Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ατομική & εικονική ταυτότητα

Boyan Dimitrov 

 
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Λυκείου: Ατομική & εικονική ταυτότητα
 
Κείμενο 1: Ατομική ταυτότητα
 
     Το άτομο κοινωνικοποιείται και οικοδομεί την ταυτότητά του σταδιακά, κατά τη μακρά πορεία από τη γέννησή του έως την εφηβεία, η οποία συνεχίζεται ως την ενήλικη ζωή. Η εικόνα που κατασκευάζει για τον εαυτό του, τα πιστεύω του συγκροτούν μια ψυχολογική δομή που του επιτρέπει να επιλέξει τις πράξεις του και τις κοινωνικές του συναλλαγές. Η κατασκευή της ταυτότητας και η εικόνα του εαυτού αποτελούν βασικές λειτουργίες της ζωής του υποκειμένου και συνιστούν θεμελιώδη ψυχική διεργασία.
     Μπορούμε να σταθούμε σε διάφορες διαστάσεις της ατομικής ταυτότητας.
     Μια πρώτη διάσταση ενσαρκώνει η διεργασία κοινωνικού αποχωρισμού / ενσωμάτωσης. Πρόκειται για τη διαλεκτική προσέγγισης-απομάκρυνσης με την οποία παλεύουμε όλη μας τη ζωή για να γίνουμε αποδεκτοί για την ομοιότητά μας, ενώ την ίδια στιγμή προσπαθούμε να φανούμε διαφορετικοί, μοναδικοί. Η αντιπαράθεση ενός εφήβου μέσα στην οικογένειά του εκφράζει αυτή την ανάγκη διαφοροποίησης απέναντι στην ηλικιακά πρότερη ταυτότητα. Αυτή η αντιπαράθεση μπορεί να βρει διέξοδο με την υπαγωγή του εφήβου σε ομάδες νέων όπου θα μοιραστεί με τους συνομήλικούς του κοινές ανάγκες, επιθυμίες και όνειρα.
     Μια δεύτερη διάσταση αφορά στην επιθυμία του υποκειμένου για συνέχεια, δηλαδή στην ανάγκη τού «ανήκειν» σε μια οικογενειακή γραμμή, σε ένα περιβάλλον, σε μια κουλτούρα. Αυτή η ανάγκη μπορεί να λειτουργεί στο πραγματικό ή ακόμα και το φαντασιακό επίπεδο και είναι εμφανής στις σύγχρονες εκφράσεις της ταυτότητας, όπως είναι η εθνική, η εθνοτική ή η πολιτισμική ταυτότητα.
     Η ταυτοτική διεργασία είναι για το άτομο ένα ψυχολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κατασκευάζει νοητικά σχήματα και συστήματα αναπαραστάσεων. Αυτά βοηθούν το άτομο να φτιάξει μια εικόνα εαυτού, να της αποδώσει αξία, ενώ παράλληλα κατευθύνουν τις πράξεις του.
 
Θάλεια Δραγώνα, Ταυτότητα και Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 2007
 
