Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Καλή γήρανση [Κριτήριο αξιολόγησης]

Leon Zernitsky
 
Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Καλή γήρανση [Κριτήριο αξιολόγησης]
 
     Οι δημογραφικές μεταβολές στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της γης, τα ραγδαία τεχνολογικά επιτεύγματα καθώς επίσης και ο διαφορετικός τρόπος τηλεπικοινωνίας έχουν διαφοροποιήσει και τον τρόπο με τον οποίο οι ηλικιωμένοι αξιοποιούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Και ενώ η συνεχιζόμενη τεχνολογική ανάπτυξη δημιουργεί ένα περιβάλλον, το οποίο απαιτεί πολύ χαμηλό επίπεδο φυσικής δραστηριοποίησης για την εκπλήρωση των καθημερινών αναγκών, τα επιστημονικά πορίσματα στρέφονται ολοένα και περισσότερο στον κρίσιμο ρόλο της καθημερινής άσκησης στην διατήρηση της υγείας, της κινητικής επάρκειας και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του σύγχρονου ηλικιωμένου.
     Τα καλά γηρατειά σε αντίθεση με τα άσχημα γηρατειά, δημιουργούν θετικές εικόνες για τη γήρανση των ατόμων. Καθώς οι άνθρωποι ζουν περισσότερο και πιο γεμάτη ζωή, οι αρνητικές εικόνες για τα γηρατειά έχουν αντικατασταθεί από θετικές και εναλλακτικές επιλογές ώστε να επιτευχθούν καλά γηρατειά. Οι μύθοι και τα αρνητικά στερεότυπα για τους ηλικιωμένους που κυριαρχούσαν παλιότερα αρχίζουν να αμφισβητούνται από νέες απόψεις που προσανατολίζονται στην επιτυχή, παραγωγική,
υγιή και καλή γήρανση.
     Ως δυναμική διαδικασία, η καλή γήρανση δεν μπορεί να παρουσιαστεί ως μια απλή περιγραφή ή συνταγή του πώς πρέπει να ζει κανείς. Οι άνθρωποι μεγαλώνουν με διαφορετικό τρόπο μέσα στο δικό τους περιβάλλον σύμφωνα με τα δικά τους χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες και ιστορίες που κουβαλούν μαζί τους στην Τρίτη ηλικία. Η καλή γήρανση είναι μια προσωπική δυναμική διαδικασία στην οποία η προώθηση εννοιών όπως της κοινωνικής υποστήριξης, της φυσικής υγείας και λειτουργικής κατάστασης, της νοητικής αποτελεσματικότητας, των καθημερινών δραστηριοτήτων και της οικονομικής ασφάλειας, είναι κυρίαρχες για να πετύχει το άτομο την αίσθηση ικανοποίησης και ευεξίας σε μεγάλη ηλικία.
     Το να έχει κανείς μια ισχυρή κοινωνική υποστήριξη συγγενών και φίλων έχει από καιρό αναγνωριστεί από τους γεροντολόγους ως ένας σημαντικός παράγοντας για την καλή γήρανση. Ο ρόλος που παίζουν η οικογένεια και οι φίλοι στη συνεισφορά της ευεξίας στην τρίτη ηλικία είναι πολυδιάστατος. Η δομή των κοινωνικών σχέσεων, τυπικά εξαρτάται από τον αριθμό των ανθρώπων που συναναστρέφεται κανείς, τον τρόπο που γνωρίζονται και ταιριάζουν ο ένας με τον άλλο, ιδιαίτερα όσον αφορά τον βαθμό αλληλεγγύης που υπάρχει σ’ αυτή τη σχέση. Οι σκέψεις, τα αισθήματα και η συμπεριφορά του ηλικιωμένου ατόμου μέσα στις σχέσεις του, αντανακλούν τη διαδικασία κοινωνικής υποστήριξης. Η ικανοποίηση που αισθάνεται ο ηλικιωμένος μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό δίκτυο ίσως να είναι πιο σημαντική από το μέγεθος, τη σύνθεση και τη διαμόρφωση του.
     Επιπλέον, οι πηγές κοινωνικής υποστήριξης και τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων καθώς με την αύξηση της ηλικίας επέρχονται στη ζωή κοινωνικές απώλειες (π.χ. χάσιμο δουλειάς και φίλων στη δουλειά λόγω σύνταξης, θάνατος συντρόφου και φίλων, χάσιμο ρόλων μέσα στην οικογένεια ή το ευρύτερο περιβάλλον, μείωση κοινωνικής θέσης κ.λπ.) και ως εκ τούτου αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους ηλικιωμένους.
 
