνητός, θάνατος).

Β. Ανώμαλα

Τα πιο εύχρηστα ανώμαλα παραθετικά επιρρημάτων είναι τα εξής:

θετικός   συγκριτικός                         υπερθετικός
ε            μεινον, βέλτιον, κρεττον      ριστα, βέλτιστα, κράτιστα
κακς     χερον, κάκιον                          χείριστα, κάκιστα
καλς      κάλλιον                                     κάλλιστα
μάλα       μλλον                                        μάλιστα
λίγον     μεον, λαττον, ττον               λίγιστα, λάχιστα, κιστα
πολύ       πλέον                                         πλεστον, πλεστα

Γ2. Σύνταξη

Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί – Χρήσεις των πλάγιων πτώσεων

Στην προηγούμενη τάξη διδαχθήκατε γενικά τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών και τους εμπρόθετους επιρρηματικούς προσδιορισμούς.

Ποιες μετοχές του κειμένου της Ενότητας έχουν επιρρηματική σημασία;

κινδυνεύσαντες: Χρονική μετοχή
πιτρέψαντες - ναμείναντες - κλεξάμενοι: Τροπικές μετοχές
ς ντας: Αιτιολογική μετοχή

- Στην ακόλουθη φράση να εντοπίσετε το επίρρημα και να βρείτε τι δηλώνει: οτω τν βίον τελεύτησαν.
οτω = επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου

Στο κείμενο της Ενότητας συναντήσατε:

τη δοτική δημοσί, που δηλώνει την επιρρηματική σχέση του τρόπου και προσδιορίζει το ρήμα θάπτονται,
τη δοτική τας τιμας, που δηλώνει την επιρρηματική σχέση του τρόπου και προσδιορίζει το απαρέμφατο τιμσθαι, και
τη γενική το θανάτου, που δηλώνει την επιρρηματική σχέση της αιτίας και προσδιορίζει το ρήμα μακαρίζω.
Μερικές από τις πιο συνηθισμένες επιρρηματικές χρήσεις των πλάγιων πτώσεων είναι οι ακόλουθες:

τόπος  γεν.: Ατο (= εκεί) κοιμήθη.
             δοτ.: Ο θηναοι μόνοι Μαραθνι πρ τς λευθερίας προυκινδύνευσαν.
             αιτ.: Πορεύεται τριάκοντα σταδίους.

χρόνος   γεν.: κείνης τς νυκτς οδες κοιμήθη.
             δοτ.: Τ στεραί τς μάχης φίκοντο (= έφτασαν την επομένη της μάχης).
             αιτ.: κε μειναν μέρας τρες.
αιτία  γεν.: Ζηλ σε το πλούτου.
             δοτ.: Ο γεραίτεροι τας τν νέων τιμας γάλλονται.
             αιτ.: Τί τατα μ’ νις οδν φελουμένη; (= γιατί με στενοχωρείς...)
αναφορά  γεν.: Τί δ ππων οει;
                          Επ δέ μοι πατρός.
                 δοτ.: Γνώμ τν λλων προέχομεν (= υπερέχουμε από τους άλλους στην κρίση).
                 αιτ.: Διαφέρομεν λλήλων τν φύσιν.
ποσό  γεν.: γρς βδομήκοντα μνν πράθη (= πουλήθηκε).
            δοτ.: Πολλ κρεττόν στιν μφανς φίλος χρυσς φανής.
            αιτ.: γκρατς δ τς πόλεως τ πολλ τ πλθός στιν.
τρόπος          δοτ.: Δημοσί το θηρν πιμέλονται.
             αιτ.: Τοτον τν τρόπον σύμμαχοι λλήλοις γένοντο.

