Έκθεση Β΄ Λυκείου: Σύγχρονες εκδοχές συντόμευσης του λόγου. Καχυποψία ή ελπίδα;

Allan Swart

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Σύγχρονες εκδοχές συντόμευσης του λόγου. Καχυποψία ή ελπίδα; [Τράπεζα Θεμάτων] 

Θα το έχετε ακούσει πολλές φορές: «Τα SMS σκοτώνουν τη γλώσσα». Μπορεί να το πιστεύετε κιόλας. Η αλήθεια είναι ότι η υπηρεσία αποστολής σύντομων μηνυμάτων (Short Message Service), που ξεκίνησε σαν μια ακόμη παροχή της κινητής τηλεφωνίας, έχει κατακτήσει τη νεολαία, έχει γεννήσει έναν καινούργιο τρόπο γραφής, άμεσο, σύντομο, αποσπασματικό. Μέσα σε 160 χαρακτήρες (αυτό είναι το όριο ενός SMS) χωρούν ανησυχίες, ερωτικές εξομολογήσεις, ραντεβού, υπενθυμίσεις, υβριστικά μηνύματα, η καθημερινή ανία και, βέβαια, τα νέα μας, καλά και κακά, σημαντικά και ασήμαντα.

Το καλοκαίρι που μας πέρασε, η εφημερίδα El Mundo, στο πολιτιστικό της ένθετο, φιλοξένησε τις απόψεις ακαδημαϊκών, συγγραφέων, διαλεκτολόγων και άλλων επαϊόντων, σχετικά με το πόσο επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας και πρόσληψης της γλώσσας αυτό το σχετικά καινούργιο σύστημα επικοινωνίας που κατέχει κεντρικό ρόλο στη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Άλλωστε, εν έτει 2008, σε μία μέρα, αποστέλλονται στην Ισπανία πάνω από δέκα εκατομμύρια τέτοια μηνύματα (κάπου δύο εκατομμύρια είναι ο αντίστοιχος αριθμός στην Ελλάδα).

Στις απόψεις, έτσι όπως καταγράφηκαν, συναντά κανείς καχυποψία και ελπίδα, φόβο για το μέλλον της ισπανικής γλώσσας και πίστη στις καινοτομίες που φέρνει το νέο μέσο. Ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Χοσέ Μαρία Μερίνο ανήκει σε εκείνους που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS και τη σχέση της με τη δυνατότητα έκφρασης και τον γλωσσικό πλούτο των νέων: «Χρησιμοποιώ πολύ λίγο το κινητό και δεν ξέρω να γράφω μηνύματα. Απ’ όσα γνωρίζω, βλέποντας τη νεολαία να επικοινωνεί μέσω αυτών, πιστεύω ότι η γλώσσα φτωχαίνει, όταν χρησιμοποιεί κανείς λίγες λέξεις, και, επιπλέον, τις μετατρέπει σε σκελετούς συμφώνων. Για να μην αναφερθώ στη χρήση μιας αργκό που, αντί να κάνει πιο ανοιχτή την επικοινωνία, την περιορίζει».

Οι «σκελετοί συμφώνων» στους οποίους αναφέρεται ο Μερίνο δεν είναι παρά αποτέλεσμα της ανάγκης για εξοικονόμηση χώρου (αυτά τα περίφημα 160 στοιχεία). Ο λεξικογράφος Γκρεγκόριο Σαλβαδόρ, σχετικά με το θέμα των συντμήσεων, εκφράζει την άποψη ότι «ανέκαθεν υπήρχαν τέτοια συστήματα συντμήσεων, προϊόντα της ανάγκης εξοικονόμησης χώρου και χρημάτων. Παλαιότερα», τονίζει, «αν κάποιος ήθελε να στείλει ένα τηλεγράφημα για να εκφράσει τα συλλυπητήριά του, για παράδειγμα, ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει κάτι παραπάνω, αν επέλεγε να εισαγάγει στο κείμενό του τις απαραίτητες προθέσεις».

Πολλοί από τους ερωτηθέντες εισάγουν στη συζήτηση περί SMS το θέμα της παιδείας των νεαρών Ισπανών. Σύμφωνα με τον καθηγητή λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα, Ρικάρντο Σενάμπρε, είναι εμφανές ότι οι νέοι διαβάζουν όλο και λιγότερο, συνεπώς «η γραφή των SMS θα κάνει μεγαλύτερη ζημιά σε όσους δεν ξέρουν να εκφραστούν, σε εκείνους που αισθάνονται άβολα με τη σύνταξη. Η ασθένεια θα προσβάλει τους πιο αδύναμους οργανισμούς». Ο γλωσσολόγος Χοσέ Πόλο, από την πλευρά του, αναφέρεται και εκείνος στην κακοποίηση της γλώσσας στα SMS όχι μόνο εκ μέρους της νεολαίας αλλά από «την μεγάλη πλειοψηφία, που αν και έχει αποφοιτήσει από το δημοτικό, το γυμνάσιο και το πανεπιστήμιο, εντούτοις χειρίζεται απελπιστικά άσχημα τη γλώσσα».

Πιο αισιόδοξοι ακούγονται ο συγγραφέας Άνχελ Μάνιας και ο κριτικός λογοτεχνίας Χερμάν Γκουγιόν. Και οι δύο κάνουν λόγο για πιθανότητα εμπλουτισμού της ισπανικής γλώσσας από τη γλώσσα των μηνυμάτων, αν και δε διστάζουν να τονίσουν την αδυναμία αυτού του κώδικα να παραγάγει πλήρη κείμενα, όπως για παράδειγμα μια δικαστική απόφαση ή ένα άρθρο του Συντάγματος. Στην Ελλάδα, εκτός από τα θέματα των συντμήσεων, της κατάργησης άρθρων και προθέσεων, ή της προσφυγής στους «σκελετούς» συμφώνων (τι καταπληκτική μεταφορά αυτή του Μερίνο) έχουμε και το θέμα της χρήσης των λατινικών χαρακτήρων.

