Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εξετάσεις Ομογενών 2012 [Νεανική αμφισβήτηση]

Jackson McGoldrick

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εξετάσεις Ομογενών 2012 [Νεανική αμφισβήτηση]

«Οι ασυμβίβαστοι»

Ο ασυμβίβαστος είναι μια πραγματικότητα του καιρού μας, γιατί δεν είναι ο ένας, ο μοναδικός και ο μοναχικός, καθώς άλλοτε, είναι πια οι πολλοί και ιδίως αυτοί οι νέοι που έρχονται με κραυγές και συχνά με απειλητικές χειρονομίες να μας επιπλήξουν για όσα έχουμε πράξει, για όσα έχουμε διασώσει και να μας στερήσουν το δικαίωμα της παρουσίας, αν το μπορέσουν.

Όταν μιλούμε για τους ασυμβίβαστους, έχουμε κυριότατα στο νου μας αυτούς τους νέους ανθρώπους. Το ασταμάτητο «όχι» τους. Έγραψα κάπου αλλού, και το πιστεύω πάντα, πως η Ιστορία προχωρεί με το «όχι», δεν προχωρεί με το «ναι». Με το «ναι» αποτελματώνεται. Το «όχι» μπορεί και να έχει ατομική προέλευση, να είναι η εξέγερση ενός προσώπου, μια αυτόβουλη ενέργεια. Το «ναι» σπανιότατα είναι η ολόψυχη και φωτισμένη συγκατάθεση. Στις περισσότερες περιπτώσεις προέρχεται από ραθυμία, ατολμία, αδιαφορία, ή έλλειψη εσωτερικής ανησυχίας. Το «ναι» πληρώνεται— και πλουσιοπάροχα κάποτε. Το «όχι» πληρώνει—και αδρότατα κάποτε.

Και, φυσικά, αυτή τη στιγμή δεν πρόκειται για το «όχι» του αντιρρησία, του αρνητικού τύπου, που είναι απαράγωγος από φυσικού του και πολεμάει κι απαρνιέται τα πάντα για να μπορέσει αυτόνομα να υπάρξει, όπως συχνά συμβαίνει στην ανέλιξη της πνευματικής ζωής, όπου στέρφοι και πικρόχολοι και κακόπιστοι προσπαθούν να πλάσουν ένα ατομικό πεπρωμένο με την αδιάκοπη άρνηση, καθώς τα σκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουν την ύπαρξή τους. Ο λόγος είναι για το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό, αμετακίνητο «όχι», για μια απόφαση ψυχής και πνεύματος.

Η κραυγή των σύγχρονων ασυμβίβαστων, τουλάχιστον των περισσότερων—γιατί καμιά γενίκευση δεν είναι σωστή—είναι μια αυθόρμητη κίνηση, που δεν έχει προφτάσει να συλλογιστεί τον εαυτό της. Και τούτο είναι η αδυναμία της. Τα «άγουρα χρόνια» είναι όλο φλόγα. Άλλωστε, εμείς οι πρεσβύτεροι αυτή τη φλόγα τη θεωρούμε προνόμιο και τη μακαρίζουμε. Και η φλόγα δε φωτίζει μονάχα· πυρπολεί κιόλας και κατακαίει και μεταμορφώνει σε στάχτη.[…].

Οι ασυμβίβαστοι «ασεβούν» και προς την παράδοση. Την υποβάλλουν σ’ εξαντλητική ανάκριση, για να την αναγκάσουν να ομολογήσει την κενότητά της, όπου, φυσικά, συμβαίνει να είναι κενή. Κι επειδή οι καιροί μας είναι σκληροί, η αντιπαραδοσιακή επιδρομή παίρνει τη μορφή καταιγίδας, που τρομάζει τους απλοϊκούς και εξουθενώνει τους ανυποψίαστους χρησιμοθηρικούς. Αυτή η αντιπαραδοσιακή επιδρομή μοιάζει με διάρρηξη σε καλά ασφαλισμένο χρηματοκιβώτιο. Η επίδραση, επομένως, των ασυμβίβαστων, ακόμη κι όταν δεν είναι φανερή, είναι φυσικό να έχει υποβάλει την παράδοση σε σκληρότατη δοκιμασία.

Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Οι σκληροί καιροί,

εκδόσεις των Φίλων. (Απόσπασμα σε διασκευή).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α.1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100 - 120 λέξεις).

Οι ασυμβίβαστοι άνθρωποι συνιστούν μια πραγματικότητα της εποχής, καθώς ταυτίζονται με τους νέους που τείνουν να επιπλήττουν τους μεγαλύτερους για τις επιλογές τους. Το διαρκές «όχι» των νέων δρα καταλυτικά, εφόσον η ιστορία προχωρά χάρη σε αυτό κι όχι με το «ναι», το οποίο αποτελματώνει τα πράγματα αφού γεννιέται από μια διάθεση αδιαφορίας. Πρόκειται, βέβαια, για το «όχι» το σταθερό που αντλείται απ’ την ψυχή του ατόμου, κι όχι για εκείνο του αντιπαραγωγικού ανθρώπου που χρησιμοποιεί την άρνηση για να κάνει απλώς αισθητή την παρουσία του. Η αντίδραση αυτή των νέων, ωστόσο, είναι συχνά αυθόρμητη, χωρίς ιδιαίτερη περισυλλογή, κι αυτό αποτελεί την αδυναμία της. Συνάμα, οι νέοι στρέφουν τον έλεγχό τους με σφοδρότητα και στην παράδοση προκαλώντας ανησυχία στους απλοϊκούς ανθρώπους.   

Β.1. Να αναπτύξετε σε μια παράγραφο 80-100 λέξεων το παρακάτω απόσπασμα της δεύτερης παραγράφου: «η Ιστορία προχωρεί με το “όχι”, δεν προχωρεί με το “ναι”».

Πολύ συχνά ό,τι αποτελεί την κινητήριο δύναμη της ιστορίας και το μέσο για την επιτέλεση σημαντικών αλλαγών στις ανθρώπινες κοινωνίες είναι η άρνηση των πολιτών να συναινέσουν στην παγίωση ορισμένων καταστάσεων. Η κριτική στάση απέναντι στις επιμέρους πολιτικές και κοινωνικές δράσεις, που επιτρέπει στους πολίτες να αντιδρούν εγκαίρως σε όσα υπονομεύουν την ποιότητα τη ζωή του, όπως και η συλλήβδην απόρριψη κάποιων πολιτικών, αναγκάζει τους κρατούντες να επαναπροσδιορίσουν και να βελτιώσουν τις όποιες αποφάσεις τους. Η ήπια στάση, άλλωστε, των εφησυχασμένων πολιτών που δέχονται αδιαμαρτύρητα καθετί, όχι μόνο δεν κινεί την Ιστορία, αλλά την οδηγεί κιόλας σε αποτελμάτωση. Χρειάζεται η κάποτε εκρηκτική αντίδραση εκείνων που βρίσκονται διαρκώς σε επαγρύπνηση, για να συντελεστούν οι σημαντικές κοινωνικές αλλαγές.

Β.2.α. Να βρείτε δύο τρόπους ανάπτυξης της τρίτης παραγράφου (Και, φυσικά, … πνεύματος).

Σύγκριση – αντίθεση: δεν πρόκειται για το «όχι» του αντιρρησία / Ο λόγος είναι για το φωτισμένο, συλλογισμένο, σταθερό, αμετακίνητο «όχι».

Αναλογία: όπου στέρφοι και πικρόχολοι και κακόπιστοι... καθώς τα σκυλιά που γαβγίζουν και γρούζουν, γιατί δεν έχουν άλλο τρόπο να δηλώσουν την ύπαρξή τους.

β. Να βρείτε τα δομικά μέρη της τελευταίας παραγράφου.

Θεματική περίοδος: Οι ασυμβίβαστοι «ασεβούν» και προς την παράδοση.

Σχόλια / Λεπτομέρειες: Την υποβάλλουν σ’ εξαντλητική ανάκριση, για να την αναγκάσουν να ομολογήσει την κενότητά της, όπου, φυσικά, συμβαίνει να είναι κενή. Κι επειδή οι καιροί μας είναι σκληροί, η αντιπαραδοσιακή επιδρομή παίρνει τη μορφή καταιγίδας, που τρομάζει τους απλοϊκούς και εξουθενώνει τους ανυποψίαστους χρησιμοθηρικούς. Αυτή η αντιπαραδοσιακή επιδρομή μοιάζει με διάρρηξη σε καλά ασφαλισμένο χρηματοκιβώτιο.

Κατακλείδα: Η επίδραση, επομένως, των ασυμβίβαστων, ακόμη κι όταν δεν είναι φανερή, είναι φυσικό να έχει υποβάλει την παράδοση σε σκληρότατη δοκιμασία.

Β.3.α. Να βρείτε στο κείμενο που σας δόθηκε πέντε παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας.

