Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Το δράμα της λήψης αποφάσεων» [Κριτήριο]

 Todd Klassy

Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: «Το δράμα της λήψης αποφάσεων» [Κριτήριο]

Κείμενο I: Το δράμα της λήψης αποφάσεων
 
     Κάθε χρόνο εκατομμύρια νέοι πρέπει να αποφασίσουν τι θα σπουδάσουν στο πανεπιστήμιο. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική και πολύ δύσκολη απόφαση. Δέχεσαι πιέσεις από τους γονείς, τους φίλους και τους καθηγητές σου, οι οποίοι έχουν διαφορετικές απόψεις και συμφέροντα. Έχεις επίσης να αντιμετωπίσεις τους φόβους και τις φαντασιώσεις σου. Η κρίση σου συσκοτίζεται και χειραγωγείται από χολιγουντιανές ταινίες, μυθιστορήματα της σειράς και εκλεπτυσμένες διαφημιστικές καμπάνιες. Είναι πολύ δύσκολο να κάνεις μια σωστή επιλογή γιατί δεν ξέρεις τι χρειάζεται για να πετύχεις σε κάθε επάγγελμα και δεν είναι σίγουρο πως έχεις μια ρεαλιστική εικόνα για τις δυνάμεις και τις αδυναμίες σου. Τι χρειάζεται για να πετύχεις ως δικηγόρος; Πώς λειτουργώ υπό πίεση; Είμαι καλός στην ομαδική δουλειά;
     Μια φοιτήτρια μπορεί να πάει στη νομική επειδή έχει ανακριβή εικόνα για τις ικανότητές της και μια ακόμα πιο στρεβλή άποψη για την πραγματική δουλειά του δικηγόρου (δεν εκφωνείς δραματικούς λόγους και φωνάζεις όλη μέρα «Ένσταση, κύριε πρόεδρε!»). Στο μεταξύ, η φίλη της αποφασίζει να εκπληρώσει το παιδικό της όνειρο και να κάνει σπουδές επαγγελματικού χορού, παρότι δεν έχει την απαραίτητη σωματοδομή και πειθαρχία. Χρόνια αργότερα μετανιώνουν κι οι δυο πικρά για τις επιλογές τους. Στο μέλλον θα μπορούμε να βασιζόμαστε στην Google για τέτοιου είδους επιλογές. Η Google θα μπορεί να μου πει ότι θα έχανα το χρόνο μου στη νομική ή στη σχολή μπαλέτου – αλλά ότι θα γινόμουν ένας θαυμάσιος (και πολύ ευτυχισμένος) ψυχολόγος ή υδραυλικός.
     Όταν η τεχνητή νοημοσύνη θα αρχίσει να παίρνει καλύτερες αποφάσεις για τη σταδιοδρομία και ίσως και για τις σχέσεις μας, η αντίληψή μας για την ανθρωπότητα και για τη ζωή αναγκαστικά θα αλλάξει. Οι άνθρωποι σκέφτονται τη ζωή σαν ένα δράμα που αφορά τη λήψη αποφάσεων. Η φιλελεύθερη δημοκρατία και ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς βλέπουν το άτομο σαν έναν αυτόνομο φορέα που κάνει διαρκώς επιλογές σχετικά με τον κόσμο. Τα έργα τέχνης -είτε πρόκειται για θεατρικά του Σαίξπηρ, μυθιστορήματα της Τζέιν Όστεν ή φτηνιάρικες κωμωδίες του Χόλιγουντ- συνήθως περιστρέφονται γύρω από κάποια κρίσιμη απόφαση που πρέπει να πάρει ο ήρωας. Να ζει κανείς ή να μη ζει; Να παντρευτώ τον κ. Κόλινς ή τον κ. Ντάρσι;
     Τι θα απογίνει αυτή η άποψη για τη ζωή καθώς θα βασιζόμαστε για τις επιλογές μας όλο και περισσότερο στην τεχνητή νοημοσύνη; Για την ώρα εμπιστευόμαστε το Netflix για να μας προτείνει ταινίες και τους Χάρτες Google για να διαλέξουν αν θα στρίψουμε δεξιά ή αριστερά. Όταν όμως θα αρχίσουμε να βασιζόμαστε στην τεχνητή νοημοσύνη για να αποφασίσουμε τι θα σπουδάσουμε, πού θα εργαστούμε και ποιον να παντρευτούμε, η ανθρώπινη ζωή θα πάψει να είναι ένα δράμα αποφάσεων. Οι δημοκρατικές εκλογές και οι ελεύθερες αγορές δεν θα έχουν πια πολύ νόημα. Το ίδιο και οι θρησκείες και τα έργα τέχνης. Φανταστείτε την Άννα Καρένινα να βγάζει το κινητό της και να ρωτάει τον αλγόριθμο του Facebook αν πρέπει να μείνει παντρεμένη με τον Καρένιν ή να κλεφτεί με τον γοητευτικό κόμη Βρόνσκι.
     Καθώς η αυθεντία θα περνάει από τους ανθρώπους στους αλγόριθμους μπορεί να πάψουμε να βλέπουμε τον κόσμο σαν πεδίο αυτόνομων ατόμων που αγωνίζονται να κάνουν τις σωστές επιλογές.
 
Yuval Noah Harari, 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια
 
Κείμενο II: Η ποίηση και η ζωή
 
Δεν τελειώνει η ποίηση, όπως
κι ο ουρανός δεν τελειώνει, οι ανταύγειες της ζωής
διατηρούνε το σχήμα της μέσα στην ποίηση. Όσο
θα πηγαίνει και θα ‘ρχεται η θάλασσα, όσο
θα γεννιούνται λουλούδια και χρώματα, όσο
θα δίνουν οι άνθρωποι ο ένας στον άλλο το χέρι τους,
θα υπάρχει και η ποίηση. Η ποίηση γεννιέται
μαζί με τα πράγματα, μαζί με τον έρωτα,
μαζί με τον πόνο. Παραδείγματος χάρη,
πολλών μου σελίδων η ποίηση γεννήθηκε μαζί με τα μάτια σου.
 
Νικηφόρος Βρεττάκος «Οδοιπορία», Τόμος Β΄
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του Κειμένου I.
Μονάδες 15
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να αξιολογήσετε:
α. την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητα του τίτλου του Κειμένου I (μονάδες 5)
β. τη σχέση του τίτλου αυτού με το θέμα του κειμένου και τη θέση που φαίνεται να παίρνει για αυτό ο αρθρογράφος. (μονάδες 10)
Μονάδες 15
 
Β2.
Να εξηγήσετε σε τι αποσκοπεί η εναλλαγή εγκλίσεων στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου του Κειμένου I.
Μονάδες 15
 
Β3.
Πώς τεκμηριώνει ο συγγραφέας (Κείμενο I) στην 4η παράγραφο τη διαπίστωσή του πως η ζωή: «θα πάψει να είναι ένα δράμα αποφάσεων». Θεωρείτε την τεκμηρίωσή του πειστική;
Μονάδες 10
 
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του ποιήματος (Κείμενο II); Να τεκμηριώσετε την άποψή σας αξιοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
ΘΕΜΑ Δ
Πρόκειται να συμμετάσχετε με ομιλία 300-350 λέξεων σε συζήτηση που γίνεται στο σχολείο σας σχετικά με τον επαγγελματικό προσανατολισμό. Έχοντας διαβάσει το κείμενο και με την ιδιότητά σας ως μαθητή/μαθήτριας της Γ΄ Λυκείου, αποφασίζετε στην ομιλία σας να εξηγήσετε γιατί η επιλογή αντικειμένου σπουδών αποτελεί μια «πολύ δύσκολη απόφαση».
Μονάδες 30
 
Ενδεικτικές απαντήσεις
 
ΘΕΜΑ Α
Ο συγγραφέας αναφέρεται στη θεώρηση της ζωής από τους ανθρώπους ως ενός «δράματος» σχετικά με τη λήψη αποφάσεων. Η επιλογή αντικειμένου σπουδών, για παράδειγμα, από τους νέους συνιστά μια τέτοια κρίσιμη και δύσκολη απόφαση. Υπό την πίεση οικείων και φίλων, αγνοώντας τις πραγματικές απαιτήσεις κάθε επαγγέλματος, αλλά και τις δικές τους δυνατότητες, οι νέοι καλούνται να κάνουν τη «σωστή» επιλογή. Η αντίληψη αυτή, ωστόσο, ενδέχεται να αλλάξει δραστικά, όταν ανάλογες επιλογές θα λαμβάνονται με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης.
 
