Μανόλης Αναγνωστάκης «Στον Νίκο Ε… 1949»: Το ποίημα αποτελεί στο σύνολό του μια εικόνα της εποχής του Εμφυλίου. Ποιες επιμέρους εικόνες τη συνθέτουν;

Jennifer Baird

Μανόλης Αναγνωστάκης «Στον Νίκο Ε… 1949»

Το ποίημα αποτελεί στο σύνολό του μια εικόνα της εποχής του Εμφυλίου. Ποιες επιμέρους εικόνες τη συνθέτουν;

Η πρώτη εικόνα που καταγράφει ο ποιητής είναι αυτή των φίλων που φεύγουν, μια εικόνα που παραμένει σκοπίμως ασαφής καθώς ο ποιητής αφήνει να πλανάται η αίσθηση της βίαιης εξορίας και του εκτοπισμού, αλλά και ο θάνατος. Οι φίλοι που χάνονται είναι οι φίλοι που σκοτώνονται στο πεδίο της μάχης, αλλά και οι φίλοι που εκτελούνται. Η πραγματική σκληρότητα της εικόνας παραμένει αθέατη, μιας και ο ποιητής προτιμά να δώσει την αίσθηση ενός αποχωρισμού που θα μπορούσε να είναι κι εκούσιος.
Οι επόμενες εικόνες ξεκινούν από τα ηχητικά ερεθίσματα που φτάνουν ως το κελί του ποιητή. Οι φωνές μιας μητέρας που περιφέρεται απελπισμένη στους δρόμους, ίσως σε μια εναγώνια αναζήτηση του παιδιού της και το σπαρακτικό κλάμα ενός παιδιού που μένει χωρίς απάντηση. Στα πλαίσια του εμφυλίου πάρα πολλοί άνθρωποι, κι από τις δύο παρατάξεις, έχασαν τη ζωή τους, κάποτε μάλιστα με απεχθείς τρόπους, με τραγικό αποτέλεσμα μητέρες να μένουν χωρίς τα παιδιά τους και παιδιά να χάνουν τους γονείς τους. Οι θάνατοι του αδελφοκτόνου αυτού πολέμου σκόρπισαν τον πόνο και το θρήνο στην ελληνική κοινωνία, αφήνοντας παντού λειψές οικογένειες.
Η επόμενη εικόνα δίνεται μονολεκτικά κι ενισχύεται με μια παρομοίωση που κρύβει όλη την πίκρα και την απογοήτευση του ποιητή. Ερείπια, αναφωνεί ο ποιητής, αναφερόμενος στην εικόνα που χαρακτηρίζει πλέον τη χώρα. Αμέσως μετά το τέλος της κατοχής και προτού προλάβει η ελληνική κοινωνία να επανέλθει από τις καταστροφές του γερμανικού στρατού, ξεκίνησε ο εμφύλιος πόλεμος, με αποτέλεσμα οι καταστροφές του νέου πολέμου να έρθουν να προστεθούν σε αυτές του προηγούμενου και η Ελλάδα να είναι μια ερειπωμένη επικράτεια. Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες, σχολιάζει ο ποιητής, είναι πλέον η χώρα, με μια σαφή αναφορά στα προδομένα ιδανικά και στη διάψευση των προσδοκιών τόσο του ποιητή όσο και των υπόλοιπων ανθρώπων που πίστεψαν ότι ο αγώνας τους θα μπορούσε να δικαιωθεί.
Η εικόνα που κλείνει το ποίημα προέρχεται απευθείας από τη ζωή του ποιητή μέσα στη φυλακή. Οι εφιάλτες που στοιχειώνουν το δύσκολο ύπνο των κρατούμενων στα σιδερένια κρεβάτια της φυλακής, ιδίως τα ξημερώματα, την ώρα δηλαδή που συνηθίζονταν να γίνονται οι εκτελέσεις, έχουν να κάνουν με την αίσθηση των ανθρώπων αυτών ότι οι ελπίδες και τα όνειρά τους τελικά πληρώνονται μ’ έναν άδικο τερματισμό της ζωής τους. Οι άνθρωποι που αγωνίστηκαν για να δημιουργήσουν μια καλύτερη κοινωνία –ανεξάρτητα αν αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί ή όχι, κι ανεξάρτητα από τις βλέψεις των ανώτερων στελεχών της παράταξής τους, για τους περισσότερους από αυτούς τους ανθρώπους ο εμφύλιος ήταν στην ουσία μια επανάσταση κατά της αδικίας και της εκμετάλλευσης-, έρχονται τώρα αντιμέτωποι με τη φυλάκιση και την προοπτική της εκτέλεσής τους. Απελπισία, απόγνωση και πόνος χαρακτηρίζουν τις στιγμές που ζουν οι άνθρωποι αυτοί γι’ αυτό και το ξημέρωμα νιώθουν πως το φως λιγοστεύει, καθώς οι ελπίδες τους χάνονται και η ζωή τους φτάνει προς το τέλος της. Ακόμη και όσοι δεν εκτελούνται, βίωναν τον πόνο και το φόβο των συντρόφων τους και περνούσαν κι εκείνοι εφιαλτικές νύχτες.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Νίκος Εγγονόπουλος "Ποίηση 1948": Σε ποια σημεία του ποιήματος εκφράζεται εναργέστερα η θλίψη του ποιητή;

