Walter Zerla
Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Γλωσσική παιδεία και ποιότητα εκπαίδευσης
Γλωσσική παιδεία και ποιότητα εκπαίδευσης
Τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου, κατά τον Wittgestein. Αυτό σημαίνει, γνωρίζω τον κόσμο όσο μου επιτρέπουν οι γλωσσικές μου ικανότητες – επικοινωνώ με τον κόσμο και τα πράγματα στον βαθμό που έχω τις γλωσσικές προϋποθέσεις. Οι δυνατότητες της διάνοιας του ανθρώπου εξαρτώνται από το επίπεδο της γλώσσας που είναι σε θέση να μεταχειρίζεται. Γιατί ο άνθρωπος του οποίου οι γλωσσικές δυνατότητες είναι περιορισμένες δεν μπορεί ούτε να εκφράσει αυτό που σκέπτεται ούτε να σκεφθεί ολοκληρωμένα. Αναγκαστικά, βρίσκεται εγκλωβισμένος μέσα σε ένα στενό και ασφυκτικό γλωσσικό πλαίσιο που δεν του δίνει τη δυνατότητα να σκεφθεί ολόπλευρα και σε βάθος. Η απαιτητική, ποιοτική και αποτελεσματική επικοινωνία είναι ζήτημα που σχετίζεται με τη γλωσσική υποδομή του καθενός. Η γλωσσική καλλιέργεια υπηρετεί και στηρίζει άμεσα και αποτελεσματικά την ανάπτυξη της σκέψης και των πνευματικών δεξιοτήτων του ανθρώπου.
Ως εκ τούτου, δεν είναι δυνατόν να μιλήσει κανείς για παιδεία και εκπαίδευση χωρίς να αναφερθεί στη γλώσσα, που είναι φορέας μορφωτικών αγαθών και στην οποία στηρίζεται το εκπαιδευτικό σύστημα. Το επίπεδο της γλωσσικής καλλιέργειας επηρεάζει κατ’ ανάγκη το επίπεδο της παιδείας και της εκπαίδευσης, δεδομένου ότι οι δύο αυτές μορφωτικές διαδικασίες στηρίζονται κατά βάση στον διάλογο, και ο διάλογος στον λόγο, η ποιότητα του οποίου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γλωσσική κατάρτιση του καθενός. Αφού, λοιπόν, από τη γλώσσα εξαρτάται η παιδεία και η εκπαίδευση και αφού η παιδεία είναι ένα κοινωνικό αγαθό και ταυτόχρονα δικαίωμα του πολίτη, εξυπακούεται ότι η γλωσσική καλλιέργεια είναι κοινωνικό αγαθό, όρος απαραίτητος τόσο για την πολιτική, κοινωνική, ηθική, αισθητική διαπαιδαγώγηση του πολίτη όσο και για την επιστημονική και επαγγελματική του κατάρτιση.
Επομένως, η γλώσσα είναι δύναμη παιδευτική, αν καλλιεργείται σωστά και μεθοδικά στη σχολική πράξη. Γιατί γυμνάζει τη σκέψη, διαμορφώνει το πνεύμα και την ηθική ποιότητα, καλλιεργεί το συναίσθημα, αποδεσμεύει τις δυνάμεις της ψυχής, μας φέρνει σε επαφή με την επιστήμη, την τέχνη, την πολιτισμική μας κληρονομιά, με τον άνθρωπο του χθες και τον άνθρωπο του σήμερα, βοηθά τον νέο να δώσει μορφή στις ιδέες και στα οράματα του. Χωρίς υψηλή γλωσσική παιδεία ο νους ατροφεί και περνά στην κατάσταση της πνευματικής υπανάπτυξης. Αν τα σχολικά προγράμματα δεν δώσουν προτεραιότητα στη διδασκαλία της γλώσσας, τότε σίγουρα η παιδεία μας θα είναι ελλειμματική, αδύναμη να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες. Σκεπτόμαστε με λέξεις, επικοινωνούμε με αυτές, υπάρχουμε με άλλα λόγια χάρη σ’ αυτές (cogito, ergo sum / σκέφτομαι, άρα υπάρχω) συνεπώς, όσο καλύτερα είμαστε ασκημένοι στη χρήση της γλώσσας, τόσο αποδοτικότερα την χρησιμοποιούμε.