Κείμενο 2: Η εικονική ταυτότητα
 
     Μια εικονική ταυτότητα είναι μια περσόνα η οποία χρησιμοποιείται κατά την διαδικτυακή επικοινωνία. Θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν μια αντιληπτή άποψη του «ποιος είναι» το άτομο διαδικτυακά. Η διαδικτυακή ταυτότητα μεταβάλλεται διαρκώς λόγω του γεγονότος ότι πρόκειται για ένα διάμεσο, το οποίο συχνά φέρει σχετικά μικρά επίπεδα αλήθειας.
     Οι εικονικές ταυτότητες αποτελούνται από το σύνολο των δημοσιευμένων προσωπικοτήτων των χρηστών, την φυσική περιγραφή τους και την δυνατότητα να αυτοσχεδιάσουν κάτι στο οποίο επιθυμούν οι ίδιοι να μετατραπούν. Για να επιτευχθεί σχηματισμός μιας εικονικής ταυτότητας σε επικοινωνιακά συστήματα, η ταυτότητα αυτή πρέπει να δημιουργηθεί για να εκτελέσει μια συγκεκριμένη λειτουργία. Μπορεί να είναι μια προσωρινή κατασκευή, (να παρουσιάζεται μόνο κατά το χρονικό διάστημα το οποίο ο χρήστης παραμένει συνδεδεμένος χρησιμοποιώντας την συγκεκριμένη ταυτότητα) ή μόνιμη (όταν η εικονική ταυτότητα παραμένει ενεργή ή σιωπηλή στο εικονικό δίκτυο).
     Όταν ένας χρήστης δημιουργεί μια ταυτότητα, αυτή μπορεί να είναι μια συνειδητή κατασκευή, μια διαδικασία η οποία εξελίσσεται υποσυνείδητα για κάποια χρονική περίοδο, ή ακόμα θα μπορούσε απλά να είναι μια αντανάκλαση του χρήστη από την πραγματική του ζωή. Οι χρήστες μπορούν να δημιουργήσουν μια ταυτότητα που είναι συνολικά διαφορετική από τους πραγματικούς Εαυτούς τους με ποικίλους τρόπους. Μπορούν να επιλέξουν το κοινωνικό φύλο τους, την φυλή τους, την ηλικία τους - όλες οι παραδοσιακές πτυχές της πραγματικής ζωής είναι εύπλαστες. Με αυτή την λογική, η ταυτότητα είναι ένα καθαρό κατασκεύασμα του ατόμου και μπορεί να απεικονίζει την πραγματικότητα ή όχι.
     Η δυνατότητα να υιοθετηθεί ένα ψευδώνυμο, μια νέα ταυτότητα και μια «περιβολή» ως κάτι το οποίο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, επιτρέπει στα άτομα να δοκιμάσουν τη ζωή από κάποια άλλη οπτική πλευρά και να βιώσουν διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις και ενδυναμώνει τους χρήστες.
 
Τζωρτζάκη Μαρία-Ελένη, Κατασκευή ταυτότητας στο διαδίκτυο, 2012
 
Κείμενο 3: Η δική μου ιστορία
 
Εγώ γράφω γιατί ο μπαμπάς μου διάβαζε. Κοιτάξτε με, είμαι στο σαλόνι του πατρικού μου, σκούρα τα έπιπλα, σκούρος κι εγώ πίσω από την πολυθρόνα. Είμαι εκείνο το παιδί στο οποίο η μητέρα του λέει: μη φωνάζεις, ο μπαμπάς διαβάζει∙ μην τρέχεις στον διάδρομο, ο μπαμπάς διαβάζει∙ χαμήλωσε την τηλεόραση, ο μπαμπάς διαβάζει… Ο μπαμπάς διαβάζει. Ο μπαμπάς άλλο δεν κάνει από το να διαβάζει. Κάποιες φορές καθόμουν στην πολυθρόνα του και άνοιγα ένα από εκείνα τα βιβλία παριστάνοντας τον μπαμπά. Όταν το έπιανα από την ανάποδη, η μητέρα μου γελούσε. Δεν ξέρω ποιος είναι στη λάθος θέση, εσύ ή το βιβλίο. Γράφω γιατί μου άρεσε να φαντάζομαι πως το βιβλίο που κρατούσε ο μπαμπάς ήταν το δικό μου. Γράφω και για τον τρόπο που θα με είχαν φυλακίσει αν ο πατέρας μου ήταν σωφρονιστικός υπάλληλος.
Όταν έμαθα ανάγνωση, κρατούσα τα βιβλία από τη σωστή πλευρά πια, αν και μου φαινόταν ότι συνέχιζα να τα κρατώ από την ανάποδη, και φανταζόμουν ότι ο πατέρας μου με διάβαζε. Τι θα σκεφτόταν για αυτή ή την άλλη φράση που είχε γράψει ο γιος του;
 