ΘΕΜΑ Β
Β1.α. Η αξιοποίηση της ονοματοποίησης στο πλαίσιο του αρηματικού αυτού τίτλου, ενισχύει τη νοηματική του πυκνότητα και κατ’ επέκταση την αποτελεσματική δήλωση του κεντρικού του μηνύματος. Η μεταφορική χρήση, άλλωστε, της λέξης «δράμα», η οποία λειτουργεί ως σχόλιο σε ό,τι αφορά τη «λήψη αποφάσεων» προσδίδει μια χιουμοριστική χροιά στον τίτλο και κεντρίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Συνάμα, ο διαπιστωτικός χαρακτήρας του τίτλου έχει περαιτέρω αντίκτυπο στον αναγνώστη, εφόσον αναφέρεται σε μία κατάσταση οικεία στους περισσότερους ανθρώπους. Επιτυγχάνει, υπ’ αυτή την έννοια, να επηρεάσει και συναισθηματικά τον αποδέκτη, καθώς προσεγγίζει ένα συχνό του βίωμα.
 
Β1.β. Στον τίτλο του κειμένου επισημαίνεται η δυσκολία που συνοδεύει τη λήψη αποφάσεων για τους ανθρώπους και υποδηλώνεται το πόσο αυτή η κατάσταση τους ταλαιπωρεί. Πρόκειται για ένα θέμα το οποίο ο συντάκτης προσεγγίζει κυρίως με την παρουσίαση σχετικών παραδειγμάτων. Εκτενέστερα παρουσιάζονται οι διάφορες  παράμετροι που καθιστούν για τους νέους εξαιρετικά δύσκολη την επιλογή αντικειμένου σπουδών, ενώ ακολουθούν και συντομότερες αναφορές για άλλες κρίσιμες αποφάσεις, όπως είναι η επιλογή συζύγου ή η επιλογή χώρου εργασίας. Ο συγγραφέας τονίζει, μάλιστα, όχι μόνο τη δυσκολία λήψης αυτών των αποφάσεων, αλλά και την πιθανότητα αυτές να είναι λανθασμένες.
Σε ό,τι αφορά το θέμα αυτό η άποψη του συγγραφέα είναι πως στο μέλλον οι άνθρωποι θα πάψουν να βλέπουν τη ζωή «σαν ένα δράμα» που σχετίζεται με τη λήψη αποφάσεων, διότι θα μπορούν να λαμβάνουν βοήθεια από τους αλγόριθμους και την τεχνητή νοημοσύνη. Δημοφιλείς εφαρμογές, όπως είναι η Google και το Facebook, θα μπορούν να αξιοποιούν το πλήθος των δεδομένων που διαθέτουν για κάθε χρήστη παρέχοντάς του εξατομικευμένη καθοδήγηση.
 
Β2. Στο πλαίσιο της δεύτερης παραγράφου ο συγγραφέας καταφεύγει σε εναλλαγές μεταξύ υποτακτικής και οριστικής έγκλισης, προκειμένου να υποδείξει ποια στοιχεία του παραδείγματος που καταγράφει κινούνται στην κατεύθυνση του ενδεχόμενου ή του επιθυμητού και ποια συνιστούν μια πραγματική και βέβαιη κατάσταση. Ειδικότερα, όταν αναφέρεται στις πιθανές επιλογές σπουδών των δύο φοιτητριών αξιοποιεί την υποτακτική για να δηλώσει το ενδεχόμενο (μπορεί να πάει στη νομική) και το επιθυμητό (αποφασίζει να εκπληρώσει το παιδικό της όνειρο). Όταν, όμως, επεξηγεί γιατί οι επιλογές αυτές είναι λανθασμένες χρησιμοποιεί την οριστική προκειμένου να τονίσει πως οι αιτίες αυτές αποτελούν μια δεδομένη πραγματικότητα για πολλούς νέους ανθρώπους. Υπ’ αυτή την έννοια, η άγνοια των ικανοτήτων είναι κάτι το πραγματικό (επειδή έχει ανακριβή εικόνα για τις ικανότητές της / παρότι δεν έχει την απαραίτητη σωματοδομή και πειθαρχία), όπως και η ελλιπής πληροφόρηση για τις απαιτήσεις των επαγγελμάτων (-επειδή έχει- μια ακόμη πιο στρεβλή άποψη για την πραγματική δουλειά του δικηγόρου). Αντιστοίχως η προοπτική να μετανιώσουν για τις λανθασμένες τους επιλογές συνιστά μια βέβαιη κατάσταση (χρόνια αργότερα μετανιώνουν κι οι δυο πικρά).
Ακολούθως, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί την υποτακτική έγκλιση για να δηλώσει κάτι που είναι δυνατό να συμβεί με την αξιοποίηση της τεχνολογίας (θα μπορούμε να βασιζόμαστε στην Google / θα μπορεί να μου πει), καθώς και την οριστική για να υποδηλώσει την εγκυρότητα των σχετικών συμβουλών (ότι θα έχανα το χρόνο μου / ότι θα γινόμουν ένας θαυμάσιος ψυχολόγος ή υδραυλικός).
 
Β3. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται πως οι άνθρωποι θα πάψουν να βλέπουν τη ζωή σαν ένα δράμα αποφάσεων, όταν θα αρχίσουν να βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη για να λαμβάνουν κρίσιμες αποφάσεις. Στο πλαίσιο του συλλογισμού αυτού το τελικό, θετικό αποτέλεσμα για τους ανθρώπους, ότι, δηλαδή, δεν θα αγωνιούν πια σχετικά με τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων, θα προκύψει όταν στη διαδικασία αυτή αξιοποιηθούν οι ισχυρές δυνατότητες των αλγορίθμων να επεξεργάζονται πλήθος δεδομένων προκειμένου να οδηγούνται σε αξιόπιστα συμπεράσματα. Το επιχείρημα αυτό λαμβάνει περαιτέρω τεκμηρίωση με τη χρήση οικείων παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή. Όπως, δηλαδή, οι άνθρωποι εμπιστεύονται τους Χάρτες της Google για να τους κατευθύνουν στον επιθυμητό προορισμό ή όπως εμπιστεύονται το Netflix για να τους προτείνει ταινίες, με βάση τις συνήθεις επιλογές τους, κατά τρόπο παρόμοιο, οι αλγόριθμοι επεξεργαζόμενοι τις πληροφορίες που διαθέτουν για κάθε άτομο θα μπορούν να του παρέχουν καθοδήγηση και για πιο σύνθετες και κρίσιμες αποφάσεις.
Η τεκμηρίωση της διαπίστωσης του συγγραφέα είναι πειστική, εφόσον η προϋπόθεση που θέτει, η αξιοποίηση, δηλαδή, της τεχνητής νοημοσύνης, έχει ήδη υπαρκτό συμβουλευτικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Η ενίσχυση, επομένως, της ήδη υπάρχουσας εμπιστοσύνης των ανθρώπων στην αξιοπιστία των πορισμάτων της τεχνητής νοημοσύνης μοιάζει εύλογη και πολύ πιθανή. Υπ’ αυτή την έννοια και με δεδομένο πως το πέρασμα σε αυτή τη διαδικασία θα γίνει σταδιακά, η διαπίστωση του συγγραφέα εμφανίζεται επαρκώς τεκμηριωμένη.

