Giovanni Battista Tiepolo
Λατινικά Γ΄ Λυκείου Κείμενο 43 (XLIII) (μετάφραση - συντακτική ανάλυση -
ασκήσεις)
LECTIO TERTIA ET QUADRAGESIMA
Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ
Γύρω στο 493 π.Χ. ο αριστοκράτης Γναίος
Μάρκιος Κοριολανός (Gnaeus Marcius Coriolānus) εξαγρίωσε τους πληβείους που λιμοκτονούσαν,
απαιτώντας την από μέρους τους πλήρη υποταγή στην εξουσία των πατρικίων αν
ήθελαν να τους διανεμηθεί στάρι. Στη συνέχεια αυτοεξορίστηκε στη χώρα των
Βόλσκων, για να επιστρέψει επικεφαλής του στρατού τους εναντίον της Ρώμης· μόνο
η παρέμβαση της μάνας του Βετουρίας (Veturia) στάθηκε ικανή να τον πείσει να
αποχωρήσει. Στην ιστορία του Κοριολανού -που αποτέλεσε και το θέμα μιας
σαιξπηρικής τραγωδίας- μύθος και ιστορική πραγματικότητα συγχέονται αξεδιάλυτα.
Στην παρουσίασή της από το Ρωμαίο ιστορικό Τίτο Λίβιο κυριαρχεί το έντονο
δραματικό στοιχείο, όπως φαίνεται και από το λόγο της μάνας που ακολουθεί.
Επίσης, στην προσπάθειά του να φωτίσει τα γεγονότα του απώτερου παρελθόντος
μέσα από τη σύγχρονή του πραγματικότητα των εμφύλιων συγκρούσεων, ο ιστορικός βλέπει
ως πυρήνα της ιστορίας την αποκατάσταση της ομόνοιας στο εσωτερικό της Ρώμης
(που σπαράσσεται από τις συγκρούσεις των πληβείων με τους πατρικίους) μπροστά
στον εξωτερικό κίνδυνο.
Num ad hostem vēni et captīva in castris tuis sum? In hoc me longa vita
et infēlix senecta traxit, ut primum exsulem deinde hostem te vidērem? Qui
potuisti populāri hanc terram, quae te genuit atque aluit? Non tibi ingredienti
fines patriae ira cecidit? Quamvis infesto et mināci animo perveneras, cur, cum
in conspectu Rōma fuit, tibi non succurrit: «intra illa moenia domus ac penātes
mei sunt, mater coniunx līberique»? Ergo ego nisi peperissem, Rōma non
oppugnarētur; nisi filium habērem, lībera in līberā patriā mortua essem. Ego
nihil iam pati possum nec diu miserrima futūra sum: at contra hos, si pergis,
aut immatūra mors aut longa servitus manet.
Μετάφραση: Μήπως έχω έλθει σε εχθρό και είμαι
αιχμάλωτη στο στρατόπεδό σου; Σε τέτοιο σημείο με έσυρε η μακροζωία και τα
δύστυχα γηρατειά (μου) ώστε να σε δω πρώτα εξόριστο (κι) έπειτα εχθρό; Πώς
μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή τη χώρα η οποία σε γέννησε και σε ανέθρεψε; Δεν
σου πέρασε η οργή όταν περνούσες τα σύνορα της πατρίδας; Παρ’ όλο που είχες
έλθει με εχθρική και απειλητική διάθεση, γιατί, όταν είδες τη Ρώμη, δεν σου
ήρθε στο μυαλό: «Μέσα σ’ εκείνα τα τείχη βρίσκονται το σπίτι και οι εφέστιοι
θεοί μου, η μητέρα, η σύζυγος και τα παιδιά (μου)»; Εγώ λοιπόν αν δεν (σε) είχα
γεννήσει, η Ρώμη δεν θα πολιορκείτο˙ αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε
ελεύθερη πατρίδα. Εγώ τίποτε πια δεν μπορώ να πάθω, ούτε πρόκειται να είμαι για
πολύ καιρό τόσο δυστυχισμένη: όμως αντίθετα αυτούς, αν συνεχίσεις, τους
περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη σκλαβιά.
Σημειώσεις
1. veni: οριστική παρακειμένου α΄ ενικό πρόσωπο
[εδώ]
: ίδιος τύπος στην προστακτική ενεστώτα β΄ ενικό
πρόσωπο.
2. Primum: παραθετικά: (prae) –
prius – primum & primo.
3. ingredienti: συνημμένη χρονική μετοχή στο
tibi• δηλώνει το σύγχρονο.
4. tibi: δοτική προσωπική ηθική & υποκείμενο
μετοχής.
5. quamvis + οριστική: παραχωρητική πρόταση, η
σύνταξη αυτή αποτελεί χρήση ποιητική και μετακλασική (αναλογικά και το
quamquam).
6. cum… fuit: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική
πρόταση• εισάγεται με τον καθαρά χρονικό cum.
7. peperissem: μετοχή μέλλοντα pariturus.
8. lībera: κατηγορούμενο στο εννοούμενο
υποκείμενο του essem (ego).
9. līberā (patria): επιθετικός προσδιορισμός.
10. futura sum: ενεργητική περιφραστική συζυγία.