Κ. Παλαιολόγου, Το Δέντρο, τεύχος 155-156 (διασκευή)

επαϊόντων: ειδικών

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε 80 – 100 λέξεις. (μονάδες 20)

1^η

Ο συγγραφέας αναφέρεται στις επιπτώσεις που έχουν στη χρήση της γλώσσας τα σύντομα γραπτά μηνύματα (SMS). Αρχικά επισημαίνει πως η διάδοσή τους έχει δημιουργήσει έναν νέο αποσπασματικό και σύντομο τρόπο γραφής. Ενώ στη συνέχεια παραθέτει σχετικές απόψεις επιστημόνων, όπως αυτές παρουσιάστηκαν σε ένθετο της εφημερίδας El Mundo. Προκύπτει, έτσι, πως υπάρχουν εκείνοι που εκφράζουν έντονες ανησυχίες, καθώς παρατηρούν τη γλώσσα να φτωχαίνει απ’ τη χρήση ελάχιστων λέξεων, αλλά κι εκείνοι που αισιοδοξούν πως η γλώσσα ενδεχομένως και να εμπλουτιστεί. Συνάμα, τονίζεται πως αφενός δεν είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που χρησιμοποιούνται συντμήσεις λέξεων ή φράσεων κι αφετέρου πως σημαντικότερο είναι το πρόβλημα τις ελλιπούς επαφής των νέων με την ανάγνωση βιβλίων.

2^η

Η διάδοση της αποστολής σύντομων μηνυμάτων (SMS) έχει δημιουργήσει ένα νέο τρόπο γραφής, που χαρακτηρίζεται από συντομία και αποσπασματικότητα. Σε ένθετο, μάλιστα, της εφημερίδας El Mundo, παρουσιάστηκαν οι απόψεις πολλών επιστημόνων και ειδικών σχετικά με το πώς επηρεάζεται ο τρόπος επικοινωνίας απ’ τα σύντομα αυτά μηνύματα. Εκφράστηκαν, έτσι, ανησυχίες για το περιορισμένο λεξιλόγιο, αλλά και για την έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας μέσω της συνθηματικής γλώσσας των νέων· επισημάνθηκε ωστόσο πως και στο παρελθόν τα τηλεγραφήματα βασίζονταν στη σύντμηση της έκφρασης. Βέβαια, όπως τονίστηκε, μεγαλύτερο πρόβλημα θα αντιμετωπίσουν εκείνοι που έχουν ήδη αδυναμία έκφρασης λόγω χαμηλής γλωσσικής παιδείας. Ωστόσο, κάποιοι αναφέρουν πως δεν είναι απίθανο να εμπλουτιστεί η γλώσσα χάρη στα μηνύματα αυτά.           

B1. Ποιες απόψεις καταγράφει ο αρθρογράφος στο κείμενό του σχετικά με το πόσο επηρεάζει τον τρόπο επικοινωνίας και πρόσληψης της γλώσσας το ευρύτατα διαδεδομένο σύστημα επικοινωνίας των μηνυμάτων (sms); (60 – 80 λέξεις). (μονάδες 10)

Σε ό,τι αφορά τις αρνητικές απόψεις, τονίζεται πως η γλώσσα φτωχαίνει με τη χρήση περιορισμένου λεξιλογίου, ιδίως αφού ακόμη κι αυτές τις ελάχιστες λέξεις τις μετατρέπουν σε σκελετούς συμφώνων για την επίτευξη μεγαλύτερης συντομίας. Άλλωστε, ο συνθηματικός λόγος, η αργκό, που χρησιμοποιούν οι νέοι δεν οδηγεί σε μια πιο ανοιχτή επικοινωνία, αλλά σ’ έναν σημαντικό περιορισμό της. Επιπλέον, επισημαίνεται πως εκείνοι -νέοι ή μεγαλύτεροι- που δεν γνωρίζουν ήδη να χρησιμοποιούν σωστά τη γλώσσα και δεν έχουν σταθερή επαφή με την ανάγνωση βιβλίων, είναι αυτοί που θα βιώσουν τις σημαντικότερες συνέπειες. Ωστόσο, στον αντίποδα αυτών, αναφέρεται πως και στο παρελθόν είχαν υπάρξει συνήθειες σύντμησης του λόγου, όπως στην αποστολή τηλεγραφημάτων, αλλά και πως δεν είναι απίθανο να προκύψει ένας εμπλουτισμός της γλώσσας μέσα απ’ τη νέα αυτή μορφή έκφρασης.   

B1. Ποια επιχειρήματα επικαλούνται, σύμφωνα με τον αρθρογράφο, όσοι αντιμετωπίζουν με καχυποψία και ανησυχία τη (συντομευμένη) γλώσσα των μηνυμάτων (sms); (60 – 80 λέξεις).

Οι ειδικοί που αντιμετωπίζουν με ανησυχία τη γλωσσική μορφή των γραπτών μηνυμάτων επισημαίνουν πως η γλώσσα κινδυνεύει να φτωχύνει, αν οι νέοι χρησιμοποιούν ελάχιστες λέξεις κι αυτές, για λόγους συντομίας, τις μετατρέπουν σε σκελετούς λέξεων. Ενώ, παρατηρούν πως η επικοινωνία των νέων περιορίζεται, αντί να γίνεται πιο ανοιχτή, με την χρησιμοποιούμενη αργκό. Βέβαια, διευκρινίζεται πως τις σημαντικότερες συνέπειες θα τις αντιμετωπίσουν όσοι ήδη δεν ξέρουν να εκφραστούν και δυσκολεύονται στη σύνταξη. Άλλωστε, η κακοποίηση της γλώσσας σχετίζεται στενά με το γεγονός ότι οι νέοι διαβάζουν όλο και λιγότερο.

B2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο (Οι «σκελετοί συμφώνων»… προθέσεις») του κειμένου. (μονάδες 5)

ð Οι συντμήσεις στη γλωσσική έκφραση δεν αποτελούν καινοφανές φαινόμενο.

B2α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τρίτη (Στις απόψεις… περιορίζει) και στην τέταρτη παράγραφο (Οι «σκελετοί συμφώνων»… προθέσεις) του κειμένου.

ð Οι «σκελετοί συμφώνων» στους οποίους αναφέρεται ο Μερίνο...

ð σχετικά με το θέμα των συντμήσεων

Β2β. Να εξηγήσετε ποιες σχέσεις συνοχής δηλώνουν οι συγκεκριμένες διαρθρωτικές λέξεις/φράσεις.