Λαϊλόγλου Αλεξάνδρα, Η γήρανση με ποιότητα στα άτομα τρίτης ηλικίας του ελλαδικού χώρου.
 
1^ο Θέμα
Ερώτημα 1
Να αποδώσετε συνοπτικά (60-70 λέξεις) το περιεχόμενο της δεύτερης και της τρίτης παραγράφου του κειμένου («Τα καλά γηρατειά σε αντίθεση… ευεξίας σε μεγάλη ηλικία»).
Μονάδες 10
 
Η εικόνα για τη γήρανση γίνεται πιο θετική, καθώς οι άνθρωποι ζουν πιο ενεργά και παραγωγικά. Έτσι, τα αρνητικά στερεότυπα για τους ηλικιωμένους υποχωρούν και αντικαθίσταται από πιο αισιόδοξες απόψεις. Δεν υπάρχει, βέβαια, συγκεκριμένος οδηγός για το πώς να ζει κάποιος, ώστε να έχει καλή γήρανση, αφού κάθε άνθρωπος μεγαλώνει διαφορετικά. Υπάρχουν, όμως, βασικές παράμετροι, όπως είναι οι διαπροσωπικές σχέσεις, η σωματική και πνευματική υγεία, καθώς και η οικονομική σταθερότητα που διασφαλίζουν ευεξία στα χρόνια του γήρατος.
 
Ερώτημα 2
Να παρουσιάσετε με ποιον τρόπο οργανώνεται η τελευταία παράγραφος του κειμένου («Επιπλέον, οι πηγές κοινωνικής υποστήριξης… εξαιρετικά δύσκολη για τους ηλικιωμένους») και να εξηγήσετε γιατί η γράφουσα έχει επιλέξει τον συγκεκριμένο τρόπο.
Μονάδες 10
 
Ο κύριος τρόπος οργάνωσης της καταληκτικής παραγράφου συνίσταται στη χρήση παραδειγμάτων («π.χ. χάσιμο δουλειάς και φίλων στη δουλειά λόγο σύνταξης, θάνατος συντρόφου…»), μέσω των οποίων η γράφουσα τεκμηριώνει τον ισχυρισμό της πως «με την αύξηση της ηλικίας επέρχονται στη ζωή κοινωνικές απώλειες». Με τη χρήση των παραδειγμάτων, μάλιστα, επιτυγχάνεται όχι μόνο η τεκμηρίωση του ισχυρισμού, αλλά και η αποσαφήνισή του, καθιστώντας σαφέστερο το νόημα των «κοινωνικών απωλειών». Παραλλήλως, πάντως, η γράφουσα αξιοποιεί και το σχήμα αιτίου – αποτελέσματος, καθώς προκειμένου να αναδείξει την αξία της «κοινωνικής υποστήριξης» αναφέρεται αφενός στο αίτιο («κοινωνικές απώλειες») της αύξησης των προβλημάτων που πλαισιώνουν την τρίτη ηλικία κι αφετέρου στο αποτέλεσμά του («ως εκ τούτου αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά δύσκολη για τους ηλικιωμένους»). Τεκμηριώνει, με αυτό τον τρόπο, την ανάγκη ύπαρξης πηγών κοινωνικής υποστήριξης και κοινωνικών δικτύων στη ζωή των ηλικιωμένων.  
 
Ερώτημα 3
Να αιτιολογήσετε τις ακόλουθες γλωσσικές επιλογές της γράφουσας:
α. αξιοποίηση γ΄ πληθυντικού και ενικού ρηματικού προσώπου (π.χ. «τα επιστημονικά πορίσματα στρέφονται ολοένα και περισσότερο στον κρίσιμο ρόλο της καθημερινής άσκησης», «Η ικανοποίηση που αισθάνεται ο ηλικιωμένος μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό δίκτυο»).
β. αξιοποίηση οριστικής έγκλισης (π.χ. «Οι άνθρωποι μεγαλώνουν με διαφορετικό τρόπο μέσα στο δικό τους περιβάλλον», «τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων»).
γ. αξιοποίηση ενεργητικής σύνταξης (π.χ. «Τα καλά γηρατειά σε αντίθεση με τα άσχημα γηρατειά, δημιουργούν θετικές εικόνες για τη γήρανση των ατόμων», «Ο ρόλος που παίζουν η οικογένεια και οι φίλοι στη συνεισφορά της ευεξίας στην τρίτη ηλικία είναι πολυδιάστατος»).
Μονάδες 15
 