11. liberi -orum, moenia -ium: τα
ουσιαστικά δεν σχηματίζουν ενικό αριθμό.
12. senecta -ae: το ουσιαστικό δεν σχηματίζει
πληθυντικό αριθμό.
Συντακτική ανάλυση
Num ad hostem veni: Κύρια ευθεία ερωτηματική πρόταση,
απλή, ολικής αγνοίας, εισάγεται με το ερωτηματικό μόριο num, γιατί περιμένουμε
αρνητική απάντηση. Πρόκειται για ρητορική ερώτηση. Εκφέρεται με οριστική
παρακειμένου και εκφράζει πραγματική κατάσταση.
veni: ρήμα.
(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
ad hostem: εμπρόθετος προσδιορισμός της
εχθρικής κατεύθυνσης σε πρόσωπο στο veni.
et captiva in castris tuis sum?: Κύρια ευθεία ερωτηματική πρόταση,
απλή, ρητορική, ολικής αγνοίας, συνδέεται παρατακτικά συμπλεκτικά με την
προηγούμενη πρόταση με τον σύνδεσμο et. Εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και
εκφράζει πραγματική κατάσταση.
sum: ρήμα.
(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
captiva: κατηγορούμενο στο εννοούμενο
υποκείμενο ego.
in castris: εμπρόθετος προσδιορισμός
της στάσης σε τόπο στο sum.
tuis: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο castris.
In hoc me logna vita et infelix senecta
traxit,: Κύρια ευθεία
ερωτηματική πρόταση, απλή, ρητορική, ολικής αγνοίας, δεν εισάγεται με κάποιο
μόριο για να δοθεί έμφαση. Εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει
πραγματική κατάσταση.
traxit: ρήμα.
vita et senecta: υποκείμενα του ρήματος
συνδέονται παρατακτικά συμπλεκτικά με τον σύνδεσμο et.
longa: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο vita.
infelix: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο senecta.
me: αντικείμενο ρήματος.
in hoc: εμπρόθετος προσδιορισμός
κατάστασης στο traxit.
ut primum exsulem deinde hostem te
viderem? δευτερεύουσα
επιρρηματική συμπερασματική πρόταση˙ εισάγεται με τον συμπερασματικό σύνδεσμο
ut επειδή είναι καταφατική˙ προηγείται η επιτατική φράση in hoc. Εκφέρεται με
υποτακτική (το συμπέρασμα στη λατινική θεωρείται υποκειμενική κατάσταση)˙
συγκεκριμένα εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (viderem) γιατί το ρήμα της
κύριας είναι ιστορικού χρόνου (traxit) και εκφράζει το σύγχρονο στο παρελθόν
Έχουμε ιδιόμορφη ακολουθία χρόνων, γιατί το συμπέρασμα είναι ιδωμένο τη στιγμή
της εμφάνισής του στο μυαλό του ομιλητή και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής
του (συγχρονισμός της κύριας με τη δευτερεύουσα πρόταση).
viderem: ρήμα.
(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
te: αντικείμενο ρήματος.
exsulem, hostem: κατηγορούμενα στο
αντικείμενο te.
primum: επιρρηματικός προσδιορισμός του
χρόνου στο viderem.
deinde: επιρρηματικός προσδιορισμός του
χρόνου στο viderem.
Qui potuisti populari hanc terram: Κύρια ευθεία ερωτηματική πρόταση,
μερικής αγνοίας, ρητορική, εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα qui. Εκφέρεται
με οριστική παρακειμένου και εκφράζει πραγματική κατάσταση.
potuisti: ρήμα.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
populari: αντικείμενο ρήματος και
τελικό απαρέμφατο.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο απαρεμφάτου
(ταυτοπροσωπία).
terram: αντικείμενο απαρεμφάτου.
hanc: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο terram.
qui: επιρρηματικός προσδιορισμός του
τρόπου στο potuisti.
quae te genuit: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση,
προσδιοριστική στο terram ˙ εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quae,
εκφέρεται με οριστική (genuit) γιατί εκφράζει το πραγματικό, συγκεκριμένα με
οριστική παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.
genuit: ρήμα.
quae: υποκείμενο ρήματος.
te: αντικείμενο ρήματος.
atque aluit: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση,
προσδιοριστική στο terram˙ συνδέεται παρατακτικά συμπλεκτικά με την προηγούμενη
πρόταση, εκφέρεται με οριστική (aluit) γιατί εκφράζει το πραγματικό,
συγκεκριμένα με οριστική παρακειμένου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.
aluit: ρήμα.
(quae): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
(te): εννοούμενο αντικείμενο ρήματος.
Non tibi ingredienti fines patriae ira
cecidit? Κύρια ευθεία
ερωτηματική πρόταση, απλή, ρητορική ολικής αγνοίας, δεν εισάγεται με κάποιο
μόριο για να δοθεί έμφαση. Εκφέρεται με οριστική παρακειμένου και εκφράζει
πραγματική κατάσταση.
cecidit: ρήμα.
ira: υποκείμενο ρήματος.
tibi: δοτική προσωπική ηθική από το
cecidit.
ingredienti: χρονική μετοχή συνημμένη
στη δοτική προσωπική.
tibi: υποκείμενο μετοχής.
fines: αντικείμενο στη μετοχή
ingredienti.
patriae: γενική κτητική στο fines.