Μανόλης Αναγνωστάκης «Στον Νίκο Ε… 1949»: Αν και η ποιητική αφετηρία του Αναγνωστάκη είναι η ατομική του περιπέτεια, εντούτοις το «ποιητικό πιστεύω» του αποκτά καθολικές διαστάσεις.

Jennifer Baird

Μανόλης Αναγνωστάκης «Στον Νίκο Ε… 1949»

Αν και η ποιητική αφετηρία του Αναγνωστάκη είναι η ατομική του περιπέτεια, εντούτοις το «ποιητικό πιστεύω» του αποκτά καθολικές διαστάσεις. Συμφωνείτε με αυτή την άποψη; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Ο Αναγνωστάκης στην ποίησή του κατορθώνει να περνά τις προσωπικές του εμπειρίες, ιδωμένες υπό το πρίσμα του ηθικού χρέους που αισθάνεται ότι έχει απέναντι στην κοινωνία, γι’ αυτό και προβαλλόμενες κατά τρόπο που να αναδεικνύουν την καθολικότητα των ζητημάτων που θίγει. Παράλληλα, ενώ οι πολιτικές θέσεις του ποιητή ήταν γνωστές και δεδομένες, εντούτοις στον ποιητικό του λόγο δεν παρεισφρέουν στοιχεία πολιτικής κατήχησης καθώς ο ποιητής επιθυμεί να υπηρετήσει το κοινωνικό σύνολο, χωρίς όμως να αντιμετωπίζει την ποίησή του ως μέσο προπαγάνδας. Τα προβλήματα που παρουσιάζει ο Αναγνωστάκης δίνονται στην αντικειμενική τους διάσταση και κατορθώνουν να προκαλέσουν καθαρά και μόνο χάρη στην αλήθεια τους.
Παρατηρούμε, για παράδειγμα, ότι στο ποίημα «Στον Νίκο Ε… 1949», ο ποιητής καταγράφει την πραγματικότητα όπως τη βιώνει μέσα από το κελί της φυλακής του, με τις ηχητικές εικόνες να κυριαρχούν μιας και ο ποιητής είναι αποκλεισμένος από τον έξω κόσμο και τα μόνα ερεθίσματα που φτάνουν σε αυτόν είναι κυρίως οι σπαρακτικοί ήχοι της νύχτας. Κι ενώ θα μπορούσε αυτό το υλικό να έχει δοθεί ως μια αμιγώς προσωπική εμπειρία, ο ποιητής επιτυγχάνει να εκφράσει το βίωμα του εμφυλίου με τρόπο που να αντανακλά συνολικά τον πόνο και το αδιέξοδο που έχει δημιουργηθεί. Ο ποιητής είναι καταδικασμένος σε θάνατο, αλλά δε χάνει τον ηθικό προσανατολισμό του, δεν αμελεί να εκφράσει των πόνο των άλλων και την απελπισία που δονεί την κοινωνία. Η δική του μοίρα εντάσσεται στο κοινό πρόβλημα και ξεπερνιέται από τον ποιητή σαν να πρόκειται για μια ακόμη αναγκαία θυσία, που θα εξυπηρετήσει το κοινό καλό. Ο ποιητής δεν κλείνεται στον εαυτό του, με διάθεση να θρηνήσει το δικό του επικείμενο τέλος, όπως θα ήταν ίσως και αναμενόμενο, επιλέγει να μιλήσει για τη διάψευση των προσδοκιών μιας ολόκληρης κοινωνίας και για τη βία που αντιμετωπίζουν τόσοι και τόσοι άνθρωποι, επειδή απλά τόλμησαν να ονειρευτούν μια καλύτερη ζωή, μια πιο δίκαιη κοινωνία.