α. Με τη χρήση του γ΄ ρηματικού προσώπου η γράφουσα κατορθώνει να διαμορφώσει ένα πιο αντικειμενικό και επιστημονικό ύφος γραφής, το οποίο ενισχύει την πειστικότητα του κειμένου, εφόσον αυτό μοιάζει απαλλαγμένο από πιθανό υποκειμενισμό. Η γράφουσα, συνάμα, φανερώνει μέσω της γλωσσικής αυτής επιλογής πως δεν βρίσκεται η ίδια στην υπό διερεύνηση ηλικιακή περίοδο, γι’ αυτό και δεν έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει τα βιώματα των ηλικιωμένων ως προσωπικές της εμπειρίες.
 
β. Η γράφουσα αξιοποιεί κυρίως την οριστική έγκλιση, καθώς τα όσα γράφει αποδίδουν την πραγματικότητα. Έτσι, μέσω της έγκλισης αυτής γίνεται αντιληπτή η βεβαιότητα της γράφουσας για την αλήθεια και την αντικειμενικότητα των όσων καταγράφει. Η διατύπωση, για παράδειγμα, πως «οι άνθρωποι μεγαλώνουν με διαφορετικό τρόπο μέσα στο δικό τους περιβάλλον σύμφωνα με τα δικά τους χαρακτηριστικά» αποτελεί μια αντικειμενική παρατήρηση που αποδίδει κάτι το αληθές.
 
γ. Με τη χρήση της ενεργητικής σύνταξης τα επιμέρους νοήματα αποδίδονται με πιο σαφή και κατανοητό τρόπο, εφόσον δηλώνεται με σαφήνεια το υποκείμενο κάθε ενέργειας. Η γράφουσα διασφαλίζει, συνάμα, μέσω της ενεργητικής σύνταξης την εμφατική παρουσίαση του ρόλου που διαδραματίζει κάθε παράγοντας/υποκείμενο στην εξέλιξη της τρίτης ηλικίας. Με τη διατύπωση, για παράδειγμα, «οι πηγές κοινωνικής υποστήριξης και τα κοινωνικά δίκτυα συμβάλλουν στην ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων» δηλώνεται με ενάργεια η σημασία των πηγών κοινωνικής στήριξης, καθώς και των κοινωνικών δικτύων για την καλή ποιότητα ζωής των ηλικιωμένων.
 
2^ο Θέμα
Σε ένα δικό σας άρθρο, αξιοποιώντας ιδέες και επιχειρήματα από το κείμενο που σας δόθηκε, να αναφερθείτε με τεκμηριωμένο τρόπο α) στους παράγοντες που συμβάλλουν, ώστε τα άτομα της τρίτης ηλικίας να έχουν καλά γηρατειά, και β) σε παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά τα άτομα τρίτης ηλικίας (350-400 λέξεις).
Μονάδες 30
 