- η Ιστορία προχωρεί με το «όχι»

- Το «όχι» πληρώνει—και αδρότατα κάποτε

- Τα «άγουρα χρόνια» είναι όλο φλόγα

- Την υποβάλλουν σ’ εξαντλητική ανάκριση

- η αντιπαραδοσιακή επιδρομή παίρνει τη μορφή καταιγίδας

β. Στη δεύτερη παράγραφο του κειμένου (Όταν μιλούμε… αδρότατα κάποτε) ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το πρώτο πληθυντικό, το πρώτο ενικό και το τρίτο ενικό πρόσωπο. Να αιτιολογήσετε τη χρήση του καθενός από αυτά τα πρόσωπα.

α΄ πληθυντικό: Με το πρόσωπο αυτό ο γράφων υποδηλώνει πως όσα επισημαίνει αποτελούν κοινές πεποιθήσεις των ανθρώπων της εποχής του, συμπεριλαμβάνοντας έτσι και τον αναγνώστη που αποκτά ενεργό ρόλο, αφού όσα διαβάζει καθρεφτίζουν και τις δικές του απόψεις.

α΄ ενικό: Με το πρώτο ενικό πρόσωπο ο συγγραφέας καταθέτει μια προσωπική του άποψη και αναγνωρίζει έτσι εμφανώς τόσο την υποκειμενικότητά της όσο και την ευθύνη σχετικά με την αλήθεια της.    

γ΄ ενικό: Με το πρόσωπο αυτό ο λόγος λαμβάνει εκ νέου την αντικειμενικότητα και την αποστασιοποίηση που αρμόζει σ’ ένα κείμενο που επιχειρεί να αποτυπώσει διαχρονικές και προσεκτικά σταθμισμένες απόψεις.

Β.4.α. Να δώσετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: μοναδικός, επιπλήξουν, ραθυμία, άλλωστε, μεταμορφώνει.

μοναδικός: ανεπανάληπτος, αναντικατάστατος, απαράμιλλος

επιπλήξουν: επιτιμήσουν, μαλώσουν

ραθυμία: οκνηρία, νωθρότητα, τεμπελιά

άλλωστε: εξάλλου

μεταμορφώνει: μεταβάλλει, μετατρέπει

β. Να δώσετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: απαρνιέται, συχνά, ατομικό, αδυναμία, κενή.

απαρνιέται: ενστερνίζεται, ασπάζεται  

συχνά: σπάνια

ατομικό: συλλογικό

αδυναμία: δύναμη, ισχύς, αλκή

κενή: γεμάτη, πλήρης

Γ.1. 1) Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, τα αίτια της νεανικής αμφισβήτησης;

2) Πιστεύετε ότι οι απόψεις του συγγραφέα για το ασυμβίβαστο πνεύμα των νέων επαληθεύονται στην εποχή μας;

Να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα παραπάνω ερωτήματα σε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα του σχολείου σας. (500-600 λέξεις).

Η νεανική αμφισβήτηση σε... κρίση!

Η νεανική αμφισβήτηση συνιστά μια διαχρονική πραγματικότητα, καθώς οι νέοι κάθε εποχής τείνουν να αντιδρούν απέναντι στο ήδη υπάρχον σύστημα αξιών και τις παγιωμένες αντιλήψεις της κοινωνίας. Έχουν τη διάθεση να ανανεώσουν και να αλλάξουν τα πράγματα, προκειμένου να νιώσουν πως έχουν κι εκείνοι δικαίωμα λόγου στην κοινωνία και πως δεν καλούνται, έτσι, να ζήσουν σ’ ένα αυστηρά διαμορφωμένο περιβάλλον που τους στερεί το αίσθημα της ενεργής συμμετοχής. Πρόκειται για μια εντελώς αναμενόμενη συμπεριφορά που άλλοτε αποκτά το χαρακτήρα μιας καταλυτικής δράσης κι άλλοτε περιορίζεται σε πράξεις δευτερεύουσας σημασίας.  

Οι νέοι κάθε εποχής, άλλωστε, ερχόμενοι σ’ επαφή με την κοινωνική πραγματικότητα αντικρίζουν τα τρωτά της σημεία, τις ελλείψεις και τις αρνητικές της πτυχές, κι επιδιώκουν εύλογα την αλλαγή και την ανανέωση∙ επιδιώκουν τη βελτίωση. Αυτή, όμως, η διάθεσή τους, τούς φέρνει σε σύγκρουση με τους μεγαλύτερους, οι οποίοι αντιμετωπίζουν αρνητικά αυτή τη διάθεση αλλαγής, εφόσον τη θεωρούν ως απόπειρα ανατροπής, όσων οι ίδιοι γνωρίζουν μια ζωή κι εκλαμβάνουν ως δεδομένα. Πολύ περισσότερο, οι μεγαλύτεροι εκλαμβάνουν τις ανανεωτικές διαθέσεις των νέων ως επίκριση απέναντι σε όσα οι ίδιοι δημιούργησαν τα προηγούμενα χρόνια.

Η νέα γενιά, επιπροσθέτως, έχει την τάση να αδιαφορεί για τις απόψεις των μεγαλύτερων ανθρώπων, θεωρώντας συχνά υπερβολικές ή αβάσιμες τις ανησυχίες και τις προειδοποιήσεις τους, εφόσον τις εκλαμβάνουν ως απόπειρες περιορισμού της ελευθερίας τους. Έτσι, δημιουργούνται συχνά εντάσεις στις μεταξύ τους σχέσεις αφού η διάθεση των μεν να βιώσουν την ελευθερία τους σε όλη της την έκταση έρχεται σε αντίθεση με τον προστατευτισμό των δε. Συχνά, άλλωστε, η εντύπωση των νέων πως οι μεγαλύτεροι δεν είναι αρκετά προοδευτικοί, ούτε δεχτικοί απέναντι στις αλλαγές, υπονομεύει δραστικά τη μεταξύ τους επικοινωνία, εφόσον αποτρέπει τους νέους από το να εκφράσουν με ειλικρίνεια τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις επιδιώξεις τους.

Εκείνο, ωστόσο, που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη σε ό,τι αφορά τη διάθεση αμφισβήτησης των νέων της εποχής μας, είναι πως δεν έχει, όπως άλλοτε, το χαρακτήρα μιας ουσιαστικής θέλησης για ανανέωση της κοινωνίας. Οι σημερινοί νέοι έχουν βρεθεί εγκλωβισμένοι σε μια περίοδο βαθιάς οικονομικής κρίσης που υπονομεύει με τον πλέον δραστικό τρόπο την πίστη τους στη δυνατότητα διαμόρφωσης ενός καλύτερου αύριο. Υπ’ αυτή την έννοια, αν κι η τάση αποστασιοποίησης από τις προηγούμενες γενιές είναι σαφώς παρούσα, δεν έχει, ωστόσο, αποκτήσει τα χαρακτηριστικά μιας δυναμικής αντίδρασης απέναντι στις κοινωνικοοικονομικές παθογένειες και τις λανθασμένες επιλογές των μεγαλύτερων. Παραμένει σε λανθάνουσα μορφή και αναλώνεται σε δευτερεύοντα ζητήματα, που αφορούν κυρίως τα όρια της ατομικής ελευθερίας του κάθε νέου∙ απουσιάζει, δηλαδή, η από κοινού και με συγκεκριμένα αιτήματα κινητοποίηση των νέων ανθρώπων.

Αντιμέτωποι οι νέοι με τον καιροσκοπικό λαϊκισμό των πολιτικών και την εμφανή αδυναμία υλοποίησης καίριων αλλαγών στην κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα, εκφράζουν την αμφισβήτησή τους με αναποτελεσματικούς τρόπους. Οδηγούνται, δηλαδή, είτε στην πλήρη αδιαφορία για την πολιτική κατάσταση της χώρας, έχοντας τη λανθασμένη εντύπωση πως η όποια δράση τους δεν θα είχε κανένα αποτέλεσμα, είτε καταφεύγουν σε οργισμένα ξεσπάσματα που λαμβάνουν συχνά τη μορφή βανδαλισμών. Αδυνατούν, όμως, κατ’ αυτό τον τρόπο να αντιληφθούν πως η πραγματική τους δύναμη έγκειται αφενός στην καθαρότητα με την οποία μπορούν να αντικρίσουν και να επισημάνουν τις παθογένειες της κοινωνίας κι αφετέρου στο ασυμβίβαστο του χαρακτήρα τους. Μια σταθερή άρνηση των νέων να συμβιβαστούν με τις συνθήκες ζωής που επιχειρούν να τους επιβάλουν οι κρατούντες, θα οδηγούσε αναπότρεπτα σε βαθύτατες αλλαγές την κοινωνική μας πραγματικότητα.

