Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2012 [Συναίσθημα τιμής]

Rob Woodcox

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Επαναληπτικές Πανελλήνιες 2012 [Συναίσθημα τιμής]

ΚΕΙΜΕΝΟ

Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα των ανθρωπίνων πράξεων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιότερο, αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που υπαγορεύει στον άνθρωπο το πρακτέον. Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά στο άτομο είτε στο λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστεροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόληψης και του φιλότιμου. Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες.

Η τραγική ποίηση εστιάζει τη δράση των προσώπων της στο συναίσθημα της τιμής, στο οποίο και αποδίδει ανεξέλεγκτη δύναμη, δεδομένου ότι αυτό, ανάλογα προς τη φύση του πρωταγωνιστή, μετεξελίσσεται και παρουσιάζεται με διάφορες μορφές, αλλά πάντα ως επιταγή εκπλήρωσης υψηλού χρέους· έτσι και οι τρεις τραγικοί ποιητές στάθηκαν στη θέση ότι η μεγαλοσύνη του ανθρώπου είναι συνυφασμένη με την υπέρβαση της μοίρας του και ότι στο δρόμο της σύγκρουσής του με το αδυσώπητο πεπρωμένο ο άνθρωπος, έστω και αν απολέσει τα πάντα, εκτός από ένα, την ανθρώπινη αξιοπρέπειά του, μπορεί να καταξιωθεί στη συνείδησή του και στην κοινωνία.

Ο πρωταγωνιστής στην τραγωδία, με τον αγώνα, που του υποβάλλει η αξιοπρέπεια, δείχνει το βαθμό της ελευθερίας του και ταυτόχρονα στέλνει το μήνυμα στον άνθρωπο, έξω από χρόνο και τόπο, ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο ήρωας... Να γίνει παρανάλωμα της φλόγας του. Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό; H αξιοπρέπεια. Αν από τη ζωή των προσώπων της δραματικής ποίησης απουσίαζε το συναίσθημα της τιμής, είναι βέβαιο ότι θα έλειπε από αυτά η μεγαλοπρέπεια, που τα διακρίνει και τα χαρακτηρίζει.

Το συναίσθημα της τιμής, όπως παρουσιάζεται στην τραγική ποίηση, στη σύγχρονη εποχή εξετάζεται ως αυτοσυναίσθημα και από τους ειδικούς προσμετράται η παιδευτική του διάσταση. Οι αναφορές και οι εργασίες, που έχουν γίνει σχετικά με την αξία του αυτοσυναισθήματος, συγκλίνουν στη θέση ότι αυτό αποτελεί μέτρο κρίσης της προόδου και της επίδοσης του μαθητή. Πολλοί ψυχολόγοι, παιδαγωγοί, κοινωνιολόγοι και άλλοι ειδικοί τονίζουν τη σπουδαιότητά του και επισημαίνουν ότι αποτελεί μια σημαντική προϋπόθεση για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του ατόμου.

Το ενδιαφέρον για το συναίσθημα της τιμής δε δημιουργήθηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Ο άνθρωπος, από τότε που άρχισε η ιστορία, αναγνώρισε τη μη σωματική διάσταση της ύπαρξής του και επεδίωξε να κατανοήσει τις αιτίες της συμπεριφοράς του. Οι θέσεις των σύγχρονων επιστημόνων δικαιώνουν τους τραγικούς που κατέστησαν την τιμή μοχλό κύριο που ρυθμίζει τη συμπεριφορά του ανθρώπου και σηματοδοτεί την απόφαση για τις μεγάλες πράξεις. Ιδιαίτερα στη σχολική επίδοση η αυτοαντίληψη παίζει καθοριστικό ρόλο, δεδομένου ότι, όταν ο νέος διατίθεται θετικά απέναντι στον εαυτό του, είναι φυσικό να έχει καλή διάθεση για έπαινο και αναγνώριση μέσω της επιτυχίας και της επίδοσης γενικότερα.

Δημ. Ιω. Κουκουλομμάτης, Το συναίσθημα της τιμής στην τραγική ποίηση και η παιδευτική του διάσταση, Αθήνα 1993- (Διασκευή).

Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις).

