Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Η σημασία της γλώσσας

John William Godward

Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Η σημασία της γλώσσας

Το κείμενο (διασκευή) είναι απόσπασμα από το βιβλίο του M.W. Eysenck, «Βασικές Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας», (Μετάφραση Μ. Κουλεντιανού, σσ. 309-310,εκδ. Gutenberg, 2010).
 
     Αν κάποιος αμφιβάλλει για τη σημασία της γλώσσας στη ζωή του, αρκεί να σκεφτεί για μια στιγμή πόσο απίστευτα περιορισμένος θα ήταν χωρίς τη γλώσσα. Οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με φίλους και γνωστούς εξαρτώνται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη γλώσσα. Εξάλλου, οι άνθρωποι σήμερα γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα από τους ανθρώπους των προηγούμενων γενεών. Αυτό συμβαίνει γιατί η γλώσσα βοήθησε το μεγαλύτερο μέρος της γνώσης να περάσει από τη μια γενιά στην άλλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώσσα είναι απολύτως απαραίτητο.
     Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ’ αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες λειτουργίες. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τη γλώσσα, για να σκεφτόμαστε, να καταγράφουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε συναισθήματα, να εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κ.λπ.
     Αναμφίβολα, η γλώσσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα των ανθρώπων. Υπάρχουν όμως άλλα είδη που κάνουν χρήση της γλώσσας; Ίσως κάποιος να έδινε καταφατική απάντηση σκεπτόμενος για παράδειγμα τους παπαγάλους που λένε μερικές λέξεις. Ωστόσο, οι παπαγάλοι, ακόμα και αν προσπαθούν να επικοινωνήσουν, δεν χρησιμοποιούν γλώσσα με την πλήρη σημασία της έννοιας, επειδή δεν ακολουθούν κανόνες ούτε δείχνουν την ευελιξία στη χρήση της γλώσσας που δείχνουν οι άνθρωποι.
     Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσότεροι από εμάς κάνουμε εκτεταμένη χρήση τεσσάρων βασικών γλωσσικών δεξιοτήτων. Αυτές είναι οι ακόλουθες: ακούμε την ομιλία, διαβάζουμε, μιλάμε και γράφουμε. Είναι ίσως φυσικό να υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές γλωσσικές δεξιότητες κάθε ανθρώπου μπορούν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύναμες. Αυτό το συμπέρασμα μπορεί συχνά, αλλά όχι πάντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμάθηση της μητρικής γλώσσας.
 
Κείμενο 2
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851 – 1911)
Το χριστόψωμο (απόσπασμα)
Το κείμενο είναι απόσπασμα από το ομώνυμο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, το οποίο πρωτοδημοσιεύτηκε στην «Εφημερίδα» το 1887.
 
Μεταξύ των πολλών δημωδών τύπων, τους οποίους θα έχωσι να εκμεταλλευθώσιν οι μέλλοντες διηγηματογράφοι μας, διαπρεπή κατέχει θέσιν η κακή πενθερά, ως και η κακή μητρυιά. […] Περί μιας κακής πενθεράς σήμερον ο λόγος.
     Εις τι έπταιεν η ατυχής νέα Διαλεχτή, ούτως ωνομάζετο, θυγάτηρ του Κασσανδρέως μπάρμπα Μανώλη, μεταναστεύσαντος κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εις μίαν των νήσων του Αιγαίου, εις τι έπταιεν αν ήτο στείρα και άτεκνος; Είχε νυμφευθή προ επταετίας, έκτοτε δις μετέβη εις τα λουτρά της Αιδηψού, πεντάκις της έδωκαν να πίη διάφορα τελεσιουργά1 βότανα, εις μάτην, η γη έμενεν άγονος. Δύο ή τρεις γύφτισσαι της έδωκαν να φορέση περίαπτα2 θαυματουργά περί τας μασχάλας, ειπούσαι αυτή ότι τούτο ήτο το μόνον μέσον, όπως γεννήση, και μάλιστα υιόν. Τέλος καλόγηρός τις Σιναΐτης τη εδώρησεν ηγιασμένον κομβολόγιον, ειπών αυτή να το βαπτίζη και να πίνη το ύδωρ. Τα πάντα μάταια.
     Επί τέλους με την απελπισίαν ήλθε και η ανάπαυσις της συνειδήσεως, και δεν ενόμιζεν εαυτήν ένοχον. Το αυτό3 όμως δεν εφρόνει και η γραία Καντάκαινα, η πενθερά της, ήτις επέρριπτεν εις την νύμφην αυτής το σφάλμα της μη αποκτήσεως εγγόνου διά το γήρας της. Είναι αληθές ότι ο σύζυγος της Διαλεχτής ήτο το μόνον τέκνον της γραίας ταύτης, και ούτος δε συνεμερίζετο4 την πρόληψιν της μητρός του εναντίον της συμβίας5 αυτού. Αν δεν τω εγέννα η σύζυγός του, η γενεά εχάνετο. Περίεργον δε, ότι πας Έλλην της εποχής μας ιερώτατον θεωρεί χρέος και υπερτάτην ανάγκην την διαιώνισιν του γένους του.
     Εκάστοτε, οσάκις6 ο υιός της επέστρεφεν εκ του ταξιδίου του, διότι είχε βρατσέραν7, και ήτο τολμηρότατος εις την ακτοπλοΐαν, η γραία Καντάκαινα ήρχετο εις προϋπάντησιν αυτού, τον ωδήγει εις τον οικίσκον της, τον εδιάβαζε, τον εκατήχει, του έβαζε μαναφούκια8, και ούτω τον προέπεμπε παρά τη γυναικί αυτού. Και δεν έλεγε μόνα τα ελαττώματά της, αλλά τα αυγάτιζε˙ δεν ήτο μόνον «μαρμάρα», τουτέστι στείρα, η νύμφη της, τούτο δεν ήρκει, αλλ’ ήτο άπαστρη9, απασσάλωτη10, ξετσίπωτη κλπ. Όλα τα είχεν, «η ποίσα, η δείξα, η άκληρη».
 
1. αποτελεσματικά
2. αντικείμενο που θεωρείται ότι έχει τη μαγική ικανότητα να αποτρέπει ή και να απομακρύνει το κακό, φυλακτό
3. το ίδιο
4. δε συμμεριζόταν (δε συμφωνούσε)
5. της συζύγου
6. κάθε φορά που
7. μικρό ιστιοφόρο
8. συκοφαντίες
9. βρώμικη
10. ακατάστατη
 
ΘΕΜΑΤΑ
 
ΘΕΜΑ 1 (μονάδες 35)
1ο υποερώτημα
Ποιες λειτουργίες επιτελεί η γλώσσα, σύμφωνα με το Κείμενο 1, και ποιες οι κύριες γλωσσικές ικανότητες που έχουν οι άνθρωποι (40 – 50 λέξεις);
 
Η επικοινωνία αποτελεί την κορυφαία λειτουργία της γλώσσας. Παράλληλα, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες – εξίσου σημαντικές – λειτουργίες, όπως της σκέψης και της καταγραφής πληροφοριών. Επίσης, χρησιμοποιούμε τη γλώσσα για να συνειδητοποιούμε και να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας, να εκφράζουμε την ταύτισή μας με μια ομάδα κλπ. Οι κύριες γλωσσικές ικανότητες των ανθρώπων στην καθημερινή ζωή τους είναι η ακρόαση, η ανάγνωση, η ομιλία και η γραφή.
 
2ο υποερώτημα
Να περιγράψεις με συντομία τον λόγο για τον οποίο ο συγγραφέας στην 3η παράγραφο του Κειμένου 1 χρησιμοποιεί το παράδειγμα των παπαγάλων.
 