Πέτρος Αμπατζόγλου «Τι θέλει η κυρία Φρίμαν»
ρυτίδες, γιατί ποτέ του δε γελούσε ούτε μόρφαζε. Ήταν συγκρατημένος γενικά στις εκδηλώσεις του, από μια έμφυτη αποστροφή στις έντονες καταστάσεις. Του άρεσε ένα ήσυχο περιβάλλον, ένα δωμάτιο χωρίς κανέναν ήχο –εκτός βέβαια από τη μουσική– κι αυτή όμως στα χαμηλά. Του άρεσε η σιωπή, η μυστική απόλαυση του βιβλίου, που σ’ οδηγεί σε περιπέτειες πάντα μέσα σε σιωπή. Κοσμογονίες γίνονται μέσα στα βιβλία, εσωτερικές αλλά και εξωτερικές συγκρούσεις και συ καθισμένος μέσα στη σιωπή του ειρηνικού σου δωματίου τις απολαμβάνεις, με το χέρι σου να ψαχουλεύει τυφλά για το φλιτζάνι του καφέ που τον πίνεις γουλιά γουλιά. Του άρεσε μια συζήτηση με λεπτές αποχρώσεις, χωρίς οξύτητες, η προσέγγιση σε κάποιο θέμα χωρίς προσβλητική οικειότητα. Διαφωνίες σε επίπεδο ανταλλαγών και χωρίς επιθετικότητα. Δυσπιστούσε στις λέξεις. Είναι θανατηφόρα όπλα, έλεγε. Θέλουν μεγάλη προσοχή. Μοιάζουν με νάρκες θαμμένες σ’ ένα καταπράσινο λιβάδι που ξαφνικά, όπως αμέριμνα περνάς σιγοτραγουδώντας, σε τινάζουν στον αέρα. Οι λέξεις, έλεγε, σε υπονομεύουν, διεισδύουν με πλοκάμια στο σώμα, κυκλοφορούν μέσα στο αίμα και τελικά σε κυριεύουν. Στο τέλος δεν είσαι τίποτα άλλο παρά λέξεις, η σάρκα σου δεν είναι παρά ένας ασκός που περικλείει τις λέξεις, που σ’ εκπροσωπούν, που διαμορφώνουν το χαρακτήρα σου και πεθαίνουν μαζί σου. Έτσι προσεκτικός στις εκφράσεις του μιλούσε σαν χειρουργός που φοβάται το νυστέρι. Χαμογελούσε συχνά όταν μιλούσε, σαν να ήθελε να δώσει θάρρος στο συνομιλητή του, σαν να τον προειδοποιούσε να μην πάρει στα σοβαρά αυτά που έλεγε, πως δεν ήταν παρά μια φιλική επικοινωνία χωρίς αξιώσεις. Αυτό όμως το ευγενικό του χαμόγελο είχε πολλές φορές παρεξηγηθεί. Τον θεωρούσαν είρωνα. Η ευγένειά του, η λεπτότητα στη συμπεριφορά του περνούσε για δειλία – η αλήθεια όμως είναι πως δεν ήταν δειλός, αλλά απέφευγε τις ευθύνες. Ακόμα αυτό το μειδίαμα στο μάθημά του έδινε στους ακροατές την εντύπωση πως δεν τους έπαιρνε στα σοβαρά ή πως θα μπορούσε με καλύτερο ακροατήριο να πει περισσότερα. Έτσι έμοιαζε κάπως σαν να μονολογούσε.