Quamvis infesto et minaci animo
perveneras: δευτερεύουσα
παραχωρητική πρόταση, εκφράζει μια υποθετική κατάσταση που κι αν δεχθούμε ότι
αληθευει δεν αναιρεί το περιεχόμενο της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον
παραχωρητικό σύνδεσμο quamvis, γιατί ακολουθούν τα επίθετα infesto et minaci,
εκφέρεται με οριστική παρά τον κανόνα (quamvis + υποτακτική). Η σύνταξη quamvis
+ οριστική ισοδυναμεί με quamquam + οριστική και είναι μετακλασική, η οριστική
perveneras είναι χρόνου υπερσυντελίκου, γιατί αναφέρεται στο παρελθόν.
perveneras: ρήμα.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
animo: αφαιρετική του τρόπου στο
perveneras.
infesto et minaci: ομοιόπτωτοι,
επιθετικοί προσδιορισμοί στο animo, συνδέονται συμπλεκτικά με τον σύνδεσμο et.
cur,…, tibi non succurrit: Κύρια ευθεία ερωτηματική πρόταση,
μερικής αγνοίας, ρητορική, εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα cur. Εκφέρεται
με οριστική παρακειμένου γιατί εκφράζει πραγματική κατάσταση.
succurrit: ρήμα, εδώ απρόσωπο.
«intra illa moenia domus ac penates mei
sunt, mater coniunx liberique»: η πρόταση λειτουργεί νοηματικά ως υποκείμενο του
ρήματος.
tibi: δοτική προσωπική από το
succurrit.
cur: επιρρηματικός προσδιορισμός της
αιτίας στο succurrit
cum in conspectu Roma fuit: δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική
πρόταση˙ εισάγεται με τον χρονικό σύνδεσμο cum (μας απασχολεί από χρονική
άποψη)˙ εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (fuit), γιατί αναφέρεται το παρελθόν
και εκφράζει το πραγματικό.
fuit: ρήμα.
Roma: υποκείμενο ρήματος.
in conspectu: εμπρόθετος προσδιορισμός
της κατάστασης στο fuit.
«intra illa moenia domus ac penates mei
sunt, mater coniunx liberique»:
Κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό
γεγονός.
sunt: ρήμα.
domus ac penates, mater coniunx liberique: υποκείμενα ρήματος.
mei: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο penates.
intra moenia: εμπρόθετος προσδιορισμός
του τόπου στο sunt.
illa: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο moenia.
Ergo, …, Roma non oppugnaretur: Κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με
δυνητική υποτακτική παρατατικού και αποτελεί την απόδοση στην υποθετική πρόταση
που ακολουθεί.
non oppugnaretur: ρήμα.
Roma: υποκείμενο ρήματος.
ego nisi peperissem,: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση,
εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi, επειδή είναι αρνητική και εκφέρεται
με υποτακτική υπερσυντελίκου. Ο υποθετικός λόγος που σχηματίζεται είναι: Υπόθεση:
nisi peperissem (υποτακτική υπερσυντελίκου) Απόδοση: …non
oppugnaretur (υποτακτική παρατατικού) και δηλώνει το αντίθετο του πραγματικού
με υπόθεση στο παρελθόν και απόδοση στο παρόν.
peperissem: ρήμα.
ego: υποκείμενο ρήματος.
(te): εννοούμενο αντικείμενο ρήματος.
nisi filium haberem,: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση,
εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο nisi, επειδή είναι αρνητική Ο υποθετικός
λόγος που σχηματίζεται είναι: Υπόθεση: nisi haberem (υποτακτική
παρατατικού) Απόδοση: essem (υποτακτική παρατατικού) και δηλώνει το
αντίθετο του πραγματικού στο παρόν.
haberem: ρήμα
(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος
filium: αντικείμενο ρήματος
libera in libera patria mortua essem.: Κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με
δυνητική υποτακτική παρατατικού και αποτελεί την απόδοση στην υποθετική πρόταση
που αναφέρθηκε.
essem: ρήμα
(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος
libera: κατηγορούμενο στο εννοούμενο
υποκείμενο ego.
mortua: επιρρηματικό κατηγορούμενο του
χρόνου στο εννοούμενο υποκείμενο ego.
in patria: εμπρόθετος προσδιορισμός της
στάσης σε τόπο στο essem.
libera: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο patria.
Ego nihil iam pati possum: Κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με
οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
possum: ρήμα.
ego: υποκείμενο ρήματος.
pati: αντικείμενο ρήματος και τελικό
απαρέμφατο.
ego: υποκείμενο απαρεμφάτου
(ταυτοπροσωπία).
nihil: αντικείμενο απαρεμφάτου.
iam: επιρρηματικός προσδιορισμός του
χρόνου στο possum.
nec diu miserrima futura sum: Κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με
οριστική ενεστώτα (περιφραστικής συζυγίας) και δηλώνει το πραγματικό γεγονός.
futura sum: ρήμα.