Προκειμένου να επιτευχθεί η συνοχή ανάμεσα στην 3^η και την 4^η παράγραφο ο συγγραφέας καταφεύγει στην επανάληψη λέξεων/εννοιών της προηγούμενης παραγράφου (3^ης), ώστε να καταγράψει στη συνέχεια επιμέρους ή και αντίθετες τοποθετήσεις. Έτσι, στην 4^η παράγραφο έχουμε επιπλέον στοιχεία για θέματα και απόψεις που αναφέρθηκαν ήδη στην 3^η.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων με θέμα τη γλώσσα των σύντομων μηνυμάτων (sms), χρησιμοποιώντας με όποια σειρά επιθυμείτε τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή): αποσπασματικό, τρόπο επικοινωνίας, αποστέλλονται, γλωσσικό πλούτο, συντμήσεων (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κ.λπ.). (μονάδες 10)

Η γλωσσική έκφραση που χρησιμοποιείται στα περισσότερα γραπτά μηνύματα, τα οποία αποστέλλονται κυρίως από άτομα νεαρής ηλικίας, φανερώνουν μιαν αλλαγή στον τρόπο επικοινωνίας. Πρόκειται για έναν λόγο αποσπασματικό, στον οποίο, παρά τον δεδομένο γλωσσικό πλούτο της ελληνικής γλώσσας, οι νέοι αξιοποιούν περιορισμένο λεξιλόγιο και προχωρούν, μάλιστα, σε συνεχείς συντμήσεις στις λέξεις και στις διατυπώσεις τους, επιζητώντας τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία.

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή), έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους: παροχή, ένθετο, πρόσληψης, κακοποίηση της γλώσσας, χειρίζεται (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το ρηματικό πρόσωπο κ.λπ.).

ð Λόγω της οικονομικής κρίσης είναι σαφής η ανάγκη για κοινωνικές παροχές στους πολίτες εκείνους που βιώνουν σημαντικά οικονομικά προβλήματα.

ð Πολλές εφημερίδες έχουν ένθετα, ειδικά δηλαδή φυλλάδια, που είναι αφιερωμένα κάθε φορά σε διαφορετικά θέματα πολιτιστικού ή άλλου ενδιαφέροντος.

ð Η πρόσληψη ενός νέου λογοτεχνικού κειμένου από τον αναγνώστη επιτυγχάνεται μερικές φορές καλύτερα, αν του παρέχονται διευκρινιστικές παρατηρήσεις.

ð Ως κακοποίηση της γλώσσας μπορούμε να θεωρήσουμε τα συχνά λάθη στη σύνταξη ή τη λανθασμένη χρήση αρκετών λέξεων.

ð Χρησιμοποιεί την αγγλική γλώσσα με άνεση.

Γ2α. «Ο συγγραφέας και ακαδημαϊκός Χοσέ Μαρία Μερίνο ανήκει σε εκείνους που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS και τη σχέση της με τη δυνατότητα έκφρασης και τον γλωσσικό πλούτο των νέων»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Αφού την εντοπίσετε, να την εντάξετε στην κατηγορία των προσδιοριστικών ή παραθετικών/προσθετικών προτάσεων, με βάση τη σημασία που παίρνει η πρόταση από τα συμφραζόμενα. (μονάδες 2)

ð που αντιμετωπίζουν με καχυποψία τη «γλώσσα» των SMS...

Η δευτερεύουσα αναφορική είναι προσδιοριστική.

Γ2β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας. (μονάδες 3)

Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται ως προσδιοριστική, αφού αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει.

Γ2. Να εντοπίσετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

ð τις μετατρέπει σε σκελετούς συμφώνων

Η μεταφορική αυτή έκφραση αποδίδει με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο τη συνήθεια των νέων να αφαιρούν τα φωνήεντα των λέξεων, καθώς τα σύμφωνα που απομένουν μοιάζουν πράγματι με τον σκελετό της λέξης. 

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ο εθισμός στην τηλεόραση [Τράπεζα Θεμάτων]

Sarah Treanor

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ο εθισμός στην τηλεόραση [Τράπεζα Θεμάτων]

 Μπαίνουμε στο σπίτι και η πρώτη μας κίνηση είναι να πατήσουμε το κουμπί του τηλεκοντρόλ. Συζητούμε με φίλους, αλλά το μάτι όλο ξεγλιστρά προς την πολύχρωμη οθόνη, δεν μπορούμε να συγκεντρωθούμε στη συζήτηση, αλλά δεν κλείνουμε και την τηλεόραση. Κατηγορούμε έντονα το περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων, αλλά δεν παραλείπουμε να τα παρακολουθούμε.

Οι περισσότεροι, λοιπόν, έχουν με την τηλεόραση μια σχέση αγάπης-μίσους. Χαζοκούτι από τη μια, αλλά απαραίτητος σύντροφος στην καθημερινότητα. Τουλάχιστον τρεις ώρες την ημέρα περνούν κατά μέσο όρο οι κάτοικοι των αναπτυγμένων χωρών μπροστά στις τηλεοράσεις. Όταν ένα άτομο φτάσει στην ηλικία των 75 ετών, θα έχει περάσει τα εννιά χρόνια της ζωής του βλέποντας τηλεόραση. Πρόκειται πια για την τρίτη ανθρώπινη δραστηριότητα μετά την εργασία και τον ύπνο. Πολλοί άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να είναι εξαρτημένοι από τη μικρή οθόνη. Ή μήπως είναι; Τελικά η τηλεόραση προκαλεί εθισμό κλινικού τύπου; Μια τέτοια υπόθεση δεν είχε απασχολήσει μέχρι τώρα τους ερευνητές, παρά μόνο με τη μεταφορική της έννοια.

Όμως, ένα πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό «Scientific American» θέτει ξανά το ερώτημα. Όσοι βλέπουν υπερβολικά πολύ τηλεόραση εμφανίζουν συμπτώματα εθισμού, σημειώνει. Μάλιστα, οι συγκεκριμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια ενστικτώδης βιολογική αντίδραση του ανθρώπου, η «αντίδραση προσανατολισμού», που δημιουργεί μια έλξη προς μια συσκευή, όπως η τηλεόραση, που εκπέμπει έντονα χρώματα και ήχους, με απότομες εναλλαγές σκηνών και ακουσμάτων. Θεμελιωτής της αντίδρασης προσανατολισμού είναι ο Ιβάν Παβλόφ, ο οποίος χρησιμοποιούσε στα πειράματά του σκυλάκια. Δυστυχώς, ο άνθρωπος-τηλεθεατής μέσω της υπερβολικής κατανάλωσης τηλεοπτικών προϊόντων μοιάζει να συναγωνίζεται σε υποταγή και αβουλία τα μικρά σκυλάκια, με τα οποία πειραματιζόταν ο Παβλόφ.