Το αίσθημα της τιμής συνιστά καίριο κίνητρο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και υποδεικνύει στο άτομο τις πλέον αξιόλογες πράξεις. Πρόκειται για ένα αίσθημα που οδηγεί στην αξιοπρέπεια, όπως το προέβαλαν και το τόνισαν οι τραγικοί ποιητές, αρκεί να τηρείται το μέτρο, διαφορετικά το άτομο οδηγείται στην αλαζονεία. Στην τραγική ποίηση, μάλιστα, το συναίσθημα της τιμής γίνεται αντιληπτό ως πηγή δύναμης κι ως εσωτερική ώθηση του ατόμου στην εκπλήρωση του υψηλού του χρέους. Οι πρωταγωνιστές των τραγωδιών δίνουν αγώνες για το ηθικό τους χρέος, φανερώνοντας την εσωτερική τους ελευθερία και κερδίζοντας την αξιοπρέπειά τους. Ακόμη και σήμερα επισημαίνεται από τους ειδικούς η παιδευτική αξία του συναισθήματος αυτού, που έχει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου. Ιδίως στις σχολικές επιδόσεις λειτουργεί παρωθητικά, καθώς ο νέος επιδιώκει τον έπαινο και την αναγνώριση.       

Β1. Να αναπτύξετε σε μία παράγραφο 100 − 120 λέξεων την πρόταση:

«... το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα» (1^η παράγραφος).

Το συναίσθημα της τιμής, η βαθιά εκείνη αίσθηση αυτοσεβασμού που ωθεί το άτομο να περιφρουρεί την υπόληψή του, έχει θετική επίδραση στην προσωπικότητά του μόνο όταν κινείται στο μέτρο. Αν το άτομο παρασυρθεί και αναγνωρίσει υπέρμετρη αξία στον εαυτό του, τότε οδηγείται στην αλαζονεία, με αποτέλεσμα να χάσει την εκτίμηση και το σεβασμό των συνανθρώπων του. Το συναίσθημα της τιμής οφείλει, άρα, να διατηρεί τη μεσότητα, καθώς μόνο τότε διασφαλίζει στο άτομο τόσο την αναγκαία αυτοεκτίμηση, όσο και την επιθυμητή κοινωνική αποδοχή. Οι σκέψεις και οι πράξεις του ατόμου αποκτούν μέσω αυτού μια αρτιότερη ηθική διάσταση, μιας και το άτομο αποφεύγει όσα υπονομεύουν την προσωπικότητά του σε πνευματικό και ηθικό επίπεδο, και επιδίδεται σ’ εκείνες τις ασχολίες που έχουν κοινωνικά επωφελή χαρακτήρα.    

Β2. α) Να εντοπίσετε τα δομικά στοιχεία της πρώτης παραγράφου: Το συναίσθημα της τιμής... αναπόφευκτες συνέπειες.

Θεματική περίοδος: Το συναίσθημα της τιμής αποτελεί ένα από τα κίνητρα των ανθρωπίνων πράξεων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς γενικότερα, και ίσως το σπουδαιότερο, αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία και το κίνητρο που υπαγορεύει στον άνθρωπο το πρακτέον.

Σχόλια – Λεπτομέρειες: Το συναίσθημα αυτό της τιμής, είτε αφορά στο άτομο είτε στο λαό, αποβαίνει ο ρυθμιστής της συμπεριφοράς του και το βασικό αίτιο της τύχης του. Μάλιστα η υστεροφημία, σε ό,τι αφορά στα ιδεώδη και στα ιδανικά, εξαρτάται από το βαθμό λειτουργίας της υπόληψης και του φιλότιμου. Αυτήν την αξιοπρέπεια πρόβαλαν ιδιαίτερα οι τραγικοί ποιητές, και μάλιστα σε όλες τις εκφράσεις της, γιατί είχαν συλλάβει ότι το συναίσθημα της τιμής, μόνο όταν κινείται στο μέτρο, αποφέρει θετικά αποτελέσματα· αντίθετα, όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση ―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση― οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες.

Κατακλείδα: ---

β) Να βρείτε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η πρώτη παράγραφος και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο.

Αιτιολόγηση: αφού η τιμή, η υπόληψη, το φιλότιμο, η αξιοπρέπεια γίνονται η αιτία...

Αίτιο – αποτέλεσμα: όταν παρουσιάζεται ως παρέκκλιση (αίτιο) - οδηγεί κατευθείαν τον φορέα του στην ύβρη, με όλες τις αναπόφευκτες συνέπειες (αποτέλεσμα).

Β3. α) Να δικαιολογήσετε τη χρήση των παρακάτω διαρθρωτικών λέξεων, που υπογραμμίζονται στο κείμενο: και μάλιστα (1η παράγραφος), Αν (3^η παράγραφος), όπως (4η παράγραφος), Ιδιαίτερα (5^η παράγραφος).