Juan Jose Millas, Η δική μου ιστορία, Εκδόσεις Ψυχογιός  
 
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά σε μία παράγραφο 50-60 λέξεων τις επιμέρους διαστάσεις της ατομικής ταυτότητας, όπως αυτές παρουσιάζονται στο απόσπασμα του Κειμένου 1: «Μια πρώτη διάσταση ενσαρκώνει…. η εθνοτική ή η πολιτισμική ταυτότητα».
Μονάδες 20
 
Μία διάσταση της ατομικής ταυτότητας συνίσταται στην παράλληλη ανάγκη του ατόμου να ενσωματωθεί στο κοινωνικό σύνολο χάρη στις ομοιότητές του με τους άλλους, αλλά και να διαφοροποιηθεί από αυτό προβάλλοντας τη μοναδικότητά του. Άλλη πτυχή της είναι η επιθυμία του ατόμου να ανήκει στην ιστορική συνέχεια είτε μιας οικογένειας είτε ενός πολιτισμού, η οποία εκπληρώνεται με ταυτότητες όπως είναι η εθνική ή η πολιτισμική.
[Λέξεις: 64]
 
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να εξηγήσετε με συντομία (50-60 λέξεις) την ακόλουθη διαπίστωση από το Κείμενο 1: «Η αντιπαράθεση ενός εφήβου μέσα στην οικογένειά του εκφράζει αυτή την ανάγκη διαφοροποίησης απέναντι στην ηλικιακά πρότερη ταυτότητα.»
Μονάδες 10
 
Καθώς ο έφηβος επιχειρεί να διαμορφώσει την ταυτότητά του, επαναπροσδιορίζοντάς τη κάθε φορά με βάση το τρέχον επίπεδο ωριμότητάς του, επιδιώκει, συνάμα, να αποστασιοποιηθεί από την εικόνα που έχει για εκείνον η οικογένειά του. Θεωρεί, ειδικότερα, καταπιεστική την εντύπωση των οικείων του πως παραμένει όπως ήταν ως παιδί, αφού ο ίδιος αντιλαμβάνεται ταχύτερα την εσωτερική του εξέλιξη, με συνέπεια να αντιδρά στις απόψεις τους για την ταυτότητά του.
 
Β2.α. Ποια είναι η πρόθεση της συντάκτριας στην πρώτη παράγραφο του Κειμένου 2 «Μια εικονική ταυτότητα… μικρά επίπεδα αλήθειας» (μονάδες 3) και πώς ο τρόπος με τον οποίο την αναπτύσσει, εξυπηρετεί την πρόθεσή της αυτή; (μονάδες 3)
 
Η συντάκτρια επιδιώκει να προσδιορίσει την έννοια της «εικονικής ταυτότητας», ώστε να καταστεί σαφές πως πρόκειται για μια ταυτότητα ειδικού σκοπού, η οποία δημιουργείται και υπάρχει μόνο για να εκφράσει το άτομο στη διαδικτυακή του επικοινωνία και παρουσία. Προκειμένου να εξυπηρετήσει την πρόθεσή της αυτή επιλέγει να αναπτύξει την εισαγωγική παράγραφο με τη μέθοδο του ορισμού, για να έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει τα χαρακτηριστικά εκείνα που συνιστούν την έννοια της «εικονικής ταυτότητας». Κατ’ αυτό τον τρόπο, ο αναγνώστης κατανοεί πως η εικονική ταυτότητα δεν σχετίζεται κατ’ ανάγκη με την πραγματική ταυτότητα του ατόμου.
 