Ίσως, βέβαια, δεν είναι αναγκαίο να αναζητήσουμε τις αιτίες της τηλεοπτικής γοητείας σε βιολογικούς παράγοντες. «Έγχρωμη τηλεόραση, ασπρόμαυρη ζωή», έγραφε ένα σύνθημα στους τοίχους. Ίσως, λοιπόν, πριν καταδικάσουμε την τηλεόραση, που κάτω από άλλες συνθήκες θα μπορούσε να είναι ένα μέσο ψυχαγωγικό και εκπολιτιστικό, ας προβληματιστούμε για τη μουντή και άχαρη ζωή, η οποία συχνά μοιάζει ακόμα πιο ανιαρή και χυδαία από το κάθε «μπιγκ μπράδερ». Ας αντιδράσουμε για τους κοινωνικούς όρους της εργασιακής εξουθένωσης και της διαπροσωπικής απομόνωσης, που μετατρέπει και τα σκουπίδια της τηλεόρασης σε διαμάντια σε τιμή ευκαιρίας... 

Για δεκαετίες οι επιστήμονες έχουν μελετήσει την επίδραση που έχει η τηλεθέαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως για παράδειγμα οι συχνές στιγμές βίας. Λιγότερο, όμως, έχει μελετηθεί η ίδια η σαγήνη του μέσου στον άνθρωπο, δηλαδή το ίδιο το μέσο και όχι το μήνυμα. Ή μήπως αντίστοιχα με την περίφημη ρήση «το μέσο είναι το μήνυμα», ισχύει ότι «το μέσο είναι το πρόβλημα»!

Γ. Ελαφρός, εφ. Η Καθημερινή, 17.3.2002 (διασκευή).

1. Στα πειράματα αυτά ο Παβλόφ χρησιμοποίησε δύο ομάδες σκύλων, που λάμβαναν το γεύμα τους καθημερινά την ίδια ώρα. Η μία ομάδα άκουγε τον χτύπο ενός κουδουνιού λίγα λεπτά πριν από τη χορήγηση της τροφής. Όταν, μετά από ένα χρονικό διάστημα, ο Παβλόφ άρχισε να χτυπά το κουδούνι σε άσχετες ώρες χωρίς να προσφέρει τροφή, διαπίστωσε ότι οι σκύλοι ανταποκρίνονταν, όπως ακριβώς όταν τους πρόσφερε τροφή: τους έτρεχαν τα σάλια. Στην άλλη ομάδα σκύλων δεν υπήρχε η ίδια αντίδραση. Η διασύνδεση μεταξύ δύο ερεθισμάτων έγινε γνωστή ως εξαρτημένο ανακλαστικό και η διαδικασία ονομάστηκε κλασική εξάρτηση. Μέσω αυτής επέρχεται σημαντική αλλαγή της συμπεριφοράς.

2. Μπιγκ Μπράδερ: To Big Brother (Μεγάλος Αδελφός) υπήρξε ένα δημοφιλές τηλεοπτικό ριάλιτι σόου. Οι παίκτες συγκατοικούσαν σε ένα σπίτι, το οποίο παρακολουθούνταν από κάμερες. Ο στόχος για τον κάθε παίκτη ήταν να παραμείνει στο παιχνίδι. Η επιλογή του παίκτη που θα αποχωρούσε (κάθε εβδομάδα) γινόταν από το τηλεοπτικό κοινό. 

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις). (μονάδες 20)

1^η

Ο συγγραφέας αναφέρεται στον εθισμό αρκετών ανθρώπων στην τηλεόραση. Αρχικά επισημαίνει πως παρά την επικριτική στάση που υιοθετείται απέναντι στα προβαλλόμενα προγράμματα, η τηλεόραση λειτουργεί ως βασικότατη συνήθεια των ανθρώπων. Έχει λάβει, μάλιστα, τέτοιες διαστάσεις το φαινόμενο, ώστε τίθεται πλέον ζήτημα κλινικού εθισμού από την τηλεόραση. Σύμφωνα, άλλωστε, με την εκτίμηση επιστημόνων τα άτομα που παρακολουθούν πολλές ώρες καθημερινά, παρουσιάζουν συμπτώματα εθισμού. Εντούτοις, όπως σχολιάζει ο γράφων, ακόμη κι αν δεχτούμε την εξάρτηση απ’ την τηλεόραση, δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως ό,τι ωθεί τους ανθρώπους σε αυτήν είναι η εργασιακή εξουθένωση και η κοινωνική απομόνωση· φαινόμενα περισσότερο σημαντικά. Ενώ, κλείνοντας, τονίζει πως ακόμη δεν έχει μελετηθεί επαρκώς η γοητεία που ασκεί η ίδια η τηλεόραση ως μέσο, κι όχι το περιεχόμενο των προγραμμάτων της, στους ανθρώπους.

2^η

Η τηλεόραση αποτελεί πλέον καθημερινή επιλογή για όλους μας, έστω κι αν δεν είμαστε απόλυτα ικανοποιημένοι με όσα προβάλλει. Μια συνήθεια που δεν αποτρέπεται παρά τη δυσαρέσκεια για την ποιότητά της· μια συνήθεια που τείνει να καλύψει το ένα τρίτο της καθημερινότητας πολλών ανθρώπων, μοιάζοντας με κανονική εξάρτηση. Άλλωστε, κάποιοι επιστήμονες αναγνωρίζουν μια βιολογική αντίδραση έλξης απέναντι στην τηλεόραση, μιαν «αντίδραση προσανατολισμού», που παραπέμπει στην συμπεριφορά εξάρτησης των μικρών σκύλων απ’ τα πειράματα του Παβλόφ. Βέβαια, ανεξάρτητα από τους βιολογικούς παράγοντες, η έλξη προς την τηλεόραση, που εν δυνάμει θα ήταν μια θετική επιλογή, οφείλεται στην εξουθένωση των εργαζομένων και στο άχαρο της πραγματικής ζωής. Επιπλέον, αν κι έχει μελετηθεί η επίδραση της τηλεθέασης στη συμπεριφορά των ανθρώπων, δεν έχει διερευνηθεί η έλξη που ασκεί η ίδια η τηλεόραση ως μέσο.   

