Κωνσταντίνος Καβάφης «Η Διορία του Νέρωνος»

Conni Togel

Κωνσταντίνος Καβάφης «Η Διορία του Νέρωνος»

Δεν ανησύχησεν ο Νέρων όταν άκουσε
του Δελφικού Μαντείου τον χρησμό.
«Τα εβδομήντα τρία χρόνια να φοβάται.»
Είχε καιρόν ακόμη να χαρεί.
Τριάντα χρονώ είναι. Πολύ αρκετή
είν’ η διορία που ο θεός τον δίδει
για να φροντίσει για τους μέλλοντας κινδύνους.

Τώρα στην Pώμη θα επιστρέψει κουρασμένος λίγο,
αλλά εξαίσια κουρασμένος από το ταξείδι αυτό,
που ήταν όλο μέρες απολαύσεως —
στα θέατρα, στους κήπους, στα γυμνάσια ...
Των πόλεων της Aχαΐας εσπέρες ...
A των γυμνών σωμάτων η ηδονή προ πάντων ...


Aυτά ο Νέρων. Και στην Ισπανία ο Γάλβας
κρυφά το στράτευμά του συναθροίζει και το ασκεί,
ο γέροντας ο εβδομήντα τριώ χρονώ. 

Ο Καβάφης παρουσιάζει στο ποίημα αυτό ένα εξαίρετο δείγμα αξιοποίησης της δραματικής ειρωνείας, αφήνοντας τον ήρωά του καθησυχασμένο από τη διφορούμενη μαντεία να σκέφτεται πως έχει άφθονο χρόνο μπροστά του, μόνο και μόνο για να ανατρέψει την αισιοδοξία των σχεδίων του, αποκαλύπτοντας στην τελευταία στροφή το πραγματικό νόημα της προφητείας. 

Αναλυτικότερα:

Ο αυτοκράτορας της Ρώμης Νέρων Κλαύδιος -παρέμεινε στην εξουσία από το 54 έως το 68 μ.Χ.- το 67 μ.Χ. σε ηλικία 30 ετών βρίσκεται στην Ελλάδα όπου θα συμμετάσχει σε άφθονους αγώνες -κερδίζοντάς τους όλους-, και φυσικά θα δοθεί σε ποικίλες απολαύσεις, εκμεταλλευόμενος τη δύναμη που του παρείχε η εξουσία του.

Η επίσκεψή του εκείνη τη χρονιά στο Μαντείο των Δελφών θα του προσφέρει ικανοποίηση μέσω της σχετικής προφητείας: «Τα εβδομήντα τρία χρόνια να φοβάται», την οποία ο νεαρός αυτοκράτορας θα ερμηνεύσει λανθασμένα, θεωρώντας πως θα ζήσει μέχρι τα 73 του χρόνια. Η προφητεία αυτή δίνει στον Νέρωνα την εντύπωση πως έχει ακόμη πολλά χρόνια ζωής, αρκετά για να γευτεί κάθε είδους απόλαυση, αλλά και για να αντιμετωπίσει τις απειλές που υπήρχαν κατά της κυριαρχίας του.

Ο Νέρων υπήρξε ιστορικά μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα καθώς του αποδίδονται άφθονα εγκλήματα, μεταξύ των οποίων η δολοφονία της μητέρας του και του εν δυνάμει διαδόχου του Βρετανικού, ο εξαναγκασμός σε αυτοκτονία του δασκάλου του Σενέκα του Νεότερου, και φυσικά ένας έκλυτος βίος με πολλές ερωμένες και συμμετοχή σε οργιώδεις διασκεδάσεις.

Το μεγαλύτερο σφάλμα του Νέρωνα εντούτοις υπήρξε η ευνοϊκή στάση του απέναντι στους φτωχότερους πολίτες της Ρώμης -με ήπια φορολογικά μέτρα και προστατευτικές διατάξεις για τους δούλους- και η σύγκρουσή του με τη Σύγκλητο, το σώμα του αριστοκρατών της Ρωμαϊκής Πολιτείας.

Σημαντική χρονολογία για τον Νέρωνα αποτέλεσε το 64 μ.Χ., η χρονιά που ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά στη Ρώμη. Πολλοί θεώρησαν τον ίδιο τον αυτοκράτορα υπαίτιο της καταστροφής αυτής, ενώ ο Νέρων απέδωσε ευθύνες στους χριστιανούς της πόλης, τους οποίους και καταδίωξε. Παράλληλα, θεωρήθηκε πως πίσω από τον εμπρησμό βρισκόταν ο Σενέκας ο Νεότερος, ο οποίος επιθυμούσε την ανατροπή του Νέρωνα, γι’ αυτό και ο αυτοκράτορας τον ανάγκασε να αυτοκτονήσει.

Ο Νέρωνας αποχωρώντας από το Μαντείο των Δελφών θα πάρει μαζί του και αρκετά από τα αναθήματα και τα αγάλματα του Μαντείου για να τα μεταφέρει στη Ρώμη.

Τώρα στην Pώμη θα επιστρέψει κουρασμένος λίγο,
αλλά εξαίσια κουρασμένος από το ταξείδι αυτό,
που ήταν όλο μέρες απολαύσεως —
στα θέατρα, στους κήπους, στα γυμνάσια ...
Των πόλεων της Aχαΐας εσπέρες ...
A των γυμνών σωμάτων η ηδονή προ πάντων ...