(ego): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
miserrima: κατηγορούμενο στο εννοούμενο
υποκείμενο ego.
diu: επιρρηματικός προσδιορισμός του
χρόνου στο futura sum.
at contra hos,…, aut immatura mors aut
longa servitus manet: Κύρια
πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με οριστική ενεστώτα και δηλώνει το πραγματικό
γεγονός.
manet: ρήμα.
aut mors aut servitus: υποκείμενα
ρήματος, συνδέονται με τους διαζευκτικούς συνδέσμους aut…aut.
immatura: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο mors.
longa: ομοιόπτωτος, επιθετικός
προσδιορισμός στο servitus.
hos: αντικείμενο ρήματος.
contra: επιρρηματικός προσδιορισμός του
τρόπου στο manet.
si pergis: δευτερεύουσα υποθετική πρόταση,
εισάγεται με τον υποθετικό σύνδεσμο si, επειδή είναι καταφατική. Ο υποθετικός
λόγος που σχηματίζεται είναι: Υπόθεση: si pergis (οριστική
ενεστώτα) Απόδοση: manet (οριστική ενεστώτα) και δηλώνει ανοικτή
υπόθεση στο παρόν.
pergis: ρήμα.
(tu): εννοούμενο υποκείμενο ρήματος.
Γραμματικά ταξινομημένο λεξιλόγιο
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ
A΄ κλίση
vita –ae: θηλυκό
terra –ae: θηλυκό
patria –ae: θηλυκό
Roma –ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
senecta –ae θηλυκό (δεν έχει
πληθυντικό)
ira –ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)
Β΄ κλίση
castrum –i: ουδέτερο
animus –i: αρσενικό
liberi –orum: αρσενικό (δεν έχει ενικό)
filius –ii (i): αρσενικό
Γ΄ κλίση
hostis –is: αρσενικό
exsul –is: αρσενικό
finis –is: αρσενικό
moenia –ium: ουδέτερο (δεν έχει ενικό)
penates –ium: αρσενικό (δεν έχει ενικό)
mater –tris: θηλυκό
coniu(n)x –(n)gis: αρσενικό και θηλυκό
mors –rtis: θηλυκό
servitus –utis: θηλυκό
Δ΄ κλίση
conspectus –us: αρσενικό
domus –us: θηλυκό
ΕΠΙΘΕΤΑ
Β΄ κλίση
captivus, -a, -um
longus, -a, -um (Συγκριτικός: longior,
longior, longius, Υπερθετικός: longissimus,
-a, -um)
infestus, -a, -um (Συγκριτικός: infestior,
infestior, infestius, Υπερθετικός:
infestissimus, -a, -um)
liber, -a, -um (Συγκριτικός: liberior,
liberior, liberius, Υπερθετικός: liberrimus,
-a, -um)
miser, -a, -um (Συγκριτικός: miserior,
miserior, miserius, Υπερθετικός: miserrimus,
-a, -um)
immaturus, -a, -um (Δεν έχει
παραθετικά)
Γ΄ κλίση
infelix, -x, -x (Συγκριτικός: infelicior, infelicior, infelicius, Υπερθετικός: infelicissimus, -a, -um)
minax, -x, -x (Συγκριτικός: minacior,
minacior, minacius, Υπερθετικός: minacissimus,
-a, -um)
ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ
tuus, tua, tuum (κτητική, β΄ προσώπου)
ego (προσωπική, α΄ προσώπου)
qui, quae, quod (αναφορική)
meus, mea, meum (κτητική, α΄ προσώπου)
hic, haec, hoc (δεικτική)
tu (προσωπική, β΄ προσώπου)
ille, illa, illud (δεικτική)
nihil (αόριστη ουσιαστική)
ΡΗΜΑΤΑ
1η Συζυγία
populοr, populatus sum, populāri (αποθετικό)
οppugno, oppugnavi, oppugnatum,
oppugnāre
2η Συζυγία
video, vidi, visum, vidēre
habeo, habui, habitum, habēre
maneo, mansi, mansum, manēre
3η Συζυγία
traho, traxi, tractum, trahĕre
gigno, genui, genitum, gignĕre
alo, alui, altum/alitum, alĕre
ingredior, ingressus sum, ingrĕdi (αποθετικό)
cado, cecidi, casum, cadĕre
succurrit, succurrit, succursum, succurrĕre (απρόσωπο)
pario, peperi, partum, parĕre
morior, mortuus sum, mori (αποθετικό)
patior, passus sum, pati (αποθετικό)
pergo, perrexi, perrectum, pergĕre
4η Συζυγία
venio, veni, ventum, venīre
pervenio, perveni, perventum, pervenīre
ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ
sum, fui, -, esse
possum, potui, -, posse
ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ
primum (Θετικός: (prae), Συγκριτικός: prius, Υπερθετικός: primum /
primo)
deinde
qui
cur
iam
diu (Συγκριτικός: diutius,
Υπερθετικός: diutissime)
contra
ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ
ad + αιτιατική
in + αφαιρετική / αιτιατική
intra + αιτιατική
ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ
et (συμπλεκτικός)
ut (συμπερασματικός)
quamvis (παραχωρητικός)
cum (χρονικός)
ac (atque) (συμπλεκτικός)
-que (συμπλεκτικός)
ergo (συμπερασματικός)
nisi (υποθετικός)
nec (συμπλεκτικός)
at (αντιθετικός)
aut (διαζευκτικός)
si (υποθετικός)
Χρονικές αντικαταστάσεις ρηματικών
τύπων:
venio, veniebam, veniam, veni, veneram, venero
sum, eram, ero, fui, fueram, fuero
trahit, trahebat, trahet, traxit, traxerat, traxerit
videam, viderem, visura sim, viderim, vidissem
potes, poteras, poteris, potuisti, potueras, potueris
