Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ο εθισμός στην τηλεόραση [Τράπεζα Θεμάτων]

Sarah Treanor

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Ο εθισμός στην τηλεόραση [Τράπεζα Θεμάτων]

 Μπαίνουμε στο σπίτι και η πρώτη μας κίνηση είναι να πατήσουμε το κουμπί του τηλεκοντρόλ. Συζητούμε με φίλους, αλλά το μάτι όλο ξεγλιστρά προς την πολύχρωμη οθόνη, δεν μπορούμε να συγκεντρωθούμε στη συζήτηση, αλλά δεν κλείνουμε και την τηλεόραση. Κατηγορούμε έντονα το περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων, αλλά δεν παραλείπουμε να τα παρακολουθούμε.

Οι περισσότεροι, λοιπόν, έχουν με την τηλεόραση μια σχέση αγάπης-μίσους. Χαζοκούτι από τη μια, αλλά απαραίτητος σύντροφος στην καθημερινότητα. Τουλάχιστον τρεις ώρες την ημέρα περνούν κατά μέσο όρο οι κάτοικοι των αναπτυγμένων χωρών μπροστά στις τηλεοράσεις. Όταν ένα άτομο φτάσει στην ηλικία των 75 ετών, θα έχει περάσει τα εννιά χρόνια της ζωής του βλέποντας τηλεόραση. Πρόκειται πια για την τρίτη ανθρώπινη δραστηριότητα μετά την εργασία και τον ύπνο. Πολλοί άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να είναι εξαρτημένοι από τη μικρή οθόνη. Ή μήπως είναι; Τελικά η τηλεόραση προκαλεί εθισμό κλινικού τύπου; Μια τέτοια υπόθεση δεν είχε απασχολήσει μέχρι τώρα τους ερευνητές, παρά μόνο με τη μεταφορική της έννοια.

Όμως, ένα πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό «Scientific American» θέτει ξανά το ερώτημα. Όσοι βλέπουν υπερβολικά πολύ τηλεόραση εμφανίζουν συμπτώματα εθισμού, σημειώνει. Μάλιστα, οι συγκεκριμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι υπάρχει μια ενστικτώδης βιολογική αντίδραση του ανθρώπου, η «αντίδραση προσανατολισμού», που δημιουργεί μια έλξη προς μια συσκευή, όπως η τηλεόραση, που εκπέμπει έντονα χρώματα και ήχους, με απότομες εναλλαγές σκηνών και ακουσμάτων. Θεμελιωτής της αντίδρασης προσανατολισμού είναι ο Ιβάν Παβλόφ, ο οποίος χρησιμοποιούσε στα πειράματά του σκυλάκια. Δυστυχώς, ο άνθρωπος-τηλεθεατής μέσω της υπερβολικής κατανάλωσης τηλεοπτικών προϊόντων μοιάζει να συναγωνίζεται σε υποταγή και αβουλία τα μικρά σκυλάκια, με τα οποία πειραματιζόταν ο Παβλόφ.

Ίσως, βέβαια, δεν είναι αναγκαίο να αναζητήσουμε τις αιτίες της τηλεοπτικής γοητείας σε βιολογικούς παράγοντες. «Έγχρωμη τηλεόραση, ασπρόμαυρη ζωή», έγραφε ένα σύνθημα στους τοίχους. Ίσως, λοιπόν, πριν καταδικάσουμε την τηλεόραση, που κάτω από άλλες συνθήκες θα μπορούσε να είναι ένα μέσο ψυχαγωγικό και εκπολιτιστικό, ας προβληματιστούμε για τη μουντή και άχαρη ζωή, η οποία συχνά μοιάζει ακόμα πιο ανιαρή και χυδαία από το κάθε «μπιγκ μπράδερ». Ας αντιδράσουμε για τους κοινωνικούς όρους της εργασιακής εξουθένωσης και της διαπροσωπικής απομόνωσης, που μετατρέπει και τα σκουπίδια της τηλεόρασης σε διαμάντια σε τιμή ευκαιρίας... 