[Η τεκμηρίωση του συγγραφέα μπορεί να θεωρηθεί ανεπαρκής, αν ληφθεί υπόψη πως προχωρά σε μια εικασία για ένα μελλοντικό γεγονός, βασιζόμενος σε παραδείγματα χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης, τα οποία σχετίζονται με αποφάσεις σαφώς υποδεέστερης σημασίας. Η επιλογή ταινιών ή η οδήγηση με τη βοήθεια του GPS δεν μπορούν να συγκριθούν με την επιλογή αντικειμένου σπουδών ή την επιλογή συντρόφου, που λαμβάνονται με τον συνυπολογισμό πολλών επιμέρους παραγόντων.]
 
ΘΕΜΑ Γ
Κύριο, κατά τη γνώμη μου, θέμα του ποιήματος είναι η διαρκής και στενή σχέση ανάμεσα στην ποιητική τέχνη και τον ανθρώπινο βίο, όπως αυτό δηλώνεται ήδη από τον τίτλο (Η ποίηση και η ζωή). Με τη χρήση μιας αναλογίας (Δεν τελειώνει η ποίηση, όπως κι ο ουρανός), καθώς και χρονικών προτάσεων δοσμένων με ασύνδετο σχήμα (όσο θα πηγαίνει…, όσο θα γεννιούνται…, όσο θα δίνουν…) το ποιητικό υποκείμενο επιχειρεί να αναδείξει τόσο το αέναο της ποίησης, όσο και τα ποικίλα ερεθίσματα που τροφοδοτούν τη δημιουργία της. Η ποίηση, άλλωστε, όπως αυτό φανερώνεται με τη χρήση μιας μεταφοράς (οι ανταύγειες της ζωής διατηρούνε το σχήμα της) κι ενός ακόμη ασύνδετου σχήματος (μαζί με τα πράγματα, μαζί με τον έρωτα, μαζί με τον πόνο) έχει τη δυνατότητα να αποτυπώνει, να διαφυλάττει και να διαιωνίζει κάθε συναίσθημα και κάθε έκφανση του φυσικού ή ψυχικού κάλλους, γι’ αυτό και διατηρεί σταθερή τη θέση της πλάι στους ανθρώπους. Το ποιητικό υποκείμενο, μάλιστα, καταφεύγει σ’ ένα παράδειγμα από τη δική του ζωή, προκειμένου να καταστήσει εμφανέστερη την επαφή της ποιητικής τέχνης με τον ανθρώπινο βίο (πολλών μου σελίδων η ποίηση γεννήθηκε μαζί με τα μάτια σου).
Προσωπικά θεωρώ πως η συνεχής παρουσία της ποίησης στη ζωή των ανθρώπων είναι εύλογη, εφόσον μέσω της ιδιαίτερης αυτής τέχνης οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να μοιράζονται μεταξύ τους τις εμπειρίες, τα συναισθήματα, τους φόβους αλλά και τις ελπίδες τους. 
 
ΘΕΜΑ Δ
Αξιότιμοι κύριοι καθηγητές, αγαπητοί συμμαθητές
 
     Στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση που διενεργείται στο σχολείο μας σχετικά με τον επαγγελματικό προσανατολισμό, θα ήθελα να συνεισφέρω, ως μαθητής της Γ΄ Λυκείου, κατευθύνοντας την προσοχή σας σε μια κρίσιμη πτυχή του θέματος αυτού. Στις παραμέτρους που καθιστούν για εμάς τους νέους εξαιρετικά δύσκολη την επιλογή αντικειμένου σπουδών.
     Ένα πρώτο κρίσιμο στοιχείο είναι το γεγονός πως δεν έχουμε πάντοτε μια ξεκάθαρη εικόνα των δυνατοτήτων, όπως και των αδυναμιών μας, εφόσον κινούμαστε συνήθως σ’ ένα οικείο πλαίσιο μαθητικών δραστηριοτήτων. Μη έχοντας έρθει αντιμέτωποι με την ευκαιρία ή την πρόκληση να αξιοποιήσουμε τις ικανότητές μας σ’ ένα επαγγελματικό περιβάλλον ή σ’ ένα πλαίσιο που θα χρειαστεί να λειτουργήσουμε τελείως αυτόνομα, ώστε να διαπιστώσουμε το πώς ανταποκρινόμαστε, περισσότερο εικάζουμε το ποιες είναι οι δυνατότητές μας παρά τις γνωρίζουμε.
     Κατά τρόπο αντίστοιχο, βέβαια, δεν έχουμε σαφή εικόνα μήτε των ειδικότερων απαιτήσεων που έχουν οι επιμέρους πανεπιστημιακές σχολές, μήτε, πολύ περισσότερο, τα διάφορα επαγγέλματα. Χωρίς τη διάθεση να φανώ υπερβολικός, στο μεγαλύτερο βαθμό διαμορφώνουμε μια μερική εικόνα για τις σχολές και τα επαγγέλματα που μας ενδιαφέρουν από πληροφορίες που συλλέγουμε τυχαία και αποσπασματικά. Η αναλυτική, ειλικρινής και έγκυρη ενημέρωση που θα θέλαμε να λαμβάνουμε για τα κρίσιμα αυτά ζητήματα απουσιάζει τόσο από τον χώρο του σχολείου όσο και από την τοπική μας κοινωνία.
      Μόνοι οδηγοί μας σε ό,τι θα έπρεπε να συνιστά μια προσεκτική αξιολόγηση και συνεκτίμηση δεδομένων είναι οι γονείς, οι καθηγητές και οι φίλοι μας. Το ζήτημα, ωστόσο, είναι πως, αν και δοσμένες με αγαθές προθέσεις, οι συμβουλές των γονιών μας, όπως και των ανθρώπων του περιβάλλοντός μας, εμπεριέχουν -συγκαλυμμένες κάποτε- δικές τους προσδοκίες ή είναι βασισμένες σε κριτήρια που δεν ανταποκρίνονται κατ’ ανάγκη σε ό,τι επιζητούμε εμείς. Μια τόσο σημαντική επιλογή, όμως, όπως είναι η επιλογή αντικειμένου σπουδών δεν μπορεί να γίνει με γνώμονα το τι μοιάζει επαγγελματικά αξιοποιήσιμο στους γονείς μας, ούτε με βάση το τι θέλουν να σπουδάσουν οι φίλοι μας.
     Προκειμένου να προχωρήσουμε στην κρίσιμη αυτή απόφαση με αίσθηση επαρκούς βεβαιότητας, χρειαζόμαστε αφενός ευκαιρίες να γνωρίσουμε καλύτερα το εύρος των δυνατοτήτων και των αδυναμιών μας, κι αφετέρου ουσιαστική πληροφόρηση για τις διαθέσιμες επιλογές. Ζητούμενα στα οποία θα μπορούσε να δώσει, ως ένα βαθμό, απάντηση το ίδιο το σχολείο, τόσο με την υιοθέτηση περισσότερων δραστηριοτήτων αυτενέργειας, όσο και με τη συστηματικότερη παρουσίαση των ποικίλων επαγγελματικών επιλογών.
 