populari, ----, populaturum esse, populatum
esse, ----, populatum fore
gignit, gignebat, gignet, genuit, genuerat, genuerit
alit, alebat, alet, aluit, aluerat, aluerit
ingredienti, ----, ingressuro, ingresso
cadit, cadebat, cadet, cecidit, ceciderat, ceciderit
pervenis, perveniebas, pervenies, pervenisti, perveneras,
perveneris
est, erat, erit, fuit,
fuerat, fuerit
sunt, erant, erunt,
fuerunt (fuere), fuerant, fuerint
succurrit, succurrebat, succurret, succurrit, succurrerat,
succurrerit
pariam, parerem, paritura sim, pepererim, peperissem
oppugnetur, oppugnaretur, ----, oppugnata sit, opugnata
esset
habeam, haberem, habitura sim, habuerim, habuissem
moriens, ----, moritura, mortua
pati, ----, passuram esse, passam esse, ----, passam fore
possum, poteram, potero, potui, potueram,
potuero
futura sum, futura eram,
futura ero, futura fui, futuara fueram, futura fuero
pergis, pergebas, perges, perrexisti,
perrexeras, perrexeris
manet, manebat, manebit, mansit,
manserat, manserit
Μετατροπή ενεργητικής σύνταξης σε
παθητική:
In hoc me longa vita et infelix senecta traxit, ut
primum exsulem deinde hostem te viderem? [Σε τέτοιο σημείο με κατάντησε η
μακρόχρονη ζωή και τα δύστυχα γηρατειά, ώστε να σε δω πρώτα εξόριστο κι έπειτα
εχθρό;]
=
Παθητική σύνταξη: In hoc ego
longa vita et infelici senecta tracta sum, ut primum exsul deinde hostis tu a
me videreris
Μετατροπή παθητικής σύνταξης σε ενεργητική:
Roma non oppugnaretur [a te]
= tu non oppugnares Romam
Ανάλυση μετοχής σε δευτερεύουσα πρόταση:
ingredienti:
Χρονική μετοχή, Ενεστώτα, που δηλώνει το σύγχρονο
=
dum ingrederis (dum +
Οριστική Ενεστώτα = Σύγχρονο)
cum ingredereris (ιστορικός cum + Υποτ. Παρατατικού = Σύγχρονο στο
παρελθόν, με εξάρτηση ιστορικού χρόνου cecidit / Ακολουθία των χρόνων)
Σύμπτυξη δευτερεύουσας πρότασης σε
μετοχή:
ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur (αν λοιπόν εγώ δε [σε] είχα
γεννήσει, η Ρώμη δε θα βρισκόταν πολιορκημένη)
=
Η δευτερεύουσα Υποθετική πρόταση
θα τραπεί σε Υποθετική μετοχή, η οποία θα είναι αφαιρετική απόλυτη, αφού το
ρήμα βρίσκεται σε ενεργητικό Υπερσυντέλικο: te non parto a me
nisi filium haberem, libera in libera patria mortua esse (αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα
ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα)
=
Η δευτερεύουσα Υποθετική πρόταση
θα τραπεί σε Υποθετική μετοχή, η οποία θα είναι συνημμένη στο υποκείμενο της
κύριας πρότασης: non habens filium
at contra hos, si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet (αυτούς όμως, αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή
μακρόχρονη δουλεία)
=
Η δευτερεύουσα Υποθετική θα
τραπεί σε Υποθετική μετοχή, η οποία θα είναι αφαιρετική απόλυτη, καθώς το
υποκείμενο της δευτερεύουσας δε συμπίπτει με το υποκείμενο ή το αντικείμενο της
κύριας: te pergente
Μετατροπή υποθετικού λόγου στα άλλα είδη:
Ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur (αν λοιπόν εγώ δεν είχα γεννήσει,
η Ρώμη δε θα βρισκόταν πολιορκημένη)
Υπόθεση: nisi peperissem (Υποτ. Υπερσυντελίκου)
Απόδοση: non oppugnaretur (Υποτ. Παρατατικού)
Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2ο είδος:
Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα (ή το απραγματοποίητο), με την υπόθεση
να αναφέρεται στο παρελθόν και την απόδοση στο παρόν.
=
Μετατροπή του Υποθετικού Λόγου στα άλλα
είδη:
Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: nisi pario – non oppugnatur (Ορ. Ενεστώτα)
Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: nisi peperi – non oppugnata est (Υποτ. Παρακ.)
Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: nisi pariam (ή peperero Συντ. Μελ.) – non oppugnabitur (Ορ. Μέλλοντα)
Μη πραγματικό στο παρόν: nisi parerem – non oppugnaretur (Υποτ. Παρατατ.)
Μη πραγματικό στο παρελθόν: nisi peperissem – non oppugnata esset (Υποτ. Υπερσυντελίκου)
Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: nisi pariam – non oppugnetur (Υποτ. Ενεστώτα)
nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem (αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα
ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα)
Υπόθεση: nisi haberem (Υποτακτική Παρατατικού)
Απόδοση: essem (Υποτακτική Παρατατικού)
Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 2ο είδος:
Υπόθεση αντίθετη προς την πραγματικότητα στο παρόν.