Για δεκαετίες οι επιστήμονες έχουν μελετήσει την επίδραση που έχει η τηλεθέαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά, όπως για παράδειγμα οι συχνές στιγμές βίας. Λιγότερο, όμως, έχει μελετηθεί η ίδια η σαγήνη του μέσου στον άνθρωπο, δηλαδή το ίδιο το μέσο και όχι το μήνυμα. Ή μήπως αντίστοιχα με την περίφημη ρήση «το μέσο είναι το μήνυμα», ισχύει ότι «το μέσο είναι το πρόβλημα»!

Γ. Ελαφρός, εφ. Η Καθημερινή, 17.3.2002 (διασκευή).

1. Στα πειράματα αυτά ο Παβλόφ χρησιμοποίησε δύο ομάδες σκύλων, που λάμβαναν το γεύμα τους καθημερινά την ίδια ώρα. Η μία ομάδα άκουγε τον χτύπο ενός κουδουνιού λίγα λεπτά πριν από τη χορήγηση της τροφής. Όταν, μετά από ένα χρονικό διάστημα, ο Παβλόφ άρχισε να χτυπά το κουδούνι σε άσχετες ώρες χωρίς να προσφέρει τροφή, διαπίστωσε ότι οι σκύλοι ανταποκρίνονταν, όπως ακριβώς όταν τους πρόσφερε τροφή: τους έτρεχαν τα σάλια. Στην άλλη ομάδα σκύλων δεν υπήρχε η ίδια αντίδραση. Η διασύνδεση μεταξύ δύο ερεθισμάτων έγινε γνωστή ως εξαρτημένο ανακλαστικό και η διαδικασία ονομάστηκε κλασική εξάρτηση. Μέσω αυτής επέρχεται σημαντική αλλαγή της συμπεριφοράς.

2. Μπιγκ Μπράδερ: To Big Brother (Μεγάλος Αδελφός) υπήρξε ένα δημοφιλές τηλεοπτικό ριάλιτι σόου. Οι παίκτες συγκατοικούσαν σε ένα σπίτι, το οποίο παρακολουθούνταν από κάμερες. Ο στόχος για τον κάθε παίκτη ήταν να παραμείνει στο παιχνίδι. Η επιλογή του παίκτη που θα αποχωρούσε (κάθε εβδομάδα) γινόταν από το τηλεοπτικό κοινό. 

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις). (μονάδες 20)

1^η

Ο συγγραφέας αναφέρεται στον εθισμό αρκετών ανθρώπων στην τηλεόραση. Αρχικά επισημαίνει πως παρά την επικριτική στάση που υιοθετείται απέναντι στα προβαλλόμενα προγράμματα, η τηλεόραση λειτουργεί ως βασικότατη συνήθεια των ανθρώπων. Έχει λάβει, μάλιστα, τέτοιες διαστάσεις το φαινόμενο, ώστε τίθεται πλέον ζήτημα κλινικού εθισμού από την τηλεόραση. Σύμφωνα, άλλωστε, με την εκτίμηση επιστημόνων τα άτομα που παρακολουθούν πολλές ώρες καθημερινά, παρουσιάζουν συμπτώματα εθισμού. Εντούτοις, όπως σχολιάζει ο γράφων, ακόμη κι αν δεχτούμε την εξάρτηση απ’ την τηλεόραση, δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως ό,τι ωθεί τους ανθρώπους σε αυτήν είναι η εργασιακή εξουθένωση και η κοινωνική απομόνωση· φαινόμενα περισσότερο σημαντικά. Ενώ, κλείνοντας, τονίζει πως ακόμη δεν έχει μελετηθεί επαρκώς η γοητεία που ασκεί η ίδια η τηλεόραση ως μέσο, κι όχι το περιεχόμενο των προγραμμάτων της, στους ανθρώπους.