      Οι νέοι, λοιπόν, σήμερα, αν και διατηρούν ακέραιη τη διάθεση αμφισβήτησης που χαρακτηρίζει την ηλικία και την ορμητικότητά τους, δεν κατορθώνουν να της δώσουν την επιθυμητή διέξοδο. Αντιλαμβάνονται, βέβαια, και βιώνουν τα προβλήματα της κοινωνίας, μα τελικά εγκλωβίζονται από αυτά, εφόσον είναι τέτοιο το εύρος τους που προκαλεί στους νέους το φόβο πως δεν υπάρχει πραγματική ελπίδα για το μέλλον τους. Έτσι, η αμφισβήτησή τους αναλίσκεται σε δευτερεύοντα ζητήματα, χωρίς να βρίσκει το στόχο της στην ουσία των προβλημάτων της σύγχρονης κοινωνίας. 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2006 [Φανατισμός]

Katharina Jung

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2006 [Φανατισμός]

ΚΕΙΜΕΝΟ

Ο φανατισμός είναι απέραντη δύναμη με διπλό πρόσωπο: ευεργετική και καταλυτική. Είναι δύσκολο να τον απορρίψει κανείς χωρίς συζήτηση. Αν συμβαίνει συχνά να τον καταριούμαστε, είναι γιατί γνωρίσαμε σχεδόν μονάχα την καταλυτική του ικανότητα. Τον ευεργετικό φανατισμό τον είδαμε σαν κάτι διαφορετικό: προσήλωση σ’ ένα χρέος ή σ’ ένα υψηλότατο ιδανικό. Και δεν τον ονομάσαμε τότε «φανατισμό». Δεν μπορούμε, ωστόσο, αν σωστά κρίνουμε, να παραμερίσουμε τις αγαθές πλευρές του φανατισμού: το πάθος για την αλήθεια, το πάθος για την έρευνα, το πάθος για την παιδεία, το πάθος για την ειρήνη, ανθρώπινες κορυφώσεις που δημιούργησαν ήρωες και μάρτυρες, την πινακοθήκη που καταυγάζει με το φως των προσωπικοτήτων της και δικαιώνει συνάμα την ανθρώπινη Ιστορία.

Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική. Ο φανατικός, σ’ όλες τις εποχές, είναι στενοκέφαλος και στενόκαρδος. Το οπτικό του πεδίο είναι περιορισμένο και το πείσμα του ακατανίκητο. Αγνοεί τους συμβιβασμούς, αλλ’ αγνοεί και τις καλόπιστες κ’ ευγενικές παραχωρήσεις. Φρουρός συχνά ενός δόγματος που υποστηρίζει τις εξοχότερες αρετές, όσο προχωρεί τις χάνει ο ίδιος. Γίνεται απάνθρωπος, ωμός, σκαιός, αποθηριώνεται, για να εξανθρωπίσει τους ανθρώπους. Ο φανατισμός δημιουργεί καταστάσεις βρασμού. Αλλά βρασμού από εμπάθεια, μίσος, ακόμη κ’ εγκληματική διάθεση. Ας θυμηθούμε τα ολοκαυτώματα κατά το Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Θηρία και όχι άνθρωποι τα επραγματοποίησαν.

Έπειτα και τούτο: ο φανατισμός είναι μια παραγωγική επένδυση των καιροσκόπων, των μηχανορράφων και των εκμεταλλευτών της ανθρώπινης καλοπιστίας ή και αφέλειας· αφέλειας που φτάνει συχνά ίσαμε τα σύνορα της ηλιθιότητος. Νομίζω, πώς, όταν μιλούμε για ενάρετο φανατισμό, θα πρέπει να εννοούμε το φανατισμό των ταπεινών ηρώων της αλήθειας και της αρετής και όχι το φανατισμό των πληθών. Τα πλήθη, όταν φανατίζονται από τους επιδέξιους σκηνοθέτες των ιερών πολέμων ή των «επικών» εξορμήσεων, είναι πάντα ετερόφωτα, άβουλα και καταστροφικά. [...] Οι φανατικοί όποιας μορφής είναι οι μεγάλοι εγκληματίες που έσπειραν τον όλεθρο απάνω στη γης και σπίλωσαν ανεξίτηλα το νόημα του ανθρώπου.

Το υπόβαθρο του φανατισμού είναι η αυθεντία. Αυτό σημαίνει πως μέσα στη συνείδηση του φανατικού είναι ανάγκη ακόμη και ν’ αχνογράφεται μια πίστη. Ή μια αφοσίωση. Φανατικός δεν είναι μόνο εκείνος που πιστεύει αράγιστα και ανεπανόρθωτα. Συνηθέστατα για μια ολόκληρη ζωή. Αλλά κ’ εκείνος που αφοσιώνεται σ’ ένα πρόσωπο η σ’ ένα θεσμό ή σε μια κατάσταση όχι από πίστη ή, για να είμαστε περισσότερο μέσα στην αλήθεια, λιγότερο από πίστη και περισσότερο από αγάπη. [...] Ο φανατικός φίλαθλος, ας πούμε, μπορεί και ν’ αρρωστήσει ή και να πεθάνει για την ομάδα του· όχι πάντα γιατί π ι σ τ ε ύ ε ι πως η ομάδα του είναι η αξιότερη· αλλά γιατί είναι η ομάδα του τόπου του ή και η ομάδα των φίλων του ή και η αρχαία ομάδα η δική του ή και, χωρίς φανερή αιτία, από μια μυστική ανεξήγητη έλξη. Η αγάπη, ο θαυμασμός, η αφοσίωση, η στοργή γεννούν φανατισμούς σε πολλές περιπτώσεις αδιασάφητους, αναβρυσμένους από μυστικές πηγές, που δύσκολα μπορούν να τους ερμηνεύσουν και να τους δικαιολογήσουν οι αμύητοι. Έτσι γίνεται φανερό το ποσοστό της τύφλωσης που υπάρχει μέσα στο φανατισμό και ο περιορισμένος αριθμός των πλευρών του που είναι αληθινά γόνιμες και ωφέλιμες. Κ’ έτσι επίσης γίνεται φανερό γιατί ο αφανάτιστος άνθρωπος είναι ένας πολύτιμος παράγοντας ευθυκρισίας, καλής πίστης, νηφαλιότητας και σωφροσύνης – δηλαδή ο αρμοδιότερος κριτής σε κάθε περίπτωση, ο ιδανικός ελλανοδίκης, μορφή που προκαλεί την εκτίμηση και το σεβασμό.

καταυγάζει: φωτίζει δυνατά, προσδίδει έντονη λάμψη

σκαιός: τραχύς και σκληρός, προσβλητικός

αποθηριώνεται: εξαγριώνεται τόσο, ώστε να συμπεριφέρεται σαν θηρίο

ελλανοδίκης: κριτής αγώνων, μέλος της σχετικής κριτικής επιτροπής

(Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Οι σκληροί καιροί. Η τραγωδία του εικοστού αιώνα, ένατη έκδοση, Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1993, σσ. 89-92.

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Ο φανατισμός έχει δύο πτυχές, τη θετική και την αρνητική. Η θετική, η αφοσίωση σε υψηλά ιδανικά, εκλήφθηκε ως κάτι το διαφορετικό και παραγνωρίστηκε έτσι η ωφέλιμη πλευρά του φανατισμού. Η έμφαση δόθηκε στην αρνητική του πλευρά που είναι αποτρόπαια, καθώς οδηγεί τα άτομα στην εμπάθεια και το μίσος, έστω κι αν οι αρχικές τους προθέσεις ήταν αγαθές. Ο φανατισμός, μάλιστα, αποτελεί εργαλείο στα χέρια των δημαγωγών και των καιροσκόπων που εκμεταλλεύονται την αφέλεια των πολιτών, κατευθύνοντάς τους συχνά σε πράξεις ακραίας βιαιότητας. Ο φανατικός ωθείται άλλοτε από την ανάγκη της πίστης ή της αφοσίωσης κι άλλοτε από την αγάπη και το θαυμασμό, καθιστώντας κάποτε δυσεξήγητες τις πηγές του φαινομένου αυτού. Η τύφλωση, πάντως, των φανατικών φανερώνει πόσο πολύτιμη είναι η καθαρότητα σκέψης των αφανάτιστων.   

Β1. Να αναπτύξετε σε 70-90 λέξεις το περιεχόμενο του επόμενου αποσπάσματος από το κείμενο: « [...] ο αφανάτιστος άνθρωπος είναι ένας πολύτιμος παράγοντας ευθυκρισίας, καλής πίστης, νηφαλιότητας και σωφροσύνης [...]».

Ο αφανάτιστος άνθρωπος είναι αναγκαίος για την ορθή λειτουργία της κοινωνίας, καθώς η σκέψη του διατηρεί την αντικειμενικότητά της κι η στάση του παραμένει ψύχραιμη ακόμη και σε περιόδους έντασης. Είναι εκείνος που μπορεί να ισορροπήσει τις ακραίες διαθέσεις των φανατισμένων και να υποδείξει την ορθότερη κάθε φορά προσέγγιση της αλήθειας, χωρίς να παρασύρεται από τη μονομερή θέαση των πραγμάτων που διακρίνει τους φανατικούς. Ο αφανάτιστος άνθρωπος, άλλωστε, ακριβώς επειδή δεν παρασύρεται από τις ιδεοληψίες των φανατικών είναι σε θέση να αποτιμήσει πιο νηφάλια την ουσία των αντιτιθέμενων απόψεων και να διακρίνει τόσο τις θετικές τους πτυχές όσο και τα πιθανά σημεία σύγκλισης που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κάποιο συμβιβασμό.