και μάλιστα: επιτατική φράση με την οποία εκφράζεται έμφαση

αν: δήλωση υπόθεσης

όπως: δηλώνει αναφορά

ιδιαίτερα: επιτατικό επίρρημα που χρησιμοποιείται για να δοθεί έμφαση

β) Να αιτιολογήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στις φράσεις που ακολουθούν:

την άνω τελεία στη φράση «αποφέρει θετικά αποτελέσματα·» (1η παράγραφος)

Η άνω τελεία χωρίζει τη φράση σε δύο μέρη, τα οποία έχουν σχέση αντίθεσης μεταξύ τους. Στο πρώτο μέρος δηλώνεται η θετική επενέργεια του συναισθήματος της τιμής όταν αυτό έχει μέτρο, ενώ στο δεύτερο δηλώνεται η αρνητική του επενέργεια όταν ξεπερνά τα όρια.

τις δύο παύλες στη φράση «―και παρέκκλιση είναι ο εγωισμός, η έπαρση, η οίηση―» (1η παράγραφος)

Η διπλή παύλα χρησιμοποιείται για να ενταχθούν στο κείμενο στοιχεία που επεξηγούν την έννοια της παρέκκλισης. Στοιχεία τα οποία θεωρούνται αναγκαία για την πληρέστερη απόδοση των σκέψεων του γράφοντος.

τα αποσιωπητικά στη φράση «ότι στον τραγικό κόσμο μια μόνο δυνατότητα έχει ο ήρωας...» (3^η παράγραφος)

Τα αποσιωπητικά χρησιμοποιούνται όχι για να αποσιωπηθεί κάτι, αλλά για να τονιστεί με έμφαση εκείνο που ακολουθεί.

το ερωτηματικό στη φράση «Τι δικαίωση μπορεί να υπάρχει σε αυτό;» (3η παράγραφος)

Με τη χρήση του ερωτηματικού το κείμενο γίνεται πιο παραστατικό και κερδίζει σε ενδιαφέρον, εφόσον ο αναγνώστης προβληματίζεται πιο ενεργά μέσω του ερωτήματος που του τίθεται.

Β4. α) Να χρησιμοποιήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις σε αντίστοιχες προτάσεις, ώστε να φαίνεται η σημασία της:

αποβαίνει, έπαρση, αναπόφευκτες, αδυσώπητο, ταυτόχρονα.

- Μια τέτοια ενέργεια μπορεί να αποβεί εις βάρος μας.

- Παρά τις ικανότητές του, η έπαρση στη συμπεριφορά του τον καθιστά αντιπαθητικό.

- Η μακροχρόνια έχθρα των δύο κρατών έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο.  

- Οι σύγχρονοι άνθρωποι προχωρούν σε μια αδυσώπητη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος, η οποία θα έχει μοιραίες συνέπειες.

- Η μετάδοση του αγώνα γίνεται ταυτόχρονα σε τρεις χώρες.

β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.

αποβαίνει: καταλήγει   

έπαρση: αλαζονεία, οίηση, υπεροψία  

αναπόφευκτες: αναπότρεπτες, αναπόδραστες

αδυσώπητο: ανελέητο, αμείλικτο, άτεγκτο

ταυτόχρονα: συγχρόνως

Γ1. Σε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου σας να αναπτύξετε με επιχειρήματα για ποιους λόγους αξίζει να καλλιεργείται στους νέους το συναίσθημα της τιμής και πώς η επαφή των νέων με την τραγική ποίηση μπορεί να ενισχύσει το συναίσθημα αυτό (500−600 λέξεις).

Η παιδευτική αξία του συναισθήματος της τιμής

Ένα από τα ουσιαστικότερα κίνητρα της ανθρώπινης δράσης, όπως αυτό έχει επιβεβαιωθεί από τη σύγχρονη επιστήμη, είναι η επιθυμία του ατόμου να λάβει θετική κοινωνική αναγνώριση και να διασφαλίσει την ανάδειξη της προσωπικής του τιμής. Πρόκειται για μια θεμελιώδη ανάγκη, γι’ αυτό και αν καλλιεργηθεί σωστά στους νέους μπορεί να αποτελέσει σταθερό και ασφαλή οδηγό στην πορεία της ζωής τους. Οδηγός που όχι μόνο θα τους υποδεικνύει την πιο συνετή στάση στις καθημερινές περιστάσεις, αλλά και θα τους κατευθύνει στο να αφοσιωθούν σε πραγματικά αξιόλογες επιδιώξεις.

Το άτομο που μαθαίνει από νωρίς τη βαρύνουσα σημασία της αξιοπρέπειας και της υπόληψης, οριοθετεί τις πράξεις του με βάση την έννοια του αυτοσεβασμού. Αποφεύγει, έτσι, εκείνες τις ασχολίες που υπονομεύουν την ηθική του αρτιότητα ή το απομακρύνουν από την επίτευξη των προσωπικών του στόχων. Ο νέος άνθρωπος μαθαίνει να θέτει επωφελείς για τον εαυτό του στόχους -τόσο βραχυπρόθεσμους όσο και μακροπρόθεσμους- και παράλληλα να αξιοποιεί το χρόνο του κατά τρόπο που είναι επωφελής και για τους άλλους. Το συναίσθημα της τιμής, άλλωστε, αφυπνίζει στους νέους τη διάθεση για εθελοντική και εν γένει ανθρωπιστική δράση.