2^η

Η τηλεόραση αποτελεί πλέον καθημερινή επιλογή για όλους μας, έστω κι αν δεν είμαστε απόλυτα ικανοποιημένοι με όσα προβάλλει. Μια συνήθεια που δεν αποτρέπεται παρά τη δυσαρέσκεια για την ποιότητά της· μια συνήθεια που τείνει να καλύψει το ένα τρίτο της καθημερινότητας πολλών ανθρώπων, μοιάζοντας με κανονική εξάρτηση. Άλλωστε, κάποιοι επιστήμονες αναγνωρίζουν μια βιολογική αντίδραση έλξης απέναντι στην τηλεόραση, μιαν «αντίδραση προσανατολισμού», που παραπέμπει στην συμπεριφορά εξάρτησης των μικρών σκύλων απ’ τα πειράματα του Παβλόφ. Βέβαια, ανεξάρτητα από τους βιολογικούς παράγοντες, η έλξη προς την τηλεόραση, που εν δυνάμει θα ήταν μια θετική επιλογή, οφείλεται στην εξουθένωση των εργαζομένων και στο άχαρο της πραγματικής ζωής. Επιπλέον, αν κι έχει μελετηθεί η επίδραση της τηλεθέασης στη συμπεριφορά των ανθρώπων, δεν έχει διερευνηθεί η έλξη που ασκεί η ίδια η τηλεόραση ως μέσο.   

Β1. Σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων να αναπτύξετε το σύνθημα των τοίχων που παρατίθεται στο κείμενο: «Έγχρωμη τηλεόραση, ασπρόμαυρη ζωή». (μονάδες 10)

Το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι βρίσκουν περισσότερο ενδιαφέρον στην τηλεόραση απ’ ό,τι στην πραγματική τους ζωή, υποδηλώνει εμφατικά την απουσία πηγών ουσιαστικής απόλαυσης. Η τάση τους να καταφεύγουν στην παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων ως μέσω περισπασμού απ’ τα προβλήματα της καθημερινότητας, τονίζει την αδυναμία εύρεσης άλλων πιο δημιουργικών τρόπων ψυχαγωγίας. Άλλωστε, η κούραση απ’ την πολύωρη και συχνά αγχώδη εργασία, λειτουργεί αποτρεπτικά για ουσιαστικότερες ενασχολήσεις, όπως είναι η ανάγνωση βιβλίων. Ενώ, η οικονομική στενότητα που βιώνουν οι περισσότεροι, περιορίζει δραστικά τις κοινωνικές συναναστροφές και δραστηριότητες.

Β1. Ποιες είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι αιτίες για τον εθισμό του σύγχρονου ανθρώπου στην τηλεοπτική γοητεία; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο (60-80 λέξεων). (μονάδες 11)

Οι αιτίες για τον εθισμό του σύγχρονου ανθρώπου στην τηλεόραση μπορούν να αναζητηθούν είτε σε βιολογικούς παράγοντες, είτε σε κοινωνικούς. Οι βιολογικοί παράγοντες αναφέρονται στην ιδιαίτερη έλξη που μοιάζει να ασκεί η τηλεόραση ως μέσο στον άνθρωπο, ενώ οι κοινωνικοί, που είναι και βαθύτεροι, φανερώνουν την κενότητα της πραγματικής ζωής πολλών ανθρώπων. Η ανία, η έλλειψη ουσιαστικών ενδιαφερόντων, αλλά πολύ περισσότερο η εργασιακή εξουθένωση, όπως και η διαπροσωπική απομόνωση, καθιστούν ακόμη και τα χειρότερα τηλεοπτικά προγράμματα ως πόλο έλξης, ως μέσο διαφυγής για πολλούς ανθρώπους.

Β1. Πώς λειτουργεί, σύμφωνα με το κείμενο, η «αντίδραση προσανατολισμού» για τους τηλεθεατές; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων. (μονάδες 11)

Η ονομαζόμενη «αντίδραση προσανατολισμού» είναι μια ενστικτώδης βιολογική αντίδραση του ανθρώπου, που του δημιουργεί έλξη προς μια συσκευή που εκπέμπει έντονα χρώματα κι έχει συχνές εναλλαγές σκηνών και ακουσμάτων. Η σαγήνη, επομένως, που ασκεί η τηλεόραση στους ανθρώπους, μπορεί να εξηγηθεί και βιολογικά, υπό την έννοια πως η συχνή και απότομη εναλλαγή οπτικών και ηχητικών ερεθισμάτων, προσελκύει εξ ορισμού το ενδιαφέρον των ανθρώπων. Η αντίδραση αυτή, βέβαια, που συνοδεύεται κι από συμπτώματα εθισμού, είναι πολύ πιο έντονη στα άτομα που παρακολουθούν καθημερινά πολλές ώρες τηλεόραση.