Β1. Σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων να αναπτύξετε το σύνθημα των τοίχων που παρατίθεται στο κείμενο: «Έγχρωμη τηλεόραση, ασπρόμαυρη ζωή». (μονάδες 10)

Το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι βρίσκουν περισσότερο ενδιαφέρον στην τηλεόραση απ’ ό,τι στην πραγματική τους ζωή, υποδηλώνει εμφατικά την απουσία πηγών ουσιαστικής απόλαυσης. Η τάση τους να καταφεύγουν στην παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων ως μέσω περισπασμού απ’ τα προβλήματα της καθημερινότητας, τονίζει την αδυναμία εύρεσης άλλων πιο δημιουργικών τρόπων ψυχαγωγίας. Άλλωστε, η κούραση απ’ την πολύωρη και συχνά αγχώδη εργασία, λειτουργεί αποτρεπτικά για ουσιαστικότερες ενασχολήσεις, όπως είναι η ανάγνωση βιβλίων. Ενώ, η οικονομική στενότητα που βιώνουν οι περισσότεροι, περιορίζει δραστικά τις κοινωνικές συναναστροφές και δραστηριότητες.

Β1. Ποιες είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι αιτίες για τον εθισμό του σύγχρονου ανθρώπου στην τηλεοπτική γοητεία; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο (60-80 λέξεων). (μονάδες 11)

Οι αιτίες για τον εθισμό του σύγχρονου ανθρώπου στην τηλεόραση μπορούν να αναζητηθούν είτε σε βιολογικούς παράγοντες, είτε σε κοινωνικούς. Οι βιολογικοί παράγοντες αναφέρονται στην ιδιαίτερη έλξη που μοιάζει να ασκεί η τηλεόραση ως μέσο στον άνθρωπο, ενώ οι κοινωνικοί, που είναι και βαθύτεροι, φανερώνουν την κενότητα της πραγματικής ζωής πολλών ανθρώπων. Η ανία, η έλλειψη ουσιαστικών ενδιαφερόντων, αλλά πολύ περισσότερο η εργασιακή εξουθένωση, όπως και η διαπροσωπική απομόνωση, καθιστούν ακόμη και τα χειρότερα τηλεοπτικά προγράμματα ως πόλο έλξης, ως μέσο διαφυγής για πολλούς ανθρώπους.

Β1. Πώς λειτουργεί, σύμφωνα με το κείμενο, η «αντίδραση προσανατολισμού» για τους τηλεθεατές; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων. (μονάδες 11)

Η ονομαζόμενη «αντίδραση προσανατολισμού» είναι μια ενστικτώδης βιολογική αντίδραση του ανθρώπου, που του δημιουργεί έλξη προς μια συσκευή που εκπέμπει έντονα χρώματα κι έχει συχνές εναλλαγές σκηνών και ακουσμάτων. Η σαγήνη, επομένως, που ασκεί η τηλεόραση στους ανθρώπους, μπορεί να εξηγηθεί και βιολογικά, υπό την έννοια πως η συχνή και απότομη εναλλαγή οπτικών και ηχητικών ερεθισμάτων, προσελκύει εξ ορισμού το ενδιαφέρον των ανθρώπων. Η αντίδραση αυτή, βέβαια, που συνοδεύεται κι από συμπτώματα εθισμού, είναι πολύ πιο έντονη στα άτομα που παρακολουθούν καθημερινά πολλές ώρες τηλεόραση.

Β2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου (Όμως... ο Παβλόφ) του κειμένου; (μονάδες 4)

Θεματική περίοδος: Όμως, ένα πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό «Scientific American» θέτει ξανά το ερώτημα.

Λεπτομέρειες / σχόλια: Όσοι βλέπουν υπερβολικά... χρησιμοποιούσε στα πειράματά του σκυλάκια

Κατακλείδα: Δυστυχώς... πειραματιζόταν ο Παβλόφ.

Β2. α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο, καθώς και ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου; (μονάδες 2)

ð 1^η – 2^η: λοιπόν

ð 2^η – 3^η: Όμως

Β2. β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η καθεμιά από τις διαρθρωτικές λέξεις; (μονάδες 2)

ð λοιπόν: δηλώνει συμπέρασμα

ðόμως: δηλώνει αντίθεση

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο (Ίσως... ευκαιρίας) του κειμένου. (μονάδες 5)

ð Η κούραση και η ανία ωθούν στην τηλεόραση.

Γ1. α. Να γράψετε μία αντώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: κατηγορούμε, εξαρτημένοι, καταδικάσουμε, ανιαρή, απομόνωσης. (μονάδες 5)

ð κατηγορούμε ≠ επιδοκιμάζουμε

ð εξαρτημένοι ≠ ανεπηρέαστοι

ð καταδικάσουμε ≠ απαλλάξουμε

ð ανιαρή ≠ ενδιαφέρουσα

ð απομόνωσης ≠ κοινωνικότητας

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο, το χρόνο κ.λπ.). (μονάδες 5)

ð Συχνά επιδοκιμάζουμε ορισμένα τηλεοπτικά προγράμματα μόνο στο άκουσμα του ονόματος των συντελεστών τους.

ð Οι νέοι παρουσιάζονται ολοένα και περισσότερο ανεπηρέαστοι από τα θέλγητρα της τηλεόρασης.

ð Προτού απαλλάξουμε το περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων απ’ την ευθύνη για την έξαρση των ρατσιστικών φαινομένων, θα πρέπει να τα ελέγξουμε λίγο πιο προσεκτικά.

ð Οι νέοι θεωρούν την κοινωνική τους ζωή πολύ πιο ενδιαφέρουσα απ’ τα διάφορα τηλεοπτικά προγράμματα.

ð Η κοινωνικότητα συνιστά πολύτιμο εφόδιο για τους νέους ανθρώπους, καθώς θα τους επιτρέψει τη δημιουργία ενός ισχυρού δικτύου γνωριμιών.

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: κατηγορούμε, υποστηρίζουν, δημιουργεί, εξουθένωσης, σαγήνη. (μονάδες 5)

ð κατηγορούμε = κατακρίνουμε

ð υποστηρίζουν = ισχυρίζονται

ð δημιουργεί = προκαλεί

ð εξουθένωσης = εξάντλησης

ð σαγήνη = έλξη

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λπ.). (μονάδες 5)

ð Συχνά κατακρίνουμε την τηλεόραση, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη μας πως θα μπορούσε κάλλιστα να λειτουργεί ως μια αμιγώς ψυχαγωγική δραστηριότητα, αν είχε προγράμματα καλύτερης ποιότητας.

ð Οι επιστήμονες ισχυρίζονται πως η παρακολούθηση βίαιων τηλεοπτικών προγραμμάτων από παιδιά μικρής ηλικίας, οδηγεί σε φαινόμενα μίμησης με οδυνηρές συνέπειες.

ð Η συχνή και πολύωρη τηλεθέαση προκαλεί συμπτώματα εθισμού.