Σας ευχαριστώ θερμά για την προσοχή σας!
 
 

Ιστορία Προσανατολισμού: Το αγροτικό ζήτημα [Επεξεργασία πηγών]

Marcel Rebro

Ιστορία Προσανατολισμού: Το αγροτικό ζήτημα [Επεξεργασία πηγών]
 
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε στις νομοθετικές ρυθμίσεις του 1870-1871 και του 1917 για την επίλυση του αγροτικού ζητήματος στην Ελλάδα, και ειδικότερα:
α. στους στόχους και το περιεχόμενο των ρυθμίσεων (μονάδες 15)
β. στην υλοποίησή τους (μονάδες 10).
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Οι λόγοι που ωθούν την κυβέρνηση Κουμουνδούρου στη σημαντική αυτή θεσμική μεταβολή είναι πολλαπλοί.
α) Λόγοι οικονομικοί: Με την αγροτική μεταρρύθμιση του 1871 το κράτος επιχειρεί να επαυξήσει τα δικά του έσοδα από τα ποσά της εξαγοράς, όπως και των τραπεζών και των εμπορικών ομάδων, καθώς έρχεται να ενισχύσει τις φυτείες και το μικρό ή μεσαίο οικογενειακό κλήρο. Με την επέκταση των εξαγωγών του αγροτικού προϊόντος των φυτειών, οι εμπορικές ομάδες θα δουν μια ταχεία ανάπτυξή τους, ενώ ταυτόχρονα θα ενισχυθεί ο ρόλος τους στη δανειοδότηση των τρεχουσών αναγκών των νέων τώρα μικροπαραγωγών.
Με την παραχώρηση της δημόσιας γης, το κράτος θα στερηθεί το 25% της ακαθάριστης παραγωγής, αλλά θα αποκτήσει νέες πηγές εσόδων, τους φόρους και τους δασμούς, που θα επιβληθούν στο αυξημένο τώρα αγροτικό προϊόν των φυτειών, καθώς θα έχουμε μια επέκταση της επιχειρηματικής δραστηριότητας και αύξηση της παραγωγής.
β) Λόγοι κοινωνικοί: Αν και δεν υπάρχει κάποιο συγκροτημένο κίνημα ακτημόνων, οι καταπατήσεις των εθνικών και εκκλησιαστικών γαιών εκ μέρους μη κληρούχων ή μικροϊδιοκτητών σε διάφορες περιοχές της χώρας, ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, που δημιουργούν εστίες εντάσεων, συνηγορούν για την προικοδότηση αυτών των κοινωνικών ομάδων με «λαχίδια»* εθνικής γης. […]
Το όλο εγχείρημα μπορούμε να το δούμε ως ένα μέρος της όλης προσπάθειας του Α. Κουμουνδούρου, που αγκαλιάζει την περίοδο 1860- 1880 και αποσκοπεί με την ανάπτυξη της γεωργίας […] στην προώθηση της εκβιομηχάνισης στην Ελλάδα.
* λαχίδια: τεμάχια γης.
 
Θ. Καλαφάτης, «Η αγροτική οικονομία. Όψεις της αγροτικής ανάπτυξης», Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ.5, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2003, σ. 72.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Πρόθεση των Φιλελευθέρων ήταν να ενισχύσουν το εθνικό φρόνημα των χωρικών, βασικής πηγής οπλιτών για τους επερχόμενους πολέμους, αλλά και να ενισχύσουν την έλξη που ασκούσε το ελληνικό εθνικό πρόγραμμα μεταξύ των ποικίλων χριστιανικών πληθυσμών της Βόρειας Ελλάδας. Η ρητή υπόσχεση μιας εκτεταμένης αγροτικής μεταρρύθμισης εντάσσεται στην πολιτική αυτή, η οποία είχε άμεσα θετικά αποτελέσματα και προς τις δύο κατευθύνσεις. Αρχικά, η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών (ειδικώς βεβαίως των χριστιανών γαιοκτημόνων) προβλεπόταν να γίνει εκουσίως, με διάφορα προγράμματα χρηματοδότησης των ακτημόνων αγοραστών και με αργούς ρυθμούς. Η όξυνση, όμως, των ενδοαστικών συγκρούσεων και ο Διχασμός του πολιτικού κόσμου έσπρωξε την Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης να υιοθετήσει ένα πιο ριζοσπαστικό πρόγραμμα υποχρεωτικής απαλλοτρίωσης.
 
Σ. Δ. Πετμεζάς, «Αγροτική oικονομία. Tα όρια του μοντέλου αγροτικής ανάπτυξης του 19ου αιώνα», στο Χ. Χατζηιωσήφ (επιμ.), Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Όψεις πολιτικής και οικονομικής ιστορίας 1900-1940, Αθήνα, Βιβλιόραμα, 2009, σ. 219.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
Η λύση που επελέγη ήταν η αναπαραγωγή, στη Βόρειο Ελλάδα, του νοτιοελλαδικού κοινωνικού προτύπου, το οποίο στηριζόταν στη μικρή ιδιοκτησία και την οικογενειακή αγροτική εκμετάλλευση. Το πρότυπο αυτό είχε αποδειχτεί αρκετά επιτυχημένο, αν όχι από οικονομική οπωσδήποτε από πολιτική άποψη, καθώς είχε συμβάλει [...] στη σταθεροποίηση της κρατικής εξουσίας και του πολιτεύματος.
Η διανομή γης ήταν το κυριότερο όπλο που διέθετε το ελληνικό κράτος προκειμένου να νομιμοποιήσει την κυριαρχία του στη Βόρειο Ελλάδα. […]
Η αγροτική μεταρρύθμιση άρχισε τελικά να υλοποιείται από το 1923 και ύστερα […]. Η γη που διένειμε τότε το κράτος ανήκε προηγουμένως κυρίως σε Τούρκους και Βουλγάρους που είχαν αποχωρήσει, στο πλαίσιο της ανταλλαγής των πληθυσμών, αλλά και σε έλληνες μεγαλογαιοκτήμονες.
 
Α. Φραγκιάδης, Ελληνική οικονομία 19ος – 20ός αιώνας. Από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση της Ευρώπης, Αθήνα, Νεφέλη 2007, σσ. 130-131.
 