Β2. «Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού [...] ακόμη κ’ εγκληματική διάθεση». Με ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική–επαγωγική) αναπτύσσεται το συγκεκριμένο απόσπασμα του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η συλλογιστική πορεία είναι παραγωγική, διότι από μια γενική κρίση (Η συνηθισμένη, ωστόσο, μορφή του φανατισμού είναι αληθινά αποκρουστική) ο συγγραφέας προχωρά στην παρουσίαση πιο ειδικών χαρακτηριστικών του φανατισμένου ανθρώπου.

Β3. Να σχηματίσετε πρόταση με καθεμιά από τις επόμενες λέξεις, στο γραμματικό τύπο που αυτές βρίσκονται μέσα στο κείμενο: καταλυτική, εξανθρωπίσει, μηχανορράφων, ανεξίτηλα, ευθυκρισίας.

- Η επίδραση της τηλεόρασης στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης είναι καταλυτική.

- Το νέο νομοσχέδιο επιχειρεί να εξανθρωπίσει τις συνθήκες κράτησης στις ελληνικές φυλακές.

- Η αιφνίδια αποπομπή του από το διοικητικό συμβούλιο είναι έργο μηχανορράφων.

- Άφησε ανεξίτηλα τη σφραγίδα της προσωπικότητάς του στο χώρο των γραμμάτων.

- Το έντονο άγχος υπονομεύει την ψυχική διάθεση του ατόμου, αλλά και την ευθυκρισία του.

Β4. στενόκαρδος, αποθηριώνεται, καιροσκόπων, ετερόφωτα, ελλανοδίκης: Να σχηματίσετε μια νέα σύνθετη λέξη, που να έχει ως α΄ συνθετικό της το β΄ συνθετικό των πιο πάνω λέξεων.

στενόκαρδος: καρδιογράφος

αποθηριώνεται: θηριοτροφείο

καιροσκόπων: σκοποβολή

ετερόφωτα: φωτόλυση  

ελλανοδίκης: δικόγραφο

Γ. Με αφορμή τα συχνά κρούσματα βίας που προκαλούνται σε διάφορες περιοχές από αλληλοσυμπλεκόμενους οπαδούς ποδοσφαιρικών ομάδων, το πολιτιστικό κέντρο του Δήμου σας οργανώνει εκδήλωση για τις επιπτώσεις του φανατισμού των ατόμων στην καθημερινότητά τους. Σε μια δεκάλεπτη ομιλία σας, να επισημάνετε τις αρνητικές όψεις του φανατισμού στην κοινωνική ζωή και να προτείνετε τρόπους για την αντιμετώπισή τους (500-600 λέξεις).

Αξιότιμοι συνδημότες,

Τα οδυνηρά γεγονότα που συνοδεύουν συχνά τους ποδοσφαιρικούς αγώνες, με τις βίαιες συμπλοκές των οπαδών να τραυματίζουν την εικόνα του αθλητισμού, συνιστούν μία έκφανση μόνο ενός κατά πολύ ευρύτερου ζητήματος. Πρόκειται, φυσικά, για το φαινόμενο του φανατισμού, το οποίο διατρέχει την ανθρώπινη ιστορία επιδεικνύοντας ανά διαστήματα επικίνδυνες εξάρσεις. Η τυφλή αυτή προσήλωση σε ιδέες ή πρόσωπα, που οδηγεί στην άρνηση κάθε κριτικής και στο μίσος για όποιον πιστεύει το αντίθετο, αποτελεί όχι μόνο ένα πολύ σοβαρό, αλλά κι ένα επίμονο πρόβλημα.

Η παρουσία του φανατισμού σε ποικίλους τομείς της ανθρώπινης δράσης και διάνοιας, έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση κι επανεμφάνισή του με ποικίλες μορφές. Είτε μιλάμε, ωστόσο, για τον θρησκευτικό ή τον κομματικό φανατισμό, είτε για τον αθλητικό ή ιδεολογικό φανατισμό, επί της ουσίας αντικρίζουμε κάθε φορά την τάση -ή και ανάγκη- του ατόμου να πιστεύει και να υπηρετεί μια ιδέα με ακλόνητη αφοσίωση. Μια τάση, βέβαια, με ιδιαιτέρως επιζήμιες συνέπειες στην κοινωνική ζωή, εφόσον ο φανατικός αντιμετωπίζει οποιαδήποτε αντίθετη ή διαφορετική άποψη ως εχθρική, και αρνείται να τη λάβει υπόψη του, με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα εντελώς ακατάλληλο κλίμα για τη διενέργεια δημοκρατικού και γόνιμου διαλόγου, αφού εκείνο που ενδιαφέρει τον φανατικό είναι η επικράτηση της δικής του άποψης, και όχι η άντληση χρήσιμων συμπερασμάτων μέσω της συνεξέτασης των αντιτιθέμενων απόψεων.

Η επιθυμία, άλλωστε, του φανατικού να δει τις δικές του απόψεις να επικρατούν, είναι συχνά τέτοιας έντασης, ώστε δεν διστάζει να καταφύγει ακόμη και στη χρήση βίας, θυσιάζοντας έτσι στο βωμό της ιδεολογίας του, την ανθρωπιά του και το σεβασμό του απέναντι στους άλλους ανθρώπους. Η επικράτηση, μάλιστα, του φανατισμού και η βίαιη καταστολή οποιουδήποτε προβληματισμού αντίκειται στην ισχύουσα ιδεολογία θέτει ανυπέρβλητα εμπόδια στην ανεξάρτητη και ελεύθερη πνευματική δραστηριότητα που υπηρετεί την επιστήμη και τον πολιτισμό. Ο φόβος αντεκδικήσεων και η διαρκής ανασφάλεια, καταπνίγουν κάθε απόπειρα αντιλόγου και αμφισβήτησης, αποτρέποντας κάθε διάθεση ελεύθερης σκέψης. Ενώ, συνάμα, ο φανατικός, μη έχοντας πια τη δυνατότητα μιας ψύχραιμης θεώρησης των δεδομένων, τρέπεται σ’ έναν εύκολα ελέγξιμο «οπαδό» της πολιτικής μερίδας που εκπροσωπεί. Κατάσταση που, εύλογα, εξυπηρετεί απόλυτα τις σκοπιμότητες εκείνων που έχουν υποδαυλίσει τα πάθη του διχασμού και του φανατισμού, εφόσον τους επιτρέπει να καθοδηγούν, χωρίς αντιρρήσεις και αμφισβητήσεις, τις κινήσεις και τη δράση σημαντικής μερίδας των πολιτών.

Ο αγώνας κατά του φανατισμού, που πρέπει να απασχολεί κάθε κοινωνία, λαμβάνει κρίσιμη σημασία για τις πολιτείες εκείνες που μαστίζονται από οικονομικά προβλήματα και πολιτική αστάθεια, καθώς πρόκειται για παράγοντες που τείνουν να επιτείνουν το φαινόμενο αυτό. Καίριο ρόλο στην αντιμετώπιση του φανατισμού διαδραματίζει η ορθή και ανθρωπιστική παιδεία, που προσφέρει στους νέους αφενός την ικανότητα να κρίνουν με αντικειμενικότητα τα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας και αφετέρου τους εξοπλίζει με βαθύ και αδιαπραγμάτευτο σεβασμό για την αξία της ανθρώπινης ζωής. Βασικά, επομένως, ζητούμενα της παρεχόμενης στους νέους παιδείας, είναι η ανάδειξη της αξίας του διαλόγου στην αναζήτηση της αλήθειας, η ανεκτικότητα στις διαφορετικές απόψεις και αντιλήψεις, η κατανόηση πως η αλήθεια δεν είναι μονοσήμαντη ή μονόπλευρη, αλλά και η αξία της αμφισβήτησης ως μέσο για τη διαρκή βελτίωση των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών. Οι νέοι καλούνται να αντιληφθούν πως ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ελευθερία έκφρασης και σκέψης, η διαλλακτικότητα και η μετριοπάθεια συνιστούν βασικές ποιότητες για τους πολίτες του μέλλοντος.

Κρίσιμο, επίσης, ρόλο στην αντιμετώπιση του φανατισμού διαδραματίζει η παροχή έγκυρης και αντικειμενικής ενημέρωσης, όπως και η δυνατότητα ελεύθερης πρόσβασης σε πλούσιο πνευματικό υλικό που φανερώνει το πολυποίκιλο της ανθρώπινης διάνοιας και του πλήθους των διαφορετικών ιδεών και απόψεων. Η αντικειμενική ενημέρωση παρέχει στους πολίτες τη δυνατότητα να σταθμίζουν τις διάφορες εξελίξεις και να κατανοούν ορθότερα τις συνέπειες της εκάστοτε πολιτικής επιλογής. Μόνο, άλλωστε, υπό συνθήκες έγκυρης και αντικειμενικής ενημέρωσης μπορούν οι πολίτες να αντιληφθούν την πραγματική προσφορά της κάθε πολιτικής παράταξης, χωρίς να παρασύρονται από επικοινωνιακά τεχνάσματα και από τεχνικές πόλωσης, που θολώνουν την κρίση τους. Ενώ, η επαφή με ποικίλα δημιουργήματα του πνεύματος, αποκαλύπτει στους πολίτες το πολύπλευρο της αλήθειας και τους ποικίλους τρόπους προσέγγισής της.