Ο Νέρωνας αισιόδοξος ύστερα από την ευνοϊκή -όπως πίστεψε- προφητεία του Μαντείου, ετοιμάζεται να επιστρέψει στη Ρώμη και αναπολεί το διάστημα που παρέμεινε στην επαρχία της Αχαΐας, η οποία περιελάμβανε πέραν από την Πελοπόννησο και ένα τμήμα της Στερεάς Ελλάδας.

Όλες οι μέρες παραμονής του Νέρωνα στην Ελλάδα ήταν γεμάτες απολαύσεις και ηδονή, καθώς ο αυτοκράτορας φρόντισε να γευτεί ό,τι καλύτερο είχε να του προσφέρει ο τόπος αυτός. Η αναφορά, μάλιστα, στην ηδονή από τα γυμνά σώματα, εμπεριέχει κι ένα καβαφικό υπονοούμενο για το είδος της ηδονής που προτίμησε ο Νέρωνας.

Ο αυτοκράτορας αξιοποίησε στο έπακρο την παραμονή του στην Ελλάδα, χωρίς βέβαια να γνωρίζει ή να υποψιάζεται πως ο επόμενος χρόνος θα είναι και ο τελευταίος του. Από την άγνοια αυτή του Νέρωνα για το βίαιο τέλος που τον περιμένει, προκύπτει η τραγική ειρωνεία του ποιήματος, αλλά και το γενικότερο μήνυμα που επιχειρεί να μεταδώσει ο ποιητής. Η αδυναμία του Νέρωνα να σταθμίσει σωστά τους κινδύνους που αντιμετώπιζε, καθώς και τις επιπτώσεις που θα είχε η σύγκρουσή του με τη Σύγκλητο, αποκαλύπτουν ένα γενικότερο γνώρισμα της ανθρώπινης φύσης. Οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να πιστέψουν κάθε θετική γι’ αυτούς προοπτική, έστω κι αν αυτή βασίζεται σε κάτι κίβδηλο, όπως είναι μια προφητεία, αλλά δεν είναι εξίσου έτοιμοι να αντιμετωπίσουν τις αρνητικές τους προοπτικές. Με τον ίδιο τρόπο, άλλωστε, που ο Νέρωνας εθελοτυφλεί μπροστά στις αρνητικές ενδείξεις (η συνωμοσία του Σενέκα, δεν μπορούσε παρά να είναι ενδεικτική για τις εναντίον του αντιδράσεις), έτσι και κάθε άνθρωπος, διαχρονικά και σε όποια κοινωνική τάξη κι αν ανήκει, προτιμά να βασιστεί σε φρούδες ελπίδες, παρά να κρίνει αντικειμενικά και με ρεαλισμό τις συνθήκες της ζωής του.

Όσο κι αν οι άνθρωποι πιστεύουν πως οι άσχημες ανατροπές που τους προκύπτουν είναι προϊόν ατυχίας και κακών συγκυριών, δεν είναι λίγες οι φορές που τη συμφορά θα μπορούσαν να την περιμένουν, αν είχαν αξιολογήσει σωστά τις πράξεις τους αλλά και τα γενικότερα δεδομένα της ζωής τους. Πώς ο Νέρωνας περίμενε να μακροημερεύσει στην εξουσία, έχοντας στραφεί κατά των αριστοκρατών και έχοντας αφεθεί στις απολαύσεις και τις ηδονές; Η διορία που δόθηκε στον Νέρωνα είναι μόλις ένας χρόνος και όχι 40 και πλέον, όπως ο ίδιος πίστεψε. Ο Νέρωνας θα οδηγηθεί στο θάνατο στα 31 του χρόνια. 

Aυτά ο Νέρων. Και στην Ισπανία ο Γάλβας
κρυφά το στράτευμά του συναθροίζει και το ασκεί,
ο γέροντας ο εβδομήντα τριώ χρονώ. 

Με μια σύντομη πρόταση: «Αυτά ο Νέρων.», ο Καβάφης αντιστρέφει το αισιόδοξο για τον Νέρωνα κλίμα και αποκαλύπτει την αλήθεια των λόγων του Μαντείου.

Την ώρα που Νέρωνας ελπίζει για ένα ένδοξο μέλλον και χαίρεται για τις απολαύσεις που γεύτηκε, ο Σέρβιος Σουλπίκιος Γάλβας προετοιμάζει, με τις ευλογίες της Συγκλήτου, ένα επαναστατικό κίνημα κατά του διεφθαρμένου νεαρού αυτοκράτορα, το οποίο θα οδηγήσει στη δολοφονία ή κατά μία άλλη εκδοχή στην εξαναγκαστική αυτοκτονία του Νέρωνα.

Ο Νέρωνας στα 31 του χρόνια θα χάσει όχι μόνο την εξουσία, αλλά και τη ζωή του, ενώ μόλις ένα χρόνο πριν θεωρούσε ότι θα έχει μια μακρά σταδιοδρομία, βασισμένος σε μια προφητεία που ερμήνευσε κατά βούληση. Η ανατροπή των προσδοκιών του Νέρωνα και η αντίθεση που παρουσιάζεται ανάμεσα στις ελπίδες του και στις δυσμενείς γι’ αυτόν εξελίξεις, δημιουργούν την έντονη δραματική ειρωνεία του ποιήματος και αποκαλύπτουν μία από τις έξοχες αρετές της ποίησης του Κωνσταντίνου Καβάφη.

Ο Γάλβας θα ανέλθει στο θρόνο της αυτοκρατορίας, έχοντας ηγηθεί μιας επανάστασης κατά των αυθαιρεσιών του Νέρωνα, αν και επί της ουσίας θα προκριθεί από τη Σύγκλητο ως προασπιστής των συμφερόντων της.