Β2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγράφου (Όμως... ο Παβλόφ) του κειμένου; (μονάδες 4)

Θεματική περίοδος: Όμως, ένα πρόσφατο άρθρο στο περιοδικό «Scientific American» θέτει ξανά το ερώτημα.

Λεπτομέρειες / σχόλια: Όσοι βλέπουν υπερβολικά... χρησιμοποιούσε στα πειράματά του σκυλάκια

Κατακλείδα: Δυστυχώς... πειραματιζόταν ο Παβλόφ.

Β2. α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη παράγραφο, καθώς και ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη παράγραφο του κειμένου; (μονάδες 2)

ð 1^η – 2^η: λοιπόν

ð 2^η – 3^η: Όμως

Β2. β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η καθεμιά από τις διαρθρωτικές λέξεις; (μονάδες 2)

ð λοιπόν: δηλώνει συμπέρασμα

ðόμως: δηλώνει αντίθεση

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο (Ίσως... ευκαιρίας) του κειμένου. (μονάδες 5)

ð Η κούραση και η ανία ωθούν στην τηλεόραση.

Γ1. α. Να γράψετε μία αντώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: κατηγορούμε, εξαρτημένοι, καταδικάσουμε, ανιαρή, απομόνωσης. (μονάδες 5)

ð κατηγορούμε ≠ επιδοκιμάζουμε

ð εξαρτημένοι ≠ ανεπηρέαστοι

ð καταδικάσουμε ≠ απαλλάξουμε

ð ανιαρή ≠ ενδιαφέρουσα

ð απομόνωσης ≠ κοινωνικότητας

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο, το χρόνο κ.λπ.). (μονάδες 5)

ð Συχνά επιδοκιμάζουμε ορισμένα τηλεοπτικά προγράμματα μόνο στο άκουσμα του ονόματος των συντελεστών τους.

ð Οι νέοι παρουσιάζονται ολοένα και περισσότερο ανεπηρέαστοι από τα θέλγητρα της τηλεόρασης.

ð Προτού απαλλάξουμε το περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων απ’ την ευθύνη για την έξαρση των ρατσιστικών φαινομένων, θα πρέπει να τα ελέγξουμε λίγο πιο προσεκτικά.

ð Οι νέοι θεωρούν την κοινωνική τους ζωή πολύ πιο ενδιαφέρουσα απ’ τα διάφορα τηλεοπτικά προγράμματα.

ð Η κοινωνικότητα συνιστά πολύτιμο εφόδιο για τους νέους ανθρώπους, καθώς θα τους επιτρέψει τη δημιουργία ενός ισχυρού δικτύου γνωριμιών.

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: κατηγορούμε, υποστηρίζουν, δημιουργεί, εξουθένωσης, σαγήνη. (μονάδες 5)

ð κατηγορούμε = κατακρίνουμε

ð υποστηρίζουν = ισχυρίζονται

ð δημιουργεί = προκαλεί

ð εξουθένωσης = εξάντλησης

ð σαγήνη = έλξη

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λπ.). (μονάδες 5)

ð Συχνά κατακρίνουμε την τηλεόραση, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη μας πως θα μπορούσε κάλλιστα να λειτουργεί ως μια αμιγώς ψυχαγωγική δραστηριότητα, αν είχε προγράμματα καλύτερης ποιότητας.

ð Οι επιστήμονες ισχυρίζονται πως η παρακολούθηση βίαιων τηλεοπτικών προγραμμάτων από παιδιά μικρής ηλικίας, οδηγεί σε φαινόμενα μίμησης με οδυνηρές συνέπειες.

ð Η συχνή και πολύωρη τηλεθέαση προκαλεί συμπτώματα εθισμού.