=
Μετατροπή του Υποθετικού Λόγου στα άλλα
είδη:
Ανοικτή υπόθεση στο παρόν: nisi habeo – sum (Ορ. Ενεστώτα)
Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: nisi habui – fui (Ορ. Παρακειμένου)
Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: nisi habebo – ero (Ορ. Μέλλοντα)
Μη πραγματικό στο παρελθόν: nisi habuissem – fuissem (Υποτ. Υπερσυντελίκου)
Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: nisi habeam – sim (Υποτ. Ενεστώτα)
si pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet (αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή
πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη δουλεία)
Υπόθεση: si pergis (Ορ. Ενεστώτα)
Απόδοση: manet (Ορ. Ενεστώτα)
Ο υποθετικός λόγος εκφράζει το 1ο είδος:
Ανοικτή υπόθεση στο παρόν
=
Μετατροπή του Υποθετικού Λόγου στα άλλα
είδη:
Ανοικτή υπόθεση στο παρελθόν: si perrexisti – mansit (Ορ. Παρακειμένου)
Ανοικτή υπόθεση στο μέλλον: si perges – manebit (Ορ. Μέλλοντα)
Μη πραγματικό στο παρόν: si pergeres – maneret (Υποτ. Παρατατικού)
Μη πραγματικό στο παρελθόν: si perrexisses – mansisset (Υποτ. Υπερσυντελίκου)
Υπόθεση πιθανή ή δυνατή: si pergas – maneat (Υποτ. Ενεστώτα)
Μετατροπή ρητορικής ερώτησης σε κανονική ερώτηση:
Num ad hostem veni: Κύρια ευθεία ερωτηματική πρόταση,
απλή, ολικής αγνοίας, εισάγεται με το ερωτηματικό μόριο num, γιατί περιμένουμε
αρνητική απάντηση. Πρόκειται για ρητορική ερώτηση
=
Venine ad hostem?
Να
γραφούν τα παραθετικά των επιρρημάτων τους και στους τρεις βαθμούς: longus, infelix, infestus, minax,
liber, miser.
longus: longe,
longius, longissime
infelix: infeliciter,
infelicius, infelicissime
infestus: infeste,
infestius, infestissime
minax: minaciter,
minacius, minacissime
liber: libere,
liberius, liberrime
miser: misere,
miserius, miserrime
Να
μεταφερθούν οι παρακάτω ρηματικοί τύποι στον τύπο που σας ζητείται για τον
καθένα, στη φωνή που βρίσκονται (Να ληφθεί υπ’ όψιν το υποκείμενο όπου
χρειάζεται):
veni: β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα
= veni
traxit: γ΄ πληθυντικό προστακτικής μέλλοντα
= trahunto
populari: γ΄ ενικό υποτακτικής μέλλοντα
= populaturus sit
aluit: αφαιρετική ενικού αρσενικού γένους
μετοχής μέλλοντα
= alituro/alturo
ingredienti: σουπίνο σε αιτιατική
= ingressum
peperissem: γ΄ πληθυντικό υποτακτικής μέλλοντα
= pariturae sint
oppugnaretur: γενική γερουνδίου
= oppugnandi
possum: απαρέμφατο παρακειμένου
= potuisse
pergis: β΄ πληθυντικό οριστικής
υπερσυντελίκου
= perrexeratis
manet: απαρέμφατο μέλλοντα
= mansuram esse
Ασκήσεις
1. Να αναγνωριστούν όλες οι ευθείες ερωτήσεις του
κειμένου (εισαγωγή και εκφορά)
Num ad hostem veni (μήπως έχω έρθει σε εχθρό)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας,
εισάγεται με το ερωτηματικό μόριο num, καθώς αναμένεται αρνητική απάντηση
(ρητορική ερώτηση). Εκφέρεται με Οριστική (Παρακειμένου) , γιατί είναι πρόταση
κρίσης.
et captiva in castris tuis sum? (κι είμαι αιχμάλωτη στο
στρατόπεδό σου;)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας,
συνδέεται παρατακτικά με την προηγούμενη. Εισάγεται επομένως με το ερωτηματικό
μόριο num, καθώς αναμένεται αρνητική απάντηση (ρητορική ερώτηση). Εκφέρεται με
Οριστική (Ενεστώτα) , γιατί είναι πρόταση κρίσης.
In hoc me longa vita et infelix senecta
traxit (σε τέτοιο
σημείο με κατάντησαν η μακρόχρονη ζωή και τα δυστυχισμένα γεράματα)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας,
δεν εισάγεται με κάποιο ερωτηματικό μόριο δηλώνεται απλώς με τον ιδιαίτερο τόνο
της φωνής για έμφαση. Συνιστά ρητορική ερώτηση. Εκφέρεται με Οριστική
(Παρακειμένου) , γιατί είναι πρόταση κρίσης.
Qui potuisti populari hanc terram (πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτή
τη χώρα)
Ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας.
Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα qui, που δηλώνει τρόπο. Αποτελεί ρητορική
ερώτηση. Εκφέρεται με Οριστική (Παρακειμένου), γιατί είναι πρόταση κρίσης.
Non tibi ingredienti fines patriae ira cecidit? (δε σου πέρασε η οργή, όταν περνούσες
τα σύνορα της πατρίδας σου)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας,
δεν εισάγεται με κάποιο ερωτηματικό μόριο δηλώνεται απλώς με τον ιδιαίτερο τόνο
της φωνής για έμφαση. Συνιστά ρητορική ερώτηση. Εκφέρεται με Οριστική
(Παρακειμένου) , γιατί είναι πρόταση κρίσης.
cur... tibi non succurrit (γιατί δε σου πέρασε από το
μυαλό)
Ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας.
Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα cur. Αποτελεί ρητορική ερώτηση. Εκφέρεται
με Οριστική (Παρακειμένου), γιατί είναι πρόταση κρίσης.
2. Να αναγνωριστούν οι παρακάτω ευθείες ερωτήσεις
(εισαγωγή, εκφορά)
Quid est, mea Tertia? Cur tristis es? Quid tibi accidit (μαθ. XII) (Τι συμβαίνει Τερτία
μου; Γιατί είσαι θλιμμένη; Τι σου συμβαίνει;)
Quid est, mea Tertia?
Ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας.
Εισάγεται με την ερωτική αντωνυμία quid και εκφέρεται με Οριστική (Ενεστώτα)
γιατί είναι πρόταση κρίσης.
Cur tristis es?
Ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας.
Εισάγεται με το ερωτηματικό επίρρημα cur. Εκφέρεται με Οριστική (Ενεστώτα),
γιατί είναι πρόταση κρίσης.
Quid tibi accidit
Ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας.
Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid. Εκφέρεται με Οριστική (Ενεστώτα),
γιατί είναι πρόταση κρίσης.
Ego non cognosco vocem tuam? (μαθ. XXIV∙ γιατί λείπει το
ερωτηματικό μόριο;) (Δεν αναγνωρίζω εγώ τη φωνή σου;)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας,
που εισάγεται χωρίς κάποιο ερωτηματικό μόριο, αλλά δηλώνεται με τον τόνο της
φωνής για έμφαση. Εκφέρεται με Οριστική (Ενεστώτα), γιατί είναι πρόταση κρίσης.
Αποτελεί ρητορική ερώτηση.
Visne scire quid Nasica responderit? (μαθ. XXIV) (Θέλεις να μάθεις τι
απάντησε ο Νασικάς;)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας.
Εισάγεται με το εγκλιτικό ερωτηματικό μόριο –ne (το οποίο έχει προσαρτηθεί στην
εισαγωγική λέξη της ερώτησης). Εκφέρεται με Οριστική (Ενεστώτα, vis), γιατί
είναι πρόταση κρίσης.
Tu mihi ipsi non credis? (μαθ. XXIV∙ γιατί λείπει το
ερωτηματικό μόριο;) (Εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας,
που εισάγεται χωρίς κάποιο ερωτηματικό μόριο, αλλά δηλώνεται με τον τόνο της
φωνής για έμφαση. Εκφέρεται με Οριστική (Ενεστώτα), γιατί είναι πρόταση κρίσης.
Αποτελεί ρητορική ερώτηση.
Quin, homo inepte, taces? (μαθ. XLI) (Ανόητε άνθρωπε, γιατί
δεν σωπαίνεις;)
Ευθεία ερώτηση, απλή, ολικής άγνοιας.
Εισάγεται με το ερωτηματικό μόριο quin και εκφέρεται με Οριστική (Ενεστώτα),
γιατί είναι πρόταση κρίσης. Συνιστά ρητορική ερώτηση.
3. Να μετατραπούν οι παρακάτω προτάσεις σε διμελείς
ευθείες ερωτήσεις, όπως στο παράδειγμα που ακολουθεί: Puer scribit. Puer
legit = Utrum scribit puer an legit? (και με τους άλλους δύο τρόπους).
Mea vita felix est. Mea vita infelix est. (Η ζωή μου είναι ευτυχισμένη. Η ζωή μου
είναι δυστυχισμένη.)
- Utrum mea vita felix an infelix est?
- Estne mea vita felix an infelix?
- Mea vita felix an infelix est?
Illa mater Pauli est. Illa soror Pauli est. (Εκείνη είναι η μητέρα του Παύλου.
Εκείνη είναι η αδερφή του Παύλου.)
- Utrum illa mater an soror Pauli est?
- Estne illa mater an soror Pauli?
- Illa mater an soror Pauli est?
4. Να μετατραπούν οι παρακάτω προτάσεις σε ευθείες
ερωτήσεις με το num ή το nonne ανάλογα με το περιεχόμενό τους.
Deum ipsum vidisti.
= Num deum ipsum vidisti? (μήπως είδες τον ίδιο τον Θεό;) Από το
περιεχόμενο της ερώτησης καταλαβαίνουμε πως αναμένεται αρνητική απάντηση.
Vita nostra brevis est.
= Nonne vita nostra brevis est? (μήπως δεν είναι η ζωή μας σύντομη;)
Από το περιεχόμενο της ερώτησης καταλαβαίνουμε πως αναμένεται καταφατική
απάντηση.
Pacem amamus.