Η υπονόμευση της κοινωνικής συνοχής από την ενίσχυση του φανατισμού είναι τέτοιας έκτασης, ώστε θα αποτελούσε ασυγχώρητη αμέλεια το να μην υπάρξει έγκαιρη αντίδραση από τη μεριά της πολιτείας για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου. Με οδηγό, λοιπόν, την ανθρωπιστική παιδεία και με τη δύναμη του διαλόγου, θα πρέπει οι φορείς αγωγής να παρουσιάσουν στους νέους ανθρώπους μια ουσιαστική απάντηση στην επιζήμια δράση της ιδεοληπτικής προσέγγισης των πραγμάτων.

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εξετάσεις Ομογενών 2005

Roeselien Raimond

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Εξετάσεις Ομογενών 2005

ΚΕΙΜΕΝΟ

Πολιτισμός υπό αμφισβήτηση

Γιατί έπαψε ο σημερινός άνθρωπος (ο στοχαστικός, φυσικά, και ευαίσθητος) να πιστεύει στον πολιτισμό του;

Η απάντηση στο ερώτημα είναι, νομίζω, η εξής: Γιατί μέσα στα αγαθά και παρ’ όλα τα αγαθά –τα υλικά εννοώ– που έχει αποκτήσει, δεν είναι ευτυχής. Με την εφεύρεση νέων μηχανών και την αδιάκοπη τελειοποίησή τους, προπάντων όμως με τη συγκέντρωση αυτής της φοβερής δύναμης που δίνει στον άνθρωπο η μηχανή, έχει μπει σ’ ένα αδυσώπητο κύκλωμα από το οποίο μάταια αγωνίζεται να βγει. Η φορά του συστήματος τον σπρώχνει όχι να κάνει σε όλους προσιτότερα τα μέσα που μπορούν να ικανοποιήσουν τις βασικές ανάγκες τους, αλλά να πολλαπλασιάζει τις ανάγκες του μεγάλου αριθμού διαδίνοντας την πολυτέλεια της ματαιοδοξίας, για να αυξάνει διαρκώς η κατανάλωση αγαθών. Εφόσον, όμως, δεν ανασυντάσσεται απάνω σε νέα βάση η κλίμακα των αξιών μας, αδύνατο να ανακοπεί ο ρυθμός της καλπάζουσας παραγωγής και ζήτησης αγαθών.

Αναγκάζεται λοιπόν ο άνθρωπος, για να ικανοποιήσει τις διαρκώς πολλαπλασιαζόμενες ανάγκες του, να καταναλίσκει ολοένα περισσότερα και ποικιλότερα αγαθά. Επειδή όμως αυτά δεν προσφέρονται βέβαια δωρεάν, αλλά αγοράζονται, και μάλιστα ακριβά, ο συνεχώς ερεθιζόμενος με το δόλωμα των ανέσεων καταναλωτής υποχρεώνεται να διαλέξει έναν από δύο δρόμους, ολέθριους και τους δύο. Ή τον «έντιμο», δηλαδή την καλύτερα αμειβόμενη εργασία, την εντατική και καταπονητική, που του καταβροχθίζει τα καλύτερα χρόνια της ζωής και τον φθείρει γρήγορα. ΄Η τον «ανέντιμο», του δόλου και της αρπαγής, που ζημιώνει το ληστή περισσότερο από τα θύματά του. Παραλείπω μιαν άλλη συνέπεια της ανωμαλίας, για να μη γίνει ανυπόφορα μαύρη η εικόνα μου: τον κίνδυνο των πολεμικών ρήξεων που προκαλεί ο σκληρός ανταγωνισμός των ισχυρών, ρήξεων που με τα σύγχρονα μέσα της καταστροφής μπορούν να διαλύσουν τον πλανήτη μας ως πυροτέχνημα.

Ιδού λοιπόν γιατί αμφισβητείται ο «πολιτισμός» μας. Με το κυνηγητό των ανέσεων, τη δίψα της πολυτέλειας, την επιδειξιομανία υποδούλωσε τον δημιουργό στα δημιουργήματά του, το πνεύμα στις επινοήσεις και στις κατασκευές του. Έκανε τον άνθρωπο δυστυχή (σωματικά και ψυχικά τσακισμένο, νευρικά εξαντλημένο, πρόωρα γερασμένο – ή ηθικά ανάπηρο, κοινωνικά απόβλητο, αποθηριωμένο) μ’ εκείνα ακριβώς τα μέσα που περίμενε να του αλαφρώσουν το βάρος της ζωής.

Οι λύσεις που προτείνονται, ακόμα και από σοβαρούς ανθρώπους, για να βγούμε από το αδιέξοδο, είναι συνήθως διαμετρικά αντίθετες. Η μία: να αφορίσουμε το δαίμονα του σκανδάλου, την τεχνολογική πρόοδο, και συνειδητά να επιστρέψουμε στους «αρχαϊκούς» τρόπους παραγωγής και κατανάλωσης των αγαθών, για να ξαναβρούμε τη χαμένη μας ελευθερία, τον «απολεσθέντα παράδεισον». Η άλλη: να σταυρώσουμε τα χέρια και να παραδεχτούμε με εγκαρτέρηση το μοιραίο, γιατί σωτηρία δεν υπάρχει αφού παραδοθήκαμε στο αμάρτημα και πήραμε το δρόμο της απωλείας... Και οι δύο προτάσεις οδηγούν, νομίζω, στο άτοπο, γιατί ούτε η μία είναι δυνατή, ούτε η άλλη. Η «μηχανή» μπήκε πια στη ζωή μας⋅ να τη βγάλουμε, είναι αδύνατο.

αδυσώπητο: αυτό που είναι ιδιαίτερα σκληρό, που δεν κάμπτεται.

άτοπο: αυτό που είναι αντίθετο προς τη λογική.

(Διασκευή από το δοκίμιο «Πολιτισμός υπό αμφισβήτηση» του Ε.Π. Παπανούτσου, Η κρίση του πολιτισμού μας, Αθήνα 19803: εκδ. Φιλιππότη, σελ. 43-45).

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Η έλλειψη πίστης του σύγχρονου ανθρώπου στον πολιτισμό του προκύπτει απ’ τη διαπίστωση πως παρά την αύξηση των υλικών αγαθών του δεν έχει ευτυχήσει. Ενώ, η τελειοποίηση των μηχανών τον έχει εγκλωβίσει σε μια διαρκή διεύρυνση των αναγκών του που τον εξωθεί σε περαιτέρω αύξηση της κατανάλωσης. Αύξηση που με τη σειρά της απαιτεί περισσότερα έσοδα για τα οποία είτε θα πρέπει να καταβληθεί εργαζόμενος πιο εντατικά είτε θα καταφύγει σε άνομες πράξεις. Η αμφισβήτηση του πολιτισμού οφείλεται, λοιπόν, στη δυστυχία που έχει επιφέρει το συνεχές κυνήγι των ανέσεων κι η υποδούλωση του ατόμου σε όσα έφτιαξε για να βελτιώσουν τη ζωή του. Ως λύση άλλοι προτείνουν την πλήρη απόρριψη της τεχνολογικής προόδου κι άλλοι τη μοιρολατρική αποδοχή της κατάστασης∙ προτάσεις, εντούτοις, εξίσου άτοπες.  

Β1. «Εφόσον, όμως, δεν ανασυντάσσεται απάνω σε νέα βάση η κλίμακα των αξιών μας, αδύνατο να ανακοπεί ο ρυθμός της καλπάζουσας παραγωγής και ζήτησης αγαθών». Να αναπτύξετε την παραπάνω θέση του συγγραφέα σε μια παράγραφο (60-80 λέξεις).

Η τάση του σύγχρονου ανθρώπου να εξαρτά το κοινωνικό του κύρος και την προσωπική του ευδαιμονία από το πλήθος των υλικών αγαθών που έχει στην κατοχή του, δημιουργεί τις προϋποθέσεις για έναν αδιάκοπο κύκλο διαρκώς αυξανόμενης ζήτησης και παραγωγής αγαθών. Μόνη δυνατότητα διαφυγής απ’ την κατάσταση αυτή θα ήταν να βασιστεί η κλίμακα αξιών των ανθρώπων σε μια διαφορετική θεώρηση της ζωής, στο πλαίσιο της οποίας η φιλία, ο ανθρωπισμός, η επαφή με τη φύση, η οικογένεια, όπως κι η τέχνη θα αποτελούσαν τις ουσιαστικές προτεραιότητες και συνάμα πηγές ευτυχίας για τους ανθρώπους.