Όσα στηρίζουν κι όσα «πληγώνουν» την τρίτη ηλικία
 
     Η περίοδος της τρίτης ηλικίας είναι συχνά συνδεδεμένη στη σκέψη των ανθρώπων με την απουσία διαπροσωπικών σχέσεων και με τα σημαντικά προβλήματα που προκύπτουν λόγω ασθενειών. Η εικόνα αυτή, ωστόσο, μπορεί να ανατραπεί, αν δοθεί εγκαίρως προσοχή τόσο στους παράγοντες που υπονομεύουν την ποιότητα της γήρανσης όσο και -κυρίως- σε εκείνους που συμβάλλουν στη διασφάλιση καλύτερων γηρατειών. 
     Καίρια σημασία κατά την περίοδο της τρίτης ηλικίας διαδραματίζει η ύπαρξη ενός υποστηρικτικού οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος. Με τη συνδρομή της οικογένειας και των φίλων το άτομο έχει τη δυνατότητα να αισθάνεται ενεργό και χρήσιμο, καθώς και να μη βιώνει το ιδιαιτέρως αρνητικό συναίσθημα της μοναξιάς. Αν του δίνεται η ευκαιρία να λαμβάνει μέρος στις κοινωνικές δραστηριότητες της οικογένειας ή να συμμετέχει σε εκδηλώσεις και σε σύντομα ταξίδια με συνομηλίκους, τότε διατηρεί τη διάθεσή του για ζωή και αποκτά το αναγκαίο κίνητρο για να παραμένει σε καλύτερη φυσική κατάσταση.
     Η καλή κατάσταση της υγείας, άλλωστε, αποτελεί σημαντική παράμετρο για την ποιότητα της γήρανσης του ατόμου. Χρειάζεται, ως εκ τούτου, όχι μόνο την ψυχολογική στήριξη που προσφέρουν οι διαπροσωπικές σχέσεις, αλλά και την ενθάρρυνση να διατηρεί ένα δραστήριο καθημερινό πρόγραμμα, στο πλαίσιο του οποίου κύρια θέση θα έχει η σωματική άσκηση, έστω και με την ήπια μορφή περιπάτων. Η κινητική δυνατότητα του ατόμου επηρεάζει το σύνολο της φυσικής του κατάστασης, γι’ αυτό και δεν πρέπει να αμελείται η σωματική άσκηση ή να υποτιμάται η αξία της.
     Με την εκούσια καθημερινή δραστηριότητα το άτομο κατορθώνει να υποκαθιστά τις σημαντικές απώλειες που έχει βιώσει λόγω της συνταξιοδότησής του και, κατ’ επέκταση, της απομάκρυνσής του από τον ενεργό ρόλο που του προσέδιδε ο εργασιακός βίος. Η αιφνίδια αδράνεια που επέρχεται με την απόσυρση από την εργασία, η αποκοπή από την καθημερινή συναναστροφή με τους συναδέλφους, καθώς και η αίσθηση πως χάνει ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνικής του ταυτότητας, υπονομεύουν δραστικά την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου και τού δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα για την περίοδο του γήρατος. Αν, μάλιστα, σε αυτή την κατάσταση προστεθούν και οι πιθανές απώλειες οικείων προσώπων λόγω θανάτου τότε το άτομο εισέρχεται στην τρίτη ηλικία αισθανόμενο πως δεν έχει πια επαρκείς λόγους για να ζει ή πως ό,τι ακολουθεί θα είναι μια περίοδος ψυχικών και σωματικών δοκιμασιών.
     Προκειμένου, επομένως, να προφυλαχθεί το άτομο από τις αρνητικές αυτές σκέψεις και να αποκτήσει μια πιο θετική στάση απέναντι στα γηρατειά, είναι αναγκαία η κινητοποίηση του κοινωνικού του κύκλου. Με τη δική τους στήριξη και με τη συνεχή παρουσία αγαπημένων προσώπων, όπως είναι τα εγγόνια, θα έχει τη δυνατότητα να επανακτήσει τη θέλησή του για το νέο κεφάλαιο της ζωής του.
 
Αγγελική Σιδηρά «Silver Alert»
 
Ήταν Δεκέμβρης όταν χάθηκε πρώτη φορά. Τέλη Δεκέμβρη, ξημερώματα και χιόνιζε. Και πού να έψαχνα μες στην απέραντη την πόλη να τον βρω; Αφέθηκα στο ένστικτό μου και τα βήματα με οδήγησαν στο παλιό πατρικό σπίτι, όπου τον βρήκα να κοιτάζει γύρω σαστισμένος.
 
Πώς είχε διανύσει τόση απόσταση γυμνός σχεδόν, και με τα πόδια; Τον μάλωσα, θυμάμαι, τον μικρό μου τον πατέρα και με κοιτούσε φοβισμένος σαν άτακτο παιδί.
 
Στο Τμήμα μού συνέστησαν να γράψω όλα τα στοιχεία του και το τηλέφωνό μου σ’ ένα πανί με μαρκαδόρο και να το ράψω στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του. Γιατί όμως να μην γέμιζα την τσέπη του με πετραδάκια να βρίσκει μόνος του τον δρόμο ο Κοντορεβιθούλης μου;
 
Αυτά σκεφτόμουν και δεν ξέρω πόση ώρα έκανα για να περάσω στην βελόνα την κλωστή.
 
Μα τώρα έχουν περάσει όλα αυτά. Εξ άλλου ο πατέρας μου βρήκε τελικά τον δρόμο του.
 
Αγγελική Σιδηρά, Silver Alert, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα: 2016.
 