Ενδεικτική απάντηση
α) Η οριστική αντιμετώπιση του προβλήματος της διανομής των «εθνικών γαιών» έγινε με νομοθετικές ρυθμίσεις κατά την περίοδο 1870-1871. Ρυθμίσεις, όπως σχολιάζεται στο Κείμενο Α, που εντάσσονταν στη γενικότερη προσπάθεια της κυβέρνησης Κουμουνδούρου κατά την περίοδο 1860-1880 να προωθήσει την εκβιομηχάνιση της χώρας μέσω της ανάπτυξης της γεωργίας. Στόχος των νομοθετημάτων ήταν να εξασφαλιστούν κατά προτεραιότητα οι ακτήμονες χωρικοί, με την παροχή γης, απαραίτητης για την επιβίωσή τους. Ταυτόχρονα, το κράτος προσπαθούσε να εξασφαλίσει, μέσα από τη διαδικασία της εκποίησης, τα μεγαλύτερα δυνατά έσοδα, που θα έδιναν μια ανάσα στο διαρκές δημοσιονομικό αδιέξοδο. Σε ό,τι αφορά το οικονομικό σκέλος των στοχεύσεων της κυβέρνησης, όπως πληροφορούμαστε από το Κείμενο Α, το κράτος αποσκοπούσε όχι μόνο στην αύξηση των δικών του εσόδων, αλλά και στη στήριξη των τραπεζών και των εμπορικών ομάδων, μέσα από την ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής τόσο των φυτειών, όσο και των μικρών ή μεσαίων οικογενειακών κλήρων. Περαιτέρω, η κυβέρνηση Κουμουνδούρου είχε και λόγους κοινωνικής υφής, που θέλησε να εξυπηρετήσει, όπως προκύπτει από το Κείμενο Α. Ειδικότερα, το να παραχωρηθούν κομμάτια γης στους ακτήμονες χωρικούς έμοιαζε επιβεβλημένο λόγω των εντάσεων που προκαλούνταν από τις καταπατήσεις είτε εθνικών κτημάτων είτε εκκλησιαστικών, από ακτήμονες ή μικροϊδιοκτήτες σε διάφορες περιοχές της χώρας και ιδίως στην Πελοπόννησο. Η κυβέρνηση, μάλιστα, το θεωρούσε αυτό αναγκαίο, έστω κι αν δεν υπήρχε κάποιο συγκροτημένο κίνημα ακτημόνων που να το διεκδικεί.  Σύμφωνα, λοιπόν, με τις σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις, οι δικαιούχοι αγρότες μπορούσαν να αγοράσουν όση γη ήθελαν, με ανώτατο όριο τα 80 στρέμματα για ξηρικά εδάφη και τα 40 στρέμματα για αρδευόμενα. Οι στόχοι που έθετε η κυβέρνηση Κουμουνδούροι ήταν αντιφατικοί και στην πραγματικότητα μόνο ο πρώτος, δηλαδή η αποκατάσταση των ακτημόνων χωρικών, επιτεύχθηκε σε ικανοποιητικό βαθμό.
Το αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα ταραγμένα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και του «εθνικού διχασμού». Το 1917 η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αποφάσισε την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης. Ο στόχος ήταν διπλός: αφενός η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές και αφετέρου η αποκατάσταση των προσφύγων και η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο. Σχετικά με τον στόχο της στήριξης των ελληνικών ιδιοκτησιών στις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, στο Κείμενο Γ επισημαίνεται πως επιλέχθηκε η αξιοποίηση και στην περιοχή εκείνη του κοινωνικού προτύπου των νότιων περιοχών της χώρας, το οποίο έδινε έμφαση στις μικρές ιδιοκτησίες και στην οικογενειακής μορφής εκμετάλλευση της αγροτικής γης. Το μοντέλο αυτό, αν και δεν είχε κατ’ ανάγκη σημαντική απόδοση σε οικονομικό επίπεδο, ήταν ιδιαίτερα αποτελεσματικό από πολιτική άποψη, εφόσον υποβοηθούσε τη σταθεροποίηση της κρατικής εξουσίας, καθώς και του πολιτεύματος. Η δυνατότητα, άλλωστε, του ελληνικού κράτους να διανείμει την εκεί γη αποτελούσε το πιο δραστικό μέσο που είχε στη διάθεσή του για να νομιμοποιήσει την κυριαρχία του στις περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Συμπληρωματικές ως προς την προσπάθεια αυτή της κυβέρνησης Βενιζέλου είναι οι πληροφορίες του Κειμένου Β, σύμφωνα με τις οποίες πρόθεση του κόμματος του Βενιζέλου ήταν αφενός να ενισχυθεί μέσω της διανομής κτημάτων το εθνικό φρόνημα των χωρικών, καθώς από αυτούς θα αντλούνταν οι απαιτούμενοι οπλίτες για τις επικείμενες πολεμικές ενέργειες της χώρας, κι αφετέρου να προσελκυστεί το ενδιαφέρον όχι μόνο των ντόπιων Ελλήνων, αλλά και των άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Βόρειας Ελλάδας για το εθνικό πρόγραμμα διανομής. Τονίζεται, μάλιστα, πως η σαφής δέσμευση της κυβέρνησης να προχωρήσει σε μια εκτεταμένη αγροτική μεταρρύθμιση είχε άμεσο και θετικό αντίκτυπο στις δύο αυτές επιμέρους επιδιώξεις.
Με βάση αυτά τα νομοθετήματα η απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών έγινε δυνατή στα αμέσως μετά τον πόλεμο χρόνια, όταν η ανάγκη αποκατάστασης των προσφύγων βρέθηκε στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος.
 
β) Από το 1870 ως το 1911 διανεμήθηκαν 2.650.000 στρέμματα με 370.000 παραχωρητήρια, πράγμα που δείχνει ότι οι φιλοδοξίες ή οι δυνατότητες των αγροτών για απόκτηση καλλιεργήσιμης έκτασης ήταν περιορισμένες αλλά και ο πολυτεμαχισμός της γης ήδη μεγάλος. Πρέπει να επισημανθεί ότι για τις περιοχές που χαρακτηρίζονταν ως φυτείες, ελαιόδεντρα και αμπέλια, ο μέσος όρος έκτασης των ιδιοκτησιών ήταν σαφώς μικρότερος εκείνων που προορίζονταν για καλλιέργεια δημητριακών.
Επρόκειτο όμως για σημαντική διανομή καλλιεργήσιμων γαιών, ιδιαίτερα αν συγκριθεί με τα 600.000 στρέμματα εθνικών γαιών που είχαν διανεμηθεί τα προηγούμενα χρόνια, από το 1833 μέχρι το 1870. Ωστόσο, μόνο το 50% περίπου του αντιτίμου των παραχωρούμενων γαιών πληρώθηκε τελικά στο κράτος από τους αγοραστές της εθνικής αυτής ιδιοκτησίας. Πέρα από την οικονομική αυτή απώλεια, όπως συμπληρωματικά αναφέρεται στο Κείμενο Α, το κράτος παραχωρώντας τα δημόσια κτήματα έχασε επιπροσθέτως το 25% της ακαθάριστης παραγωγής. Απέκτησε, ωστόσο, άλλες πηγές εσόδων και ειδικότερα τους φόρους και τους δασμούς που επιβάλλονταν στην αυξημένη πια αγροτική παραγωγή, εφόσον χάρη στη διανομή της γης προέκυψε ενίσχυση της επιχειρηματικής δραστηριοποίησης και, ως εκ τούτου, αύξηση της παραγωγής. Επιπροσθέτως, η μεγαλύτερη απόδοση των φυτειών οδήγησε σε επέκταση τις εξαγωγές αγροτικών προϊόντων και κατ’ επέκταση σε ενίσχυση των εμπορικών ομάδων, οι οποίες άρχισαν να λειτουργούν παράλληλα και ως δανειοδότες των νέων μικροπαραγωγών.
Αργότερα, η αναδιανομή που έγινε, με βάση τα νομοθετήματα της κυβέρνησης Βενιζέλου, έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία και στο 68% στη Θεσσαλία. Στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 40%. Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Κειμένου Β, στο πρώτο στάδιο εφαρμογής των μέτρων της αγροτικής μεταρρύθμισης, η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών που ανήκαν σε χριστιανούς θα γινόταν σε εκούσια βάση και θα συνδυαζόταν με προγράμματα χρηματοδότησης των ακτημόνων, ώστε σταδιακά να γίνει η εξαγορά της διαθέσιμης γης. Στην πορεία, ωστόσο, η ένταση τόσο των ενδοαστικών συγκρούσεων όσο και του Διχασμού, οδήγησε την κυβέρνηση Βενιζέλου στην εφαρμογή ενός δραστικότερου προγράμματος, το οποίο βασιζόταν πια στην υποχρεωτική απαλλοτρίωση. Μετά από λίγα χρόνια, άλλωστε, κάτω από την πίεση του προσφυγικού προβλήματος, η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε και οδήγησε την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας. Όπως μάλιστα διευκρινίζεται στο Κείμενο Γ, η πραγματοποίηση της αγροτικής μεταρρύθμισης ξεκίνησε ουσιαστικά από το 1923 και μετά. Στο πλαίσιό της, η γη που διανεμήθηκε από το κράτος βρισκόταν προηγουμένως κυρίως στα χέρια Τούρκων και Βουλγάρων, οι οποίοι απομακρύνθηκαν από τη χώρα κατά τη διαδικασία ανταλλαγής πληθυσμών. Κάποιες εκτάσεις από αυτές που διανεμήθηκαν, πάντως, ανήκαν και σε Έλληνες μεγαλογαιοκτήμονες. Με τη σειρά της, βέβαια, η νέα κατάσταση δημιούργησε νέα προβλήματα. Οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονταν να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους και έπεφταν συχνά θύματα των εμπόρων. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση προωθήθηκε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών συνεταιρισμών. Το αγροτικό ζήτημα απέκτησε έτσι νέο περιεχόμενο, χωρίς να προκαλέσει τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της Ευρώπης (Ισπανία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ.).