1ο υποερώτημα
Να αποδώσετε συνοπτικά το πώς επεξηγεί ο συγγραφέας του Κειμένου 1 στη δεύτερη παράγραφο τη ρήση του Αυστριακού φιλοσόφου Wittgestein ότι «τα όρια του κόσμου μου είναι τα όρια της γλώσσας μου». (50-60 λέξεις)
Μονάδες 10
Στην τελευταία παράγραφο ο συγγραφέας του Κειμένου 1 αξιοποιεί τόσο την αιτιολόγηση όσο και το αίτιο-αποτέλεσμα ως τρόπους ανάπτυξης της παραγράφου. Να προσδιορίσετε σε ποιο σημείο εντοπίζεται η χρήση αιτιολόγησης, καθώς και ένα σημείο χρήσης του αιτίου-αποτελέσματος. Ακολούθως, να εξηγήσετε συνοπτικά σε τι αποσκοπούν αυτοί οι τρόποι ανάπτυξης.
Μονάδες 10
Στις ακόλουθες περιόδους του Κειμένου 1 να προσδιορίσετε το είδος σύνταξης (ενεργητική ή παθητική) που αξιοποιεί ο συγγραφέας, να τις μετατρέψετε στο άλλο είδος σύνταξης, και να αιτιολογήσετε γιατί επέλεξε τον συγκεκριμένο τρόπο σύνταξης.
Μονάδες 15
Σε ένα άρθρο επιχειρηματολογίας, το οποίο θα συντάξετε αξιοποιώντας τις ιδέες του Κειμένου 1 που σας δόθηκε, καλείστε να τεκμηριώσετε: α) την πολύπλευρη προσφορά της γλώσσας στην καλλιέργεια των νέων, και β) τη θέση που οφείλει να έχει η γλωσσική παιδεία στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
Να παρουσιάσετε το νόημα που θεωρείτε ότι έχουν οι παρομοιώσεις που χρησιμοποιεί ο αφηγητής (Κείμενο 2) στις ακόλουθες περιπτώσεις:
Ο ήρωας της ιστορίας (Κείμενο 2) αναγνωρίζει στις λέξεις εξαιρετικά μεγάλη δύναμη, αλλά και επικινδυνότητα. Να εξηγήσετε αυτή του τη στάση απέναντι στις λέξεις, αξιοποιώντας κατάλληλα χωρία του κειμένου. (Λέξεις: 100-150)
Μονάδες 15
1ο υποερώτημα
Σύμφωνα με τον συγγραφέα η γνώση του κόσμου και η επικοινωνία με αυτόν συνδέονται με τις γλωσσικές ικανότητες του ατόμου. Αντιστοίχως, η δυνατότητα της σκέψης εξαρτάται από το γλωσσικό του επίπεδο. Η ελλιπής γλωσσική ικανότητα σημαίνει αδυναμία έκφρασης και ολοκληρωμένης σκέψης, αφού αδυνατεί να εμβαθύνει, έχοντας ολόπλευρη θέαση των ζητημάτων. Η γλωσσική παιδεία, άρα, στηρίζει την πνευματική ανάπτυξη και επιτρέπει την ποιοτική επικοινωνία.
[Λέξεις: 63]
Η αιτιολόγηση ως τρόπος ανάπτυξης της καταληκτικής παραγράφου του κειμένου γίνεται εμφανής με τη χρήση του αιτιολογικού συνδέσμου «γιατί». Ειδικότερα, μέσω της αιτιολόγησης ο συγγραφέας τεκμηριώνει πειστικά την αρχική διαπίστωση (ισχυρισμό) πως «η γλώσσα είναι δύναμη παιδευτική». Με μια εκτενή περίοδο αιτιολογεί την άποψή του («Γιατί γυμνάζει τη σκέψη, διαμορφώνει το πνεύμα… βοηθά τον νέο να δώσει μορφή στις ιδέες και στα οράματα του.») παραθέτοντας τους λόγους που αποδεικνύουν την παιδευτική δύναμη της γλώσσας.
Ακολούθως, προκειμένου να αποδείξει και αρνητικά τον ισχυρισμό του, αξιοποιεί ως τρόπο ανάπτυξης το αίτιο-αποτέλεσμα τονίζοντας τις αρνητικές επιπτώσεις που προκύπτουν, όταν δεν παρέχεται επαρκούς ποιότητας γλωσσική παιδεία στους νέους. Αίτιο: «Χωρίς υψηλή γλωσσική παιδεία» - Αποτέλεσμα: «ο νους ατροφεί και περνά στην κατάσταση της πνευματικής υπανάπτυξης.»