Το παράδειγμα των παπαγάλων χρησιμοποιείται από τον συγγραφέα του Κειμένου 1 ως τρόπος ανάπτυξης της 3ης παραγράφου. Συγκεκριμένα, επιλέγεται ένα αντιπροσωπευτικό και οικείο για τον/την ανγνώστη/-στρια παράδειγμα, προκειμένου να ισχυροποιήσει και να τεκμηριώσει τη βασική θέση του συγγραφέα, όπως αυτή παρατίθεται στη θεματική περίοδο της παραγράφου, παρουσιάζοντας τη γλώσσα ως εντυπωσιακό – και αποκλειστικά – ανθρώπινο επίτευγμα με την πλήρη σημασία του όρου.
 
3ο υποερώτημα
«Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα συμβατικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών συμβόλων». Σ’ αυτόν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτελούνται και άλλες λειτουργίες.»: Να ξαναγράψεις το παραπάνω τμήμα της 2ης παραγράφου του Κειμένου 1 αντικαθιστώντας κάθε υπογραμμισμένη λέξη με μια νοηματικά ισοδύναμή της.
 
«Τι είναι, όμως, η γλώσσα; Διατυπώθηκε ο ορισμός ότι η γλώσσα είναι «ένα τυπικό σύστημα επικοινωνιακών ήχων και μερικές φορές (αν και όχι απαραίτητα) γραπτών σημείων». Σ’ αυτόν τον ορισμό η καθοριστική λέξη είναι το επίθετο «επικοινωνιακών», επειδή η θεμελιώδης λειτουργία της γλώσσας είναι η επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώσσα επιτυγχάνονται (πραγματοποιούνται) και άλλες λειτουργίες.»
 
ΘΕΜΑ 2 (μονάδες 30)
Σε ένα άρθρο που θα συντάξετε για εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας καλείστε, αξιοποιώντας ιδέες από το κείμενο που σας δόθηκε, να αναφερθείτε στη σημασία που έχει η γλώσσα στη ζωή των ανθρώπων. Θα σας βοηθήσει το να σκεφτείτε πόσες λειτουργίες επιτελεί η γλώσσα τόσο στην καθημερινή σας ζωή όσο και ευρύτερα.
(350-400 λέξεις)
 
Η κρίσιμη προσφορά της γλώσσας
 
     Η μητρική γλώσσα κάθε ατόμου αποτελεί ένα πολυδύναμο μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, με τη συνδρομή του οποίου το άτομο σκέφτεται, συνομιλεί, καλλιεργείται και εξελίσσεται. Κάθε πτυχή, άλλωστε, του κοινωνικού, αλλά και του προσωπικού βίου εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό από τη δυνατότητα αποτελεσματικής επικοινωνίας. Η γνώση και η χρήση της γλώσσας, ως εκ τούτου, συνιστά ένα ουσιώδους σημασίας προνόμιο.
     Η ιδιαίτερη σημασία της γλώσσας γίνεται εύκολα αντιληπτή, αν ληφθεί υπόψη ο ρόλος της στη συλλογιστική διαδικασία των ατόμων, στην επεξεργασία των ιδεών τους, καθώς και στη με σαφήνεια μετάδοσή τους στους άλλους ανθρώπους. Είτε πρόκειται για μια απλή σκέψη είτε για μια ρηξικέλευθη επιστημονική ιδέα οι άνθρωποι βασίζονται απόλυτα στη γλώσσα για να σκεφτούν και να δώσουν απτή μορφή στις ιδέες τους. Κατορθώνουν, μάλιστα, όχι μόνο να οδηγηθούν σε νέες ιδέες, αλλά και να γνωρίσουν τον πλούτο ιδεών και γνώσεων των προγενέστερων ακριβώς χάρη στη δυνατότητα της γλώσσας να εκφράζει και να διαφυλάττει τα πνευματικά έργα των ανθρώπων.
     Με τη συνδρομή της γλώσσας, συνάμα, καθίσταται εφικτή η εξωτερίκευση των όσων αισθάνονται οι άνθρωποι. Πρόκειται για μια ιδιαίτερης σημασίας λειτουργία, διότι επιτρέπει το φανέρωμα της πιο προσωπικής και πιο ανθρώπινης πλευράς του κάθε ατόμου και, κατ’ επέκταση, τη διαμόρφωση πιο ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων. Το μοίρασμα των συναισθημάτων βοηθά τους ανθρώπους να γίνουν πιο ευάλωτοι και να αναγνωρίσουν τις κοινές ανάγκες, τις κοινές ανασφάλειες ή ευαισθησίες με τους ανθρώπους γύρω τους. Κατ’ αυτό τον τρόπο, όχι μόνο δημιουργούν φιλικές σχέσεις, αλλά αποκτούν και την αναγκαία ενσυναίσθηση, ώστε να στέκουν με βαθύτερη κατανόηση απέναντι στα προβλήματα των άλλων.
     Η γλώσσα, παραλλήλως, αποτελεί το κύριο μέσο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, διευκολύνοντας τόσο τις διαδικασίες συνεννόησης όσο και την αρμονικότερη συνύπαρξή τους. Μέσω της συνεχούς αλληλεπίδρασης οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται πληρέστερα τις απαιτήσεις ή τις ανάγκες των άλλων και, αντιστοίχως, έχουν τη δυνατότητα να εκφράσουν τα δικά τους θέλω, προκειμένου η μεταξύ τους συνεργασία ή φιλική σχέση να δομείται σε πιο στέρεα θεμέλια. Λειτουργεί, έτσι, η γλώσσα ως ο συνεκτικός εκείνος δεσμός που καθιστά εφικτή τη συνεχή αναπροσαρμογή της συμπεριφοράς των ατόμων, καθώς γνωρίζουν ολοένα και καλύτερα την ιδιοσυγκρασία των ανθρώπων του περιβάλλοντός τους.
     Διαφαίνεται, άρα, πως η γλώσσα δικαιολογημένα κατέχει κυρίαρχο ρόλο στη ζωή μας, αφού αποτελεί το πλέον αποτελεσματικό μέσο για την επικοινωνία με τους άλλους. Μέσω αυτής οι άνθρωποι σκέφτονται, δημιουργούν, εκφράζονται, φανερώνουν την ταυτότητά τους, ανακαλύπτουν την προσωπικότητα των άλλων, και από κοινού διαμορφώνουν καλύτερους όρους κοινωνικής συνύπαρξης.
[Λέξεις: 400]
    
ΘΕΜΑ 3 (μονάδες 20)
1.α. Να αιτιολογήσετε τη χρήση του ασύνδετου σχήματος στο ακόλουθο χωρίο: «τον ωδήγει εις τον οικίσκον της, τον εδιάβαζε, τον εκατήχει, του έβαζε μαναφούκια».
β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση της οριστικής έγκλισης στο ακόλουθο χωρίο: «Επί τέλους με την απελπισίαν ήλθε και η ανάπαυσις της συνειδήσεως, και δεν ενόμιζεν εαυτήν ένοχον».
 
1.α. Με τη χρήση ασύνδετου σχήματος και την αξιοποίηση θαμιστικής αφήγησης (χρήση παρατατικού χρόνου) ο διηγηματογράφος κατορθώνει να παρουσιάσει συνοπτικά και με εναργή τρόπο τις συνεχείς προσπάθειες της πεθεράς να διαβάλει τη νύφη της και να στρέψει το γιο της εναντίον της συζύγου του. Η μικρή έκταση του διηγήματος επιβάλλει την απόδοση των γεγονότων με σύντομο τρόπο, γι’ αυτό και επιλέγεται το ασύνδετο σχήμα, μέσω του οποίου καθίσταται εφικτή η πυκνή νοηματική απόδοση με την παράθεση αλλεπάλληλων ρημάτων.
 