Β2. «Γιατί έπαψε ο σημερινός άνθρωπος (ο στοχαστικός, φυσικά, και ευαίσθητος) να πιστεύει στον πολιτισμό του;» Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης και της παρένθεσης στην παραπάνω παράγραφο;

Η ερώτηση ενισχύει τον προβληματισμό του αναγνώστη, εφόσον τον ωθεί να αναλογιστεί το υπό εξέταση ζήτημα. Συνάμα, το κείμενο κερδίζει σε ζωντάνια, καθώς δημιουργεί την αίσθηση ενός διαλόγου, και κεντρίζει, έτσι, το ενδιαφέρον του αναγνώστη.

Η παρένθεση λειτουργεί διευκρινιστικά, υπό την έννοια πως ο συγγραφέας γνωρίζει ότι δεν έχουν όλοι οι σημερινοί άνθρωποι τους ίδιους προβληματισμούς ή παρόμοιες ευαισθησίες απέναντι στην κατάσταση του σύγχρονου πολιτισμού. Επιχειρεί, έτσι, να διευκρινίσει πως όσα γράφει αφορούν τον στοχαστικό και ευαίσθητο άνθρωπο της εποχής του.

Β3. αδιάκοπη, φοβερής, ολέθριους, ζημιώνει, επινοήσεις: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για κάθε μια από τις παραπάνω λέξεις.

αδιάκοπη: συνεχή

φοβερής: εκπληκτικής, τρομερής

ολέθριους: καταστρεπτικούς, εξοντωτικούς

ζημιώνει: βλάπτει

επινοήσεις: εφευρέσεις, συλλήψεις, ιδέες   

Β4. «Ιδού λοιπόν. . . να του αλαφρώσουν το βάρος της ζωής».

Με τι είδους συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική) οργανώνεται η παραπάνω παράγραφος του κειμένου; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

Η συλλογιστική πορεία της παραγράφου είναι επαγωγική, καθώς το συμπέρασμα -το οποίο προτάσσεται- (Ιδού λοιπόν γιατί αμφισβητείται ο «πολιτισμός» μας.) προκύπτει ως αποτέλεσμα ειδικότερων αιτιών που παρουσιάζονται αναλυτικά στα σχόλια της παραγράφου (Με το κυνηγητό των ανέσεων, τη δίψα της πολυτέλειας, την επιδειξιομανία υποδούλωσε τον δημιουργό στα δημιουργήματά του...).

Γ. Διαπιστώνεται ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, παρά την ικανοποίηση των βασικών αναγκών του, δεν νιώθει πάντοτε ευτυχισμένος. Να αναλύσετε τις αιτίες αυτού του φαινομένου και να προτείνετε τρόπους αντιμετώπισής του σ’ ένα κείμενο που θα δημοσιευθεί στο περιοδικό του σχολείου σας (400 – 500 λέξεις).

Το τίμημα του ακόρεστου καταναλωτισμού!

Η εξέλιξη της τεχνολογίας με τις ολοένα και περισσότερες ευκολίες που προσφέρει στη ζωή των ανθρώπων δημιούργησε συνάμα και την προσδοκία πως θα καταστήσει τη ζωή τους κατά πολύ ευτυχέστερη. Ωστόσο, η πραγματικότητα φαίνεται να διαψεύδει αυτή τη σκέψη, καθώς οι άνθρωποι αντί να απολαμβάνουν τη λιγότερο κοπιώδη σε σχέση με το παρελθόν ζωή τους, έχουν παραδοθεί σε πλήθος αρνητικών συναισθημάτων που προκύπτουν απ’ την αδυναμία τους να ικανοποιήσουν τόσο τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες τους για υλικά αγαθά, όσο και την επιθυμία τους για έναν πιο πολυτελή βίο.

Σε αντίθεση με την ολιγάρκεια του παρελθόντος, οι σύγχρονοι άνθρωποι παρασυρμένοι από τον καταιγισμό διαφημίσεων κι από το συστηματικά προβαλλόμενο καταναλωτικό πρότυπο, αδυνατούν να θέσουν όρια στις επιθυμίες τους. Έτσι, όσα αγαθά κι αν έχουν, θλίβονται διότι θεωρούν πως δεν έχουν αρκετά ή κατατρύχονται από συναισθήματα φθόνου για εκείνους που έχουν περισσότερα. Πρόκειται για έναν ιδιότυπο εγκλωβισμό σε μια συναισθηματική κατάσταση συνεχούς έλλειψης, έστω κι αν στην πραγματικότητα έχουν πλέον καλύψει όλες τις πραγματικές τους ανάγκες και βρίσκονται σε πολύ καλύτερη θέση από τις προηγούμενες γενιές.     

Πέρα, μάλιστα, από το αίσθημα του ανικανοποίητου που υπονομεύει τη διάθεσή τους, οι άνθρωποι της εποχής μας έχουν θυσιάσει ακόμη και την ηθική τους αρτιότητα. Με το να θέτουν ως κύριο στόχο τους τον υλικό πλουτισμό έρχονται από νωρίς αντιμέτωποι με την ανάγκη να περιορίσουν τις ηθικές αντιστάσεις τους, προκειμένου να γίνουν πιο «αποτελεσματικοί» στον ιδιαίτερα ανταγωνιστικό χώρο της ελεύθερης αγοράς. Παρατηρείται, έτσι, ενίσχυση αρνητικών πτυχών της ανθρώπινης προσωπικότητας, όπως είναι ο εγωκεντρισμός και ο τυχοδιωκτισμός, αφού πολλοί είναι πρόθυμοι να κάνουν ό,τι χρειαστεί για να πετύχουν τους στόχους τους. Η αλληλεγγύη και η συμπόνια για τους άλλους ανθρώπους καταπιέζονται ή και εξαλείφονται, υπό την πίεση της αξίωσης για μια πιο ανταγωνιστική και πιο σκληρή στάση.

Η τάση, ωστόσο, των ανθρώπων να θεωρούν τα υλικά αγαθά και τα χρήματα κατά πολύ σημαντικότερα από τους συνανθρώπους τους, μα και από τη δική τους ηθική υπόσταση, έχει οδυνηρό αντίκτυπο στις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Η άδολη φιλία που άλλοτε αποτελούσε πολύτιμη πηγή συναισθηματικής στήριξης και ευτυχίας, έχει υποκατασταθεί από εφήμερες σχέσεις συμφέροντος, οι οποίες διαρκούν τόσο όσο το κάθε άτομο θεωρεί ότι κερδίζει κάτι από αυτές. Οι άνθρωποι χωρίς να αντιλαμβάνονται το υψηλό κόστος που έχει για την ψυχική τους υγεία αυτή η χρησιμοθηρική αντιμετώπιση των άλλων, τείνουν να επιλέγουν τις ανειλικρινείς αυτές σχέσεις έναντι της αληθινής και ειλικρινούς φιλίας, μιας και ό,τι τους απασχολεί περισσότερο είναι το οικονομικό και επαγγελματικό τους συμφέρον.

Με όχημα την ανθρωπιστική παιδεία, επομένως, η πολιτεία και οι φορείς αγωγής θα πρέπει να αποζητήσουν μια ουσιαστική αλλαγή στις βασικές προτεραιότητες των πολιτών. Τα υλικά αγαθά δεν μπορούν -και δεν πρέπει- να θεωρούνται σημαντικότερα από τους ίδιους τους ανθρώπους∙ η επιδίωξη του υλικού πλουτισμού δεν μπορεί να ωθεί στην απάνθρωπη εκμετάλλευση των άλλων ή ακόμη και στο άσκοπο ξόδεμα της ίδιας της ζωής του ατόμου μέσα στο άγχος και την ένταση. Οι άνθρωποι καλούνται να κατανοήσουν πως η ευδαιμονία που προκύπτει μέσα από τη δημιουργικότητα, τον αθλητισμό, την τέχνη, καθώς και από τη συμπαράσταση στους άλλους μέσα από την κοινωνική δράση και τον εθελοντισμό, είναι σαφώς πιο ουσιαστική και διαρκής, απ’ ό,τι η υποτιθέμενη ευδαιμονία που αντλείται από την κατοχή υλικών αγαθών.

Με προφανές ζητούμενο, λοιπόν, να μην παρασύρονται οι πολίτες, και ιδίως οι νέοι, σε μια δίχως μέτρο καταναλωτική μανία, κρίνεται εξαιρετικά σημαντική η έγκαιρη διαμόρφωση των αναγκαίων αντιστάσεων απέναντι στα κελεύσματα του καταναλωτισμού. Οι νέοι οφείλουν να κατανοούν τη διαφορά ανάμεσα στα προϊόντα που τους είναι αναγκαία και σ’ εκείνα που δεν έχουν να τους προσφέρουν τίποτε το σημαντικό ή το ωφέλιμο. Οφείλουν, επίσης, να αντιλαμβάνονται τα τεχνάσματα των διαφημιστών και τις προσπάθειες έμμεσου επηρεασμού τους με την επίκληση στο συναίσθημα και τη δημιουργία ανέφικτων προσδοκιών. Ζητούμενα που μπορούν να επιτευχθούν μόνο μέσα από την ενίσχυση της κριτικής τους ικανότητας.