3^ο Θέμα
Να εξηγήσετε ποια είναι η λειτουργία της παρομοίωσης και ποια των τριών ερωτήσεων  σε σχέση με το νόημα του κειμένου.
Μονάδες 20
 
Η παρομοίωση «με κοιτούσε φοβισμένος σαν άτακτο παιδί» αποδίδει με παραστατικό τρόπο την πνευματική σύγχυση του ηλικιωμένου πατέρα, ο οποίος λόγω της ασθένειάς του δεν έχει πια πλήρη επίγνωση του εαυτού του. Έτσι, αν και είναι ηλικιωμένος, έχει χάσει πια τη νοητική ικανότητα του παρελθόντος, γι’ αυτό και δέχεται τις επιπλήξεις της κόρης του, με αίσθημα φόβου, όπως θα έκανε ένα μικρό παιδί.
Με το πρώτο ερώτημα «Και πού να έψαχνα μες στην απέραντη την πόλη να τον βρω;», το οποίο είναι προφανώς ρητορικό, η αφηγηματική φωνή αισθητοποιεί την εσωτερική της απόγνωση, καθώς δεν ήξερε ούτε που να αναζητήσει τον ηλικιωμένο πατέρα της ούτε αν θα ήταν σε θέση να τον εντοπίσει. 
Με το δεύτερο ερώτημα «Πώς είχε διανύσει τόση απόσταση γυμνός σχεδόν, και με τα πόδια;» γίνεται αισθητή η ειλικρινής έκπληξη της ηρωίδας, καθώς της φαινόταν σχεδόν ασύλληπτο πως ο ηλικιωμένος πατέρας της είχε περπατήσει μέσα στο χιόνι μια τόσο μεγάλη απόσταση, χωρίς καν να είναι επαρκώς ντυμένος. Διαφαίνεται, συνάμα, η ανησυχία της για το πόσο επικίνδυνη ήταν η διαδρομή αυτή για την υγεία του.
Με το τρίτο ερώτημα «Γιατί όμως να μην γέμιζα την τσέπη του με πετραδάκια να βρίσκει μόνος του τον δρόμο ο Κοντορεβιθούλης μου;» εκφράζεται η τρυφερότητα της αφηγηματικής φωνής για τον ηλικιωμένο πατέρα της, τον οποίο πλέον αντικρίζει από μια διαφορετική οπτική, εφόσον τώρα πια μοιάζει σαν μικρό παιδί που εκείνη οφείλει να προστατέψει και να προφυλάξει.
 
4^ο Θέμα
Να παρουσιάσετε το θέμα του κειμένου που σας δόθηκε, αξιοποιώντας αναφορές στα κατάλληλα σημεία του, ώστε η ερμηνευτική σας πρόταση να είναι τεκμηριωμένη. Ποια είναι τα συναισθήματα της ηρωίδας που προκύπτουν από την κατάσταση αυτή; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
 
Το θέμα του κειμένου είναι οι δυσκολίες που συνδέονται με την τρίτη ηλικία, όταν οι ηλικιωμένοι έρχονται αντιμέτωποι με κάποιο σημαντικό πρόβλημα υγείας. Το θέμα αυτά γίνεται αντιληπτό μέσα από την περίπτωση του ηλικιωμένου πατέρα, ο οποίος έχοντας άνοια τείνει να φεύγει από το σπίτι του και να χάνεται («Ήταν Δεκέμβρης όταν χάθηκε πρώτη φορά»). Η ασθένεια αυτή του πατέρα καθιστά την κόρη του υπεύθυνη για την προστασία του («να γράψω όλα τα στοιχεία του και το τηλέφωνό μου σ’ ένα πανί με μαρκαδόρο»), καθώς ο ίδιος δεν είναι σε θέση πια να ελέγχει τον εαυτό του. Πρόκειται, προφανώς, για μια κατάσταση που επηρεάζει σημαντικά την ψυχολογία της κόρης, η οποία βιώνει αίφνης μια αντιστροφή ρόλων που τη φέρνει στον ρόλο του «κηδεμόνα» του ίδιου της του πατέρα («Τον μάλωσα, θυμάμαι, τον μικρό μου τον πατέρα»). Η ηρωίδα ανησυχεί για την ασφάλεια του πατέρα της και νιώθει απέναντί του μεγαλύτερη τρυφερότητα, αφού κατανοεί πως δεν είναι πια εκείνος που ήταν κάποτε («ο Κοντορεβιθούλης μου»). Στην πορεία, μάλιστα, έρχεται αντιμέτωπη ακόμη και με την απώλειά του, γεγονός που της προκαλεί αρχικά μεγάλο πόνο («δεν ξέρω πόση ώρα έκανα για να περάσω στην βελόνα την κλωστή»), αλλά στη συνέχεια αποδέχεται πως αυτή η εξέλιξη ήταν όχι μόνο αναπόφευκτη, αλλά και προτιμότερη για εκείνον, ώστε να μην ταλαιπωρείται («ο πατέρας μου βρήκε τελικά τον δρόμο του»).