Ασκήσεις

1. Να γράψετε τους τύπους των επιθέτων που ζητούνται στις παρενθέσεις:

συνήθης (ονομ. πληθ. ουδ. συγκρ.) = συνηθέστερα     
εδαίμων (αιτ. εν. ουδ. υπερθ.) = εδαιμονέστατον    
σαφής (δοτ. εν. αρσ. υπερθ.) = σαφεστάτ       
ψηλός (ονομ. πληθ. θηλ. συγκρ.) = ψηλότεραι
λεήμων (αιτ. πληθ. αρσ. συγκρ.) = λεημονεστέρους

2. Να μεταφέρετε τα επίθετα στον συγκριτικό βαθμό στο γένος, στον αριθμό και στην πτώση όπου βρίσκονται:
βέβαιον (αρσ.), ξιοι, δεινούς, φθόνων (ουδ.), νέαν.

βέβαιον (αρσ.): βεβαιότερον
ξιοι: ξιώτεροι
δεινούς: δεινοτέρους
φθόνων (ουδ.): φθονωτέρων
νέαν: νεωτέραν

3. Να συμπληρώσετε τις φράσεις με τους κατάλληλους τύπους συγκριτικού και υπερθετικού βαθμού:
                       Συγκριτικός           Υπερθετικός
το (καλός)   καλλίονος                καλλίστου       νεανίου
τ (μεγάλη)   μείζωνι                    μεγίστη             λπίδι
τν (κακός)   κακίονα ή κακίω     κάκιστον        διδάσκαλον
ο (πολύς)      πλείονες ή πλείους    πλεστοι       πολται
τς (λίγη)     μείονας ή μείους       λιγίστας       τιμάς

4. Να βρείτε τις πλάγιες πτώσεις που λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί και να δηλώσετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν:

α. μν μήτηρ πλθε, Κρος δ κατέμενε κα ατο τρέφετο.
ατο = γενική τόπου στο τρέφετο

β. κτ δ τει Σαμίοις κα Μιλησίοις πόλεμος γένετο περ Πριήνην.
τει = δοτική χρόνου στο γένετο

γ. Τοσαύτ σπουδ κα προθυμί τότ’ χώρουν.
σπουδ / προθυμί = δοτικές τρόπου στο χώρουν

δ. Τί (= γιατί) τηνικάδε φξαι (= έχεις έρθει τόσο νωρίς), Κρίτων;
Τί = αιτιατική αιτίας στο φξαι

5. Να βρείτε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς των παρακάτω προτάσεων και να δηλώσετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν:

α. Προστάται μες βδομήκοντα τη κα τρία τν λλήνων γένεσθε.
τη = αιτιατική χρόνου στο γένεσθε

β. κτσις πιστν φίλων στν οδαμς σν τ βί, λλ μλλον σν τ εεργεσί.
οδαμς = επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο στν
σν τ βί / σν τ εεργεσί = εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί του τρόπου στο στν
μλλον = επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο στν

γ. Παρ ταύτην τν πόλιν ν πυραμς λιθίνη, τ μν ερος νς πλέθρου, τ δ ψος δύο πλέθρων.
παρά τήν πόλιν = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του τόπου (πλησίον) στο ν
ερος / ψος = αιτιατικές αναφοράς στο ν

δ. κούσαντες τατα ο φοροι πεμψαν πρς Δερκυλίδαν, κα κέλευον ατν διαβαίνειν σν τ στρατεύματι π Καρίαν.
κούσαντες = επιρρηματική χρονική μετοχή ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο πεμψαν
πρς Δερκυλίδαν = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου (κατεύθυνση σε πρόσωπο) στο πεμψαν
σν τ στρατεύματι = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της συνοδείας στο διαβαίνειν
π Καρίαν = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός τόπου (κατεύθυνση) στο διαβαίνειν

ε. ν τ ατ θέρει μετ τν Λέσβου λωσιν θηναοι Νικίου στρατηγοντος στράτευσαν π Μιναν τν νσον.
ν τ θέρει / μετ τν λωσιν = εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί χρόνου στο στράτευσαν
π Μιναν = εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός εχθρικής διάθεσης στο στράτευσαν


0 σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...