Ιστορία Προσανατολισμού: Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων (πηγές)

Laura Lein Svencner

Ιστορία Προσανατολισμού: Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων (πηγές)
 
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τον πίνακα και τα κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε:
α) τις επιπτώσεις από την άφιξη και την εγκατάσταση των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας και
β) τη συμβολή τους στην αγροτική οικονομία της χώρας.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
[…] Στη Θράκη, όπου ο ελληνικός πληθυσμός είχε υποστεί δραστική μείωση μετά τη βουλγαρική κατοχή το 1913, η εγκατάσταση των προσφύγων ήταν άμεση προτεραιότητα για το ελληνικό κράτος. Το 1924, το ελληνικό στοιχείο έφτασε το 62,1% του πληθυσμού, ενώ, τέσσερα χρόνια αργότερα ένας στους τρεις κατοίκους της Θράκης ήταν πρόσφυγας. […] Όπως επισήμανε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος σε λόγο του το 1929, «…δεν υπήρξε ποτέ εθνικόν ελληνικόν κράτος εξίσου μεγάλον, όπως αυτό το οποίον έχουμε σήμερον (…) και μάλιστα τόσον ομοιογενές».
 
Γιώργος Γιαννακόπουλος, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες», στο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 1770-2000, τ. 7ος, Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 92.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
[…] Οι κυβερνήσεις […] εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα, κυρίως σε τρεις περιοχές, στις πεδιάδες των Σερρών, της Δράμας και της Θεσσαλονίκης: διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών, όπως του Αξιού, του Στρυμόνα κλπ., που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος, αποξηραίνουν λίμνες […] και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς. Ο Γερμανός Stephan Ronhart […] γράφει «Σήμερα η Ελλάδα, αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων, περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6.550.000 ψυχών». Και σε άλλο σημείο: «Ο ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά, ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό […]».
 
Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, σ. 383-385 στο Αξιολόγηση των μαθητών της Γ ΄τάξης του Ενιαίου Λυκείου στο μάθημα Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, τχ. Β, ΚΕΕ, Αθήνα 2000, σ. 205-206.
 
ΚΕΙΜΕΝΟ Γ
[…] Δόθηκε ιδιαίτερη ώθηση σε τομείς της γεωργίας, όπως η αμπελουργία και η μεταξοσκωληκοτροφία ιδιαίτερα στις περιοχές Αξιούπολης, Βέροιας, Έδεσσας, Αριδαίας, Φλώρινας, και στη ροδοκαλλιέργεια για ροδέλαιο στις περιοχές Έδεσσας, Βέροιας και Δράμας. Παράλληλα, οι πρόσφυγες […] φύτεψαν αμπέλια αμερικανικής προέλευσης που δεν προσβάλλονταν από τη φυλλοξήρα. […]
 
Ρ. Αλβανού, «Οι πρόσφυγες και η αγροτική επανάσταση του Μεσοπολέμου» στο Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία , Οκτώβριος 2011, Αθήνα σ. 64.
 
ΠΙΝΑΚΑΣ
Παραγωγή δημητριακών, καπνού και βάμβακος
(σε χιλιάδες τόννους)
Έτος               Δημητριακά             Καπνός                      Βαμβάκι
1921                624,8                         23,3                            3,8
1922                 534,8                         19,8                             5,0
1923                602,3                          37,8                            8,0
1924                683,0                          50,2                            10,2
1925                708,7                          60,8                            10,5
 
(Πηγή: Foreign Office, 371: Annual reports on Greece, 1920-25 The Statesman’s Year-Book, 1919-27.)
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ΄: Νεώτερος Ελληνισμός από το 1913 ως το 1941, Eκδοτική Αθηνών, Αθήνα 20002 , σ. 297.
 
Ενδεικτική απάντηση
α) Το προσφυγικό ζήτημα, ως συνέπεια της Μικρασιατικής καταστροφής, αποτέλεσε για την Ελλάδα ένα οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας, με επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής του νεοελληνικού έθνους. Σημαντικότερες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας. Το 1920 η Ελλάδα είχε 20% μη Έλληνες ορθόδοξους, ενώ το 1928 μόλις 6%. Ο ελληνικός πληθυσμός της Δυτικής Θράκης και της Ηπείρου αυξήθηκε, ενώ η Κρήτη, η Λέσβος και η Λήμνος εξελληνίστηκαν πλήρως. Όπως ενδεικτικά επισημαίνει για την περίπτωση της Θράκης ο Γιώργος Γιαννακόπουλος (Κείμενο Α), το ελληνικό κράτος είχε θέσει ως άμεση προτεραιότητα την εγκατάσταση προσφύγων σ’ αυτή την περιοχή, διότι ο ελληνικός πληθυσμός είχε μειωθεί σημαντικά λόγω της βουλγαρικής κατοχής του 1913. Χάρη, λοιπόν, στην έλευση των προσφύγων ο ελληνικός πληθυσμός της περιοχής έφτασε το 1924 το 62,1% του πληθυσμού, ενώ τέσσερα χρόνια μετά ένας στους τρεις κατοίκους της Θράκης ήταν πρόσφυγας. Η κυριότερη όμως μεταβολή στην εθνολογική σύσταση λόγω της εγκατάστασης των προσφύγων συνέβη στη Μακεδονία. Το ποσοστό των μη Ελλήνων ορθοδόξων που ήταν 48% το 1920, έπεσε στο 12% το 1928. Η ενίσχυση του ελληνικού χαρακτήρα της Μακεδονίας είχε μεγάλη σημασία για τη διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας. Όπως δήλωνε, άλλωστε, σε ομιλία που εκφώνησε το 1929 ο Ελευθέριος Βενιζέλος (Κείμενο Α), το εθνικό κράτος των Ελλήνων δεν είχε αποκτήσει ποτέ πριν τόσο μεγάλη έκταση και δεν ήταν ποτέ τόσο εθνολογικά ομοιογενές. Εξάλλου, αραιοκατοικημένες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας, κάποιες από αυτές παραμεθόριες, εποικίστηκαν από πρόσφυγες. Με τον τρόπο αυτό κατοχυρώθηκαν οι νέες περιοχές που ενώθηκαν με την Ελλάδα μετά τους Βαλκανικούς πολέμους και ενσωματώθηκαν στον εθνικό κορμό. Χαρακτηριστικά για τον θετικό αντίκτυπο της έλευσης των προσφύγων είναι τα όσα αναφέρει ο Γερμανός Stephan Ronhart (Κείμενο Β), ο οποίος τονίζει πως η Ελλάδα από τη στιγμή που υποδέχτηκε τους πρόσφυγες κατόρθωσε να εντάξει στα εδαφικά της όρια έναν σχεδόν πλήρως ομοιογενή λαό ως προς τη γλώσσα του και τη θρησκεία του, που αριθμεί 6.500.000 άτομα. Κατ’ αυτό τον τρόπο, η διάσωση των προσφύγων από τον αφανισμό και την εξαθλίωση λειτούργησε ιδιαιτέρως ευνοϊκά για τη διασφάλιση του ελληνισμού, εφόσον όχι μόνο τονώθηκε σε ηθικό επίπεδο, αλλά συνέδεσε κιόλας στενά το σύνολο του εθνικού του κορμού.
 