β. Να εντοπίσετε τον γραμματικό χρόνο που κυριαρχεί στα ρήματα του Κειμένου 1 και να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του (μονάδες 4). Ακολούθως, να εξηγήσετε την κυρίαρχη χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου στο ίδιο κείμενο, καθώς και τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου στην περίοδο: «Πρόκειται για τη διαλεκτική…. διαφορετικοί, μοναδικοί». (μονάδες 5)
Μονάδες 15
 
Ο γραμματικός χρόνος που κυριαρχεί στο πλαίσιο του πρώτου κειμένου είναι ο ενεστώτας. Πρόκειται για μια επιλογή που προσδίδει διαχρονικότητα στο περιεχόμενο του κειμένου, εφόσον ο ενεστώτας ως παροντικός χρόνος δημιουργεί σε κάθε αναγνώστη -του παρόντος ή του μέλλοντος- την αίσθηση πως τα όσα καταγράφονται αφορούν κάτι το σύγχρονο. Η διαδικασία διαμόρφωσης ατομικής ταυτότητας, άλλωστε, δεν αποτελεί ένα επίκαιρο, αλλά πρόσκαιρο ζήτημα∙ αποτελεί μια διαδικασία που απασχολεί κάθε νέα γενιά ανθρώπων. Ως εκ τούτου, ο ενεστώτας αποδίδει αποτελεσματικά τη διάρκεια, την επαναληπτική φύση και τη διαχρονικότητα του ζητήματος αυτού.
Στο κείμενο γίνεται κυρίως χρήση του γ΄ προσώπου, καθώς σκοπός της γράφουσας είναι να αποδώσει με αντικειμενικό τρόπο ένα φαινόμενο που αφορά το σύνολο των πολιτών. Με τη χρήση του γ΄ προσώπου ενισχύεται τόσο ο επιστημονικός χαρακτήρας του κειμένου όσο και η αίσθηση της αντικειμενικής αλήθειας των όσων καταγράφονται σε αυτό. Η γράφουσα, ωστόσο, καταφεύγει στο πλαίσιο μιας περιόδου στη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου, ώστε να παρουσιάσει με έμφαση το γεγονός πως το θέμα της ταυτότητας αφορά όλους τους ανθρώπους, χωρίς εξαιρέσεις. Με το α΄ πληθυντικό πρόσωπο, άλλωστε, η γράφουσα εντάσσει και τον εαυτό της στο ευρύτερο σύνολο των ανθρώπων που έχουν βιώσει την απαιτητική διαδικασία διαμόρφωσης ατομικής ταυτότητας.
 
Β3. Αφού διαβάσετε συγκριτικά τις καταληκτικές παραγράφους των Κειμένων 1 και 2 να προσδιορίσετε την αξία που αποδίδεται στην ατομική και στην εικονική ταυτότητα αντιστοίχως.
Μονάδες 10
 
Τόσο η συγγραφέας του πρώτου κειμένου όσο και η συγγραφέας του δεύτερου επισημαίνουν στις καταληκτικές παραγράφους των κειμένων τους τις θετικές όψεις της ατομικής και της εικονικής ταυτότητας αντίστοιχα. Η διεργασία δόμησης της ατομικής ταυτότητας επιτρέπει στο άτομο να προσδιορίσει το ποιόν του εαυτού του, να αναγνωρίσει την αξία του, αλλά και μέσω της ταυτότητας αυτής να οδηγείται στην επιλογή των επιμέρους πράξεών του. Αντιστοίχως, η εικονική ταυτότητα παρέχει στο άτομο την ευκαιρία να αντικρίσει τη ζωή από διαφορετικές οπτικές, διευρύνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις απόψεις και τις αντιλήψεις του. Λειτουργεί, ως εκ τούτου, ενισχυτικά για το άτομο, αφού του επιτρέπει να κινηθεί προσωρινά πέρα από τα όρια της ατομικής του ταυτότητας και να βιώσει τον κόσμο μέσα από μια νέα για το ίδιο οπτική.
 