ð Η εξάντληση απ’ την καθημερινή εργασία αποτρέπει τους πολίτες απ’ την αναζήτηση δημιουργικότερων ενασχολήσεων στον ελεύθερο χρόνο τους.

ð Η έλξη που ασκούν τα τηλεοπτικά προγράμματα, ενισχύεται απ’ την απουσία πραγματικής ευχαρίστησης στη ζωή των ανθρώπων.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: αναπτυγμένων, εξαρτημένοι, εθισμό, εργασιακής εξουθένωσης, σαγήνη. Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης/φράσης (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό κ.λπ.). (μονάδες 10)

ð Οι πολίτες των αναπτυγμένων χωρών, αν και θα περίμενε κανείς πως θα έχουν πληθώρα άλλων δραστηριοτήτων, είναι εκείνοι που σπαταλούν τον περισσότερο χρόνο παρακολουθώντας τηλεόραση.

ð Οι άνθρωποι που βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση, λειτουργούν συχνά σαν να είναι εξαρτημένοι από αυτήν.

ð Ο εθισμός στη νικοτίνη είναι εξαιρετικά ισχυρός, με αποτέλεσμα οι καπνιστές να δυσκολεύονται πάρα πολύ να διακόψουν τη βλαβερή αυτή συνήθεια.

ð Η εργασιακή εξουθένωση έρχεται ως αποτέλεσμα των περικοπών προσωπικού, καθώς εξαναγκάζει τους εναπομείναντες υπαλλήλους να εργάζονται ακόμη περισσότερο.

ð Τα τηλεοπτικά προγράμματα ασκούν μια ιδιάζουσα σαγήνη στους ανθρώπους, αφού συχνά βρίσκουν σε αυτά στοιχεία και συγκινήσεις που λείπουν απ’ την πραγματική τους ζωή.

Γ2. «Πολλοί άνθρωποι συμπεριφέρονται σαν να είναι εξαρτημένοι από τη μικρή οθόνη. Ή μήπως είναι; Τελικά η τηλεόραση προκαλεί εθισμό κλινικού τύπου;»:

Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εξηγήσετε τη χρήση των ερωτήσεων σε σχέση με τον επικοινωνιακό στόχο του αρθρογράφου. (μονάδες 5)

Οι ερωτήσεις που τίθενται απ’ τον αρθρογράφο λειτουργούν αφενός ως τρόπος ενίσχυσης του ενδιαφέροντος των αναγνωστών κι αφετέρου ως μέσο προετοιμασίας για το ζήτημα που θα εξεταστεί στη συνέχεια, αφού ο γράφων σκοπεύει να δώσει ο ίδιος τις αναγκαίες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.

Γ2.α. «Για δεκαετίες οι επιστήμονες έχουν μελετήσει την επίδραση που έχει η τηλεθέαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά...»

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μια αναφορική πρόταση. Να την εντοπίσετε και να τη χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική ανάλογα με τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο. (μονάδες 2)

ð που έχει η τηλεθέαση στην ανθρώπινη συμπεριφορά

ð Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 3)

ð Η αναφορική πρόταση είναι προσδιοριστική, καθώς αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του όρου που προσδιορίζει (επίδραση) και εκφράζει μαζί με αυτόν ένα νόημα αδιαίρετο.

Γ2. α. «...υπάρχει μια ενστικτώδης βιολογική αντίδραση του ανθρώπου, η «αντίδραση προσανατολισμού», που δημιουργεί μια έλξη προς μια συσκευή..»:

Στο παραπάνω απόσπασμα ο αρθρογράφος χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Να την εντοπίσετε και να την χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική ανάλογα με τις πληροφορίες που αυτή περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο. (μονάδες 2)

ð που δημιουργεί μια έλξη προς μια συσκευή

ð Η δευτερεύουσα αναφορική είναι παραθετική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (μονάδες 3)

ð Η δευτερεύουσα αναφορική είναι παραθετική, καθώς οι πληροφορίες που παρέχει είναι ξεχωριστές σε σχέση με τον όρο που προσδιορίζει, με τον οποίο δεν εκφράζει ένα αδιαίρετο νόημα.