β. Με τη χρήση της οριστικής έγκλισης ο διηγηματογράφος αποδίδει την ηρεμία συνειδήσεως και την απαλλαγή της ηρωίδας από τις ενοχές ως συντελεσμένο και πραγματικό γεγονός. Αν ο συγγραφέας είχε χρησιμοποιήσει υποτακτική, η θετική αυτή κατάσταση θα είχε αποδοθεί ως κάτι το επιθυμητό και επιδιωκόμενο, ενώ με την οριστική έγκλιση αποδίδεται ως κάτι που έχει ήδη επιτευχθεί.
 
ΘΕΜΑ 4 (μονάδες 15)
Σε ποιο βαθμό, σύμφωνα με το Κείμενο 2, οι κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής προσδιορίζουν τη στάση της πεθεράς προς τη νύφη της; Ποια συναισθήματα σού προκάλεσε η ανάγνωση; Να αναπτύξεις την ερμηνεία σου σε 100 – 150 λέξεις.
Μονάδες 15
 
Οι κοινωνικές αντιλήψεις εκείνης της εποχής επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό τη στάση της πεθεράς απέναντι στη νύφη της, καθώς, όπως ειρωνικά σχολιάζει ο συγγραφέας: «πας Έλλην της εποχής μας ιερώτατον θεωρεί χρέος και υπερτάτην ανάγκην την διαιώνισιν του γένους του». Με δεδομένο το γεγονός πως η πεθερά της Διαλεχτής δεν είχε άλλο παιδί, ήταν εύλογο να έχει την προσδοκία και, εν μέρει, την αξίωση να δει εγγόνι από το μοναχοπαίδι της («επέρριπτεν εις την νύμφην αυτής το σφάλμα της μη αποκτήσεως εγγόνου διά το γήρας της»). Η «γραία Καντάκαινα» επηρεασμένη από τις αντιλήψεις της εποχής της θεωρεί πως η νύφη της έχει την υποχρέωση να αποκτήσει παιδί, αφού αυτός θεωρούνταν τότε ο προορισμός κάθε γυναίκας. Ωστόσο, αξίζει να προσεχθεί πως η αντίδραση της πεθεράς δεν υπαγορεύεται μόνο από τις τρέχουσες πεποιθήσεις. Τόσο ο γιος της, άλλωστε, όσο και η νύφη της είχαν αποδεχτεί την αδυναμία να αποκτήσουν παιδί και είχαν συμβιβαστεί με το ατυχές αυτής της εξέλιξης («ήλθε και η ανάπαυσις της συνειδήσεως»). Προκύπτει, έτσι, πως, ως ένα βαθμό, η άσχημη στάση της ήταν αποτέλεσμα του κακού χαρακτήρα της και της αντιπάθειας που έτρεφε για τη νύφη της.
Το κείμενο αυτό με προβληματίζει αφενός λόγω της άσχημης αντιμετώπισης που υφίσταται η νύφη, για κάτι που η ίδια δεν μπορεί να κάνει κάτι, κι αφετέρου για την ισχυρή επίδραση των στερεοτύπων και των εκάστοτε αντιλήψεων. Είναι, άλλωστε, προφανές πως η Διαλεχτή θα είχε τελείως διαφορετική αντιμετώπιση στις μέρες μας, καθώς και περισσότερες επιλογές στη διάθεσή της.
 
«Το/τα θέμα/τα προέρχεται και αντλήθηκε/αν από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».

Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Η ενδυμασία και η σημασία της για τον άνθρωπο

Giuseppe Cristiano

 
Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Λυκείου: Η ενδυμασία και η σημασία της για τον άνθρωπο
 
Κείμενο 1: Η ενδυμασία και η σημασία της για τον άνθρωπο
Το παρακάτω κείμενο έχει αντληθεί από το σχολικό βιβλίο της Οικιακής Οικονομίας Γυμνασίου (2012), με τίτλο Η ενδυμασία και η σημασία της για τον άνθρωπο, σσ. 90-91. Υπ. ΠΔΒΜΘ, «Διόφαντος» ΙΤΥ και Εκδ. (διασκευή).
 
     Η ενδυμασία αποτελείται από κάθε τι με το οποίο ο άνθρωπος καλύπτει και στολίζει το σώμα του. Περιλαμβάνει δηλαδή τα ρούχα και τα συμπληρώματά τους (αξεσουάρ), όπως είναι τα παπούτσια, οι τσάντες, τα καπέλα, τα γάντια και άλλα. Σ’ αυτήν περιλαμβάνονται επίσης τα κοσμήματα, το μακιγιάζ, ακόμα και το χτένισμα.
     Η ενδυμασία έχει πολύ μεγάλη σημασία στη ζωή του ανθρώπου. Καταρχάς, είναι απαραίτητη για την υγεία, γιατί προστατεύει το σώμα από τις άσχημες καιρικές συνθήκες. Όμως, συνδέεται και με τον χαρακτήρα του ανθρώπου. Καθένας διαλέγει τον τρόπο με τον οποίο ντύνεται ανάλογα με την προσωπικότητά του. Ακόμη, υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ ενδυμασίας και ανθρώπινης συμπεριφοράς. Γι’ αυτό, όταν κάποιος θέλει να κάνει μια σημαντική αλλαγή στη ζωή του, φροντίζει να αλλάξει το ντύσιμό του προς το καλύτερο. Εκφράζει μ’ αυτόν τον τρόπο τη διάθεσή του για αλλαγή και βελτίωση του εαυτού του. Εξάλλου, όταν κάποιος είναι ωραία ντυμένος, νιώθει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, γεγονός που αντανακλάται στη συμπεριφορά του. Τέλος, τα χρώματα που διαλέγει ο άνθρωπος για το ντύσιμό του όχι μόνο αποκαλύπτουν την προσωπικότητά του, αλλά επιδρούν και στη διάθεσή του.
     Η ενδυμασία μπορεί να δηλώνει την κοινωνική τάξη ενός ανθρώπου και τον ρόλο του μέσα σ’ αυτήν (π.χ. οι ειδικές βασιλικές ενδυμασίες), κάτι που συνέβαινε ιδιαίτερα στο παρελθόν. Επιπλέον, φανερώνει το φύλο του ανθρώπου. Για παράδειγμα, στον δυτικό πολιτισμό το φόρεμα αποτελούσε το χαρακτηριστικό γυναικείο ρούχο και τα παντελόνια το αντίστοιχο αντρικό. Η ενδυμασία μπορεί, επίσης, να δείχνει την ηλικία, όπως συνέβαινε με τα κοντά παντελόνια που παλαιότερα τα φορούσαν μόνο τα μικρά αγόρια. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα ρούχα, ιδίως οι στολές, φανερώνουν το επάγγελμα ενός ατόμου. Άλλες φορές, η ενδυμασία δηλώνει την εθνικότητα (π.χ. οι χαρακτηριστικές εθνικές ενδυμασίες), τη θρησκεία (π.χ. το μαντήλι που καλύπτει συχνά το πρόσωπο των μουσουλμάνων γυναικών) ή την ιδεολογία του ανθρώπου (π.χ. το ντύσιμο των χίπις).
     Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ενδυμασίας αποτελεί η μόδα. Μόδα είναι οι αλλαγές στον τρόπο ντυσίματος που χαρακτηρίζουν μια χρονική περίοδο. Οι αλλαγές της μόδας εξαρτώνται από τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, από τις αισθητικές αντιλήψεις κάθε περιόδου, καθώς και από την εξέλιξη της τεχνολογίας. Σήμερα η μόδα καθορίζεται κυρίως από τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με την ενδυμασία.
     Σε γενικές γραμμές, η ενδυμασία αποτελεί ένα είδος κώδικα επικοινωνίας. Είναι μια σιωπηλή γλώσσα που φανερώνει πολλά, όχι μόνο για τα άτομα, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο και το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο αυτά ζουν.
 