ð Η εξάντληση απ’ την καθημερινή εργασία αποτρέπει τους πολίτες απ’ την αναζήτηση δημιουργικότερων ενασχολήσεων στον ελεύθερο χρόνο τους.

ð Η έλξη που ασκούν τα τηλεοπτικά προγράμματα, ενισχύεται απ’ την απουσία πραγματικής ευχαρίστησης στη ζωή των ανθρώπων.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: αναπτυγμένων, εξαρτημένοι, εθισμό, εργασιακής εξουθένωσης, σαγήνη. Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης/φράσης (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό κ.λπ.). (μονάδες 10)

ð Οι πολίτες των αναπτυγμένων χωρών, αν και θα περίμενε κανείς πως θα έχουν πληθώρα άλλων δραστηριοτήτων, είναι εκείνοι που σπαταλούν τον περισσότερο χρόνο παρακολουθώντας τηλεόραση.

ð Οι άνθρωποι που βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση, λειτουργούν συχνά σαν να είναι εξαρτημένοι από αυτήν.

ð Ο εθισμός στη νικοτίνη είναι εξαιρετικά ισχυρός, με αποτέλεσμα οι καπνιστές να δυσκολεύονται πάρα πολύ να διακόψουν τη βλαβερή αυτή συνήθεια.

ð Η εργασιακή εξουθένωση έρχεται ως αποτέλεσμα των περικοπών προσωπικού, καθώς εξαναγκάζει τους εναπομείναντες υπαλλήλους να εργάζονται ακόμη περισσότερο.

ð Τα τηλεοπτικά προγράμματα ασκούν μια ιδιάζουσα σαγήνη στους ανθρώπους, αφού συχνά βρίσκουν σε αυτά στοιχεία και συγκινήσεις που λείπουν απ’ την πραγματική τους ζωή.

Γ2. «Πολλοί άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να είναι εξαρτημένοι από τη μικρή οθόνη. Ή μήπως είναι; Τελικά η τηλεόραση προκαλεί εθισμό κλινικού τύπου;»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εξηγήσετε τη χρήση των ερωτήσεων σε σχέση με τον επικοινωνιακό στόχο του αρθρογράφου. (μονάδες 5)

Οι ερωτήσεις που τίθενται απ’ τον αρθρογράφο λειτουργούν αφενός ως τρόπος ενίσχυσης του ενδιαφέροντος των αναγνωστών κι αφετέρου ως μέσο προετοιμασίας για το ζήτημα που θα εξεταστεί στη συνέχεια, αφού ο γράφων σκοπεύει να δώσει ο ίδιος τις αναγκαίες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.

Γ2.α. «Για δεκαετίες οι επιστήμονες έχουν μελετήσει την επίδραση που έχει η τηλεθέαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά...»

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μια αναφορική πρόταση. Να την εντοπίσετε και να τη χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική ανάλογα με τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο. (μονάδες 2)

ð που έχει η τηλεθέαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά

ð Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 3)

ð Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική, καθώς αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (επίδραση) και εκφράζει μαζί με αυτόν ένα νόημα αδιαίρετο.

Γ2. α. «...υπάρχει μια ενστικτώδης βιολογική αντίδραση του ανθρώπου, η «αντίδραση προσανατολισμού», που δημιουργεί μια έλξη προς μια συσκευή..»:

Στο παραπάνω απόσπασμα ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Να την εντοπίσετε και να την χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική ανάλογα με τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο. (μονάδες 2)

ð που δημιουργεί μια έλξη προς μια συσκευή

ð Η δευτερεύουσα αναφορική είναι παραθετική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 3)

ð Η δευτερεύουσα αναφορική είναι παραθετική, καθώς οι πληροφορίες που παρέχει είναι ξεχωριστές σε σχέση με τον όρο που προσδιορίζει, με τον οποίο δεν εκφράζει ένα αδιαίρετο νόημα. 

Ηλίας Βενέζης «Ο ναυαγός» [Τράπεζα Θεμάτων]

Martin Stranka

Ηλίας Βενέζης «Ο ναυαγός» [Τράπεζα Θεμάτων]

Ενότητα: «Τα φύλα στη Λογοτεχνία»

ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ (1904-1973)

Ο ναυαγός (απόσπασμα)

Ο ναυαγός -ένας νέος άντρας που είχε ναυαγήσει στο πέλαγό μας μια απ’ τις τελευταίες μέρες του χειμώνα και λίγο έλειψε να χαθεί- περπατούσε το δύσκολο δρόμο: πήγαινε να μιλήσει στην πεθαμένη γυναίκα του, κει που αναπαυόταν, στη γη. Ήταν λίγοι μήνες που πέθανε. Θα είχε να της πει πολλά. Για τη δύσκολη ώρα. Για το ναυάγιο.

[...]

Ήταν νέα γυναίκα, ζεστή, την αγαπούσε παράφορα, την έδενε με την αρμύρα του πελάγου, με το πάθος της θάλασσας. Αυτός έλειπε πολύ, ταξίδευε πολύ, την άφηνε μονάχη. Όμως δε φοβήθηκε γι’ αυτήν ποτές. Ήταν και γι’ αυτήν βέβαιος, όπως για όλα. Η σιγουριά, η τραχειά της δύναμη, αγκάλιαζε κι εκείνην μαζί μ’ όλα τα πράματα όσα του ανήκαν. Αυτή η γυναίκα είχε έρθει γι’ αυτόν – έτσι έλεγε. Για να τον λατρέψει ίσαμε το τέλος του ταξιδιού. Και να πεθάνει. Τίποτα άλλο.

[...]

Ξαφνικά, στρίβοντας το μονοπάτι, καρφώθηκε στον τόπο του, σα να τον είχε χτυπήσει αστροπελέκι. Πάνω στον τάφο της με τον πρόχειρο ξύλινο σταυρό, ένας άντρας, ένας άγνωστος άντρας, σκυμμένος κάτι έκανε. Ο ναυαγός άνοιξε τα μάτια του καλά, είδε τη σκυμμένη φιγούρα, το έργο της. Ανατρίχιασε. Ο άγνωστος άντρας άναβε το καντήλι της πεθαμένης γυναίκας του!