Συνάμα, με γνώμονα τον αυτοσεβασμό και την αξιοπρέπεια, ο νέος αποκτά μια βαθιά αίσθηση σεβασμού απέναντι στους άλλους, η οποία εκδηλώνεται με την ειλικρίνεια στις διαπροσωπικές του επαφές, όπως και με τη διάθεση έμπρακτης στήριξης των άλλων. Ποιότητες που έχουν με τη σειρά τους ως αποτέλεσμα ο νέος να κρίνεται άξιος εμπιστοσύνης και να αποκτά έτσι ουσιαστικές σχέσεις φιλίας, εφόσον οι άνθρωποι γύρω του αναγνωρίζουν και εκτιμούν το σεβασμό που τους δείχνει. Ενώ, επιπροσθέτως, ο νέος αντιλαμβάνεται πως, εν τέλει, είναι μέσα από αυτές τις αληθινές σχέσεις φιλίας που μπορεί κανείς να αντλήσει πραγματικά αισθήματα ευδαιμονίας, καθώς συνιστούν διαρκή στηρίγματα στις απαιτήσεις της ζωής.

Ιδανικός τρόπος για να έρθουν σ’ επαφή οι νέοι με την αξία του συναισθήματος της τιμής και να κατανοήσουν πόσο δραστικά επιδρά στη διαμόρφωση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και προσωπικότητας, είναι τα έργα των μεγάλων τραγικών. Στα παγκοσμίως καταξιωμένα αυτά έργα οι ήρωες αποτελούν πρότυπα ηθικής ελευθερίας και αδιαπραγμάτευτου αυτοσεβασμού. Έννοιες όπως ηθική αρτιότητα, αυτοθυσία, αγάπη για την ελευθερία, φιλοπατρία και πρωτίστως αξιοπρέπεια, βρίσκουν τους πιο αφοσιωμένους θεράποντές τους στο πρόσωπο των τραγικών αυτών ηρώων, που πάσχουν στην προσπάθειά τους να υπηρετήσουν ό,τι αναγνωρίζουν ως ηθικό τους χρέος. Οι ήρωες των τραγωδιών δεν κυνηγούν την προσωπική τους ευτυχία, όπως τόσο συχνά τα σημερινά πρότυπα των νέων, υπηρετούν υψηλές αξίες και ιδανικά.

Μέσα από τα έργα της τραγικής ποίησης οι νέοι μπορούν, μάλιστα, να διαπιστώσουν την καίρια σημασία που έχει η διατήρηση του μέτρου ακόμη και σε κάτι τόσο ουσιώδες, όπως είναι το συναίσθημα της τιμής. Στον αντίποδα, έτσι, των ηρώων εκείνων που γνωρίζουν πώς να ακολουθούν τη μεσότητα, υπάρχουν κι εκείνοι που ξεπερνούν τα όρια και οδηγούνται στην υπεροψία και την αλαζονική συμπεριφορά. Μια μη αποδεκτή υπέρβαση των ορίων που έχει πάντοτε ως συνέπεια την πτώση και την παραδειγματική συντριβή εκείνων που παρεκκλίνουν από τη σύνεση και τη μετρημένη συμπεριφορά. Ό,τι αποτελεί ζητούμενο για τον ήρωα, άλλωστε είναι όχι το να εξυψώσει υπέρμετρα τον εαυτό του, αλλά να αγωνιστεί με γενναιότητα απέναντι στην αδικία και την υπεροψία των ισχυρών, διατηρώντας ακέραια την ηθική του ελευθερία.

Σε μια εποχή, λοιπόν, που επικρατούν ανούσια πρότυπα, η τραγική ποίηση μπορεί να αποτελέσει έξοχη πηγή ιδανικών και προτύπων για τους νέους, καθώς μέσω αυτής αναδεικνύεται η αξία του αυτοσεβασμού και του αισθήματος της τιμής. Οι νέοι μπορούν να διαπιστώσουν τις εναγώνιες αναμετρήσεις των ηρώων είτε με ισχυρότερους αντιπάλους είτε και με τις παρορμήσεις του ίδιου τους του εαυτού, σ’ έναν αγώνα που αποσκοπεί όχι σε υλικά κέρδη, αλλά σε κάτι εξαιρετικά σημαντικότερο∙ στη διατήρηση της αξιοπρέπειάς τους και στην τήρηση των ηθικών τους αρχών.

[Λέξεις: 604]