Κείμενο 2
Γιασμίνα Χάντρα 1 (1955 –)
Τα χελιδόνια της Καμπούλ 2 (απόσπασμα)
Στην Καμπούλ, πρωτεύουσα του Αφγανιστάν, ο Μοσέν και η Ζαϊρά, ζευγάρι με πανεπιστημιακή μόρφωση και παντρεμένοι από έρωτα, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις καριέρες τους κάτω από το ασφυκτικό περιβάλλον που έχει διαμορφώσει η τυραννία των Ταλιμπάν. Στο απόσπασμα που ακολουθεί, η Ζαϊρά αρνείται την πρόταση του Μοσέν να βγουν μια βόλτα στην πόλη φορώντας το τσαντόρ.
 
[…]
Η Ζαϊρά νεύει αρνητικά:
-Δεν θέλω να γυρίσω με βαριά καρδιά, Μοσέν. Θα χαλάσω άσκοπα τη μέρα μου μ’ ό,τι υπάρχει στο δρόμο. Δεν μπορώ να περάσω μπροστά από κάτι φριχτό και να κάνω σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Κι από την άλλη, αρνούμαι να φορέσω το τσαντόρ3. Απ’ όλα τα σαμάρια, είναι το πιο εξευτελιστικό. Ο χιτώνας του Νέσσου δεν θα ’βλαπτε την αξιοπρέπειά μου περισσότερο απ’ αυτό το ολέθριο, γελοίο ντύσιμο, που με καταντά πράγμα, σβήνοντας το πρόσωπό μου και δημεύοντας την ταυτότητά μου. Εδώ, τουλάχιστον, είμαι στο σπίτι μου, Ζαϊρά, γυναίκα του Μοσέν Ραμάτ, τριάντα δύο χρόνων, μια δικαστίνα που ο σκοταδισμός4 τής στέρησε τη δουλειά δίχως αποζημίωση ή δίκη […] Μ’ αυτό το καταραμένο πέπλο, δεν είμαι ούτε άνθρωπος ούτε ζώο, μονάχα κάτι προσβλητικό ή επονείδιστο5, που πρέπει να το κρύβουμε σαν αναπηρία. Είναι πολύ σκληρό για να τ’ αντέξω. Ιδιαίτερα για μια πρώην δικηγόρο, αγωνίστρια για το γυναικείο ζήτημα. Σε παρακαλώ, μη σκεφτείς πως κάνω νάζια. Δυστυχώς, καλύτερα να ’κανα! Μου λείπει το κουράγιο. Μη μου ζητάς ν’ απαρνηθώ το όνομά μου, τα χαρακτηριστικά μου, το χρώμα των ματιών μου, το σχήμα των χειλιών μου, για μια βόλτα μες στη μιζέρια και την κατάθλιψη· μη μου ζητάς να ’μαι λιγότερο από σκιά, μια ανώνυμη φορεσιά που θροΐζει καταμεσής ενός εχθρικού κόσμου.
 
Τα χελιδόνια της Καμπούλ, μτφ. Ζ. Μπιενκούρ – Μ. Μακρόπουλος, Αθήνα: Καστανιώτης, 2004, σσ. 63 – 65.
 
1. Ο Αλγερινός Μοχάμεντ Μουλεσεχούλ, ενώ ήταν ήδη αξιωματικός του στρατού, άρχισε να δημοσιεύει κείμενα με το γυναικείο ψευδώνυμο Γιασμίνα Χάντρα. Αργότερα, κάτω από την πίεση του στρατιωτικού κατεστημένου και της συντηρητικής πολιτικής κατάστασης στη χώρα του, αποχώρησε από τον στρατό, για να μετακομίσει στη νότια Γαλλία, όπου ζει μέχρι και σήμερα.
2. Το μυθιστόρημα μεταφέρθηκε στις κινηματογραφικές οθόνες (animation–επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ Καννών 2019, υποψήφιο για καλύτερη ταινία κινούμενων σχεδίων στα Βραβεία της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου 2019).
3. Φαρδύ μακρύ ρούχο, το οποίο φορούν σε δημόσιους χώρους σε μερικές μουσουλμανικές χώρες οι γυναίκες πάνω από τα υπόλοιπα ρούχα τους, για να καλύψουν το κεφάλι και το σώμα τους.
4. Η τάση για αντίδραση σε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού και προόδου στον χώρο της παιδείας και του πολιτισμού.
5. ντροπιαστικό
 
ΘΕΜΑΤΑ
 
ΘΕΜΑ 1
1ο υποερώτημα
Τι φανερώνει η ενδυμασία, σύμφωνα με τον συγγραφέα του Κειμένου 1; (50 – 60 λέξεις)
 
Σύμφωνα με τον συγγραφέα η ενδυμασία μπορεί, υπό συνθήκες, να φανερώνει την κοινωνική τάξη ενός ατόμου και τη θέση του εντός αυτής. Φανερώνει, επίσης, το φύλο και, πιθανώς, την ηλικία, όπως και το επάγγελμα, αν υπάρχει ειδική ενδυμασία για αυτό. Από την ενδυμασία, άλλωστε, ενδέχεται να γίνεται αντιληπτή η εθνικότητα και η θρησκεία ενός ατόμου ή κάποια ιδεολογία που ασπάζεται.
[Λέξεις: 60]
 
2ο υποερώτημα
Ποιος είναι ο βασικός ισχυρισμός του συγγραφέα στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1; Πώς ο τρόπος που επιλέγει να αναπτύξει τη συγκεκριμένη παράγραφο συμβάλλει στην ενίσχυση αυτού του ισχυρισμού; 
 
Βασικός ισχυρισμός = Η ενδυμασία έχει πολύ μεγάλη σημασία στη ζωή του ανθρώπου. Ο συγγραφέας επιλέγει να στηρίξει τον βασικό του ισχυρισμό χρησιμοποιώντας ως τρόπο ανάπτυξης παραγράφου την αιτιολόγηση. Ειδικότερα, επισημαίνει τη μέγιστη σημασία της ενδυμασίας:
α) για την υγεία (προστασία από άσχημες καιρικές συνθήκες)
β) για την ανάδειξη της προσωπικότητας του ατόμου (η ενδυμασία «δείχνει» τον χαρακτήρα του καθενός)
γ) για την αλληλεπίδρασή της με την ανθρώπινη συμπεριφορά (η ενδυμασία φανερώνει τη διάθεση του ατόμου για βελτιωτικές αλλαγές και αποτελεί έκφραση αυτοπεποίθησης)
δ) για την ευεργετική της επίδραση στην ψυχική διάθεση του ατόμου
Με αυτόν τον τρόπο, ο συγγραφέας τεκμηριώνει τον βασικό του ισχυρισμό, ενώ ταυτόχρονα προσδίδει σε αυτόν πειστικότητα και αντικειμενικότητα.
 
Εναλλακτικό ερώτημα:
Αφού λάβετε υπόψη σας πως το Κείμενο 1 αποτελεί απόσπασμα σχολικού βιβλίου που απευθύνεται σε μαθητές Γυμνασίου να καταγράψετε τρεις (3) τρόπους με τους οποίους υπηρετείται ο σκοπός της σαφήνειας που είναι αναγκαία για ένα διδακτικό εγχειρίδιο.
 
Προκειμένου στο εν λόγω κείμενο να αποδοθούν με σαφήνεια τα σχετικά με την ενδυμασία ζητήματα γίνεται συνεχής χρήση παραδειγμάτων («Για παράδειγμα, στον δυτικό πολιτισμό το φόρεμα…»), ώστε να αποσαφηνίζεται κάθε άποψη ή διαπίστωση που καταγράφεται σε αυτό. Παραλλήλως, στο κείμενο αυτό αξιοποιείται σε μεγάλο βαθμό ο μικροπερίοδος λόγος και η αναφορική λειτουργία της γλώσσας («Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ενδυμασίας αποτελεί η μόδα»), ώστε μέσα από τις σύντομες προτάσεις και την -κυρίως- κυριολεκτική σημασία των λέξεων τα νοήματα να μεταδίδονται με απλότητα, σαφήνεια και ακρίβεια. Επιπροσθέτως, αξιοποιείται η χρήση ορισμών («Μόδα είναι οι αλλαγές στον τρόπο ντυσίματος που χαρακτηρίζουν μια χρονική περίοδο»), ώστε να αποσαφηνίζονται οι έννοιες και να καθίσταται το κείμενο ιδιαιτέρως εύληπτο.
 