ΘΕΜΑ Γ
Τι είναι εκείνο που βαρύνει περισσότερο στη διαμόρφωση της ταυτότητας του ήρωα; Να τεκμηριώσετε την ερμηνευτική σας πρόταση με τρεις κατάλληλους κειμενικούς δείκτες. Ποια είναι η δική σας άποψη για τη στάση του ήρωα; 150-200 λέξεις
Μονάδες 15
 
Ο νεαρός ήρωας καθιστά την ενασχόληση με τη συγγραφή ως βασικό στοιχείο της ταυτότητάς του, διότι επιθυμεί μέσω αυτής να δημιουργήσει έναν συνεκτικό δεσμό με τον πατέρα του. Όπως διαφαίνεται μέσα από το σχήμα των επαναλήψεων «Γράφω γιατί… Γράφω γιατί...», «ο μπαμπάς διαβάζει… Ο μπαμπάς διαβάζει.», ο ήρωας εκλαμβάνει τη συγγραφή ως το μέσο εκείνο που θα διασφαλίσει την προσοχή του πατέρα του, εφόσον εκείνος είναι μανιώδης αναγνώστης. Έχει την προσδοκία πως αν γράψει ένα βιβλίο, θα έχει ως αναγνώστη τον πατέρα του, ο οποίος θα του έδινε επιτέλους προσοχή και θα προβληματιζόταν για τις επιμέρους φράσεις που έγραψε. Με το ρητορικό ερώτημα, άλλωστε, «Τι θα σκεφτόταν για αυτή ή την άλλη φράση που είχε γράψει ο γιος του;» φανερώνει πόσο σημαντικό είναι για τον ίδιο να δει τον πατέρα του να ασχολείται με κάτι που τον αφορά άμεσα. Η προσοχή του πατέρα, επομένως, αποτελεί το απολύτως κρίσιμο ζητούμενο για τον ήρωα, όπως αυτό τονίζεται με τη χρήση υποθετικού λόγου «για τον τρόπο που θα με είχαν φυλακίσει αν ο πατέρας μου ήταν σωφρονιστικός υπάλληλος», μέσω του οποίου διαφαίνεται μέχρι ποιου σημείου θα έφτανε, προκειμένου να τραβήξει την προσοχή του.
Παρά το γεγονός ότι η ανάγκη του ήρωα να συνδεθεί ουσιαστικά με τον πατέρα του είναι εύλογη, δεν δικαιολογεί, εντούτοις, την υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής και ενός επαγγέλματος αποκλειστικά για χάρη εκείνου. Προσωπικά θεωρώ πως ο ήρωας όφειλε να λάβει πρωτίστως υπόψη τη είναι αρεστό στον ίδιο και όχι τι είναι εκείνο που θα τον έφερνε πιο κοντά στον πατέρα του.
 
ΘΕΜΑ Δ
Στο Κείμενο 2 η γράφουσα υποστηρίζει το εξής: «Η δυνατότητα να υιοθετηθεί ένα ψευδώνυμο, μια νέα ταυτότητα και μια «περιβολή» ως κάτι το οποίο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, επιτρέπει στα άτομα να δοκιμάσουν τη ζωή από κάποια άλλη οπτική πλευρά και να βιώσουν διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις και ενδυναμώνει τους χρήστες».
Σε ένα δικό σας άρθρο, το οποίο θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας, καλείστε: α) να αιτιολογήσετε κατά πόσο συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη γράφουσα πως η «νέα ταυτότητα» ενδυναμώνει τους χρήστες, και β) να εξηγήσετε τη σημασία που έχει η διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας στο πλαίσιο της πραγματικής ζωής. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
 