β) Για ένα διάστημα η άφιξη των προσφύγων φαινόταν δυσβάστακτο φορτίο για την ελληνική οικονομία. Μεσοπρόθεσμα όμως αυτή ωφελήθηκε από την εγκατάσταση των προσφύγων.
Κατ’ αρχήν αναδιαρθρώθηκαν οι καλλιέργειες και η αγροτική παραγωγή πολλαπλασιάστηκε. Σε μία δεκαετία (1922-1931) οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξήθηκαν περίπου κατά 50%, η γεωργική παραγωγή διπλασιάστηκε και εξασφαλίστηκε επάρκεια σε σιτηρά. Η αυξητική τάση στην αγροτική παραγωγή γίνεται αντιληπτή και από τα στοιχεία του Πίνακα. Τα δημητριακά, για παράδειγμα, από το χαμηλό επίπεδο των 534,8 χιλιάδων τόνων του 1922 -χρονιά της μικρασιατικής καταστροφής- ακολουθούν σταθερά ανοδική πορεία κατά τα αμέσως επόμενα χρόνια. Το 1923 η παραγωγή ανέρχεται σε 602,3 χιλιάδες τόνους, το 1924 σε 683 και το 1825 φτάνει σε 708,7 χιλιάδες τόνους. Οι πρόσφυγες εφάρμοσαν την αμειψισπορά και την πολυκαλλιέργεια και στήριξαν το θεσμό της μικρής γεωργικής ιδιοκτησίας.
Η έλλειψη γεωργικών εκτάσεων προς διανομή στους πρόσφυγες υποχρέωσε το κράτος να αναλάβει την κατασκευή μεγάλων εγγειοβελτιωτικών έργων, κυρίως στη Μακεδονία, και έτσι αυξήθηκαν οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η πληροφορία αυτή επιβεβαιώνεται από τον Απόστολο Βακαλόπουλο (Κείμενο Β), ο οποίος επισημαίνει την πραγματοποίηση εγγειοβελτιωτικών και αρδευτικών έργων κυρίως σε τρεις περιοχές της Μακεδονίας, στις Σέρρες, τη Δράμα και τη Θεσσαλονίκη. Με τη διευθέτηση των χειμάρρων, καθώς και μεγάλων ποταμών (π.χ. Αξιού, Στρυμόνα) προφυλάσσονταν οι εκτάσεις που άλλοτε καταστρέφονταν από τις πλημμύρες, προσφέροντας νέα καλλιεργούμενα εδάφη, στα οποία προστέθηκαν κι εκείνα που προέκυψαν από την αποξήρανση λιμνών. Οι εκτάσεις αυτές παραχωρήθηκαν από τις τότε κυβερνήσεις σε ακτήμονες, πρόσφυγες ή γηγενείς. Εισήχθησαν νέες καλλιέργειες ή επεκτάθηκαν οι παλιές (καπνός, βαμβάκι, σταφίδα). Όπως, άλλωστε, προκύπτει από τα στοιχεία του Πίνακα, η παραγωγή του καπνού τριπλασιάζεται κατά την περίοδο 1922-1925, ξεκινώντας από 19,8 χιλιάδες τόνους και φτάνει σε 60,8 χιλιάδες τόνους, ενώ κατά το ίδιο διάστημα η παραγωγή του βαμβακιού διπλασιάζεται, καθώς από 5 χιλιάδες τόνους το 1922 φτάνει σε 10,5 χιλιάδες τόνους το 1925. Η κτηνοτροφία και η πτηνοτροφία βελτιώθηκαν ποσοτικά και ποιοτικά. Η δενδροκομία, η σηροτροφία και η αλιεία αναπτύχθηκαν από πρόσφυγες που ήταν ειδικευμένοι σε αυτές τις ασχολίες στην πατρίδα τους. Όπως αναφέρει ο Ραϋμόνδος Αλβανός (Κείμενο Γ), η σηροτροφία κι η αμπελουργία αναπτύχθηκαν κυρίως στην Αξιούπολη, τη Βέροια, την Έδεσσα, την Αριδαία και τη Φλώρινα. Οι πρόσφυγες, μάλιστα, καλλιέργησαν αμπέλια αμερικανικής προέλευσης, τα οποία δεν κινδύνευαν από τη φυλλοξήρα. Επιπροσθέτως, ανάπτυξη γνώρισε και η ροδοκαλλιέργεια για τη δημιουργία ροδέλαιου στην Έδεσσα, τη Βέροια και τη Δράμα.
 

Ιστορία Προσανατολισμού: Αποκατάσταση Ψαριανών προσφύγων [Επεξεργασία πηγής]

 Jonas Gerard

Ιστορία Προσανατολισμού: Αποκατάσταση Ψαριανών προσφύγων [Επεξεργασία πηγής]  
 

ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί του συνοικισμού των Ψαριανών εις Ερέτριαν.