Τα υλικά αγαθά είναι, βέβαια, σημαντικά, αλλά μόνο μέχρι του σημείου που καλύπτουν βασικές καθημερινές ανάγκες. Τα υλικά αγαθά δεν είναι ικανά να προσφέρουν στους ανθρώπους την ευτυχία, ούτε να υποκαταστήσουν τη βαθιά εκείνη ευδαιμονία που προσφέρουν η φιλία και οι ειλικρινείς διαπροσωπικές σχέσεις. Κρίνεται, άρα, απολύτως σημαντικό  το αίτημα για μια διαφορετική ιεράρχηση των επιδιώξεων του κάθε πολίτη, ώστε η έμφαση να δίνεται στην προσπάθεια συγκρότησης μιας ολοκληρωμένης και άρτιας προσωπικότητας, με ηθικές αρχές και πνευματική καλλιέργεια, κι όχι στην αλόγιστη επιθυμία για την πρόσκτηση όλο και περισσότερων υλικών αγαθών.   

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2012 [Συναίσθημα τιμής]

Rob Woodcox

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2012 [Συναίσθημα τιμής]

ΚΕΙΜΕΝΟ

Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα των ανθρωπίνων πράξεων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιότερο, αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που υπαγορεύει στον άνθρωπο το πρακτέον. Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά στο άτομο είτε στο λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστεροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόληψης και του φιλότιμου. Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες.

Η τραγική ποίηση εστιάζει τη δράση των προσώπων της στο συναίσθημα της τιμής, στο οποίο και αποδίδει ανεξέλεγκτη δύναμη, δεδομένου ότι αυτό, ανάλογα προς τη φύση του πρωταγωνιστή, μετεξελίσσεται και παρουσιάζεται με διάφορες μορφές, αλλά πάντα ως επιταγή εκπλήρωσης υψηλού χρέους· έτσι και οι τρεις τραγικοί ποιητές στάθηκαν στη θέση ότι η μεγαλοσύνη του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με την υπέρβαση της μοίρας του και ότι στο δρόμο της σύγκρουσής του με το αδυσώπητο πεπρωμένο ο άνθρωπος, έστω και αν απολέσει τα πάντα, εκτός από ένα, την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του, μπορεί να καταξιωθεί στη συνείδησή του και στην κοινωνία.

Ο πρωταγωνιστής στην τραγωδία, με τον αγώνα, που του υποβάλλει η αξιοπρέπεια, δείχνει το βαθμό της ελευθερίας του και ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα στον άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο ήρωας... Να γίνει παρανάλωμα της φλόγας του. Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό; H αξιοπρέπεια. Αν από τη ζωή των προσώπων της δραματικής ποίησης απουσίαζε το συναίσθημα της τιμής, είναι βέβαιο ότι θα έλειπε από αυτά η μεγαλοπρέπεια, που τα διακρίνει και τα χαρακτηρίζει.

Το συναίσθημα της τιμής, όπως παρουσιάζεται στην τραγική ποίηση, στη σύγχρονη εποχή εξετάζεται ως αυτοσυναίσθημα και από τους ειδικούς προσμετράται η παιδευτική του διάσταση. Οι αναφορές και οι εργασίες, που έχουν γίνει σχετικά με την αξία του αυτοσυναισθήματος, συγκλίνουν στη θέση ότι αυτό αποτελεί μέτρο κρίσης της προόδου και της επίδοσης του μαθητή. Πολλοί ψυχολόγοι, παιδαγωγοί, κοινωνιολόγοι και άλλοι ειδικοί τονίζουν τη σπουδαιότητά του και επισημαίνουν ότι αποτελεί μια σημαντική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του ατόμου.

Το ενδιαφέρον για το συναίσθημα της τιμής δε δημιουργήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Ο άνθρωπος, από τότε που άρχισε η ιστορία, αναγνώρισε τη μη σωματική διάσταση της ύπαρξής του και επεδίωξε να κατανοήσει τις αιτίες της συμπεριφοράς του. Οι θέσεις των σύγχρονων επιστημόνων δικαιώνουν τους τραγικούς που κατέστησαν την τιμή μοχλό κύριο που ρυθμίζει τη συμπεριφορά του ανθρώπου και σηματοδοτεί την απόφαση για τις μεγάλες πράξεις. Ιδιαίτερα στη σχολική επίδοση η αυτοαντίληψη παίζει καθοριστικό ρόλο, δεδομένου ότι, όταν ο νέος διατίθεται θετικά απέναντι στον εαυτό του, είναι φυσικό να έχει καλή διάθεση για έπαινο και αναγνώριση μέσω της επιτυχίας και της επίδοσης γενικότερα.

Δημ. Ιω. Κουκουλομμάτης, Το συναίσθημα της τιμής στην τραγική ποίηση και η παιδευτική του διάσταση, Αθήνα 1993- (Διασκευή).

Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Το αίσθημα της τιμής συνιστά καίριο κίνητρο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και υποδεικνύει στο άτομο τις πλέον αξιόλογες πράξεις. Πρόκειται για ένα αίσθημα που οδηγεί στην αξιοπρέπεια, όπως το προέβαλαν και το τόνισαν οι τραγικοί ποιητές, αρκεί να τηρείται το μέτρο, διαφορετικά το άτομο οδηγείται στην αλαζονεία. Στην τραγική ποίηση, μάλιστα, το συναίσθημα της τιμής γίνεται αντιληπτό ως πηγή δύναμης κι ως εσωτερική ώθηση του ατόμου στην εκπλήρωση του υψηλού του χρέους. Οι πρωταγωνιστές των τραγωδιών δίνουν αγώνες για το ηθικό τους χρέος, φανερώνοντας την εσωτερική τους ελευθερία και κερδίζοντας την αξιοπρέπειά τους. Ακόμη και σήμερα επισημαίνεται από τους ειδικούς η παιδευτική αξία του συναισθήματος αυτού, που έχει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου. Ιδίως στις σχολικές επιδόσεις λειτουργεί παρωθητικά, καθώς ο νέος επιδιώκει τον έπαινο και την αναγνώριση.       

Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 − 120 λέξεων την πρόταση:

«... το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα» (1^η παράγραφος).

Το συναίσθημα της τιμής, η βαθιά εκείνη αίσθηση αυτοσεβασμού που ωθεί το άτομο να περιφρουρεί την υπόληψή του, έχει θετική επίδραση στην προσωπικότητά του μόνο όταν κινείται στο μέτρο. Αν το άτομο παρασυρθεί και αναγνωρίσει υπέρμετρη αξία στον εαυτό του, τότε οδηγείται στην αλαζονεία, με αποτέλεσμα να χάσει την εκτίμηση και το σεβασμό των συνανθρώπων του. Το συναίσθημα της τιμής οφείλει, άρα, να διατηρεί τη μεσότητα, καθώς μόνο τότε διασφαλίζει στο άτομο τόσο την αναγκαία αυτοεκτίμηση, όσο και την επιθυμητή κοινωνική αποδοχή. Οι σκέψεις και οι πράξεις του ατόμου αποκτούν μέσω αυτού μια αρτιότερη ηθική διάσταση, μιας και το άτομο αποφεύγει όσα υπονομεύουν την προσωπικότητά του σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο, και επιδίδεται σ’ εκείνες τις ασχολίες που έχουν κοινωνικά επωφελή χαρακτήρα.    

Β2. α) Να εντοπίσετε τα δομικά στοιχεία της πρώτης παραγράφου: Το συναίσθημα της τιμής... αναπόφευκτες συνέπειες.

Θεματική περίοδος: Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα των ανθρωπίνων πράξεων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιότερο, αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που υπαγορεύει στον άνθρωπο το πρακτέον.

Σχόλια – Λεπτομέρειες: Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά στο άτομο είτε στο λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστεροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόληψης και του φιλότιμου. Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες.

Κατακλείδα: ---

β) Να βρείτε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

Αιτιολόγηση: αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία...

Αίτιο – αποτέλεσμα: όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση (αίτιο) - οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες (αποτέλεσμα).

Β3. α) Να δικαιολογήσετε τη χρήση των παρακάτω διαρθρωτικών λέξεων, που υπογραμμίζονται στο κείμενο: και μάλιστα (1η παράγραφος), Αν (3^η παράγραφος), όπως (4η παράγραφος), Ιδιαίτερα (5^η παράγραφος).