Πολλαπλότητα ταυτοτήτων: εικονική και πραγματική ατομική ταυτότητα
 
     Τα νέα άτομα περνούν μια πολυετή διαδικασία διαμόρφωσης της ατομικής τους ταυτότητας, η οποία αποκρυσταλλώνεται τελικά μόνο κατά την ενήλικη ζωή τους. Πρόκειται για μια διαδικασία πειραματισμών, δοκιμών και συνεχούς αυτοελέγχου μέχρι το άτομο να προσδιορίσει τα αληθή χαρακτηριστικά της ταυτότητάς του. Μια διαδικασία, μάλιστα, η οποία στη σύγχρονη εποχή διευκολύνεται συχνά χάρη στις δυνατότητες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
     Το γεγονός πως ένα άτομο εφηβικής ηλικίας έχει τη δυνατότητα να πλάσει μια εικονική ταυτότητα στον κόσμο του διαδικτύου αποτελεί ένα δυνητικά επωφελές προνόμιο. Παρέχεται, δηλαδή, στον έφηβο η ευκαιρία να δοκιμάσει διαφορετικές εκφάνσεις του εαυτού του και να διερευνήσει κατά πόσο αυτές γίνονται αποδεκτές από τους άλλους ή κατά πόσο εκφράζουν επαρκώς τον ίδιο και τον ιδεατό εαυτό του. Οι πειραματισμοί αυτοί, όπως και η απρόσκοπτη δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης -πιθανώς υπό το καθεστώς της ανωνυμίας-, ενδυναμώνουν τον έφηβο, εφόσον του διασφαλίζουν ένα ασφαλές περιβάλλον για να υιοθετήσει νέες συμπεριφορές, αξίες ή ηθικές ποιότητες και να βιώσει έτσι τα πράγματα από μια διαφορετική οπτική.
     Η δυνατότητα αυτή είναι ιδιαιτέρως επωφελής για εσωστρεφή άτομα που κατατρύχονται από συναισθήματα συστολής και δυσκολεύονται πολύ στις καθημερινές διαπροσωπικές τους σχέσεις. Με τη δημιουργία μιας διαδικτυακής ταυτότητας, έστω και ψευδούς, έχουν το περιθώριο να συνομιλήσουν με άλλα άτομα, να εξωτερικεύσουν σκέψεις ή ανησυχίες τους, να ρισκάρουν εκ του ασφαλούς -χάρη στην ανωνυμία- την ελεύθερη έκφραση του εαυτού τους και, σταδιακά, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους. Η δόμηση, άλλωστε, της ατομικής ταυτότητας συνιστά πρωτίστως μια πορεία προς την αυτογνωσία, η οποία απαιτεί από το άτομο να βρει τη δική του φωνή και το θάρρος να εκφράσει τον εαυτό του.  
     Οι πειραματισμοί, βέβαια, στον διαδικτυακό κόσμο αποτελούν μια προσωρινή κατάσταση, εφόσον το άτομο οφείλει να διαμορφώσει σταδιακά την πραγματική του ταυτότητα, προσδίδοντάς της τα χαρακτηριστικά εκείνα που ανταποκρίνονται καλύτερα στην προσωπικότητά του. Η συγκρότηση της ατομικής του ταυτότητας είναι κρίσιμης σημασίας, καθώς μέσω αυτής κατορθώνει μεγαλώνοντας να επιλέγει συνειδητά την ποιότητα των πράξεών του, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο θα πραγματώνει τις διαπροσωπικές του σχέσεις και θα εκφράζει τον πλέον αυθεντικό εαυτό του. Ας μην παραβλέπουμε το γεγονός πως η ατελής διαμόρφωση της ατομικής ταυτότητας αφήνει το άτομο έκθετο σε ποικίλες επιρροές εξαιτίας των οποίων ενδέχεται να παρασυρθεί σε λανθασμένες επιλογές, οι οποίες δεν συνάδουν πραγματικά με την ηθική ή πνευματική του ταυτότητα.
     Είναι, σαφώς, προφανές πως κατά τη διάρκεια δόμησης της ατομικής ταυτότητας το άτομο θα παρεκκλίνει κάποτε από τις αξίες που έχει αποδεχτεί και έχει ορίσει ως κατευθυντήριες στη ζωή του, μιας και στο πλαίσιο της κοινωνίας γίνεται αποδέκτης πλήθους επιδράσεων. Οφείλει, ωστόσο, να προσδιορίσει τελικά το πραγματικό ποιόν του, να το αποδεχτεί πρώτα ο ίδιος και ακολούθως να προασπίσει την ατομική του ταυτότητα και την ατομικότητά του.
[Λέξεις: 451]