Νίκος Εγγονόπουλος «Ποίηση 1948»: Κι άλλα παρόμοια: Ποιες μπορεί να είναι, κατά τη γνώμη σας, οι συναφείς με την ποίηση ενασχολήσεις;

Ερωτήσεις ΚΕΕ Μανόλης Αναγνωστάκης «Στόν Νίκο Ε… 1949»: Ποιος κοινωνικός προβληματισμός διέπει το έργο του Μ. Αναγνωστάκη;

Jeff Boss

Μανόλης Αναγνωστάκης «Στον Νίκο Ε… 1949»

Ποιος κοινωνικός προβληματισμός διέπει το έργο του Μ. Αναγνωστάκη;

Ο Αναγνωστάκης υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής της αριστεράς και ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια αγωνίστηκε για τη διάδοση και την υποστήριξη των ιδεών της παράταξής του. Το 1949, στα πλαίσια του εμφυλίου πολέμου, συνελήφθηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο για την πολιτική του δράση. Με τη γενική αμνηστία που δόθηκε το 1951 ο ποιητής αποφυλακίστηκε και συνέχισε να υπηρετεί τις ιδέες του μέσω του ποιητικού του έργου.
Η βασική ιδέα που υποκινεί τη δράση αλλά και την ποιητική δημιουργία του Αναγνωστάκη είναι η ανάγκη αναδόμησης της κοινωνίας με πρόταξη των αναγκών των πολιτών και μια δικαιότερη κατανομή των ωφελημάτων, ώστε οι πολίτες να λαμβάνουν τουλάχιστον όσα προσφέρουν και όχι να υπηρετούν τα συμφέροντα των κρατούντων. Η κοινωνική δικαιοσύνη, η εξυπηρέτηση των λαϊκών συμφερόντων και η αναδιανομή του πλούτου υπέρ των πολιτών είναι μερικά από τα αιτήματα της αριστεράς. Αιτήματα που ο ποιητής θεώρησε δίκαια και γι’ αυτό συμμετείχε στη λαϊκή επανάσταση του 1946, καθώς πίστεψε ότι κοινωνία που θα δημιουργούνταν μετά το τέλος της κατοχής θα ήταν επιτέλους διαμορφωμένη προς όφελος του λαού και όχι, για μια ακόμη φορά, μέσο εξυπηρέτησης των προνομιούχων.
Ο ποιητής θεωρούσε ότι οι ιδέες της αριστεράς αποτελούσαν το όχημα για μια ριζική αναδιαμόρφωση και βελτίωση της ελληνικής κοινωνίας, κυρίως μάλιστα εφόσον εκείνη την εποχή είχαν και την υποστήριξη μεγάλου μέρους των Ελλήνων. Όταν, επομένως, συνειδητοποίησε ότι η απάντηση που λάμβαναν οι πολίτες στα δίκαια αιτήματά τους ήταν μια βίαιη καταστολή της επανάστασής τους, ο ποιητής απογοητεύτηκε κι αισθάνθηκε μεγάλη πικρία από την εκ νέου διαφαινόμενη υπερίσχυση των αντιλαϊκών συμφερόντων.
Στο ποίημά του «Στον Νίκο Ε… 1949» βρίσκουμε αποτυπωμένη όλη αυτή την απογοήτευση του ποιητή για τις εκτελέσεις, τις εξορίες και τον πόνο που επιβλήθηκε στους αγωνιζόμενους πολίτες. Η διάψευση που βιώνει ο ποιητής δεν κάμπτει τη θέλησή του, καθώς θα συνεχίσει να αγωνίζεται για τα πιστεύω του, τον φέρνει όμως αντιμέτωπο με τη συνειδητοποίηση ότι οι ιδέες της παράταξής του, παρά το γεγονός ότι υπήρξαν δίκαιες και υπέρ του λαού, δεν επρόκειτο να επικρατήσουν.

Ερωτήσεις ΚΕΕ Νίκος Εγγονόπουλος "Ποίηση 1948": Γιατί η εποχή του εμφύλιου σπαραγμού αναστέλλει την ποιητική δημιουργία;