και μάλιστα: επιτατική φράση με την οποία εκφράζεται έμφαση

αν: δήλωση υπόθεσης

όπως: δηλώνει αναφορά

ιδιαίτερα: επιτατικό επίρρημα που χρησιμοποιείται για να δοθεί έμφαση

β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που ακολουθούν:

την άνω τελεία στη φράση «αποφέρει θετικά αποτελέσματα·» (1η παράγραφος)

Η άνω τελεία χωρίζει τη φράση σε δύο μέρη, τα οποία έχουν σχέση αντίθεσης μεταξύ τους. Στο πρώτο μέρος δηλώνεται η θετική επενέργεια του συναισθήματος της τιμής όταν αυτό έχει μέτρο, ενώ στο δεύτερο δηλώνεται η αρνητική του επενέργεια όταν ξεπερνά τα όρια.

τις δύο παύλες στη φράση «―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση―» (1η παράγραφος)

Η διπλή παύλα χρησιμοποιείται για να ενταχθούν στο κείμενο στοιχεία που επεξηγούν την έννοια της παρέκκλισης. Στοιχεία τα οποία θεωρούνται αναγκαία για την πληρέστερη απόδοση των σκέψεων του γράφοντος.

τα αποσιωπητικά στη φράση «ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο ήρωας...» (3^η παράγραφος)

Τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται όχι για να αποσιωπηθεί κάτι, αλλά για να τονιστεί με έμφαση εκείνο που ακολουθεί.

το ερωτηματικό στη φράση «Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό;» (3η παράγραφος)

Με τη χρήση του ερωτηματικού το κείμενο γίνεται πιο παραστατικό και κερδίζει σε ενδιαφέρον, εφόσον ο αναγνώστης προβληματίζεται πιο ενεργά μέσω του ερωτήματος που του τίθεται.

Β4. α) Να χρησιμοποιήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις σε αντίστοιχες προτάσεις, ώστε να φαίνεται η σημασία της:

αποβαίνει, έπαρση, αναπόφευκτες, αδυσώπητο, ταυτόχρονα.

- Μια τέτοια ενέργεια μπορεί να αποβεί εις βάρος μας.

- Παρά τις ικανότητές του, η έπαρση στη συμπεριφορά του τον καθιστά αντιπαθητικό.

- Η μακροχρόνια έχθρα των δύο κρατών έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο.  

- Οι σύγχρονοι άνθρωποι προχωρούν σε μια αδυσώπητη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος, η οποία θα έχει μοιραίες συνέπειες.

- Η μετάδοση του αγώνα γίνεται ταυτόχρονα σε τρεις χώρες.

β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

αποβαίνει: καταλήγει   

έπαρση: αλαζονεία, οίηση, υπεροψία  

αναπόφευκτες: αναπότρεπτες, αναπόδραστες

αδυσώπητο: ανελέητο, αμείλικτο, άτεγκτο

ταυτόχρονα: συγχρόνως

Γ1. Σε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας να αναπτύξετε με επιχειρήματα για ποιους λόγους αξίζει να καλλιεργείται στους νέους το συναίσθημα της τιμής και πώς η επαφή των νέων με την τραγική ποίηση μπορεί να ενισχύσει το συναίσθημα αυτό (500−600 λέξεις).

Η παιδευτική αξία του συναισθήματος της τιμής

Ένα από τα ουσιαστικότερα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης, όπως αυτό έχει επιβεβαιωθεί από τη σύγχρονη επιστήμη, είναι η επιθυμία του ατόμου να λάβει θετική κοινωνική αναγνώριση και να διασφαλίσει την ανάδειξη της προσωπικής του τιμής. Πρόκειται για μια θεμελιώδη ανάγκη, γι’ αυτό και αν καλλιεργηθεί σωστά στους νέους μπορεί να αποτελέσει σταθερό και ασφαλή οδηγό στην πορεία της ζωής τους. Οδηγός που όχι μόνο θα τους υποδεικνύει την πιο συνετή στάση στις καθημερινές περιστάσεις, αλλά και θα τους κατευθύνει στο να αφοσιωθούν σε πραγματικά αξιόλογες επιδιώξεις.

Το άτομο που μαθαίνει από νωρίς τη βαρύνουσα σημασία της αξιοπρέπειας και της υπόληψης, οριοθετεί τις πράξεις του με βάση την έννοια του αυτοσεβασμού. Αποφεύγει, έτσι, εκείνες τις ασχολίες που υπονομεύουν την ηθική του αρτιότητα ή το απομακρύνουν από την επίτευξη των προσωπικών του στόχων. Ο νέος άνθρωπος μαθαίνει να θέτει επωφελείς για τον εαυτό του στόχους -τόσο βραχυπρόθεσμους όσο και μακροπρόθεσμους- και παράλληλα να αξιοποιεί το χρόνο του κατά τρόπο που είναι επωφελής και για τους άλλους. Το συναίσθημα της τιμής, άλλωστε, αφυπνίζει στους νέους τη διάθεση για εθελοντική και εν γένει ανθρωπιστική δράση.

Συνάμα, με γνώμονα τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια, ο νέος αποκτά μια βαθιά αίσθηση σεβασμού απέναντι στους άλλους, η οποία εκδηλώνεται με την ειλικρίνεια στις διαπροσωπικές του επαφές, όπως και με τη διάθεση έμπρακτης στήριξης των άλλων. Ποιότητες που έχουν με τη σειρά τους ως αποτέλεσμα ο νέος να κρίνεται άξιος εμπιστοσύνης και να αποκτά έτσι ουσιαστικές σχέσεις φιλίας, εφόσον οι άνθρωποι γύρω του αναγνωρίζουν και εκτιμούν το σεβασμό που τους δείχνει. Ενώ, επιπροσθέτως, ο νέος αντιλαμβάνεται πως, εν τέλει, είναι μέσα από αυτές τις αληθινές σχέσεις φιλίας που μπορεί κανείς να αντλήσει πραγματικά αισθήματα ευδαιμονίας, καθώς συνιστούν διαρκή στηρίγματα στις απαιτήσεις της ζωής.

Ιδανικός τρόπος για να έρθουν σ’ επαφή οι νέοι με την αξία του συναισθήματος της τιμής και να κατανοήσουν πόσο δραστικά επιδρά στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσωπικότητας, είναι τα έργα των μεγάλων τραγικών. Στα παγκοσμίως καταξιωμένα αυτά έργα οι ήρωες αποτελούν πρότυπα ηθικής ελευθερίας και αδιαπραγμάτευτου αυτοσεβασμού. Έννοιες όπως ηθική αρτιότητα, αυτοθυσία, αγάπη για την ελευθερία, φιλοπατρία και πρωτίστως αξιοπρέπεια, βρίσκουν τους πιο αφοσιωμένους θεράποντές τους στο πρόσωπο των τραγικών αυτών ηρώων, που πάσχουν στην προσπάθειά τους να υπηρετήσουν ό,τι αναγνωρίζουν ως ηθικό τους χρέος. Οι ήρωες των τραγωδιών δεν κυνηγούν την προσωπική τους ευτυχία, όπως τόσο συχνά τα σημερινά πρότυπα των νέων, υπηρετούν υψηλές αξίες και ιδανικά.

Μέσα από τα έργα της τραγικής ποίησης οι νέοι μπορούν, μάλιστα, να διαπιστώσουν την καίρια σημασία που έχει η διατήρηση του μέτρου ακόμη και σε κάτι τόσο ουσιώδες, όπως είναι το συναίσθημα της τιμής. Στον αντίποδα, έτσι, των ηρώων εκείνων που γνωρίζουν πώς να ακολουθούν τη μεσότητα, υπάρχουν κι εκείνοι που ξεπερνούν τα όρια και οδηγούνται στην υπεροψία και την αλαζονική συμπεριφορά. Μια μη αποδεκτή υπέρβαση των ορίων που έχει πάντοτε ως συνέπεια την πτώση και την παραδειγματική συντριβή εκείνων που παρεκκλίνουν από τη σύνεση και τη μετρημένη συμπεριφορά. Ό,τι αποτελεί ζητούμενο για τον ήρωα, άλλωστε είναι όχι το να εξυψώσει υπέρμετρα τον εαυτό του, αλλά να αγωνιστεί με γενναιότητα απέναντι στην αδικία και την υπεροψία των ισχυρών, διατηρώντας ακέραια την ηθική του ελευθερία.

Σε μια εποχή, λοιπόν, που επικρατούν ανούσια πρότυπα, η τραγική ποίηση μπορεί να αποτελέσει έξοχη πηγή ιδανικών και προτύπων για τους νέους, καθώς μέσω αυτής αναδεικνύεται η αξία του αυτοσεβασμού και του αισθήματος της τιμής. Οι νέοι μπορούν να διαπιστώσουν τις εναγώνιες αναμετρήσεις των ηρώων είτε με ισχυρότερους αντιπάλους είτε και με τις παρορμήσεις του ίδιου τους του εαυτού, σ’ έναν αγώνα που αποσκοπεί όχι σε υλικά κέρδη, αλλά σε κάτι εξαιρετικά σημαντικότερο∙ στη διατήρηση της αξιοπρέπειάς τους και στην τήρηση των ηθικών τους αρχών.

[Λέξεις: 604]