Αίτιο: «Αν τα σχολικά προγράμματα δεν δώσουν προτεραιότητα στη διδασκαλία της γλώσσας» - Αποτέλεσμα: «τότε σίγουρα η παιδεία μας θα είναι ελλειμματική, αδύναμη να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες.»
Παραλλήλως, μέσω του σχήματος αιτίου – αποτελέσματος ο συγγραφέας υποστηρίζει τον ισχυρισμό του για το αλληλένδετο της ανθρώπινης ύπαρξης και σκέψης με τις λέξεις και της γλώσσας («Σκεπτόμαστε με λέξεις, επικοινωνούμε με αυτές, υπάρχουμε με άλλα λόγια χάρη σ’ αυτές»). Αίτιο: «όσο καλύτερα είμαστε ασκημένοι στη χρήση της γλώσσας» - Αποτέλεσμα: «τόσο αποδοτικότερα την χρησιμοποιούμε.»
Στις συγκεκριμένες περιόδους ο συγγραφέας αξιοποιεί την ενεργητική σύνταξη, προκειμένου να δώσει έμφαση στο υποκείμενό τους. Επιδιώκει, δηλαδή, να αναδείξει τον ενεργό ρόλο που διαδραματίζει η γλώσσα και η καλλιέργειά της στην ευρύτερη πνευματική ανάπτυξη του ατόμου, καθώς και στην ποιότητα της εκπαίδευσης που αυτό λαμβάνει. Οι περίοδοι αυτές σε παθητική σύνταξη θα είχαν ως εξής:
Ας μην παραγνωρίζουμε, δηλαδή, πως κυρίως και πρωτίστως μέσω της γλωσσικής καλλιέργειας επιτυγχάνεται η ενίσχυση της διανοητικής ανάπτυξης των νέων, εφόσον η ικανότητα της σκέψης, της δημιουργικότητας, όπως και της επικοινωνίας εξαρτάται άμεσα από το επίπεδο της γλωσσικής ικανότητας. Η δυνατότητα των νέων να προχωρούν στην κατανόηση, αλλά και την επινόηση, όλο και πιο σύνθετων εννοιών και συλλογισμών βασίζεται, κατ’ ανάγκη, στην ανάλογη εξελικτική πορεία του γλωσσικού τους επιπέδου. Μια περίοδος πιθανής στασιμότητας στη γλωσσική τους καλλιέργεια θα είχε ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα τον περιορισμό της διανοητικής τους απόδοσης σε κάθε γνωστικό αντικείμενο.
Η επαφή τους, συνάμα, με κάθε έκφανση της επιστημονικής γνώσης επιτυγχάνεται μέσω της γλώσσας. Είτε πρόκειται για τα τρέχοντα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα είτε πρόκειται για κορυφαίες στιγμές του παρελθόντος, η γλώσσα αποτελεί το απαραίτητο εκείνο εργαλείο που θα επιτρέψει στους νέους να κατανοήσουν πληρέστερα τις νεότερες, αλλά και τις παλαιότερες πνευματικές κατακτήσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Αντίστοιχα ουσιώδης, μάλιστα, είναι η συνεισφορά της γλώσσας στη διαδικασία μορφοποίησης και έκφρασης των πρωτότυπων ιδεών που προκύπτουν στη σκέψη των νέων κατά τη διάρκεια της πνευματικής τους εξέλιξης. Μέσω της γλώσσας έρχονται σε επαφή με τις υπάρχουσες γνώσεις, αλλά και μέσω αυτής κατορθώνουν να διατυπώσουν τη δική τους καινοτόμο προσέγγιση για το μέλλον της κοινωνίας μας.