ΟΘΩΝ

ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Επειδή μ’ όλας τας παραχωρήσεις, τας οποίας μέχρι τούδε εκάμαμεν δια να ενισχύσωμεν τον συνοικισμόν των Ψαρριανών εις Ερέτριαν, η επιθυμία Μας αύτη δεν επραγματοποιήθη· μεταξύ δε άλλων αιτιών ήτο και αι περί θέσεως και εκλογής οικοπέδων διαφωνίαι· επομένως θέλοντες να εξομαλύνωμεν και αυτήν την δυσκολίαν, και να δώσωμεν δι’ ιδιαιτέρων παραχωρήσεων νέα δείγματα του πόσον επιθυμούμεν να ίδωμεν τους γενναίους τούτους προμάχους της Ελλάδος αποκατεστημένους (...) αποφασίζομεν.
1. Η παραθαλάσσιος γραμμή συγκειμένη από 10 τετράγωνα, παραχωρείται ολόκληρος ως προικοδότησις εις τον δήμον των Ψαρριανών, όστις θέλει λάβει εις εξουσίαν του, αφού συστηθή εις Ερέτριαν. (...) Μένει έπειτα εις την διοίκησιν της κοινότητος να εύρη τον ωφέλιμον τρόπον της διαχειρήσεως των γαιών τούτων δι’ εκποιήσεως ή ενοικιάσεως (...).
Όσοι λαβόντες γήπεδον εις αυτό το μέρος κατά την πρώτην ή την δευτέραν κλήρωσιν έκτισαν εις αυτό, θέλουν το παραχωρήσει επίσης εις τον δήμον, όστις χρεωστεί να τους αποζημιώση δια την οικοδομήν.
Τα εκ της εκποιήσεως ή της ενοικιάσεως των γηπέδων αυτών συναχθέντα χρήματα θέλουν χρησιμεύσει εις ανέγερσιν σχολείου (...).
2. Αι προλαβούσαι κληρώσεις ακυρούνται (...).
3. Δίδεται προθεσμία εξ εβδομάδων, αφ’ ης ημέρας δημοσιευθή το παρόν διάταγμα, δια να παρουσιάσουν τας αναφοράς των (...) όσοι των Ψαρριανών επιθυμούν να λάβουν γήπεδον και να οικοδομήσουν εις Ερέτριαν (...).
10. Η μέχρι τούδε δημογεροντία των Ψαρριανών διορίζεται οικιστική επιτροπή, χρέος της οποίας είναι να διευθύνη τον συνοικισμόν, να διαλύη τας διαφωνίας και να εξομαλύνη τας δυσκολίας (...).
14. Επιθυμούντες να ίδωμεν τους εν τη υπηρεσία Ημών ευρισκομένους Ψαρριανούς να δώσουν το παράδειγμα του συνοικισμού εις Ερέτριαν, συγκατανεύομεν να δοθή ως προπληρωμή εις έκαστον των εν τω εσωκλείστω καταλόγω εμπεριεχομένων αξιωματικών δάνειον 500 δραχμών (...).
Εν Αθήναις, την 3 (15) Ιουλίου 1836
Εν ονόματι και κατ’ ιδιαιτέραν διαταγήν της Αυτού
Μεγαλειότητος του Βασιλέως
Το Υπουργικόν Συμβούλιον
 
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, καθώς και το κείμενο που σας δόθηκε, να αναφερθείτε στην αποκατάσταση των Ψαριανών προσφύγων κατά την Οθωνική περίοδο.
 
Κατά την περίοδο της μοναρχίας του Όθωνα, το κράτος ασχολήθηκε σοβαρά με το ζήτημα της αποκατάστασης των προσφύγων. Με σειρά διαταγμάτων προβλεπόταν η ίδρυση νέων προσφυγικών συνοικισμών, γεγονός που αποκάλυπτε τις προθέσεις της πολιτείας για την ενίσχυση της εθνικής συνοχής. Το οθωνικό κράτος προσέβλεψε μάλιστα στο προσφυγικό στοιχείο, καθώς οι μορφωμένοι πρόσφυγες, κυρίως της Μικράς Ασίας και της Κωνσταντινούπολης, κάλυπταν καλύτερα τις ανάγκες της κρατικής διοίκησης.
Κατά την περίοδο αυτή, δραστηριοποιήθηκαν ιδιαίτερα οι Χίοι, οι Ψαριανοί, οι Μακεδόνες και οι Κρήτες πρόσφυγες για την αποκατάστασή τους.
Στο αίτημα των Ψαριανών ανταποκρίθηκε η κυβέρνηση το 1836, όπως αυτό πιστοποιείται κι από το παράθεμα, το οποίο αποτελεί διάταγμα του υπουργικού συμβουλίου του Όθωνα, που δημοσιεύτηκε στις 3 Ιουλίου 1836. Και πρωτύτερα είχαν γίνει κρατικές παρεμβάσεις για την ίδρυση συνοικισμού των Ψαριανών στην Ερέτρια, αλλά δεν απέδωσαν, περισσότερο λόγω διαφωνιών για τη θέση και τη διανομή των οικοπέδων. Το γεγονός αυτό επισημαίνεται και στο παράθεμα, όπου τονίζεται, μάλιστα, ότι το συγκεκριμένο διάταγμα αποτελεί προσπάθεια να ξεπεραστούν οι πρότερες δυσκολίες προκειμένου να επιτευχθεί η αποκατάσταση των Ψαριανών, οι οποίοι υπήρξαν υπερασπιστές πρώτης γραμμής για τη χώρα. Δινόταν για οικοδόμηση όλη η παραθαλάσσια περιοχή της Ερέτριας και παρεχόταν στο δήμο Ψαριανών το δικαίωμα να διαχειριστεί ελεύθερα την εθνική γη του συνοικισμού. Το παράθεμα δίνει πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με την παραχωρούμενη γη και τις δυνατότητες αξιοποίησής της από τους Ψαριανούς. Ειδικότερα, η παραθαλάσσια περιοχή αποτελούταν από «δέκα τετράγωνα» και παραχωρούταν στον δήμο των Ψαριανών, ο οποίος θα τη λάμβανε υπό τον έλεγχό του, αφού θα είχε συγκροτηθεί στην Ερέτρια. Η κοινότητα των Ψαριανών θα είχε το ελεύθερο να αναζητήσει τον πλέον επωφελή τρόπο για την αξιοποίηση των παραχωρούμενων εδαφών είτε μέσω της πώλησής τους είτε μέσω της ενοικίασής τους. Όσοι, μάλιστα, είχαν λάβει κάποιο οικόπεδο στο πλαίσιο των δύο προηγούμενων διαδικασιών παραχώρησης της εκεί περιοχής στους Ψαριανούς και είχε χτίσει σε αυτό, όφειλε να το παραχωρήσει στον δήμο, ο οποίος θα τους αποζημίωνε για την οικοδομή. Σύμφωνα, μάλιστα, με τις αποφάσεις του διατάγματος, τα χρήματα που θα συγκεντρώνονταν από την πώληση ή την ενοικίαση οικοπέδων, θα χρησιμοποιούνταν για το χτίσιμο σχολείου. Επιπλέον, το διάταγμα προέβλεπε πως ακυρώνονταν όλες οι προηγούμενες διανομές οικοπέδων στην περιοχή και πως όσοι από τους Ψαριανούς επιθυμούσαν να αποκτήσουν οικόπεδο για να χτίσουν στην Ερέτρια είχαν προθεσμία έξι εβδομάδων από την ημέρα δημοσίευσης του σχετικού διατάγματος για να υποβάλουν τη δήλωσή τους. Η μέχρι τότε δημογεροντία των Ψαριανών αναλάμβανε χρέη οικιστικής επιτροπής, έχοντας την ευθύνη να διοικεί τον συνοικισμό, να επιλύει τις διαφωνίες και να εξομαλύνει τις δυσκολίες. Στο διάταγμα, τέλος, δηλωνόταν πως προκειμένου να μπορέσουν οι Ψαριανοί αξιωματικοί που βρίσκονταν στην υπηρεσία της χώρας να αποτελέσουν το παράδειγμα για τη δημιουργία του συνοικισμού της Ερέτριας, είχε αποφασιστεί να τους δοθεί ως προπληρωμή για τις υπηρεσίες τους δάνειο ύψους πεντακοσίων δραχμών.