Χίμησε απάνω στον ξένο, τον άρπαξε με τα δυνατά του χέρια, τον στύλωσε ολόρθο. Ο άγνωστος άντρας, νέος κι αυτός, με πρόσωπο αυλακωμένο απ’ τη λύπη, χλωμός, ψέλλισε:

«Τι είναι; Τι έχεις;»

Το καντήλι με το λάδι ξέφυγε απ’ το χέρι του, το λάδι έτρεχε λίγο λίγο απάνω στο χώμα που σκέπαζε την πεθαμένη, έσταζε. Μα ο άλλος, ο ναυαγός, τώρα ούρλιαζε:

«Ποιος είσαι εσύ; Ποιος είσαι εσύ; Τι γυρεύεις, σκυλί, απάνω στον τάφο της γυναίκας μου; Τι την είχες, εσύ, τη γυναίκα μου;»

Ο άλλος μιλά ήσυχα. Προσπαθεί να ξεφύγει απ’ τα χέρια που τον κρατούν. Λέει ήσυχα.

«Κοίταξε πλάι. Εδώ, στον πλαϊνό τάφο, είναι η δική μου η γυναίκα. Τη θάψαμε προχτές».

Ήρθε, λέει, να της ανάψει το καντήλι. Τότες είδε τον άλλο τάφο πλάι του. Το καντήλι του ξένου τάφου είχε σβήσει. Του φάνηκε, ο ξένος τάφος, έρημος.

«Μήτε είδα, γυναίκα ήταν, άντρας ήταν», προσπαθεί να εξηγήσει ο ξένος. «Είδα σβηστό το καντήλι, πήγα να βάλω λάδι να το ανάψω. Χριστιανοί είμαστε».

Μα ο ναυαγός δεν ήθελε ν’ ακούσει. Βίαιη, αναπάντεχη, αδυσώπητη, ερχόταν η συμφορά. Γκρέμιζε τη ζωή, γκρέμιζε την πίστη, το ρυθμό. Κείνη η παράξενη μουσική σώπαινε, κομμένη απότομα, το αίσθημα της σιγουριάς, η γαλήνη σώπαινε - το χρυσό στεφάνι έσβηνε καπνός.

«Άσ’ τα αυτά!» ούρλιαζε στον ξένο. «Για τη γυναίκα μου ήρθες κι εσύ! Λέγε! Τι την είχες τη γυναίκα μου; Από πότε την είχες;»

Λίγο παράμερα στεκόταν ο χορός των γυναικών. Είχαν έρθει κι αυτές μαζί με τον ξένο άντρα, μιλούσαν ανάμεσά τους πράματα αδιάφορα όσο ο άντρας έριχνε το λάδι στα δύο καντήλια, όταν ξαφνικά άκουσαν, είδαν το ναυαγό να χύνεται στον άνθρωπό τους. Τρέξαν.

«Τι είναι; Τι είναι;» φώναζαν.

«Ρώτησε τις γυναίκες!» έλεγε τώρα στο ναυαγό ο άγνωστος άντρας. «Ρώτησέ τες να σου πουν αν δεν ήρθα εγώ για τον άνθρωπό μου. Ρώτησέ τες αν ήξερα τι είναι ο τάφος τούτος που λες πως είναι η γυναίκα σου. Άφησέ με, άνθρωπε!»

«Έτσι είναι! Έτσι είναι!» φωνάζαν οι γυναίκες υστερικά, μπαίνοντας στη μέση, ξαφνιασμένες για το αναπάντεχο. «Πού ακούστηκε αυτό; Να μαλώνετε γι’ αυτό; Ακούς να μαλώνουν ζηλεύοντας μια πεθαμένη γυναίκα! Χωριστείτε, λοιπόν! Ας πάει ο καθένας στον τάφο του να συχάσει!»

Και μια τους, πιο σιγά, όταν οι άλλες σώπασαν, είπε με ξαναμμένα μάτια στο ναυαγό:

«Χώμα πια είναι! Δεν πάει να ‘καμε ό,τι θέλει σα ζούσε! Χώμα γίνηκε. Καθώς κι η άλλη. Λοιπόν, ας πάει ο καθένας σας στο χώμα του!»

Ήταν ο λόγος ο τελειωτικός. Το τελευταίο χτύπημα στη γαλήνη. Ο ναυαγός αποκαμωμένος κατέβασε τα χέρια του. Ο άλλος αποτραβήχτηκε αμίλητος. Το λίγο λάδι που έμενε έσταζε ακόμα σιγά στη γη. Κανείς δεν έσκυψε να σηκώσει το καντήλι. Το βράδυ έπεφτε. Τα μολυβένια ανοιξιάτικα σύννεφα του Ευαγγελισμού.

Οι νικημένοι, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 1954.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α1. Να αναφέρετε τα βασικά πρόσωπα της ιστορίας. (8 μονάδες)

Τα βασικά πρόσωπα της ιστορίας είναι τρία:

ð ο πρωταγωνιστής, τον οποίο ο αφηγητής αποκαλεί ναυαγό, εξαιτίας της δύσκολης αυτής εμπειρίας που είχε βιώσει

ð η σύζυγος του ναυαγού, η οποία είχε πεθάνει λίγους μήνες πριν

ð ο νεαρός άντρας στο νεκροταφείο, ο οποίος έχοντας χάσει τη δική του γυναίκα λίγες μέρες πριν βρίσκεται εκεί κι ο ναυαγός τον βλέπει να ανάβει το καντήλι της δικής του γυναίκας.

Αναφέρονται, επίσης, οι γυναίκες στο νεκροταφείο που μιλούν και σχολιάζουν από κοινού τα γεγονότα, απ’ τις οποίες ο αφηγητής δίνει διακριτή φωνή μόνο σε μία, σ’ εκείνη που κάνει το τελευταίο σχόλιο που επισφραγίζει τους φόβους του ήρωα.

α2. Να προσδιορίσετε το χώρο στον οποίο διαδραματίζεται η ιστορία. (5 μονάδες)

Το κύριο γεγονός της ιστορίας διαδραματίζεται στο νεκροταφείο, όπου έχει ενταφιαστεί η γυναίκα του πρωταγωνιστή.

α3.Να αναγνωρίσετε στη δεύτερη παράγραφο το χρονικό επίπεδο της αφήγησης. (12 μονάδες)

Η δεύτερη παράγραφος του κειμένου συνιστά αναδρομική αφήγηση, καθώς ο αφηγητής αναφέρεται σε μια προγενέστερη κατάσταση. Τοποθετείται, άρα, στο παρελθόν, σε σχέση με τα γεγονότα της κύριας αφήγησης.