= Nonne pacem amamus? (μήπως δεν αγαπάμε την ειρήνη;) Από το περιεχόμενο της
ερώτησης καταλαβαίνουμε πως αναμένεται καταφατική απάντηση.
Bellum odimus (μισούμε)
= Nonne bellum odimus? (μήπως δεν μισούμε τον πόλεμο;) Από το περιεχόμενο της
ερώτησης καταλαβαίνουμε πως αναμένεται καταφατική απάντηση.
5. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι παρακάτω προτάσεις:
Μήπως δεν είναι δυστυχισμένα τα
γηρατειά;
= Nonne senecta infelix est?
Αυτός είναι ο αδελφός ή ο φίλος σου;
= Utrum hic frater an amicus tuus est?
Σημεία Θεωρίας
1. Οι ευθείες ερωτήσεις είναι κύριες προτάσεις.
Περιέχουν ερώτηση που εκφράζεται απευθείας από αυτόν που ρωτάει, χωρίς εξάρτηση
από κάποιο ρήμα (στην περίπτωση που υπάρχει εξάρτηση από κάποιο ρήμα
ονομάζονται πλάγιες: βλ. το μάθ. XLIV). Μια ερώτηση είναι πραγματική, όταν
αυτός που ρωτάει περιμένει απάντηση· αλλιώς είναι ρητορική και ισοδυναμεί με
έντονη άρνηση ή κατάφαση, με υπόθεση κτλ.
2. Οι ευθείες ερωτήσεις εκφράζουν (α) μερική
άγνοια, όταν η ερώτηση αφορά μέρος μόνο του περιεχομένου της πρότασης (β) ολική
άγνοια, όταν η ερώτηση αφορά όλο το περιεχόμενο της πρότασης (η απάντηση
στην ερώτηση είναι ή «ναι» ή «όχι»).
3. Οι ερωτήσεις που εκφράζουν μερική άγνοια
εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα, όπως: quis
(ποιος;) quantus (πόσος;), ubi (πού;), quando (πότε;), cur (γιατί;), quin
(γιατί δεν; βλ. το μάθ. XLI) κτλ.
Π.χ. Quid facis?
Ubi es? Quando vēnisti?
4. Οι ερωτήσεις που εκφράζουν ολική άγνοια
διακρίνονται σε απλές και διμελείς. Οι απλές ερωτήσεις εισάγονται (α)
με το εγκλιτικό -nē, όταν δε γνωρίζουμε την απάντηση που περιμένουμε (= ἦ, ἆρα) (β) Με το num (= μή), όταν
περιμένουμε αρνητική απάντηση (ρητορική ερώτηση) (γ) Με το nonnĕ (= οὐ, οὐκοῦν), όταν περιμένουμε καταφατική
απάντηση (ρητορική ερώτηση). Π.χ.
Estne frater tuus intus? Είναι μέσα ο
αδελφός σου; (πρβ. ἆρα
σύ εἶ Σωκράτης;)
Num est una omnium facies? Μήπως
οι άνθρωποι έχουν όλοι το ίδιο πρόσωπο; (Και βέβαια όχι! πρβ. μη τι
νεώτερον ἀγγέλλεις;)
Nonne canis similis lupo est? Μήπως
δεν είναι ο σκύλος όμοιος με το λύκο; (Βέβαια! πρβ. ἆρ' οὐχ ὕβρις τάδε;)
5. Οι διμελείς ερωτήσεις εισάγονται με το
utrum (-nĕ)... an (πότερον... ἤ) ή με μόνο το an. Το «ή όχι;»
εκφράζεται με το «an non»· π.χ.
Utrum est frater tuus intus an
exiit? Είναι μέσα ο αδελφός σου ή βγήκε;
Estne frater tuus intus an exiit?
Est frater tuus intus an exiit?
(πρβ. πότερον δέδρακεν ἤ οὔ;)
6. Ερωτήσεις ολικής άγνοιας εκφέρονται και χωρίς να
προηγείται κανένα μόριο, όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση (το ίδιο συμβαίνει
και στην ελληνική). Στις ερωτήσεις ολικής άγνοιας απαντάμε καταφατικά με τα
επιρρήματα: ita (est), sic (est), sane (quidem), certe κτλ. (πρβ. πάνυ γε, πάνυ
μὲν οὖν) και αρνητικά με τα μόρια non (vero),
minime (vero) κτλ. (πρβ. οὐδαμῶς,
οὐ δῆτα)· και στη μία και στην άλλη
περίπτωση μπορούμε να επαναλάβουμε τη λέξη στην οποία πέφτει το βάρος της
ερώτησης· π.χ. vēnistīne solus? solus! Fēcistīne hoc? Non fēci!
7. Οι ευθείες ερωτήσεις εκφέρονται γενικά με οριστική.
Με υποτακτική (απορηματική) εκφέρονται κυρίως όταν εκφράζουν απορία (βλ. το
μάθ. XXII)· π.χ. Quid faciam? Τί πράξω; τι να κάνω; Επίσης όταν εκφράζουν δυνατότητα
(δυνητική υποτακτική· βλ. το μάθ. XXII)· π.χ. Quis hoc dubitet? Ποιος μπορεί να
αμφιβάλλει γι' αυτό;