3ο υποερώτημα 
«Είναι μια σιωπηλή γλώσσα που φανερώνει πολλά, όχι μόνο για τα άτομα, αλλά και για το κοινωνικό σύνολο και το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο αυτά ζουν»: Στην παραπάνω περίοδο λόγου του Κειμένου 1 ποια λειτουργία της γλώσσας εντοπίζεις, την κυριολεκτική ή τη μεταφορική; Γιατί, κατά τη γνώμη σου, επιλέγεται αυτή η λειτουργία; Ποια σχέση έχει με το περιεχόμενο του κειμένου και την πρόθεση των συντακτών του;
 
«Είναι μια σιωπηλή γλώσσα… στο οποίο αυτά ζουν»: Μεταφορική λειτουργία της γλώσσας. Η λειτουργία της γλώσσας επιλέγεται με κριτήρια την πρόθεση του πομπού και το ύφος του κειμένου. Στο Κείμενο 1 επιλέγεται η χρήση της μεταφορικής λειτουργίας της γλώσσας από τους συντάκτες του, με σκοπό την πρόκληση συναισθημάτων και την αισθητική συγκίνηση του δέκτη. Ταυτόχρονα, δημιουργείται ερέθισμα για προβληματισμό του δέκτη, καθώς το μήνυμα διατυπώνεται με τρόπο συνυποδηλωτικό. Τέλος, αποσαφηνίζεται το μήνυμα (ενδυμασία = κώδικας επικοινωνίας = σιωπηλή γλώσσα), όπως αυτό διατυπώνεται στη θεματική πρόταση της συγκεκριμένης παραγράφου («Σε γενικές γραμμές, η ενδυμασία αποτελεί ένα είδος κώδικα επικοινωνίας»).
 
ΘΕΜΑ 2
Σε ένα άρθρο σας που θα δημοσιευτεί σε εφημερίδα ευρείας κυκλοφορίας καλείστε να αιτιολογήσετε την ιδιαίτερη σημασία της ενδυμασίας για τα άτομα εφηβικής ηλικίας, λαμβάνοντας υπόψη τις απόψεις των συγγραφέων πως «Καθένας διαλέγει τον τρόπο με τον οποίο ντύνεται ανάλογα με την προσωπικότητά του», και πως η ενδυμασία «Είναι μια σιωπηλή γλώσσα που φανερώνει πολλά». (350-400 λέξεις)
 
Έφηβοι και ενδυμασία
 
     Κατά την περίοδο της εφηβείας η ενδυμασία αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τους νέους, καθώς αντιλαμβάνονται τη δυναμική της εξωτερικής εμφάνισης, αλλά και τα μηνύματα που μεταδίδονται μέσα από τις ενδυματολογικές επιλογές τους για την προσωπικότητά τους. Πρόκειται για μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από αλλαγές, πειραματισμούς, καθώς και επιμονή σε συγκεκριμένες επιλογές, ακόμη κι αν υπάρχουν αντιρρήσεις από τους γονείς.  
     Οι έφηβοι βιώνουν έντονα την ανάγκη να διεκδικήσουν την αυτονομία τους, όπως και να δηλώσουν την αντίδρασή τους απέναντι στην κοινωνική πίεση και τα στερεότυπα. Ως εκ τούτου, τα ρούχα που επιλέγουν -είτε με το στυλ αυτών είτε με το χρώμα τους- λειτουργούν δηλωτικά για τις συγκεκριμένες επιθυμίες τους. Ενδέχεται, έτσι, οι ενδυματολογικές επιλογές των εφήβων να υπαγορεύονται περισσότερο από την εσωτερική τους επιθυμία να εκφράσουν την αντίδρασή τους απέναντι σε κάτι ή σε κάποιον, παρά από την πραγματική αισθητική τους.       Παραλλήλως, βέβαια, η εφηβεία είναι η περίοδος κατά την οποία οι νέοι επιδιώκουν πρωτίστως να γίνουν αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους. Τείνουν, έτσι, να ακολουθούν τον τρόπο ενδυμασίας που επικρατεί μεταξύ των ατόμων της ηλικίας τους. Ακολουθούν, δηλαδή, την εκάστοτε εφηβική μόδα, διότι παρά τη γενικότερη επιθυμία να εκφράσουν τη δική τους προσωπικότητα υπερτερεί τελικά η επιδίωξη να ενσωματωθούν στους εφηβικούς κύκλους και να μην αισθάνονται παράταιροι.
     Η έκφραση της ταυτότητας και της προσωπικότητάς τους μέσω της ενδυμασίας προκύπτει, κυρίως, μέσα από μικρές διαφοροποιήσεις στο κυρίαρχο στυλ ντυσίματος των άλλων εφήβων. Δύσκολα διακινδυνεύουν οι έφηβοι το ζητούμενο της αποδοχής με το να διαφοροποιήσουν τελείως το δικό τους ντύσιμο, έστω κι αν ενίοτε θυσιάζουν στοιχεία της προσωπικότητάς τους. Αντιλαμβάνονται, άλλωστε, από νωρίς πως μια σημαντική διαφοροποίηση στο ντύσιμό τους συνιστά σαφή επιλογή αποστασιοποίησης από τους συνομηλίκους τους.
     Οι ενδυματολογικές επιλογές λειτουργούν, συνάμα, ως μέσο ενίσχυσης της ελκυστικότητάς τους. Πρόκειται για μια λειτουργία της ενδυμασίας που αξιοποιείται περισσότερο από τα κορίτσια αυτής της ηλικίας, χωρίς, εντούτοις, να μένει εντελώς αναξιοποίητη κι από τα αγόρια. Τόσο, άλλωστε, τα κορίτσια όσο και τα αγόρια επιδιώκουν με το ντύσιμό τους, μεταξύ άλλων, να προσελκύσουν την προσοχή και να διασφαλίσουν μια σχέση με το άτομο της αρεσκείας τους.
     Η ενδυμασία διαδραματίζει ποικίλες λειτουργίες σε όλες τις ηλικίες, αλλά έχει σαφώς ξεχωριστό ρόλο στην εφηβική ηλικία, εφόσον μέσω αυτής οι έφηβοι περνούν πολλά και σημαντικά για τους ίδιους μηνύματα. Αποδέκτες των μηνυμάτων αυτών είναι αφενός οι ενήλικες, από τους οποίους επιδιώκουν να διαφοροποιηθούν, κι αφετέρου οι συνομήλικοί τους, την αποδοχή των οποίων επιθυμούν να εξασφαλίσουν.
[Λέξεις: 401]
 
ΘΕΜΑ 3
Να εξηγήσετε τη νοηματική λειτουργία των ακόλουθων σχημάτων λόγου στο Κείμενο 2:
α. Μεταφορές: «σβήνοντας το πρόσωπό μου και δημεύοντας την ταυτότητά μου»
β. Σχήμα άρσης-θέσης: «Μ’ αυτό το καταραμένο πέπλο, δεν είμαι ούτε άνθρωπος ούτε ζώο, μονάχα κάτι προσβλητικό ή επονείδιστο, που πρέπει να το κρύβουμε σαν αναπηρία.»
γ. Ασύνδετο σχήμα: «Μη μου ζητάς ν’ απαρνηθώ το όνομά μου, τα χαρακτηριστικά μου, το χρώμα των ματιών μου, το σχήμα των χειλιών μου»
 
α. Με τη χρήση των συγκεκριμένων μεταφορών δηλώνεται εμφατικά η αίσθηση της ηρωίδας πως το τσαντόρ εκμηδενίζει την ταυτότητά της, εφόσον κρύβει πλήρως το πρόσωπό της και την καθιστά μια ακόμη ανώνυμη και μη αναγωρίσιμη γυναίκα. Ως εκ τούτου, μέσω της εξομοίωσής της με όλες τις άλλες γυναίκες το ένδυμα αυτό επιτυγχάνει να εκχωρήσει την ταυτότητά της στους κρατούντες, οι οποίοι επιδιώκουν να αφαιρέσουν από τις γυναίκες το δικαίωμα να ξεχωρίζουν και να προβάλλουν τη δική τους αυτόνομη προσωπικότητα, όπως συμβαίνει στις δυτικές χώρες.
 
β. Με το σχήμα άρσης και θέσης υποδηλώνεται πως λόγω του τσαντόρ η ηρωίδα παύει να αισθάνεται ελεύθερος και υπερήφανος άνθρωπος, διότι μετατρέπεται σε κάτι το ντροπιαστικό∙ σε κάτι που, για να το κρύβουν, προφανώς το αντιμετωπίζουν ως προσβλητικό ή αισχρό. Τονίζει, κατ’ αυτό τον τρόπο, το πόσο τη μειώνει η επιθυμία των αρχών να καλύπτονται οι γυναίκες, αφού, κατά τη γνώμη της, τείνουμε να κρύβουμε μόνο εκείνα για τα οποία ντρεπόμαστε.
 
γ. Με το ασύνδετο σχήμα η ηρωίδα παραθέτει με συναισθηματικά δραστικό και συνοπτικό τρόπο τα στοιχεία εκείνα της εμφάνισής της που εξαναγκάζεται να καλύψει προκειμένου να κυκλοφορήσει σε δημόσιους χώρους. Αποκρύπτοντας, μάλιστα, τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της εξωτερικής της εμφάνισης, όπως είναι το σχήμα το χειλιών της και το χρώμα των ματιών της, καταλήγει, επί της ουσίας, να απαρνιέται ακόμη και το όνομά της, καθώς δεν απομένει τίποτε που να τη διακρίνει από τις άλλες γυναίκες. Διαφαίνεται, έτσι, το ύψος του τιμήματος που καλείται να πληρώσει για μια απλή βόλτα στην πόλη.
 
ΘΕΜΑ 4
Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο του Κειμένου 2 να αναπτύξεις τον προβληματισμό που δημιουργείται σε αυτό για τη θέση της γυναίκας σε ορισμένες κοινωνίες και την προσωπική σου τοποθέτηση απέναντι σε αυτή την κατάσταση (120-150 λέξεις).
 
Η θέση της γυναίκας, όπως διαφαίνεται από το λογοτεχνικό κείμενο, είναι σε ορισμένες κοινωνίες δεινή, εφόσον της στερούν όχι μόνο το δικαίωμα να εργαστεί, αλλά ακόμη και τη δυνατότητα να εμφανιστεί σε δημόσιο χώρο με ακάλυπτο το πρόσωπό της. Μέσα από την αφήγηση της ηρωίδας γίνεται αντιληπτό πόσο επώδυνο της είναι να φορέσει το τσαντόρ, για να κυκλοφορήσει στην πόλη, καθώς θεωρεί πως το ένδυμα αυτό είναι ένα σύμβολο υποδούλωσης («σαμάρι»), το οποίο υπονομεύει την προσωπικότητά της και αφανίζει την ταυτότητά της («με καταντά πράγμα, σβήνοντας το πρόσωπό μου και δημεύοντας την ταυτότητά μου»). Η ηρωίδα αισθάνεται πως με το τσαντόρ παύει να είναι άνθρωπος και τρέπεται σε κάτι το ντροπιαστικό που αναγκάζονται οι άνθρωποι να το κρύβουν («δεν είμαι ούτε άνθρωπος ούτε ζώο, μονάχα κάτι προσβλητικό»). Γίνεται, άρα, εμφανής η καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες, καθώς και η ψυχική οδύνη που τους προκαλείται από τους ασφυκτικούς περιορισμούς που τους τίθενται.
Προσωπικά θεωρώ πως η κατάσταση αυτή είναι εξαιρετικά προσβλητική για τις γυναίκες, αφού αντιμετωπίζονται ως κάτι το υποδεέστερο χωρίς ουσιαστικά δικαιώματα. Κατανοώ, βέβαια, πως πρόκειται για μια θρησκευτική αντίληψη, πιστεύω, όμως, πως χρειάζεται να αλλάξει δραστικά, ώστε να αποκτήσουν οι γυναίκες ισότιμα με τους άνδρες δικαιώματα.
 
«Το/τα θέμα/τα προέρχεται και αντλήθηκε/αν από την πλατφόρμα της Τράπεζας Θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας που αναπτύχθηκε (MIS5070818-Tράπεζα θεμάτων Διαβαθμισμένης Δυσκολίας για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Γενικό Λύκειο-ΕΠΑΛ) και είναι διαδικτυακά στο δικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (Ι.Ε.Π.) στη διεύθυνση (http://iep.edu.gr/el/trapeza-thematon-arxiki-selida)».

Τίτος Πατρίκιος «Η γλώσσα μου»

Fabien Bravin

 
Τίτος Πατρίκιος «Η γλώσσα μου»
 
Το ποίημα ανήκει στον Τίτο Πατρίκιο και περιλαμβάνεται στη συλλογή «Η ηδονή των παρατάσεων» (εκδόσεις Κέδρος,1998).
 
Τη γλώσσα μου δεν ήταν εύκολο
να τη φυλάξω
ανάμεσα σε γλώσσες που πήγαιναν να
την καταβροχθίσουν
όμως στη γλώσσα μου συνέχιζα πάντα
να μετράω
στη γλώσσα μου έφερνα τον χρόνο στα
μέτρα του κορμιού
στη γλώσσα μου πολλαπλασίαζα την
ηδονή ως το άπειρο
μ’ αυτή ξανάφερνα στον νου μου ένα
παιδί
με άσπρο σημάδι από πετριά στο κου-
ρεμένο του κεφάλι.
Πάσχιζα να μη χάσω ούτε μια της
λέξη
γιατί σ’ αυτή τη γλώσσα μου μιλούσαν
κι οι νεκροί.

Με την ποιητική του σύνθεση ο Τίτος Πατρίκιος παρουσιάζει την εξέχουσα σημασία που έχει για κάθε άτομο η μητρική του γλώσσα, ιδίως, μάλιστα, όταν πρόκειται για γλώσσα ομιλούμενη από μικρή πληθυσμιακή ομάδα, με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτη στις πιέσεις που ασκούν οι πληθυσμιακά ισχυρότερες γλώσσες. Η αίσθηση πως απειλείται η μητρική γλώσσα συνιστά πηγή οδύνης για το άτομο, εφόσον το σύνολο της ταυτότητάς του, οι σκέψεις και οι μνήμες του είναι άρρηκτα δεμένες με εκείνη.
 
«Τη γλώσσα μου δεν ήταν εύκολο
να τη φυλάξω
ανάμεσα σε γλώσσες που πήγαιναν να
την καταβροχθίσουν»
 
Σε πρώτο πρόσωπο το ποιητικό υποκείμενο δηλώνει πως η διαφύλαξη της μητρικής του γλώσσας ήταν δύσκολη (με σχήμα λιτότητας «δεν ήταν εύκολο»), διότι υπήρχαν γύρω τις άλλες ισχυρότερες γλώσσες, οι οποίες επιχειρούσαν να την αφανίσουν. Οι προσωποποιημένες έτερες γλώσσες έχουν απειλητικές διαθέσεις («να την καταβροχθίσουν») απέναντι στη μητρική γλώσσα του ποιητικού υποκειμένου, καθώς λόγω της εμπορικής χρήσης τους, της συνεχούς διάδοσής τους σε διεθνές επίπεδο και του ήδη μεγάλου πληθυσμού που τις χρησιμοποιεί είναι σε θέση να εκτοπίσουν τις μικρότερες γλώσσες, να τις θέσουν στο περιθώριο και σταδιακά να τις οδηγήσουν στην αχρησία. Το ποιητικό υποκείμενο, ως εκ τούτου, αναγκάζεται να αγωνιστεί για την υπεράσπιση της γλώσσας του, καθώς ένιωθε πως ήταν αναγκαία η συμβολή κάθε προσώπου που μιλούσε τη μητρική αυτή γλώσσα.
 
«όμως στη γλώσσα μου συνέχιζα πάντα
να μετράω
στη γλώσσα μου έφερνα τον χρόνο στα
μέτρα του κορμιού»
 
Η προσπάθεια του ποιητικού υποκειμένου να σώσει τη μητρική του γλώσσα δεν εκκινούσε από κάποιο αίσθημα πατριωτικού εγωισμού ή από κάποιο αίσθημα ανταγωνισμού. Η θέλησή του αυτή αποτελούσε φανέρωμα μιας βαθιάς ανάγκης να διαφυλάξει τη γλώσσα που έδινε ζωή σε κάθε σκέψη και σε κάθε συναίσθημά του. Τη μητρική του γλώσσα χρησιμοποιούσε το ποιητικό υποκείμενο για να μετράει (τον χρόνο, τις πληγές, τις ήττες, μα και τις χαρές). Με τη μητρική του γλώσσα κατόρθωνε να εκλογικεύσει και να θέσει υπό έλεγχο τις αξιώσεις που είχε από τον εαυτό του, ώστε ο απαιτούμενος γι’ αυτές χρόνος να ανταποκρίνεται στις πραγματικές του δυνατότητες. Με τη γλώσσα, συνάμα, είχε τη δυνατότητα να τιθασεύει τον δίχως όρια χρόνο, για να τον φέρει στα μέτρα του πεπερασμένου ανθρώπινου βίου, χωρίς να σαστίζει σκεπτόμενος τις αχανείς διαστάσεις του.
 
«στη γλώσσα μου πολλαπλασίαζα την
ηδονή ως το άπειρο»
 
Αξιοποιώντας, μάλιστα, τη μητρική του γλώσσα το ποιητικό υποκείμενο κατόρθωνε να πολλαπλασιάζει, να ενισχύει και να καθιστά άπειρα διαρκέστερες τις στιγμές της ηδονής και της ευδαιμονίας. Με τη δύναμη της περιγραφής, της επαναξιολόγησης και της -λεκτικής πια- αναβίωσης οι ηδονικές στιγμές ζούσαν ξανά και ξανά, καθιστώντας εμφανή τη δυνατότητα της γλώσσας όχι μόνο να προσδίδει διαχρονικότητα στο επίκαιρο, αλλά και να αντικρίζει από πολλαπλές οπτικές το μεμονωμένο για να αντλεί από αυτό άπειρα περισσότερο χρόνο απόλαυσης.
 
«μ’ αυτή ξανάφερνα στον νου μου ένα
παιδί
με άσπρο σημάδι από πετριά στο κου-
ρεμένο του κεφάλι.»
 
Η μητρική γλώσσα συνδέει, συνάμα, το ποιητικό υποκείμενο με τις μνήμες του παρελθόντος, επιτρέποντάς του να θυμάται κάθε τραυματικό γεγονός και κάθε πικρή στιγμή που έζησε ή αντίκρισε. Το σημάδι από πετριά στο κουρεμένο κεφάλι ενός παιδιού δεν είναι μόνο μια εικόνα που έχει χαραχτεί στη μνήμη του ποιητικού υποκειμένου είναι το σύμβολο μιας ολόκληρης ηλικίας που, παρά την οδύνη της, είναι απολύτως σημαντικό το να διαφυλαχτεί. Το ποιητικό υποκείμενο δεν θέλει να ξεχάσει, θέλει να θυμάται καθετί από το παρελθόν του, διότι μόνο έτσι μπορεί να αναγνωρίζει την πορεία που τον οδήγησε στη σημερινή του ταυτότητα. Κι οι πολύτιμες μνήμες του παρελθόντος μπορούν να διασωθούν μόνο με τη συνδρομή της γλώσσας που φέρει ακέραιο το βάρος των τότε εμπειριών και συναισθημάτων.
 
«Πάσχιζα να μη χάσω ούτε μια της
λέξη
γιατί σ’ αυτή τη γλώσσα μου μιλούσαν
κι οι νεκροί.»
 
Η μητρική γλώσσα είναι πολύτιμη όχι μόνο γιατί επιτρέπει στο ποιητικό υποκείμενο να καθορίζει τα όρια του παρόντος, να διαφυλάττει τις μνήμες του παρελθόντος και να βιώνει πληρέστερα τις στιγμές της ευδαιμονίας, αλλά πολύ περισσότερο γιατί μόνο μέσω αυτής του μιλούν οι νεκροί του. Εύλογα, επομένως, δηλώνει πως πάσχιζε για να μη χάσει ούτε μία λέξη της, όσο παλιά ή σπάνια κι αν ήταν αυτή, διότι μόνο με τη μητρική του γλώσσα είχε τη δυνατότητα να κατανοεί τα όσα του έλεγαν οι νεκροί -οικείοι, φίλοι, συνοδοιπόροι των πρότερων χρόνων. Ένας πολύτιμος συνεκτικός δεσμός με το παρελθόν, η απώλεια του οποίου θα σήμαινε τη διακοπή της επικοινωνίας και τη διάσπαση μιας μακράς συνέχειας, με υψηλό τίμημα‧ συναισθηματικό και πνευματικό.
Μέσω της μητρικής γλώσσας το ποιητικό υποκείμενο διατηρεί την επαφή με το παρελθόν, μελετά το παρόν και προετοιμάζει το μέλλον, γι’ αυτό και δεν δίστασε να επιδοθεί στον αναγκαίο για τη διαφύλαξή της αγώνα.  

Ιστορία Προσανατολισμού: Εξαγωγές και εισαγωγές κατά τον 19ο αιώνα

Darice Machel McGuire
 
Ιστορία Προσανατολισμού: Εξαγωγές και εισαγωγές κατά τον 19^ο αιώνα
 
Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αξιοποιώντας τις κατάλληλες πληροφορίες από το ακόλουθο παράθεμα να αναφερθείτε στις εξαγωγές και στις εισαγωγές της Ελλάδας κατά τον 19^ο αιώνα.
 
Πολλαπλασιασμός των εμπορικοποιήσιμων καλλιεργειών
 
Πραγματικά, από τα μέσα του αιώνα διαφαίνεται μια ξεκάθαρη τάση πολλαπλασιασμού των εμπορικοποιήσιμων σε βάρος των παραδοσιακών καλλιεργειών που αποβλέπουν στην αυτοκατανάλωση. Η καλλιέργεια των δημητριακών, λόγου χάρη, αυξάνεται με πολύ αργούς ρυθμούς.
…………………………………………………………………………………………
Αντίθετα, τα αμπέλια, από 9.000 στρέμματα που καλύπτουν το 1835, φτάνουν σε 492.000 στρέμματα το 1861, σε 822.000 το 1881, σε 1.266.000 το 1887, σε 1.350.000 το 1900, για να περιοριστούν, το 1909, σε 1.040.000 στρέμματα.
Η σταφίδα πάλι, που η εκμετάλλευσή της γίνεται από το 1830, από 53.000 στρέμματα που καλύπτει το 1861 φτάνει τα 468.000 το 1887, τα 700.000 στρέμματα το 1900, και το 1909 πέφτει στα 577.000 στρέμματα. Η ελιά, καλύπτει το 1835 τα 250.000 στρέμματα, το 1881 τα 1.829.000 και το 1900 καθώς και το 1909 τα 2.600.000 στρέμματα. Τέλος, οι καλλιέργειες του καπνού και του βαμβακιού, που το 1830 ήταν ανύπαρκτες ή περιθωριακές, από το 1870-1880 αρχίζουν να επεκτείνονται.
Καθοριστικό στοιχείο στάθηκε η ανάπτυξη μιας φυσικής διεξόδου για τα εξαγώγιμα αγροτικά προϊόντα: το λάδι, ο καπνός, τα σύκα και κυρίως η σταφίδα, βρήκαν στην αγορά της δυτικής Ευρώπης ένα πεδίο συνεχώς διευρυνόμενο. Βασική σημασία είχε η σταφίδα: η καλλιέργειά της είχε επεκταθεί σ’ ολόκληρη την Πελοπόννησο: Με τις ευλογίες του Κράτους, της εμπορικής αστικής τάξης και του χρηματιστικού κεφαλαίου, που έλεγχε τα κυκλώματα, οι αγρότες υποτάχθηκαν στις αντικειμενικές απαιτήσεις της παγκόσμιας αγοράς. Στο τέλος του περασμένου αιώνα αν η Ελλάδα δεν ήταν χώρα μονοκαλλιέργειας, είχε γίνει σχεδόν χώρα μονοεξαγωγής, αντιπροσωπεύοντας πάνω από το 50% των εξαγωγών για όλο το δεύτερο μισό του19ου αιώνα.
 
Κ. Τσουκαλά, Εξάρτηση και αναπαραγωγή, σσ. 91-92
 
Ενδεικτική απάντηση
 
Αν λάβουμε υπόψη τις παραγωγικές δυνατότητες της Ελλάδας στη διάρκεια του πρώτου αιώνα της ανεξαρτησίας της, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού της εμπορίου αφορούσε γεωργικά προϊόντα. Όπως, μάλιστα, επισημαίνει ο Κ. Τσουκαλάς ήδη από τα μέσα του 19^ου αιώνα οι Έλληνες γεωργοί είχαν αρχίσει να στρέφονται σε καλλιέργειες που μπορούσαν να τις εκμεταλλευτούν εμπορικά, για αυτό και τα προϊόντα εσωτερικής κατανάλωσης, όπως το σιτάρι, γνώριζαν αργή ανάπτυξη. Στις εξαγωγές, περισσότερο από τα 2/3 (σε αξία) του συνόλου, ήταν γεωργικά προϊόντα. Η γενική τάση μάλιστα οδηγούσε προς τη διεύρυνση του ποσοστού των εξαγωγών αγροτικών προϊόντων, που έφτασαν να αντιπροσωπεύουν τα 3/4 των συνολικών εξαγωγών στη δεκαετία 1900-1910. Στην κατηγορία αυτή την πρώτη θέση είχε η σταφίδα, που από μόνη της πλησίαζε σε αξία το 1/2 των συνολικών εξαγωγών. Την πρωτοκαθεδρία της σταφίδας στις εξαγωγές σχολιάζει ο Κ. Τσουκαλάς, ο οποίος αναφέρει πως από το 1850 και για το υπόλοιπο του 19^ου αιώνα η Ελλάδα είχε εστιάσει σχεδόν αποκλειστικά στις εξαγωγές του προϊόντος αυτού. Επρόκειτο για μια εξέλιξη που υπαγορευόταν από τη ζήτηση της διεθνούς αγοράς και λάμβανε στήριξη τόσο από το κράτος όσο και από τους εμπόρους και τους κεφαλαιούχους. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να καλλιεργείται η σταφίδα σε ολόκληρη σχεδόν την Πελοπόννησο. Από το σύνολο, άλλωστε, των καλλιεργούμενων εκτάσεων της χώρας μεγάλος αριθμός αποδίδεται στην αμπελουργία, από την οποία αντλούνταν τόσο η παραγωγής σταφίδας, όσο και η παραγωγή κρασιού, αντιστοίχως μεγάλες εκτάσεις καταλάμβαναν οι σταφιδώνες. Πιο συγκεκριμένα οι αμπελώνες το 1861 καλύπτουν 492.000 στρέμματα και οι σταφιδώνες 468.000 στρέμματα το 1887. Πρόκειται για σημαντική αύξηση από τα 9.000 του 1835 και τα 53.000 στρέμματα του 1861 που κάλυπταν αντιστοίχως οι αμπελώνες και οι σταφιδώνες. Τα αμπέλια θα φτάσουν τα 822.000 στρέμματα το 188, τα 1.266.000 το 1887 και τα 1.350.000 το 1900, με τους σταφιδώνες να ανέρχονται σε 700.000 στρέμματα το 1900. Τόσο οι αμπελώνες όσο και οι σταφιδώνες θα γνωρίσουν κάμψη στη συνέχεια, εφόσον οι αμπελώνες θα μειωθούν στα 1.040.000 στρέμματα το 1909 και οι αμπελώνες στα 577.000 το ίδιο έτος.  Στις εξαγωγές ακολουθούσε με μεγάλη διαφορά το ελαιόλαδο και, μετά το 1900, το κρασί. Η καλλιέργεια ελαιώνων, πάντως, ακολουθεί ανοδική πορεία, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Κ. Τσουκαλάς, Από τα 250.000 στρέμματα του 1835, θα ανέβει στα 1.829.000 το 1881, και στην περίοδο 1900-1909 στα 2.600.000 στρέμματα, γεγονός που φανερώνει τη δυναμική του συγκεκριμένου προϊόντος. Η ενίσχυση της καλλιέργειας εξαγώγιμων προϊόντων, όπως ήταν η σταφίδα, το λάδι, το κρασί, αλλά και τα σύκα, οφείλεται στο γεγονός πως στις αγορές της δυτικής Ευρώπης οι Έλληνες παραγωγοί εντόπισαν ζήτηση που συνεχώς διευρυνόταν.   
Εκτός από τα παραπάνω είδη, εξάγονταν μικρές ποσότητες φυτικών προϊόντων για βιομηχανική επεξεργασία, το βαμβάκι, για παράδειγμα, την εποχή του αμερικανικού εμφυλίου πολέμου ή ο σταθερά ανερχόμενος καπνός, πού όμως αντιπροσώπευε ακόμα ασήμαντο ποσοστό των εξαγωγών (2-3%). Όπως επισημαίνει ο Κ. Τσουκαλάς, αν και η καλλιέργεια του καπνού και του βαμβακιού το 1830 ήταν μηδαμινή, από την περίοδο 1870-1880 και εξής ξεκινά να διευρύνεται. Μέχρι το 1880 επίσης υπήρχε σημαντική εμπορική κίνηση στα κατεργασμένα δέρματα, η οποία όμως σχεδόν εξαφανίστηκε στη συνέχεια. Στην κατηγορία των πρώτων υλών, τις εξαγωγές συμπλήρωναν τα μεταλλευτικά προϊόντα, που από το τέλος του 19ου αιώνα πλησίαζαν το 1/5 της συνολικής αξίας των εξαγωγών. Επρόκειτο κυρίως για μόλυβδο, για μαγγανιούχα μεταλλεύματα, για σμύριδα και θηραϊκή γη. Οι εξαγωγές βιομηχανικών προϊόντων ήταν κυριολεκτικά ασήμαντες.
Στις εισαγωγές τα αγροτικά είδη αντιπροσώπευαν σταθερά το 1/3 (σε αξία) του συνόλου. Στην πρώτη θέση βρίσκονταν τα δημητριακά, το σιτάρι ιδιαίτερα, καθώς η εγχώρια παραγωγή δεν ήταν σε θέση να καλύψει τις επισιτιστικές ανάγκες του πληθυσμού. Στα βιομηχανικά προϊόντα που εισάγονταν κυριαρχούσαν τα υφάσματα και τα νήματα, ενώ προοδευτικά μεγάλωναν τα ποσοστά των ορυκτών (άνθρακας), της ξυλείας, των χημικών προϊόντων και των μηχανημάτων.