β1. «Ήταν νέα γυναίκα …Τίποτε άλλο.»: Να περιγράψετε τα συναισθήματα που ένιωθε ο άντρας για τη γυναίκα σύμφωνα με το παραπάνω απόσπασμα. (10 μονάδες)

«Ήταν νέα γυναίκα, ζεστή, την αγαπούσε παράφορα, την έδενε με την αρμύρα του πελάγου, με το πάθος της θάλασσας. Αυτός έλειπε πολύ, ταξίδευε πολύ, την άφηνε μονάχη. Όμως δε φοβήθηκε γι’ αυτήν ποτές. Ήταν και γι’ αυτήν βέβαιος, όπως για όλα. Η σιγουριά, η τραχειά της δύναμη, αγκάλιαζε κι εκείνην μαζί μ’ όλα τα πράματα όσα του ανήκαν. Αυτή η γυναίκα είχε έρθει γι’ αυτόν – έτσι έλεγε. Για να τον λατρέψει ίσαμε το τέλος του ταξιδιού. Και να πεθάνει. Τίποτα άλλο.»

Ο ήρωας αγαπούσε παράφορα τη γυναίκα του· με ένταση που θα μπορούσε να συγκριθεί μόνο με την αγάπη που είχε για τη θάλασσα και τα ταξίδια. Αναγκαζόταν, βέβαια, να την αφήνει για μεγάλα διαστήματα μόνης της, αφού ως ναυτικός έπρεπε να ταξιδεύει συχνά, αλλά δεν ανησυχούσε ποτέ για εκείνη. Ήταν απόλυτα σίγουρος πως παρά την απουσία του εκείνη θα παρέμενε πάντοτε αφοσιωμένη και πιστή σε αυτόν, καθώς, όπως σχολίαζε χαρακτηριστικά, αυτή η γυναίκα είχε έρθει στον κόσμο γι’ αυτόν.

Ο νεαρός ναυτικός ήταν πεπεισμένος πως η γυναίκα του ήταν προορισμένη να τον λατρεύει μέχρι το τέλος της κοινής τους διαδρομής κι ύστερα να ολοκληρώσει τη ζωή της, χωρίς ποτέ να αποζητήσει τίποτε και κανέναν άλλο. Η σιγουριά αυτή του ήρωα προέκυπτε απ’ το γεγονός πως θεωρούσε ότι η γυναίκα του τού ανήκε, όπως ακριβώς του ανήκαν τα υλικά του αγαθά. Ο ήρωας δεν αναγνώριζε προφανώς στη γυναίκα του τη δυνατότητα αυτόνομης ύπαρξης ή τη δυνατότητα επιθυμιών που να μη σχετίζονται με τον ίδιο. Διατηρούσε απέναντί της μια κτητική διάθεση και μιαν αίσθηση ιδιοκτησίας, που μόνο απέναντι σε κάποιο αντικείμενο θα μπορούσε να δικαιολογηθεί.

Ίσως, βέβαια, στην απόλυτη εμπιστοσύνη του για τα συναισθήματα και την αφοσίωσή της να καθρεφτιζόταν η ένταση της δικής του αγάπης και αφοσίωσης.

β2. Να επισημάνετε και να σχολιάσετε την ανατροπή της συναισθηματικής κατάστασης του άντρα. (15 μονάδες)

Κατά την επίσκεψή του στο νεκροταφείο ο ναυαγός αντικρίζει έναν ξένο άντρα να ανάβει το καντήλι του τάφου της γυναίκας του κι αυτό του προκαλεί μεγάλη αναστάτωση και οργή, καθώς για πρώτη φορά σκέφτεται πως η γυναίκα του ενδεχομένως να μην του ήταν τόσο απόλυτα αφοσιωμένη, όσο ο ίδιος πίστευε. Επιτίθεται, έτσι, στον πιθανό αντίζηλό του και τον ρωτά με υβριστικό τρόπο για το είδος της σχέσης που είχε με τη γυναίκα του. Τον ρωτά, θέλοντας να μάθει για ποιο λόγο ένας άγνωστος άντρας ασχολείται με τον τάφο της δικής του γυναίκας, αλλά στην πραγματικότητα δεν δίνει καμία σημασία στην απάντηση που του δίνεται. Μέσα του ήδη καταρρέει η εικόνα που είχε για τη σύζυγό του, αφού η πράξη του αγνώστου είναι πολύ πιο εύγλωττη και πολύ πιο σαφής από κάθε δικαιολογία που εκείνος μπορεί να παρουσιάσει.

Ο ήρωας συνειδητοποιεί πως η ιδανική ιδέα που είχε διαμορφώσει για την απόλυτη αφοσίωση και αγάπη της γυναίκας του, δεν ήταν παρά ένα βολικό δημιούργημα της δικής του σκέψης, αφού στην πραγματικότητα εκείνη είχε δεσμό μ’ έναν άλλον άντρα, κουρασμένη ίσως να προσμένει εκείνον να γυρίσει απ’ τα μακρινά του ταξίδια. Άλλωστε, τα λόγια που του λέει μία από τις εκεί γυναίκες, πως δεν έχει καμία σημασία τι έκανε όσο ζούσε, αφού τώρα ήταν πια νεκρή, λειτουργούν ως επιβεβαίωση για τις φρικτές του υποψίες. Όχι μόνο δεν ήταν απίθανο να είχε συνάψει σχέση μ’ αυτόν τον άγνωστο άντρα, αλλά ήταν και πιθανώς αναμενόμενο, αφού εκείνος την εγκατέλειπε διαρκώς μόνη της.

Οι βεβαιότητες του ήρωα συνθλίβονται κι η σκέψη πως μέχρι εκείνη τη στιγμή ζούσε ένα ψέμα, του προκαλεί ανείπωτο πόνο. Η γυναίκα που τόσο αγαπούσε δεν υπήρξε εξίσου απόλυτα δοσμένη σ’ εκείνον· δεν υπήρξε το πρότυπο της αφοσίωσης που εκείνος νόμιζε και τιμούσε.  

«Βίαιη, αναπάντεχη, αδυσώπητη, ερχόταν η συμφορά. Γκρέμιζε τη ζωή, γκρέμιζε την πίστη, το ρυθμό. Κείνη η παράξενη μουσική σώπαινε, κομμένη απότομα, το αίσθημα της σιγουριάς, η γαλήνη σώπαινε - το χρυσό στεφάνι έσβηνε καπνός.»

...

«Ήταν ο λόγος ο τελειωτικός. Το τελευταίο χτύπημα στη γαλήνη. Ο ναυαγός αποκαμωμένος κατέβασε τα χέρια του.»