Προκύπτει, υπ’ αυτό το πρίσμα, εύλογα το συμπέρασμα πως η γλωσσική καλλιέργεια οφείλει να κατέχει πρωτεύοντα ρόλο στο πλαίσιο της σχολικής εκπαίδευσης. Πρόκειται, βέβαια, για ένα αίτημα, το οποίο δεν σχετίζεται μόνο με την αμιγή διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος, αλλά και την ευρύτερη ενθάρρυνση της γνωριμίας με τη γλώσσα μέσω κάθε διδακτικού αντικειμένου. Με δεδομένο, άλλωστε, το γεγονός πως ο διάλογος είναι το μέσο για την προσέγγιση κάθε νέας γνώσης, σε κάθε επιμέρους μάθημα, καθίσταται προφανές πως το σύνολο των εκπαιδευτικών οφείλουν να μεριμνούν για τη γλωσσική καλλιέργεια των νέων. Η ελλιπής γνώση της γλώσσας, ούτως ή άλλως, δυσχεραίνει την αποτελεσματική μετάδοση οποιασδήποτε γνώσης, οπότε εκ των πραγμάτων οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να τονίζουν την αναγκαιότητα της ουσιαστικής επαφής με τη γλώσσα.
Διαπιστώνουμε, λοιπόν, πως τόσο η προσωπική ανάπτυξη των νέων όσο και η γενικότερη ποιότητα της παρεχόμενης στο σχολείο εκπαίδευσης συνδέονται άμεσα και άρρηκτα με το επίπεδο γλωσσικής κατάρτισης των νέων. Ως εκ τούτου, η αναγνώριση του θεμελιώδους ρόλου της γλωσσικής καλλιέργειας κρίνεται αναγκαία και κρίσιμης σημασίας.
[Λέξεις: 437]
α. Οι λέξεις, αν και δεν έχουν υλική υπόσταση, μπορούν ωστόσο να ανατρέψουν τα πάντα στη ζωή ενός ανθρώπου, εφόσον η δύναμή τους είναι «εκρηκτική». Είτε το άτομο έρχεται σε επαφή με ιδέες που αλλάζουν δραστικά τον τρόπο που βλέπει και αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα είτε σε καθημερινό επίπεδο πληροφορείται μέσω της γλώσσας, κατά τρόπο απρόσμενο, για ζητήματα που το αφορούν άμεσα, ο αντίκτυπός τους ενδέχεται να είναι εξαιρετικά ισχυρός.
Ο ήρωας του κειμένου αναγνωρίζει πως οι λέξεις έχουν μια εξαιρετικά δημιουργική δύναμη, εφόσον, για παράδειγμα, στο πλαίσιο της λογοτεχνίας μπορούν να δομήσουν νέους κόσμους, προσφέροντας σημαντικές συγκινήσεις στον αναγνώστη («Κοσμογονίες γίνονται μέσα στα βιβλία»). Εκτιμούσε, συνάμα, τη δυνατότητα των λέξεων να εκφράζουν νοήματα με ποικίλες προεκτάσεις και δυσδιάκριτες μεταξύ τους διαφοροποιήσεις, εμπλουτίζοντας, έτσι, τη διαδικασία του διαλόγου («συζήτηση με λεπτές αποχρώσεις»). Την ίδια στιγμή, όμως, ένιωθε φόβο απέναντι στις λέξεις, καθώς γνώριζε πως μέσω αυτών ή με τον λάθος χειρισμό τους μπορούσαν να προκύψουν πολύ αρνητικά αποτελέσματα («Είναι θανατηφόρα όπλα…», «σε τινάζουν στον αέρα»). Για τον λόγο αυτό τις χρησιμοποιούσε πάντοτε με προσοχή, φοβούμενος μήπως μέσω αυτών πληγώσει τους άλλους ή προξενήσει κάποια επιζήμια παρεξήγηση («μιλούσε σαν χειρουργός που φοβάται το νυστέρι».) Πίστευε, παράλληλα, πως τα όσα εκφράζει ένα άτομο, τα όσα ακούει, αλλά και τα όσα σκέφτεται, με τη συνδρομή πάντοτε των λέξεων, συναποτελούσαν και διαμόρφωναν όχι μόνο τον χαρακτήρα, αλλά και το σύνολο της ύπαρξής του («σ’ εκπροσωπούν… και πεθαίνουν μαζί σου»).
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου