Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Συνώνυμα

Lissy Elle Laricchia

Γλωσσικές Ασκήσεις Λυκείου: Συνώνυμα

1. Να συμπληρώσετε τα κενά με το κατάλληλο ρήμα.

μετασχηματίζω

ανακαινίζω

μεταρρυθμίζω

μεταστρέφω

μεταμφιέζω

μεταποιώ

μεταμορφώνω

μεταπλάθω

μετουσιώνω

τροποποιώ

μετατρέπω

μεταβάλλω

1. Συνηθίζει να μεταβάλλει άποψη, όταν κρίνει ότι η προηγούμενη δεν τον εξυπηρετεί.

2. H Κίρκη μεταμόρφωσε τους συντρόφους του Οδυσσέα σε γουρούνια.

3. O ληστής μεταμφιέστηκε, για να μην τον αναγνωρίσουν.

4. Μεταποίησε το παλτό της, για να το φορέσει και η κόρη της.

5. H αληθινή τέχνη μεταπλάθει την πραγματικότητα.

6. Όλοι οι υπουργοί Παιδείας αναλαμβάνουν τα καθήκοντά τους με το όραμα να μεταρρυθμίσουν το εκπαιδευτικό σύστημα.

7. O ρόλος του χριστιανισμού είναι να μετασχηματίζει την καταναλωτική κοινωνία σε κοινωνία αγάπης.

8. Με τα επιχειρήματά του κατάφερε την τελευταία στιγμή να μεταστρέψει την κοινή γνώμη και να κερδίσει τις εντυπώσεις.

9. Ύστερα από παρέμβαση της αντιπολίτευσης τροποποιήθηκαν μερικές διατάξεις του νομοσχεδίου για την υγεία.

10. Εξαιτίας της αρρώστιας μετέτρεψε τα σχέδιά του.

11. Στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας ο άρτος και ο οίνος μετουσιώνονται σε σώμα και αίμα Χριστού.

12. Αποφάσισα να ανακαινίσω το κατάστημά μου.

2. Να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν με ένα από τα συνώνυμα που σας δίνονται.

ιδιαιτερότητα

ιδιορρυθμία

ιδιοτροπία

ιδιοσυγκρασία

εκκεντρικότητα

παραξενιά

1. Φοράει μπότες μέχρι το γόνατο και βραδινό κοστούμι· τέτοιες εκκεντρικότητες είναι συνηθισμένες στους καλλιτέχνες, για να τραβούν την προσοχή.

2. Στις ιδιοτροπίες του οφείλεται ότι ζει απομονωμένος, χωρίς φίλους και παρέες.

3. Λόγω ιδιοσυγκρασίας δεν μπορεί να συνεργαστεί με τους άλλους.

4. Τις ιδιαιτερότητες του χαρακτήρα της άλλοι τις ανέχονται και άλλοι όχι.

5. Είναι όλο παραξενιές· ούτε μια μέρα δεν μπορείς να ζήσεις μαζί του.

6. H ιδιορρυθμία της ζωγραφικής του όχι μόνο δεν ενοχλεί, αλλά επαινείται από πολλούς, γιατί τη θεωρούν στοιχείο προσωπικού ύφους.

3. Το ρήμα παύω και τα συνώνυμά του σταματώ, διακόπτω έχουν γενικά τη σημασία «δε συνεχίζω (να κάνω) κάτι».

Το ρήμα τελειώνω και τα συνώνυμά του τερματίζω, περατώνω, φέρω εις πέρας, αποτελειώνω, ολοκληρώνω, λήγω δηλώνουν ότι «δε συνεχίζεται να γίνεται κάτι» με την πρόσθετη πληροφορία ότι «έχει περατωθεί, έχει φτάσει στο τελικό του όριο». Από τα δύο τελευταία το ολοκληρώνω σημαίνει «τελειώνω κάτι πλήρως ή με πληρότητα», το λήγω είναι αμετάβατο.

Συμπληρώστε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν με ένα από τα παραπάνω ρήματα:

1. Λήγει αύριο η προθεσμία υποβολής δηλώσεων στην Εφορία.

2. Έπαψα να ασχολούμαι μ’ αυτό το ζήτημα.

3. Είμαστε στη δυσάρεστη θέση να σας ανακοινώσουμε ότι τερματίζουμε τη συνεργασία μαζί σας.

4. H ανέγερση του ναού περατώθηκε με τη συνδρομή των πιστών.

5. H επιτροπή ελπίζει ότι σύντομα θα ολοκληρώσει το έργο της.

6. Διέκοψε το κάπνισμα ύστερα από την αρρώστια που τον βρήκε.

7. Σταματήσαμε σε ένα χωριό, για να ξεκουραστούμε.

4. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες ισοδύναμες.

1. Οι εχθροί της δημοκρατίας βυσσοδομούν αδιάκοπα. [= μηχανορραφούν, σκευωρούν, ραδιουργούν, δολοπλοκούν]

2. Χρησιμοποίησε αθέμιτα μέσα, για να αναρριχηθεί στην εξουσία. [= άνομα, ανεπίτρεπτα, ανήθικα]

3. Περίμενε με αδημονία το τρένο. [= ανυπομονησία]

4. Έδειξε πρωτοφανή αδράνεια την ώρα του ατυχήματος. [= απραξία, ραθυμία]

5. Καταδικάστηκε για ιδιοποίηση δημόσιου εγγράφου. [= οικειοποίηση]

6. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε θαρραλέα τις δυσμενείς συνθήκες. [= αρνητικές, δυσχερείς, δύσκολες, αντίξοες]

7. Με τις πράξεις σου αμαύρωσες το όνομά σου. [= κηλίδωσες, σπίλωσες]

8. Έχει την τάση να είναι δηκτικός στην κριτική του. [= δριμύς, καυστικός, ειρωνικός, πικρόχολος, καυστικός, σαρκαστικός]

9. Είναι αδύνατο να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα με ενδοτικότητα ή αδιαφορία. [= υποχωρητικότητα]

10. Πρέπει να περιμένουμε έντονες αντιδράσεις, [= δυνατές, ζωηρές, δριμείες] επειδή διακυβεύονται μεγάλα συμφέροντα. [= διακινδυνεύονται, ριψοκινδυνεύονται]

5. Οι λέξεις σκέφτομαι και στοχάζομαι είναι συνώνυμες· έχουν όμως διαφορετική σημασιολογική απόχρωση, όπως φαίνεται και από το παρακάτω κείμενο. Θα μπορούσατε να εντάξετε σε ένα σύντομο κείμενο δύο (ή περισσότερες) συνώνυμες λέξεις με τέτοιο τρόπο, ώστε να φαίνεται η νοηματική απόχρωση της καθεμιάς;

Υπάρχουν, λέει ο Γερμανός φιλόσοφος Σοπενχάουερ, τριών ειδών συγγραφείς: πρώτα εκείνοι που γράφουν χωρίς να σκέφτονται. Αυτοί γράφουν «από μνήμης», από αναμνήσεις ή με δάνεια από ξένα βιβλία. Είναι οι πολυαριθμότεροι. Έπειτα αυτοί που σκέφτονται την ώρα που γράφουν· σκέφτονται για να γράψουν. Και τούτοι είναι κάμποσοι. Τέλος, όσοι έχουν ήδη σκεφτεί, και είναι φυσικά σπάνιοι. Και σε τούτους όμως πρέπει να γίνει ακόμα μια διάκριση. Ανάμεσα στους λίγους συγγραφείς που πραγματικά, σοβαρά και από πριν σκέφτονται τα όσα γράφουν, ελάχιστοι είναι εκείνοι που στοχάζονται τα ίδια τα πράγματα, οι άλλοι έχουν στο νου τους μόνο βιβλία, όσα δηλαδή έχουν ήδη ειπωθεί από άλλους. Δε μελετούν τα ίδια τα ζητήματα, για να σχηματίσουν τη δική τους γνώμη, αλλά τα σκέφτονται διαμέσου τρίτων. Για να στοχαστούν, έχουν ανάγκη να ερεθιστούν άμεσα και δυνατά από ξένες δεδομένες σκέψεις. Δεν υπάρχει, επομένως, πρωτοτυπία στο έργο τους· εξαρτώνται, επηρεάζονται από τους άλλους.

E.Π. Παπανούτσος

επίδραση / επιρροή / επήρεια

Το γεγονός ότι πολλοί νέοι συλλαμβάνονται να οδηγούν υπό την επήρεια αλκοόλ ή και ναρκωτικών ουσιών, φανερώνει την αδυναμία της πολιτείας να προστατεύσει αποτελεσματικά την ευάλωτη αυτή πληθυσμιακή ομάδα, δρώντας αποτρεπτικά σε τέτοιου είδους συμπεριφορές. Θα ήταν, πιθανώς, θετικό να απευθυνθεί η πολιτεία σε πρόσωπα κύρους, αλλά και σε δημοφιλείς καλλιτέχνες, προκειμένου να αξιοποιηθεί η επιρροή που ασκούν στα άτομα νεαρής ηλικίας. Πράξη, βέβαια, που έχει νόημα μόνο ως προς την προσπάθεια άμεσης αποτροπής από την επικίνδυνη αυτή τάση, καθώς η πραγματική θεραπεία του προβλήματος απαιτεί συνεπή αντιμετώπιση των γενεσιουργών αιτιών, όπως είναι η νεανική ανεργία. Ωστόσο, χρειάζεται και μια ευρύτερη επίδραση στον τρόπο που αντικρίζουν οι νέοι τη ζωή, και στις αξίες που αυτοί αναγνωρίζουν και αποδέχονται, μιας και τα τελευταία χρόνια οι νέες γενιές διακρίνονται από μια εν δυνάμει ολέθρια αίσθηση ανικανοποίητου.   

6. Να κατατάξετε κλιμακωτά από το ασθενέστερο στο ισχυρότερο τα εξής συνώνυμα:

1. αφοσίωση, αγάπη, λατρεία, συμπάθεια [= συμπάθεια, αφοσίωση, αγάπη, λατρεία]

2. επιδοκιμάζω, εγκρίνω, επαινώ, επικροτώ, εκθειάζω [= εγκρίνω, επιδοκιμάζω, επικροτώ, επαινώ, εκθειάζω]

3. κατάπληξη, απορία, έκπληξη [= απορία, έκπληξη, κατάπληξη]

4. βλαβερός, ολέθριος, άχρηστος [= άχρηστος, βλαβερός, ολέθριος]

5. αδιαφορώ, μισώ, αποστρέφομαι, απεχθάνομαι [= αδιαφορώ, αποστρέφομαι, απεχθάνομαι, μισώ]

6. άκαρδος, βάρβαρος, άγριος, άπονος, σκληρός [= σκληρός, άπονος, άκαρδος, άγριος, βάρβαρος]

7. αναγκαίος, απαραίτητος, χρήσιμος [= χρήσιμος, αναγκαίος, απαραίτητος]

8. κάποτε, σπανιότατα, συχνά, σπάνια, συχνότατα, συνήθως [= σπάνια, σπανιότατα, κάποτε, συνήθως, συχνά, συχνότατα]

9. εκλιπαρώ, παρακαλώ, ικετεύω [= παρακαλώ, ικετεύω, εκλιπαρώ]

10. ψέμα, τερατολογία, υπερβολή  [= υπερβολή, ψέμα, τερατολογία]

11. αναγκαίος, χρήσιμος, απαραίτητος [= χρήσιμος, αναγκαίος, απαραίτητος]

12. αποδοκιμάζω, στηλιτεύω, επικρίνω, αποπαίρνω, καυτηριάζω [= επικρίνω, αποπαίρνω, αποδοκιμάζω, καυτηριάζω, στηλιτεύω]

13. απαθής, ασυγκίνητος, ανάλγητος, αναίσθητος [= ασυγκίνητος, απαθής, αναίσθητος, ανάλγητος]

14. σκεπτικισμός, αβεβαιότητα, αμφιβολία, αμφισβήτηση [= αβεβαιότητα, σκεπτικισμός, αμφιβολία, αμφισβήτηση]

15. διαψεύδω, αναιρώ, ανασκευάζω, αντικρούω [= διαψεύδω, αντικρούω, ανασκευάζω, αναιρώ]

7. Σας δίνονται οι εξής συνώνυμες λέξεις:

δύναμη: η γενική έννοια του «δύνασθαι» (ψυχική, σωματική, οικονομική κ.τ.λ.)

ισχύς: χρησιμοποιείται όταν αναφερόμαστε σε άσκηση εξουσίας

ρώμη: η σωματική δύναμη

σθένος: χρησιμοποιούμε τη λέξη για να δηλώσουμε ψυχικές δυνάμεις

Να εντάξετε την καθεμία σε μια σύντομη περίοδο λόγου.

- Οι πολεμιστές εκείνης της εποχής διέθεταν φοβερή σωματική δύναμη.

- Με τη νέα στρατιωτική άσκηση στην περιοχή το ΝΑΤΟ κάνει επίδειξη ισχύος.

- Ένας έφηβος είναι συνήθως γεμάτος ρώμη, σε αντίθεση με έναν άνθρωπο μεγαλύτερης ηλικίας.

- Είχε το σθένος να παραδεχτεί το σφάλμα του.

8. Σας δίνονται συνώνυμα του επιθέτου γόνιμος και σύντομες επεξηγήσεις για το πώς ή πού χρησιμοποιείται το καθένα.

Να εντάξετε καθεμία από αυτές τις συνώνυμες λέξεις σε ένα κατάλληλο γλωσσικό περιβάλλον.

γόνιμος: έχει την ευρύτερη σημασία απ’ όλα

εύφορος: για παραγωγή καρπών

καρποφόρος: 1. για χαρακτηρισμό δέντρου

2. για ενέργεια με θετικά αποτελέσματα

δημιουργικός: για δημιουργήματα στο πνευματικό και κοινωνικό πεδίο

παραγωγικός: 1. για δημιουργία οικονομικών αγαθών

 2. για κάποιον που παράγει πολύ έργο

- Στην Αθήνα του Περικλή οι φιλόσοφοι έβρισκαν γόνιμο έδαφος για να αναπτύξουν τις θεωρίες τους.

- Τα εύφορα χωράφια αυτού του κάμπου διασφαλίζουν σημαντικά έσοδα για τους κατοίκους της περιοχής. 

- Η καρυδιά ανήκει στα καρποφόρα δέντρα. / Η επαγγελματική τους συνεργασία υπήρξε ιδιαίτερα καρποφόρα.

- Πρόκειται για έναν εξαιρετικά δημιουργικό και πρωτότυπο καλλιτέχνη.

- Οι επιχειρηματίες βρίσκονται πάντοτε σε αναζήτηση παραγωγικών επενδύσεων. / Είναι από τους πιο παραγωγικούς συγγραφείς· γράφει δύο μυθιστορήματα το χρόνο.

9. Να συμπληρώσετε τα κενά με τις λέξεις πρώην ή τέως και να προσδιορίσετε τη σημασιολογική τους διαφορά.

1. O νέος υπουργός διαχώρισε τη θέση του από τον τέως.

2. Εγώ παρέδωσα στο σημερινό διευθυντή της Τράπεζας. Είμαι, επομένως, ο τέως διοικητής.

3. Στην εκδήλωση που οργάνωσε το Πανεπιστήμιο προσκλήθηκε ο τέως πρύτανης κ. X. και όλοι οι πρώην πρυτάνεις του ιδρύματος.

4. Μερικοί αθλητές της πρώην Ανατολικής Γερμανίας κατέφυγαν στην Αμερική.

τέως – πρώην: Και οι δύο λέξεις δηλώνουν μπροστά από ονόματα αξιωμάτων ή επαγγελμάτων ότι η άσκηση του αναφερόμενου επαγγέλματος ή αξιώματος τοποθετείται στο παρελθόν, ότι δεν ισχύει πλέον. Η διαφορά στη χρήση των δύο επιρρημάτων για τον προσεκτικό χρήστη της γλώσσας είναι ότι το μεν πρώην αναφέρεται σε παρελθοντική κατάσταση που δεν προσδιορίζεται, ενώ το τέως δηλώνει το εγγύς παρελθόν, κάτι που ίσχυε μέχρι πρόσφατα, μέχρι προ ολίγου χρόνου (ημερών, μηνών ή και ετών)· το τέως δηλαδή αναφέρεται σε μία ή περισσότερες χρονικές φάσεις, που προηγούνται αμέσως της παρούσας χρονικής φάσης.

Άρα πρώην σημαίνει «παλαιότερος, κάποτε στο παρελθόν», ενώ τέως σημαίνει «τελευταίος, πρόσφατος, μέχρι πριν από λίγο».

10. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες ισοδύναμες.

1. Του καταλόγισαν παραλείψεις και λάθη, που οδήγησαν στη χρεοκοπία της επιχείρησης. [= επέρριψαν, απέδωσαν, χρέωσαν]

2. Καταδικάστηκε για διασπορά ψευδών ειδήσεων. [= διάδοση]

3. Έγιναν διεξοδικές συζητήσεις, πριν υπογράψουν οι δύο χώρες το σύμφωνο φιλίας. [= εκτενείς, λεπτομερείς, αναλυτικές, εξαντλητικές, εξονυχιστικές]

4. H ζωή διέπεται από φυσικούς νόμους. [= καθορίζεται, ρυθμίζεται, κανονίζεται]

5. H γερμανική κυβέρνηση ζήτησε την έκδοση ενός ατόμου που θεωρείται υπεύθυνο για διάφορες τρομοκρατικές ενέργειες στη Γερμανία. [= παράδοση]

6. H σύλληψη ενός δραπέτη ήταν το έναυσμα, για να ξεσπάσουν ταραχές στις φυλακές υψίστης ασφαλείας. [= αφορμή, ερέθισμα]

7. Πήρε όλα τα ενδεδειγμένα για την περίσταση μέτρα. [= κατάλληλα, αναγκαία, απαραίτητα]

8. Μετά τον πόλεμο καταστράφηκε παντελώς. [= ολοσχερώς, πλήρως, εντελώς]

9. Έχω την αίσθηση ότι μου λες ψέματα. [= εντύπωση]

10. H κομπορρημοσύνη και η μεγαλομανία του είναι παροιμιώδεις. [= καυχησιολογία, μεγαλορρημοσύνη]

11. Να βρείτε τα συνώνυμα των παρακάτω επιρρημάτων:

αδιακρίτως = ανεξαρτήτως, χωρίς να γίνεται διάκριση

αδιάκριτα = αγενώς, χωρίς διακριτικότητα, χωρίς ευγένεια, χωρίς λεπτότητα

άμεσα = απευθείας, χωρίς τη μεσολάβηση προσώπου ή πράγματος

τέλεια = θαυμάσια, υπέροχα, έξοχα, εξαίρετα

τελείως = εντελώς, πλήρως, καθ’ ολοκληρίαν

έκτακτα = έξοχα, υπέροχα

ευχαρίστως = πρόθυμα, με μεγάλη ευχαρίστηση, με χαρά

συνοπτικά = σύντομα, περιληπτικά

12. Στο κείμενο που ακολουθεί να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες λέξεις με άλλες συνώνυμές τους.

Για να γίνει ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας, πρέπει να πάψει [= σταματήσει] πρώτα να πιστεύει [= έχει εμπιστοσύνη] στο χωροφύλακα. Να βλέπει σ’ αυτόν το σύμβολο της εξουσίας [= αρχής] κι όχι την ενσάρκωσή [= προσωποποίησή] της. Να μην τον κρίνει απαραίτητο [= θεωρεί αναγκαίο] στο κάθε του βήμα, επιτηρητή [= επόπτη] και παιδαγωγό. Ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας δίνει εξετάσεις καθημερινά όχι μονάχα μπροστά στην κάλπη [= ψηφοδόχο]: δίνει εξετάσεις στα πιο μικρά [= απλά] πράγματα της καθημερινής ζωής: σέβεται τη θέση του στην «ουρά», προσέχει να μην ενοχλεί [= πειράζει] το διπλανό του, πιστεύει πως έχει πρώτα καθήκοντα [= υποχρεώσεις] κι έπειτα δικαιώματα. H κοινωνική αγωγή είναι αναγκαία προϋπόθεση [= βασικός όρος] της Δημοκρατίας. Όταν ακούω κάποιους να λένε πως τους χρειάζεται δικτατορία, χαμογελώ [= μειδιώ] μέσα μου, παρ’ όλη μου την αθυμία [= θλίψη], γιατί συλλογίζομαι [= σκέφτομαι] ως δεν το καταλαβαίνουν [= αντιλαμβάνονται] τι λένε πραγματικά: ότι τους λείπει η αγωγή. Πώς μπορεί να νοηθεί Δημοκρατία δίχως το σεβασμό του διπλανού σου;

Υπάρχει όμως κι ένα άλλο στάδιο βαρβαρότητας που πρέπει να ξεπεραστεί, για να είναι ένας λαός άξιος της Δημοκρατίας: το στάδιο του θαυμασμού προς τη βαναυσότητα [= βιαιότητα]. H χοντρή πλάνη να την περνάει κανείς για δύναμη. Συναντούμε κοινωνικά σύνολα που δεν ξέρουν, δεν υποπτεύονται [= υποψιάζονται] τι κρύβεται [= συγκαλύπτεται] πίσω από τη βαναυσότητα: πόση ουσιαστική αδυναμία, πόση ανάγκη για άμυνα, πόση μεταμφιεσμένη μνησικακία, πόσα συμπλέγματα, πόση περιφρόνηση [= καταφρόνηση] προς το ανθρώπινο γένος, πόσοι παράγοντες αστάθμητοι [= απρόβλεπτοι] και σκοτεινοί. H πραγματική δύναμη είναι κάτι πολύ πιο δύσκολα εξακριβώσιμο απ’ ό,τι πιστεύει ο κόσμος. Εμφανίζεται αθόρυβη [= σιγανή] και σεμνή, εκεί που κανένας σχεδόν δεν το φαντάζεται: στο εργαστήρι του σοφού, στο κελί του αγίου, στη φυλακή [= σωφρονιστικό κατάστημα / δεσμωτήριο] του επαναστάτη. Σπανιότατα στο προσκήνιο. Γιατί δύναμη ανθρώπου θα πει ένα και μόνο: δύναμη ψυχής. Κι αυτή φανερώνεται στη μοναξιά και στον κατατρεγμό [= διωγμό], όχι στην αγορά και στο θρίαμβο.

Άγγελος Τερζάκης, Προσανατολισμός στον αιώνα

13. Να αντικαταστήσετε τις υπογραμμισμένες εκφράσεις με άλλες ισοδύναμες.

1. O αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης εξαπέλυσε μύδρους κατά της κυβερνητικής πολιτικής στον τομέα της οικονομίας. [= χρησιμοποίησε επιθετικά λόγια]

2. Οι ανταγωνιστές του χάλκευσαν συκοφαντίες εναντίον του, προκειμένου να τον εμποδίσουν να αναλάβει τα ηνία της επιχείρησης. [= κατασκεύασαν ψεύτικες κατηγορίες]

3. Η κατάργηση του σταυρού στα ψηφοδέλτια κόβει τον ομφάλιο λώρο που συνδέει το βουλευτή με τους ψηφοφόρους του. [= διακόπτει κάθε σύνδεσμο]

4. Παρά τα μεγάλα λόγια ότι θα αντιδράσει στις αποφάσεις τους, τελικά περιορίστηκε σε ρόλο κομπάρσου. [= διαδραμάτισε ασήμαντο ρόλο]

5. O μικρότερος γιος πήρε τη μερίδα του λέοντος από την πατρική περιουσία. [= το μεγαλύτερο μέρος]

6. Αυτό το φόρεμα το έχω από καταβολής κόσμου. [= από πολύ παλιά]

7. Εάν οι υπεύθυνοι παραπέμψουν [= αναβάλουν] το θέμα στις ελληνικές καλένδες, τότε τους αξίζει να τιμωρηθούν παραδειγματικά από τον ελληνικό λαό. [= επ’ αόριστον]

14. Από τα παρακάτω σχόλια σε λήμματα γνωστού λεξικού έχουν αφαιρεθεί τα παραδείγματα. Μπορείτε να γράψετε ένα δικό σας παράδειγμα για κάθε λέξη;

Α. προβολή – προπαγάνδα – διαφήμιση.

H λέξη προβολή έχει γενική σημασία και θετικό περιεχόμενο

π.χ. «Η προβολή των αξιών στις οποίες πιστεύει ένας λαός είναι έργο της παιδείας.»

Αρνητική χροιά έχει η σημασία της λ. προπαγάνδα· δηλώνει την προβολή πολιτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών κυρίως αρχών και διδαγμάτων με κάθε τρόπο, συχνά παραπειστικό, αποπροσανατολιστικό, επικοινωνιακά ανέντιμο, αφού μπορεί να περιέχει ελλιπείς, παραποιημένες ή εσφαλμένες πληροφορίες, που δε βοηθούν να διαμορφώσει κανείς ορθολογική, τεκμηριωμένη και αντικειμενική γνώμη.

π.χ. «Μην πιστεύετε τίποτε απ’ όλα αυτά! Είναι προπαγάνδα.»

H μεταπολεμική, όλο και περισσότερο καταναλωτικά προσανατολισμένη, κοινωνία, με προεξάρχουσα χώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, προέβαλε και επέβαλε τη διαφήμιση, την προβολή καταναλωτικών κυρίως προϊόντων με κύριο στόχο το εμπορικό κέρδος.

π.χ. «Χωρίς διαφήμιση δεν μπορεί να κινηθεί ένα προϊόν στην αγορά.»

Β. χορηγώ – επιχορηγώ – επιδοτώ.

Το χορηγώ σημαίνει «δίνω» και χρησιμοποιείται συνήθως για χρήματα που δίνονται επισήμως (από το κράτος, οργανισμούς, χορηγούς κ.λπ.) για συγκεκριμένο σκοπό.… Το αρχαίο ρήμα χορηγώ (<χορ-ηγός < χορός + άγω) σήμαινε «καταβάλλω χρήματα για την προετοιμασία του χορού στα δράματα», αναφερόμενο σε ιδιώτες χορηγούς ή και σε επίσημες αρχές (δήμος).

π.χ. «Θα χορηγηθεί διορθωτικό επίδομα στους υπαλλήλους του Δημοσίου.»

Το επιχορηγώ δηλώνει ότι καταβάλλονται από επίσημη αρχή (κράτος) και από τον κρατικό προϋπολογισμό χρήματα ως πρόσθετη ή συμπληρωματική οικονομική υποστήριξη.

π.χ. «Η πολιτεία θα επιχορηγήσει πρόγραμμα έρευνας των πανεπιστημίων που θα βοηθήσουν στην ανάπτυξη.»

Το επιδοτώ αναφέρεται στην οικονομική ενίσχυση που δίνεται εκτάκτως ή συμπληρωματικά σε ιδιώτες ως κίνητρο για συγκεκριμένη επαγγελματική δραστηριότητα.

π.χ. «Η πολιτεία επιδοτεί τους ελαιοπαραγωγούς με χρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.»

15. Στα συνώνυμα: παρασύρω, παραπλανώ, πλανεύω, δελεάζω, γοητεύω σαγηνεύω υποδηλώνεται η έννοια της «απάτης».

α) Στα παρασύρω, παραπλανώ η δήλωση αυτή είναι σχετικώς ουδέτερη.

β) Στο πλανεύω (πλάνη, πλάνος, αποπλανώ) η εξαπάτηση υπέχει το ερωτικό στοιχείο.

γ) Στο δελεάζω (<δέλεαρ) η εξαπάτηση επιτυγχάνεται με θέλγητρα, με προσφορές αρεστές στο υποψήφιο θύμα.

δ) Στο γοητεύω (<γόης) η εξαπάτηση διατηρεί το στοιχείο της μαγείας, του μυστηριώδους.

ε) Το σαγηνεύω (<σαγήνη =δίχτυ για ψάρεμα) σημαίνει ότι χρησιμοποιώ σαγήνες, θέλγητρα, για να οδηγήσω κάποιον εκεί όπου θέλω παραπλανώντας τον. Τα δύο τελευταία έχουν και καλή σημασία.

Χρησιμοποιήστε καθένα από τα παραπάνω ρήματα μέσα σε μία φράση, έτσι ώστε να φαίνεται η ιδιαίτερη απόχρωση της σημασίας του.

- Είχε παρασύρει πολλούς να επενδύσουν με ψεύτικες υποσχέσεις και εγγυήσεις.

- Η μελοδραματική αντίδραση ήταν για να παραπλανήσει το δικαστήριο.

- Τον πλάνεψε με τα χάδια της.

- Τα χρήματα τον δελέασαν και τελικά υποχώρησε στις προτάσεις τους.

- Γοήτευε πάντα όσους τον γνώριζαν.

- Η ομορφιά της σαγήνευε τους άνδρες.

16. αλλαγή, μεταβολή, μεταλλαγή, τροπή, τροποποίηση, μετατροπή, αλλοίωση, διαφοροποίηση

Οι παραπάνω συνώνυμες λέξεις εντάσσονται στη γενική σημασία «της μετάβασης από μια κατάσταση (μορφή, σχήμα) σε μια άλλη».

Με βάση τα παραδείγματα που σας δίνονται να συντάξετε ένα σχόλιο για την καθεμία στο οποίο θα εξηγείτε πού ή πώς αυτή χρησιμοποιείται.

1. Με το δημοψήφισμα του 1974 επήλθε αλλαγή του πολιτεύματος της χώρας μας.

2. H μεταβολή ορισμένων άρθρων δεν απαιτεί και αλλαγή του νόμου.

3. Οι συνεχείς μεταλλαγές στην πολιτική ζωή της χώρας οδήγησαν σε αδιέξοδο.

4. Στις λέξεις «χτίζω», «χτίστης» έχουμε τροπή του «κτ» σε «χτ».

5. H κυβέρνηση αποφάσισε να επιφέρει τροποποιήσεις στο σχέδιο νόμου για τη διαδοχική ασφάλιση.

6. Έκανε πολλές μετατροπές στο σπίτι· σχεδόν το ξανάχτισε από την αρχή.

7. H αλλοίωση των χρωμάτων σ’ αυτόν τον πίνακα είναι μεγάλη.

8. H διαφοροποίηση του υπουργού από την κυβερνητική πολιτική οδήγησε στην απομάκρυνσή του.

αλλαγή: Η μεταβολή (προσώπου, αντικειμένου, κατάστασης), το να γίνεται κάποιος / κάτι διαφορετικός / ό από ό,τι ήταν.

μεταβολή: Η διαδικασία αλλαγής και μετάβασης σε νέα κατάσταση.

μεταλλαγή: Η διαδικασία μεταβολής και μετάβασης σε νέα μορφή.

τροπή: Το να τρέπει κανείς (κάτι) ή να τρέπεται ο ίδιος προς ορισμένο σημείο, η αλλαγή κατευθύνσεως. Ειδικότερα, η μερική ή ριζική μεταβολή της κατάστασης, της ουσίας κ.λπ. σε άλλη, η αλλαγή της σύστασης ή η μεταβολή σε ισοδύναμη ποσότητα.

τροποποίηση: Η μερική μεταβολή, μικρή ή μεγάλη αλλαγή (σε κάτι).

μετατροπή: Η μεταβολή ως προς τη μορφή ή τις ιδιότητες· η τροποποίηση.

αλλοίωση: Η μεταβολή προς το χειρότερο της ποιότητας ή της φύσης πράγματος ή καταστάσεως.

διαφοροποίηση: Το να γίνεται κάτι διαφορετικό από άλλα όμοια.

17. Να εντάξετε τα παρακάτω συγγενικά ρήματα στο κατάλληλο γλωσσικό περιβάλλον, έτσι ώστε να διακρίνεται η ιδιαίτερη απόχρωση της σημασίας του καθενός.

μεταφέρω: Τα τρένα μεταφέρουν επιβάτες και εμπορεύματα.

μετακινώ: Ο δάσκαλος μετακίνησε τον μαθητή σε άλλο θρανίο, επειδή μιλούσε συνεχώς με τον διπλανό του.

μεταθέτω: Τον μετέθεσαν στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας. / Έχει τη συνήθεια να μεταθέτει τις ευθύνες του σε άλλους.

μετακομίζω: Θα μετακομίσουμε, μόλις βρούμε καλύτερο διαμέρισμα.

μεταπηδώ: Δεν δυσκολεύεται να μεταπηδά από παράταξη σε παράταξη.

μετατοπίζω: Μετατόπισαν τους πληθυσμούς σε νέες περιοχές.

μετατάσσω: Τον μετέταξαν σε κενή θέση άλλης υπηρεσίας.

μετοικίζω: Οι Τούρκοι μετοικίζουν πληθυσμούς από την Ανατολία στα κατεχόμενα της Κύπρου.

18. Να βρείτε όσο το δυνατόν περισσότερα συνώνυμα ή συγγενικά των ρημάτων «κλαίω» και «κατηγορώ» και να τα κατατάξετε από τα ασθενέστερα στα ισχυρότερα.

κλαίω: βουρκώνω, δακρύζω, μοιρολογώ, θρηνώ, οδύρομαι, ολολύζω

κατηγορώ: αποδοκιμάζω, επικρίνω, κατακρίνω, μέμφομαι, καταγγέλλω, ενοχοποιώ, εγκαλώ, στιγματίζω

19. Σας δίνονται ζεύγη συνωνύμων που κατά τη χρήση τους συχνά συγχέονται. Να εντάξετε κάθε λέξη σε ένα κατάλληλο γλωσσικό περιβάλλον.

αμφιβάλλω (συντάσσεται πάντοτε με πρόθεση και με ονοματική πρόταση (ότι, αν)) = έχω επιφυλάξεις ως προς το αν κάτι είναι σωστό

αμφισβητώ = εναντιώνομαι ρητά σε κάτι, απορρίπτω

- Αμφιβάλλω για την ειλικρίνεια των προθέσεών του.

- Οι ανταγωνιστές τους αμφισβήτησαν την εγκυρότητα της συμφωνίας.

αναγκαιότητα = η λογική ή ηθική επιταγή

ανάγκη = υποχρέωση που επιβάλλεται συνήθως έξωθεν

- Οι δαπάνες για τον αμυντικό εξοπλισμό της χώρας αποτελούν εθνική αναγκαιότητα.

- Η ανάγκη προσδιορίζει τη συμπεριφορά των ανθρώπων.

ανακηρύσσω > ανακήρυξη: αναφέρεται στην απόφαση απονομής ενός τίτλου

αναγορεύω > αναγόρευση: αναφέρεται στη διαδικασία απόδοσης τιμής, στην τελετή

- Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανακήρυξε το 1961 τον Κοσμά τον Αιτωλό άγιο.

- Η αναγόρευση του Γάλλου προέδρου σε επίτιμο διδάκτορα της Νομικής.

απολαμβάνω = ευχαριστιέμαι, μου αρέσει

απολαύω = είμαι αποδέκτης (τιμής, εμπιστοσύνης...)

- Απολαμβάνει το φαγητό.

- Απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής.

παρέμβαση: έχει αμετάβατη χρήση και συνήθως καλή σημασία

παρεμβολή: έχει συνήθως μεταβατική χρήση και τις περισσότερες φορές κακή σημασία

- Είναι σύνηθες φαινόμενο η παρέμβαση ξένων στα εσωτερικά προβλήματα μιας χώρας.

- Στην ιστορία του Ηροδότου είναι συχνή η παρεμβολή μυθολογικών αφηγήσεων.

βιώνω = ζω κάτι ως έντονη και συνειδητή εμπειρία

ζω (μεταβ. ή αμετάβ.) = η ενέργεια του ζην, της ζωής, περνώ τη ζωή μου

- Αυτές τις καταστάσεις δεν τις βγάλαμε από το μυαλό μας, τις βιώσαμε.

- Αυτό το φυτό δεν ζει χωρίς συχνό πότισμα.

20. α) Οι ακόλουθες λέξεις είναι συνώνυμες, εκφράζουν όμως διαφορετικές αποχρώσεις, διαφορετικούς χρωματισμούς της ίδιας έννοιας. Να χρησιμοποιήσετε τις λέξεις αυτές μέσα σε χαρακτηριστικά παραδείγματα, ώστε να φανεί η σημασιολογική απόχρωση της καθεμιάς

1. βλέπω, κοιτάζω, παρατηρώ, διακρίνω, αντικρίζω, αγναντεύω

- Από αυτή τη θέση δεν βλέπω τίποτα.

- Κοίταξε ποιος έρχεται!

- Παρατηρώντας τα παιδιά να παίζουν, καταλαβαίνεις το χαρακτήρα τους.

- Διακρίνω μια φιγούρα στο σκοτάδι.

- Αντικρίζω τον εαυτό μου στον καθρέφτη.

- Απ’ την κορυφή αγναντεύω το πέλαγος.

[Το βλέπω είναι το λέξημα που εκφράζει γενικά ότι έχει κανείς την ικανότητα της όρασης, ότι χωρίς συγκεκριμένο σκοπό ή πρόθεση ή ιδιαίτερη προσπάθεια χρησιμοποιεί την αίσθηση της όρασης. Το κοιτάζω σημαίνει «στρέφω το βλέμμα μου για να δω». Το ατενίζω σημαίνει «καρφώνω και κρατώ το βλέμμα μου στραμμένο κάπου». Όταν αυτό γίνεται με κάποια προσπάθεια, δηλώνεται με το διακρίνω, ενώ όταν γίνεται με συγκέντρωση, προσοχή και σταδιακό τρόπο δηλώνεται από τα ρήματα προσέχω, παρατηρώ και παρακολουθώ. Αν βλέπω απέναντι ή μπροστά μου, αν προσδιορίζεται δηλαδή ο συγκεκριμένος τόπος (ή κατεύθυνση), χρησιμοποιείται το αντικρίζω· αν βλέπω μακριά, σε απόσταση, τότε το αγναντεύω· και αν βλέπω από πάνω κι εποπτεύω, τότε το επισκοπώ.]

2. διάλεξη, κήρυγμα, λόγος, μάθημα, ομιλία

- Σειρά διαλέξεων για τη μοντέρνα τέχνη.

- Το κήρυγμα της Κυριακής.

- Ο υποψήφιος βουλευτής έβγαλε λόγο στη χθεσινή συγκέντρωση.

- Παρακολουθώ εντατικά μαθήματα Γαλλικών.

- Ο καθηγητής έκλεισε την ομιλία του με ένα αρχαίο απόφθεγμα.

β) Αν υποθέσετε ότι σας ανέθεταν να συντάξετε τα λήμματα των λέξεων αυτών για κάποιο λεξικό, τι θα γράφατε δίπλα σε κάθε λέξη;

βλέπω: αντιλαμβάνομαι (κάποιον / κάτι) μέσω της όρασης. 

κοιτάζω: στρέφω το βλέμμα μου προς (κάποιον), τον βλέπω, τον παρατηρώ.

παρατηρώ: βλέπω με προσοχή (κάτι) εξετάζοντάς το ή καταγράφοντας στοιχεία για αυτό.

διακρίνω: αναγνωρίζω (κάποιον / κάτι) με τις αισθήσεις ή με τη λογική μου, σχηματίζω την οπτική ή ακουστική του παράσταση στη σκέψη μου. Βλέπω κάτι με προσπάθεια.

αντικρίζω: έρχομαι σε οπτική επαφή με (κάποιον / κάτι απέναντί μου), βλέπω (κάποιον / κάτι) μπροστά μου.

αγναντεύω: παρατηρώ από μακριά ή από ψηλά, ατενίζω.

διάλεξη: η ομιλία που γίνεται μπροστά σε ακροατήριο για τη διδασκαλία πανεπιστημιακού μαθήματος σε φοιτητές ή γενικότερα για την πραγμάτευση συγκεκριμένου θέματος.

κήρυγμα: 1. θρησκευτικού περιεχομένου λόγος που εκφωνείται σε εκκλησίες από τους ιερείς ή τους επισκόπους ή και επιφορτισμένους προς τούτο πολίτες βάσει αποστολικών και ευαγγελικών λατρευτικών αναγνωσμάτων για την προβολή βασικών χριστιανικών αρχών και ο χρόνος που αυτός διαρκεί. 2. ο λόγος που απευθύνεται ως διδασκαλία και με τη δηλωμένη πρόθεση να φανερώσει την αλήθεια ορισμένης διδασκαλίες ή ορισμένων θέσεων και να εμπνεύσει πίστη σε αυτές (επειδή θεωρεί σαφή την ανάγκη παραδοχής τους).  

λόγος: η δημόσια ομιλία

μάθημα: η συστηματική μετάδοση γνώσεων ή δεξιοτήτων από δάσκαλο σε μαθητή.

ομιλία: ο λόγος που εκφωνείται σε δημόσια συγκέντρωση, ενώπιον ακροατηρίου, με συγκεκριμένο θέμα.

21. Να συνδυάσετε τις συνώνυμες λέξεις που σας δίνονται με μια κατάλληλη λέξη ή φράση. Στη συνέχεια να εντάξετε μερικά από τα λεκτικά σύνολα που δημιουργήσατε σε ένα ευρύτερο γλωσσικό πλαίσιο.

διαπράττω αδίκημα:      Ο κατηγορούμενος διέπραξε το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας.

1. διεξάγω έρευνα: Η έρευνα για τον εντοπισμό του αγνοούμενου διεξάγεται υπό δραματικές συνθήκες λόγω της έντονης κακοκαιρίας. 

           

δημιουργώ οικογένεια: Τα παιδιά μου μεγάλωσαν και δημιούργησαν δική τους οικογένεια.

[Σημείωση: Το δημιουργώ είναι κατεξοχήν εύσημο (meliorative) ρήμα, έχει δηλαδή καλή σημασία, δηλώνοντας κάτι νέο και καλό: Δημιούργησαν αθάνατα έργα τέχνης.]      

επιτελώ καθήκοντα: Η προσδοκία όλων είναι να επιτελέσει με πληρότητα τα νέα του καθήκοντα.

εκτελώ χρέη (+ γενική ουσιαστικού): Κατά την απουσία του προϊσταμένου του, χρέη διευθυντού εκτελούσε ο τμηματάρχης.

διενεργώ ανάκριση: Η αστυνομία διενεργεί ανακρίσεις για τον εντοπισμό του ενόχου.

2. προσφέρω έργο: Τα φιλανθρωπικά ιδρύματα προσφέρουν σημαντικό έργο στην κοινωνία.

           

παρέχω βοήθεια: Στους τραυματίες παρασχέθηκαν οι πρώτες βοήθειες.

           

χορηγώ υποτροφία: Το Ι.Κ.Υ. χορηγεί υποτροφίες.

δωρίζω περιουσία: Δώρισε όλη του την περιουσία στο κράτος.

δίνω ευκαιρία: Η εκδήλωση αυτή μας δίνει την ευκαιρία να σας ευχαριστήσουμε.      

χαρίζω υγεία: Η σωστή διατροφή χαρίζει καλή υγεία.

           

κερνώ ποτό: Κέρασε τα ποτά, επειδή γιόρταζε.        

προμηθεύω υλικό: Τον προμήθευσε με το απαραίτητο υλικό.      

3. αναγκαίος όρος: Η επιβολή νέων φόρων κρίθηκε αναγκαίος όρος για την επίτευξη συμφωνίας με τους δανειστές.

           

αναπόφευκτος πόλεμος: Η μακροχρόνια έχθρα των δύο κρατών έκανε τον πόλεμο αναπόφευκτο.            

υποχρεωτικός δανεισμός: Τα οικονομικά προβλήματα οδήγησαν το κράτος σε υποχρεωτικό εσωτερικό δανεισμό.

           

επιτακτικός συμβιβασμός: Είναι επιτακτικός ο συμβιβασμός ανάμεσα στις δύο πλευρές προκειμένου να επιτευχθεί η διασφάλιση μιας κοινά αποδεκτής λύσης.

αναπόδραστος / αναπόδραστη συνέπεια: Το διαζύγιο αποτέλεσε αναπόδραστη συνέπεια της συνεχούς αδιαφορίας και κακομεταχείρισης. 

χαρίζω μετάλλια: Η ομάδα της άρσης βαρών χάρισε στη χώρα μας πολλά μετάλλια.     

4. αμετάβλητος / αμετάβλητη πολιτική: Η χώρα μας διατηρεί αμετάβλητη την πολιτική της σε αυτό το ζήτημα.    

αδιάσειστος / αδιάσειστα θεμέλια:             Η πολιτική μας στηρίζεται στα αδιάσειστα θεμέλια της δημοκρατίας.

ακλόνητος / ακλόνητο άλλοθι: Ο βασικός ύποπτος για τη δολοφονία είχε τελικά ακλόνητο άλλοθι.

           

πάγιος / πάγιο αίτημα: Η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών αποτελεί πάγιο αίτημα της κοινωνίας.

αναλλοίωτος / αναλλοίωτη αξία: Ο θεσμός της οικογένειας αποτελεί μια αναλλοίωτη αξία για την ελληνική κοινωνία.

           

ανεπηρέαστος / ανεπηρέαστη κρίση: Η κρίση του έμεινε ανεπηρέαστη από τις απειλές που δέχτηκε.

           

μόνιμος κάτοικος: Ο Κώστας είναι πλέον μόνιμος κάτοικος Αυστρίας, επισκέπτεται όμως την Ελλάδα δύο φορές τον χρόνο.

5. προφυλάσσω κάποιον (+ από): Θα πρέπει να προφυλάξουμε την νεολαία μας από τα ναρκωτικά.

           

προστατεύω κάποιον: Θεωρούσε ηθικό του χρέος να προστατεύει τους αδικημένους.          

υπερασπίζω δικαιώματα: Υπερασπίζεται με σθένος τα δικαιώματα των μεταναστών.          

διασώζω παράδοση: Στο έργο του διέσωσε σημαντικές παραδόσεις για τη ζωή του Πλάτωνα.  

6. φανερός σκοπός: Η διπλωματική τους προσέγγιση υπηρετεί φανερούς σκοπούς.   

ευδιάκριτος / ευδιάκριτα χαρακτηριστικά: Η σπάνια αυτή ράτσα σκύλων έχει ευδιάκριτα χαρακτηριστικά.     

εμφανής / εμφανές σημείο: Άφησα το βιβλίο σου σε εμφανές σημείο.

πρόδηλος / πρόδηλη αλήθεια: Ωστόσο, από την πρόδηλη αυτή αλήθεια πολλοί υπεκφεύγουν για λόγους ιδεαλισμού ή δόγματος.

           

πασιφανής αντιπάθεια: Είναι πασιφανής η αντιπάθεια του ενός για τον άλλο.          

εναργής εικόνα: Ο συγγραφέας με τις περιγραφές και τους χαρακτηρισμούς των προσώπων πετυχαίνει να δώσει μια εναργή εικόνα των προσώπων του Μεσοπολέμου, έτσι που ο αναγνώστης να αισθάνεται σαν ένας από αυτούς.

7. ενισχύω την άμυνα    

προασπίζω την ελευθερία       

υπεραμύνομαι της πολιτικής

προστατεύω τα παιδιά

συνηγορώ υπέρ της άποψης   

ευνοώ ένα σχέδιο

8. υπομένω βάσανα       

υποφέρω τα πάνδεινα  

ανέχομαι μια συμπεριφορά   

αντέχω στις υψηλές θερμοκρασίες  

9. συνεχής παρουσία     

αδιάκοπος αγώνας         

ακατάπαυστος πόνος    

συναπτός / συναπτά έτη          

αέναος / αέναη προσπάθεια  

ατέρμονος / ατέρμων (ως β τύπο) / ατέρμων πόλεμος

           

[Σημείωση: Ο τύπος ατέρμονος είναι παρεκκλίνουσα χρήση του ατέρμων «χωρίς τέλος, χωρίς όρια, ατελείωτος». Πολύ συχνά χρησιμοποιείται ο λογιότερος τύπος ατέρμων για το αρσενικό και το θηλυκό: ο ατέρμων πόλεμος, η ατέρμων ευτυχία. Τα παλαιά τριτόκλιτα ονόματα σε -ων, -ων, -ον, μεταπλάστηκαν σε -ας (πβ. ο ευγνώμων / ευγνώμονας – η ευγνώμων). Το ατέρμων, όπως και το μακραίων, είχαν διαφορετική εξέλιξη και μεταπλάστηκαν σε τύπους σε -ος, -η, -ο (ατέρμονος, ατέρμονη, ατέρμονο, μακραίωνος, μακραίωνη, μακραίωνο) με χρήση κυρίως στο θηλυκό: ατέρμονη διαδικασία, μακραίωνη παράδοση.]

 10. διαβαίνω τα σοκάκια        

διέρχομαι στιγμές αγωνίας    

μεταβαίνω σε άλλο μέρος (μεταβαίνω στο εξωτερικό)      

μετακινούμαι με το αυτοκίνητο       

μετατοπίζω το κέντρο βάρους           

διασχίζω το δρόμο          

διαπλέω τον ποταμό      

διανύω μια απόσταση  

22. Για κάθε λέξη που υπογραμμίζεται σας δίνονται τρεις, από τις οποίες μία είναι συνώνυμή της. Να βρείτε αυτές τις συνώνυμες λέξεις. Στη συνέχεια με τη βοήθεια αυτού του λεξιλογίου (υπογραμμισμένες λέξεις και συνώνυμές τους) να γράψετε ένα σύντομο κείμενο για την εξειδίκευση στην εργασία.

1. προσοδοφόρος             α. προσεκτικός           β. επικερδής                         γ. προσοντούχος

2. ευδοκιμώ                        α. καλλιεργώ               β. δείχνομαι ευνοϊκός         γ. προκόβω

3. επίμοχθος                       α. επίπονος                 β. επίμονος                            γ. ακούραστος

4. επιλέγω                            α. επικρίνω                 β. διακρίνω                           γ. διαλέγω

5. επίτευξη                          α. επιτυχία                β. εκτέλεση                            γ. πραγματοποίηση

6. αναπόφευκτος       α. αναποτελεσματικός        β. αναπόδραστος           γ. αναποφάσιστος

7. καταμερισμός               α. διαίρεση                β. καταχώριση                    γ. κατακερματισμός

8. μονομερής                     α. μονόπλευρος        β. μονολιθικός                      γ. μονοκόμματος

9. μονήρης                           α. μοναδικός             β. μοναχικός                         γ. μόνιμος

Η εκπληκτική ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας έχει καταστήσει τις τελευταίες δεκαετίες πρακτικά αναπόδραστη την επιδίωξη ενός ολοένα και υψηλότερου επιπέδου εξειδίκευσης σε κάθε σχεδόν επαγγελματικό τομέα. Πέρα, άλλωστε, από το γεγονός ότι είναι αδύνατο να καλύψει κάποιος ευρεία πεδία γνώσεως, όσο επίμοχθη κι αν είναι η προσπάθειά του, ο καταμερισμός εργασίας αποτελεί αναπόφευκτη επιλογή, προκειμένου το άτομο να είναι αποτελεσματικό στην εργασία του, και άρα η επαγγελματική του ενασχόληση να είναι επικερδής.    

Πλέον η επιτυχία σε κάθε επαγγελματικό τομέα διασφαλίζεται μόνο μέσω της πλήρους εξειδίκευσης, ώστε το άτομο να γνωρίζει απόλυτα το αντικείμενό του, έστω κι αν αυτό οδηγεί σε μονομερή πνευματική ανάπτυξη, και συνεπώς σε μονόπλευρη θέαση της πραγματικότητας. Η ανάγκη πραγματικής εμβάθυνσης μοιάζει να είναι στη σύγχρονη κοινωνία πολύ πιο σημαντική από την επίτευξη μιας ολοκληρωμένης και πολύπλευρης παιδείας. Συνεπώς, για να ευδοκιμήσουν οι επαγγελματικές επιδιώξεις ενός νέου στη σύγχρονη εποχή, ζητούμενο δεν είναι πια οι γενικές γνώσεις, αλλά η όσο γίνεται μεγαλύτερη εξειδίκευση σε ένα αντικείμενο.

Αν, μάλιστα, ο νέος διαλέξει το αντικείμενο των σπουδών του, και κατ’ επέκταση τον τομέα στον οποίο πρόκειται να ειδικευτεί, με βάση τις πραγματικές του κλίσεις και αρέσκειες, θα μπορέσει να αντισταθμίσει ως ένα βαθμό την απώλεια της ευρύτερης παιδείας, αφού θα ασχολείται με κάτι που θα του προκαλεί το ενδιαφέρον.  

23. Υποθέστε πως κάποιος φίλος σας σάς κατηγορεί ότι δεν έχετε άποψη για τα διαδραματιζόμενα στη δημόσια ζωή της χώρας μας. Εσείς, φυσικά, διαφωνείτε.

Χρησιμοποιήστε σε ένα σύντομο κείμενο τα παρακάτω συνώνυμα, για να διατυπώσετε ευκρινώς τη στάση σας απέναντι σε όσα θετικά ή αρνητικά συμβαίνουν, κατά τη γνώμη σας, στη χώρα μας.

επιδοκιμάζω, εγκρίνω, αποδέχομαι, επικροτώ

αποδοκιμάζω, επικρίνω, καυτηριάζω, στηλιτεύω

Μία από τις επιδιώξεις της σύγχρονης πολιτείας που επιδοκιμάζω είναι σαφώς η προσπάθεια που γίνεται για την αναβάθμιση της παιδείας. Αποδέχομαι, βέβαια, πως είναι δυσεπίτευκτη η εύρεση ενός σχεδίου που να ικανοποιεί πλήρως όλους τους εμπλεκόμενους, ωστόσο επικροτώ και εγκρίνω κάθε σχεδιασμό που αποβλέπει στον εκσυγχρονισμό της διδακτέας ύλης, αλλά και στην πιο ουσιαστική εκμάθηση βασικών αντικειμένων, όπως είναι αυτό της ελληνικής γλώσσας.

Σε αντίθεση, ωστόσο, με τις θετικές προσπάθειες που γίνονται στο χώρο της παιδείας, παραμένουν αξιοκατάκριτα όσα διαδραματίζονται στο χώρο της πολιτικής. Είναι προφανές, επομένως, ότι αποδοκιμάζω τη διαφθορά που συνεχίζει να διακρίνει πλήθος δημοσίων προσώπων και λειτουργών. Επικρίνω, άλλωστε, όχι μόνο τα άτομα αυτά που καταχρώνται την εμπιστοσύνη των πολιτών και προβαίνουν σε εγκληματικές πράξεις, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα, αλλά κι εκείνους που παρακολουθούν αδρανείς τέτοιου είδους φαινόμενα. Διότι, όπως είναι λογικό, δεν αρκεί μόνο να καυτηριάζει κάποιος τη διαφθορά των πολιτικών, εφόσον το πρόβλημα αυτό συνεχίζει να ταλανίζει αδιάκοπα την κοινωνία μας. Ζητούμενο πλέον είναι να καθιερωθεί η λογοδοσία, όσων άσκησαν εξουσία, στο τέλος της θητείας τους, ώστε να διασφαλίζεται η αναγκαία απόδοση ευθυνών. Το να στηλιτεύουμε απλώς τις παρανομίες δεν είναι πια αρκετό, είναι καιρός να θεσμοθετηθεί ένας υποχρεωτικός απολογισμός πεπραγμένων.     

24. Υποθέστε ότι με μια μεγάλη παρέα φίλων σας παρακολουθείτε μια μουσική συναυλία που δίνεται από ένα νεανικό συγκρότημα, το οποίο έχει φανατικούς φίλους αλλά και επικριτές. Μετά τη συναυλία οι εντυπώσεις και τα συναισθήματα είναι ποικίλα. Χρησιμοποιήστε μερικά από τα παρακάτω συνώνυμα, για να γράψετε μία παράγραφο στην οποία θα περιγράφετε τα ανάμεικτα συναισθήματα της παρέας σας.

ευχαρίστηση, χαρά, ικανοποίηση, αγαλλίαση, τέρψη

δυσαρέσκεια, απαρέσκεια, δυσανασχέτηση, αηδία, αποστροφή

Μετά το τέλος της συναυλίας ήταν σαφές πως τα συναισθήματα των μελών της πολυπληθούς παρέας μας ήταν ανάμεικτα, αφού πλάι σ’ εκείνους που εξέφραζαν την απόλυτη ικανοποίησή τους, υπήρχαν κι εκείνοι που δεν έκρυβαν τη δυσαρέσκειά τους. Το παράδοξο, μάλιστα, ήταν πως ό,τι είχε προκαλέσει χαρά σε μερικούς είχε επιτείνει τη δυσανασχέτηση άλλων, δημιουργώντας ιδιαίτερη ένταση ανάμεσά τους. Για παράδειγμα, όταν ο τραγουδιστής του συγκροτήματος ερμήνευσε α καπέλα ένα γνωστό κομμάτι, προκαλώντας αγαλλίαση και τέρψη σ’ εκείνους που θεωρούν εξαιρετική τη φωνή του, ώθησε εκείνους που δεν μπορούσαν να συγκρατήσουν την απαρέσκειά τους να τον γιουχάρουν. Γεγονός, φυσικά, που προκάλεσε αποστροφή και αηδία στους πιστούς θαυμαστές του.   

25. Υπάρχουν στη γλώσσα μας αρκετές συγγενικές λέξεις ή φράσεις που συγχέονται ως προς τη σημασία. Σας δίνονται σχολιασμένες μερικές από αυτές. Να εντάξετε την καθεμία σε μία περίοδο λόγου.

1. πλεονέκτημα: (για πράγματα)

 προτέρημα: (για πρόσωπα)

- Εκμεταλλεύεται όλα τα πλεονεκτήματα της θέσης του, για να ανέλθει κοινωνικά.

- Το μεγαλύτερο προτέρημά του είναι η ειλικρίνειά του.                   

           

2. συμβαίνοντα: όσα γίνονται τυχαία

τεκταινόμενα: όσα γίνονται με μεθόδευση

- Παρακολουθούμε τα συμβαίνοντα με μεγάλη ανησυχία.

- Οι νέοι παρατηρούν τα τεκταινόμενα της πολιτικής σκηνής και απογοητεύονται.

                       

3. διαβόητος/περιβόητος: (μόνο για πρόσωπα) αυτός που έχει κακή φήμη

διάσημος: (μόνο για πρόσωπα) αυτός που έχει καλή φήμη

περίφημος: (για πρόσωπα και για πράγματα)· όταν χρησιμοποιείται για πρόσωπα, έχει μερικές φορές ειρωνική χροιά.

- Καταδικάστηκε σε δεκαετή κάθειρξη ο διαβόητος απατεώνας.

- Ο ηθοποιός αυτός είναι διάσημος, όχι μόνο για τη δουλειά του, αλλά και για τις εκκεντρικές του συνήθειες.

- Εξελίχθηκε σε περίφημο γιατρό.

           

4. ευπαρουσίαστος: εμφανίσιμος  

ευπρόσωπος: αξιοπρεπής, ευπρεπής, αυτός που κάνει καλή εντύπωση

- Ο αρραβωνιαστικός της είναι νέος και ευπαρουσίαστος.

- Τελικά παρουσίασε ένα ευπρόσωπο κείμενο, που εκτιμήθηκε από όλους.

5. αναγνωρίζω: (θετική σημασία)

καταλογίζω: (αρνητική σημασία)

- Το κράτος πρέπει να αναγνωρίζει τις υπηρεσίες που προσφέρουν οι πολίτες.

- Του καταλόγισαν ευθύνες για την απώλεια κερδών.

                       

6. εξαιτίας: (αρνητική σημασία)

χάρη σε: (θετική σημασία)

- Το ταξίδι αναβλήθηκε εξαιτίας της κακοκαιρίας.

- Χάρη σε σένα μπόρεσα να τα καταφέρω.

7. προξενώ: (αρνητική σημασία)

προκαλώ: (θετική ή αρνητική ή ουδέτερη σημασία) π.χ. θαυμασμό, προβλήματα, οργή, αίσθηση, εντύπωση κτλ.

- Η ξαφνική νεροποντή προξένησε ζημιές σε ισόγεια καταστήματα.

- Η δράση τους προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις.

                       

8. αιτιολογώ: τεκμηριώνω, εξηγώ

δικαιολογώ: δίνω δίκιο σε κάποιον

- Της ζητήθηκε να αιτιολογήσει την απόφασή της.

- Δικαιολογώ τις διαμαρτυρίες του, αφού είναι προφανές ότι αδικήθηκε.

                       

9. επισύρω: (αρνητική σημασία)

προσελκύω: (θετική σημασία)

- Η έπαρσή του επισύρει την αγανάκτηση όλων όσοι τον γνωρίζουν.

- Η επιχείρηση απέβλεπε στο να προσελκύσει περισσότερους επενδυτές από το εξωτερικό. 

Κωνσταντίνος Καβάφης «Η Δυσαρέσκεια του Σελευκίδου»

Alfred Sethel

Κωνσταντίνος Καβάφης «Η Δυσαρέσκεια του Σελευκίδου»

Δυσαρεστήθηκεν ο Σελευκίδης

Δημήτριος να μάθει που στην Ιταλία

έφθασεν ένας Πτολεμαίος σε τέτοιο χάλι.

Με τρεις ή τέσσαρες δούλους μονάχα·

πτωχοντυμένος και πεζός. Έτσι μια ειρωνία

θα καταντήσουν πια, και παίγνιο μες στην Pώμη

τα γένη των. Που κατά βάθος έγιναν

σαν ένα είδος υπηρέται των Pωμαίων

το ξέρει ο Σελευκίδης, που αυτοί τους δίδουν

κι αυτοί τους παίρνουνε τους θρόνους των

αυθαίρετα, ως επιθυμούν, το ξέρει.

Αλλά τουλάχιστον στο παρουσιαστικό των

ας διατηρούν κάποια μεγαλοπρέπεια·

να μη ξεχνούν που είναι βασιλείς ακόμη,

που λέγονται (αλλοίμονον!) ακόμη βασιλείς.

Γι’ αυτό συγχίσθηκεν ο Σελευκίδης

Δημήτριος· κι αμέσως πρόσφερε στον Πτολεμαίο

ενδύματα ολοπόρφυρα, διάδημα λαμπρό,

βαρύτιμα διαμαντικά, πολλούς

θεράποντας και συνοδούς, τα πιο ακριβά του άλογα,

για να παρουσιασθεί στην Pώμη καθώς πρέπει,

σαν Aλεξανδρινός Γραικός μονάρχης.

Aλλ’ ο Λαγίδης, που ήλθε για την επαιτεία,

ήξερε την δουλειά του και τ’ αρνήθηκε όλα·

διόλου δεν του χρειάζονταν αυτές η πολυτέλειες.

Παληοντυμένος, ταπεινός μπήκε στην Pώμη,

και κόνεψε σ’ ενός μικρού τεχνίτου σπίτι.

Κ’ έπειτα παρουσιάσθηκε σαν κακομοίρης

και σαν πτωχάνθρωπος στην Σύγκλητο,

έτσι με πιο αποτέλεσμα να ζητιανέψει.

Ιστορικό πλαίσιο:

Σελευκίδης Δημήτριος: Πρόκειται για τον γιο του Σελεύκου Δ΄, Δημήτριο (που με την επωνυμία «Σωτήρ» ανέβηκε αργότερα το 162 π.Χ. στον θρόνο της Συρίας), όμηρο στην Ρώμη ως το 162 π.Χ. [Δημητρίου Σωτήρος (162-150 π.Χ.)] 

Ο νεαρός (25 τότε ετών) γιος του Σελεύκου Δ΄, Δημήτριος, που ήταν όμηρος στη Ρώμη, ύστερα από συναρπαστική περιπέτεια διέφυγε, πιθανόν με την ανοχή των ανωτέρων ρωμαϊκών κύκλων, όπως των Σκιπιώνων, και ήλθε στην Τρίπολι της Συρίας. Εκεί στέφθηκε βασιλιάς, συνάθροισε μισθοφόρους και μαζί τους μπήκε στην Αντιόχεια, όπου με την επιδοκιμασία του πλήθους φόνευσε τον Αντίοχο Ε΄  (11 ετών) και τον επίτροπό του Λυσία.

Ο Δημήτριος είχε βρεθεί στη Ρώμη αντικαθιστώντας στην ομηρεία τον θείο του Αντίοχο Δ΄, ο οποίος είχε παραδοθεί ως όμηρος στους Ρωμαίους το 188 π.Χ., με βάση τη Συνθήκη της Απάμειας, που ακολούθησε τη Μάχη της Μαγνησίας και έθεσε τέλος στον πόλεμο του Αντιόχου Γ΄ με τους Ρωμαίους.

Ο Δημήτριος Α΄ μόλις έγινε βασιλιάς επιδίωξε να ανορθώσει και να αποκαταστήσει το κύρος του κράτους του μεταξύ των συγχρόνων του ελληνιστικών ηγεμόνων. Στο εσωτερικό όμως αντιμετώπιζε οξύτατο αναβρασμό, που έλαβε απειλητική τροπή μετά την αποτυχία της εξωτερικής πολιτικής του στην Καππαδοκία.

Η γενική δυσαρέσκεια εναντίον του Δημητρίου ώθησε τους βασιλείς Άτταλο Β΄ της Περγάμου, Αριαράθη Ε΄ της Καππαδοκίας και Πτολεμαίο ΣΤ΄ Φιλομήτορα -από τον οποίο είχε πρόσφατα επιχειρήσει να αποσπάσει την Κύπρο δωροδοκώντας τον στρατηγό της νήσου Αρχία- να τον ανατρέψουν. Ο τρόπος ήταν απλός και εφαρμόσθηκε συχνά στην ελληνιστική εποχή. Οι βασιλείς αυτοί γνωρίζοντας ότι με την αγαθή εντύπωση που είχε αφήσει χάρη στη μεγαλοψυχία και στη γενναιοφροσύνη του ο Αντίοχος Δ΄ ο Επιφανής (175-164 π.Χ.) ήταν δυνατόν να στηρίξουν τις διεκδικήσεις οποιουδήποτε άμεσου απογόνου του στο θρόνο, προέβαλαν κάποιο ασήμαντο πρόσωπο, τον Βάλα, που έμοιαζε στον Αντίοχο και ισχυριζόταν ότι ήταν γιος του, ως νόμιμο διάδοχο του θρόνου. Την πρωτοβουλία την είχε ο Άτταλος Β΄. Έπρεπε όμως για μια τέτοια σπουδαία υπόθεση να εξασφαλισθεί η έγκριση των Ρωμαίων που είχαν ήδη αναγνωρίσει τον Δημήτριο. Την υπόθεση ανέλαβε ο Ηρακλείδης, ο αδερφός του Τιμάρχου (ο Μιλήσιος Τίμαρχος ήταν ο γενικός διοικητής των περιοχών που βρίσκονταν ανατολικά της Μεσοποταμίας, τον οποίο νίκησε σε μάχη και δολοφόνησε ο Δημήτριος Α΄, λαμβάνοντας έτσι την επωνυμία Σωτήρας από τους Βαβυλωνίους).

Ο Ηρακλείδης πήγε στη Ρώμη έχοντας μαζί του την κόρη του Αντιόχου Δ΄ Λαοδίκη και τον Βάλα (που δεν αποκλείεται να ήταν πραγματικά νόθος γιος του Αντιόχου Δ΄). Με την καθοδήγηση του Ηρακλείδη ο Βάλας ζήτησε από τους Ρωμαίους να θυμηθούν τη φιλία και συμμαχία που είχαν συνάψει με τον πατέρα του Αντίοχο Δ΄ και να τον βοηθήσουν να πάρει τον πατρικό του θρόνο ή τουλάχιστον να μην παρεμβάλουν εμπόδια στον ίδιο και σ’ αυτούς που θα ήθελαν να τον βοηθήσουν.

Μόλις εξασφάλισε την υποστήριξη της Συγκλήτου ο Ηρακλείδης άρχισε να συγκεντρώνει μισθοφόρους για να θέσει σε εφαρμογή του σχέδιό του. Ο Βάλας, που μετονομάστηκε Αλέξανδρος (για να θυμίζει το όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου), παραδόθηκε στον επαναστάτη δυνάστη Ζηνοφάνη της Κιλικίας, που προσφέρθηκε να τον αποκαταστήσει στον «πατρικό» του θρόνο. [Εύνοια του Αλεξάνδρου Βάλα] 

Λίγο αργότερα η σύγκρουση των δύο αντιπάλων σε σφοδρή μάχη εκ παρατάξεως είχε ως αποτέλεσμα την ήττα και τον ηρωικό θάνατο του Δημητρίου (χειμώνας του 151/150 π.Χ.).

Πτολεμαίος: Πρόκειται για τον Πτολεμαίο ΣΤ΄ Φιλομήτορα, που διωγμένος από τον συμβασιλέα αδερφό του Πτολεμαίο Η΄ Ευεργέτη, πήγε, το 164 π.Χ., στην Ιταλία να εκλιπαρήσει (επιτυχώς) την βοήθεια των Ρωμαίων για την παλινόρθωσή του στον θρόνο της Αιγύπτου. [Πρέσβεις από την Αλεξάνδρεια] 

Ο Πτολεμαίος ο ΣΤ΄ είχε την εξουσία στην Αίγυπτο από το 180 π.Χ., ενώ από το 169 π.Χ. και για πέντε χρόνια τα δύο αδέρφια μοιράζονται από κοινού την εξουσία.

Το 164 π.Χ. ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ εκδιώκεται από την εξουσία από τον αδερφό του Πτολεμαίο Η΄ και καταφεύγει στη Ρώμη, όπου παρουσιάζεται ρακένδυτος στη Σύγκλητο. Η Ρώμη αποφασίζει να μοιράσει την εξουσία της Αιγύπτου στα δύο αδέλφια, παραχωρώντας στον Πτολεμαίο ΣΤ΄ την Αλεξάνδρεια και την Κύπρο, ενώ στον μικρότερο, στον Πτολεμαίο Η΄, την Κυρηναϊκή. Αυτή είναι η δυναμικότερη επέμβαση της Ρώμης στη μακρόχρονη διαμάχη μεταξύ των δύο Πτολεμαίων, καθώς στην πορεία παρόλο που οι Ρωμαίοι θα λάβουν αποφάσεις ευνοϊκές για τον Πτολεμαίο Η΄, δεν θα θελήσουν να χρησιμοποιήσουν το στρατό τους για να επιβάλουν τη θέλησή τους.

Ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ ο Φιλομήτωρ υπήρξε ένας από τους δικαιότερους και ευγενικότερους βασιλιάδες της Αιγύπτου, με μεγάλο σεβασμό για τους πολίτες του. Ακόμη κι όταν, το 154 π.Χ. νικά τον αδερφό του στην Κύπρο, αντί να τον τιμωρήσει για την πολύχρονη αμφισβήτηση της εξουσίας του, τον συγχώρησε και μάλιστα δέχτηκε να συνάψει μαζί του συμφωνία ειρήνης.

Ο Πτολεμαίος Η΄ ο Φύσκων (ο κοιλαράς) ήταν ένας από τους σκληρότερους βασιλιάδες, έτοιμος πάντοτε να πνίξει στο αίμα το λαό του, στην υποψία και μόνο ότι σχεδιάζουν κάποια αντίδραση εναντίον του. Ο Κακεργέτης, όπως τον ονόμαζαν ειρωνικά, πήρε ολοκληρωτικά την εξουσία της Αιγύπτου το 145 π.Χ. μετά το θάνατο του αδερφού του Πτολεμαίου ΣΤ΄, ενώ, παράλληλα, παντρεύτηκε τη χήρα του Πτολεμαίου ΣΤ΄, και αδερφή τους, Κλεοπάτρα Β΄ και δολοφόνησε τον ανιψιό του. Στη συνέχεια παντρεύτηκε και τη μια από τις δύο κόρες της Κλεοπάτρας Β’ την Κλεοπάτρα Γ΄, που ήταν παράλληλα και ανιψιά του. Όταν η Κλεοπάτρα Β΄ το 131 π.Χ. ξεκίνησε επανάσταση εναντίον του συζύγου και αδερφού της, εκείνος σκότωσε το γιό τους Πτολεμαίο Μεμφίτη, που ήταν τότε δεκατεσσάρων ετών, τον τεμάχισε και της έστειλε τα κομμάτια του σα δώρο γενεθλίων. Η Κλεοπάτρα Β΄ παρόλα αυτά το 124 π.Χ. επέστρεψε στον Πτολεμαίο Η΄ κι έμεινε κοντά του μέχρι το θάνατό του το 116 π.Χ. [Ας φρόντιζαν] 

Το ποίημα

«Δυσαρεστήθηκεν ο Σελευκίδης

Δημήτριος να μάθει που στην Ιταλία

έφθασεν ένας Πτολεμαίος σε τέτοιο χάλι.

Με τρεις ή τέσσαρες δούλους μονάχα·

πτωχοντυμένος και πεζός. Έτσι μια ειρωνία

θα καταντήσουν πια, και παίγνιο μες στην Pώμη

τα γένη των.»

Ο Δημήτριος Α΄ μαθαίνοντας πως ο Πτολεμαίος ΣΤ΄ είχε έρθει στη Ρώμη με φτωχική αμφίεση και χωρίς πολυμελή συνοδεία, δυσαρεστήθηκε, καθώς θεώρησε πως η στάση αυτή του Πτολεμαίου εξέθετε, όχι μόνο τη βασιλική οικογένεια των Πτολεμαίων, αλλά και όλους τους επιγόνους του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Δημήτριος, αν και όμηρος των Ρωμαίων και κατ’ επέκταση πιόνι στα χέρια τους, αφού τον χρησιμοποιούσαν για να εκβιάζουν τις πολιτικές επιλογές του Αντίοχου Δ΄, θεωρούσε πως όλοι οι επίγονοι, όλοι οι Έλληνες βασιλείς, συνεχιστές των ένδοξων Μακεδόνων βασιλέων, όφειλαν να διατηρούν, έστω και κατ’ επίφαση, την αξιοπρέπειά τους. Το να εμφανίζεται στη Ρώμη ένας Έλληνας βασιλιάς ρακένδυτος, ελεεινός, και με εμφανή την πρόθεση να εκλιπαρήσει τους ισχυρούς της εποχής, αποτελούσε απαράδεκτη ταπείνωση για όλα τα ελληνιστικά βασίλεια.

Ο Πτολεμαίος είτε είχε πραγματική δύναμη είτε όχι, θα έπρεπε, κατά την άποψη του Δημήτριου, να σεβαστεί τη θέση του και να παρουσιαστεί στους Ρωμαίους με τη μεγαλοπρέπεια εκείνη που αντιστοιχεί σ’ έναν επίγονο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ήταν, το δίχως άλλο, αναξιοπρεπές να επιτρέπει με τη φτωχική του παρουσία τα χλευαστικά σχόλια των Ρωμαίων, και να επικυρώνει με τον πλέον σαφή τρόπο την υπεροχή που εκείνοι είχαν αποκτήσει έναντι των ελληνιστικών βασιλείων.

Η αγανάκτηση του Δημήτριου αποκτά, μάλιστα, ακόμη μεγαλύτερη σημασία, αν ληφθεί υπόψη ο διαρκής ανταγωνισμός ανάμεσα στο βασίλειο των Σελευκιδών και το βασίλειο των Πτολεμαίων. Ο Δημήτριος, όχι μόνο δεν χαίρεται με την ταπείνωση του εν δυνάμει αντιπάλου του -οι δύο βασιλείς θα έρθουν σε σύγκρουση λίγα χρόνια μετά-, αλλά δυσαρεστείται και προθυμοποιείται να τον βοηθήσει, ώστε η παρουσίασή του στη Σύγκλητο να έχει την αναγκαία μεγαλοπρέπεια. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει με λαμπρή σαφήνεια την ομόνοια που ενέπνεε στη σκέψη του Δημήτριου η επίγνωση της κοινής καταγωγής. Στο πρόσωπο του Πτολεμαίου δεν βλέπει έναν αντίπαλο, αλλά έναν ομοεθνή του, που έρχεται και ταπεινώνεται στα μάτια του κοινού τους εχθρού.  

«Που κατά βάθος έγιναν

σαν ένα είδος υπηρέται των Pωμαίων

το ξέρει ο Σελευκίδης, που αυτοί τους δίδουν

κι αυτοί τους παίρνουνε τους θρόνους των

αυθαίρετα, ως επιθυμούν, το ξέρει.»

Ο Δημήτριος γνωρίζει πολύ καλά τη δύναμη που έχουν αποκτήσει οι Ρωμαίοι -όμηρός τους ο ίδιος άλλωστε. Γνωρίζει πως έχουν επιβάλει τη θέλησή τους, νικώντας ένα προς ένα τα ελληνιστικά βασίλεια, και πως μπορούν πλέον να ελέγχουν πλήρως τη διάδοχη κατάσταση σε αυτά. Ωστόσο, δεν αποδέχεται για κανένα λόγο τη δουλοπρέπεια και τον ξεπεσμό του Πτολεμαίου.

Η απουσία αξιοπρέπειας οδηγεί στην περιφρόνηση και στον εξευτελισμό· οδηγεί στην άνευ όρων υποταγή. Κι αυτό ο Δημήτριος δεν πρόκειται να το δεχτεί.

«Αλλά τουλάχιστον στο παρουσιαστικό των

ας διατηρούν κάποια μεγαλοπρέπεια·

να μη ξεχνούν που είναι βασιλείς ακόμη,

που λέγονται (αλλοίμονον!) ακόμη βασιλείς.»

Παρά την αναμφισβήτητη υπεροχή των Ρωμαίων και παρά το γεγονός πως κανένας από τους επιγόνους δεν μπορεί να σταθεί στο θρόνο, χωρίς τη δική τους έγκριση, ο Δημήτριος δεν συναινεί στην υιοθέτηση μιας δουλοπρεπούς συμπεριφοράς. Θεωρεί πως οι Έλληνες βασιλείς οφείλουν και πρέπει να διατηρούν την αγέρωχη και μεγαλοπρεπή τους στάση, έστω κι αν αυτή περιορίζεται μόνο στην εξωτερική τους εμφάνιση, έστω κι αν περιορίζεται μόνο στους τύπους. Εκείνο, άλλωστε, που υποδηλώνει η διατήρηση της αξιοπρέπειάς τους είναι κατά πολύ σημαντικότερο από μια επιφανειακή μεγαλοπρέπεια. Υποδηλώνει την άρνησή τους να αποδεχτούν το τετελεσμένο της υποταγής τους.

Είναι και λέγονται ακόμη βασιλείς, κι αυτό σημαίνει πως ακόμη κι αν επί του παρόντος οφείλουν να λογοδοτούν στους Ρωμαίους, αυτό δεν επισφραγίζει μια εσαεί συνέχιση αυτής της κατάστασης. Η διατήρηση της μεγαλοπρέπειας, οπότε, δεν συνιστά μια κενόδοξη στάση πληγωμένης ματαιοδοξίας και περηφάνιας κάποιου που αρνείται να κατανοήσει τα νέα δεδομένα, αλλά μια υπόμνηση στους τώρα πανίσχυρους Ρωμαίους πως τίποτε δεν μπορεί να θεωρηθεί μόνιμο και τετελεσμένο. Αναγνωρίζει, επομένως, ο Δημήτριος την παρούσα υπεροχή των Ρωμαίων, αλλά αφήνει να εννοηθεί πως σε βάθος χρόνου θα είναι πάντοτε διατεθειμένος να παλέψει για την αποτίναξη αυτής της υποτέλειας.   

Ο τίτλος του βασιλέα δεν αποτελεί κενό γράμμα για τον Δημήτριο, όπως παράλληλα η υπερίσχυση των Ρωμαίων δεν αποτελεί μιαν αδιασάλευτη και μη αναστρέψιμη κατάσταση. Ο Δημήτριος δεν διατηρεί άρα την αξιοπρέπειά του για τους τύπους· ο Δημήτριος έχει το ήθος ενός αγωνιστή, που ξέρει πως κάθε μη αρεστή και μη αποδεκτή κατάσταση μπορεί να ανατραπεί ή τουλάχιστον μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση, ανεξάρτητα από την έκβαση αυτής της αμφισβήτησης.

«Γι’ αυτό συγχίσθηκεν ο Σελευκίδης

Δημήτριος· κι αμέσως πρόσφερε στον Πτολεμαίο

ενδύματα ολοπόρφυρα, διάδημα λαμπρό,

βαρύτιμα διαμαντικά, πολλούς

θεράποντας και συνοδούς, τα πιο ακριβά του άλογα,

για να παρουσιασθεί στην Pώμη καθώς πρέπει,

σαν Aλεξανδρινός Γραικός μονάρχης.»

Εύλογα, λοιπόν, ο Δημήτριος αντιδρά στη δουλοπρέπεια και στον ξεπεσμό του Πτολεμαίου, και σπεύδει να του προσφέρει όλα όσα χρειάζεται για να παρουσιαστεί στη Ρώμη «καθώς πρέπει», και το κυριότερο σαν Αλεξανδρινός Έλληνας μονάρχης. Εμφανής εδώ η επιθυμία του Καβάφη να υπενθυμίσει την ελληνικότητα των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Ένας Γραικός μονάρχης δεν μπορεί να παρουσιαστεί στη Σύγκλητο σαν φτωχός επαίτης, δεν μπορεί να ξευτιλίσει έτσι τον εαυτό του και τους άλλους Έλληνες βασιλείς, δεν μπορεί να αναγνωρίσει με τόσο σαφή τρόπο την υποταγή του στη θέληση των Ρωμαίων. Η διαφορά ήθους ανάμεσα στον Δημήτριο και τον Πτολεμαίο προφανής· ο ένας αξιοπρεπής, με μαχητική διάθεση, που υπομένει, αλλά δεν αποδέχεται πλήρως την εξουσία των Ρωμαίων, κι ο άλλος απόλυτα υποταγμένος και αναξιοπρεπής, έρχεται να παρακαλέσει, σαν ξεπεσμένος ζητιάνος, για τον θρόνο του βασιλείου του.

«Aλλ’ ο Λαγίδης, που ήλθε για την επαιτεία,

ήξερε την δουλειά του και τ’ αρνήθηκε όλα·

διόλου δεν του χρειάζονταν αυτές η πολυτέλειες.

Παληοντυμένος, ταπεινός μπήκε στην Pώμη,

και κόνεψε σ’ ενός μικρού τεχνίτου σπίτι.

Κ’ έπειτα παρουσιάσθηκε σαν κακομοίρης

και σαν πτωχάνθρωπος στην Σύγκλητο,

έτσι με πιο αποτέλεσμα να ζητιανέψει.»

Η έξοχη θεατρικότητα των ποιημάτων του Καβάφη υπηρετεί άριστα εδώ την πρόθεση του ποιητή να παραστήσει τον ξεπεσμό και τη δουλικότητα του Πτολεμαίου. Ταπεινός, φτωχοντυμένος, σαν κακομοίρης, παρουσιάζεται στη Σύγκλητο, για να ζητιανέψει πιο αποτελεσματικά. Σε αντίθεση με τον Δημήτριο, που με τη στάση του δεν επιτρέπει ποτέ στους Ρωμαίους να τον δουν ως υποταγμένο υποχείριό τους (κι αυτό θα του στοιχίσει αργότερα και το θρόνο και τη ζωή του), ο Πτολεμαίος επιζητά, όχι μόνο τον οίκτο των Ρωμαίων, αλλά πολύ περισσότερο να διασφαλίσει πως εκείνοι δεν θα τον αντιμετωπίσουν ως πιθανό αμφισβητία της υπεροχής τους.

Ο Πτολεμαίος ταπεινώνεται κυρίως για να περάσει με πλήρη σαφήνεια στους Ρωμαίους το μήνυμα πως είναι έτοιμος να δεχτεί τη βοήθειά τους, έχοντας αποδεχτεί απόλυτα την υπεροχή τους. Εκείνο που ενδιαφέρει τον Πτολεμαίο είναι να μην υπάρχει καμία υπόνοια πως τώρα ή αργότερα υπάρχει περίπτωση να θέσει σε αμφισβήτηση την εξουσία τους. Έτσι, δέχεται να παρουσιαστεί σε αυτούς πλήρως εξαθλιωμένος, ώστε εκείνοι να αναγνωρίσουν στην ένδειά του την πλήρη του υποταγή.

Ο Πτολεμαίος το μόνο που θέλει είναι να διασφαλίσει την επανόρθωσή του στο θρόνο της Αιγύπτου, και προκειμένου να το πετύχει αυτό είναι πρόθυμος να απολέσει κάθε ίχνος αξιοπρέπειας και αυτοσεβασμού. Ο Πτολεμαίος δεν είναι μαχητής, δεν είναι διατεθειμένος να αντιταχθεί στους Ρωμαίους, δεν ενδιαφέρεται για το μέλλον και την ανεξαρτησία της χώρας του. Το μόνο που επιθυμεί είναι να εξυπηρετήσει τα προσωπικά του συμφέροντα και την προσωπική του ανάδειξη. 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου «Το δίκαιο της πυγμής» (ασκήσεις σχολικού)

Johan Swanepoel

Έκθεση Γ΄ Λυκείου «Το δίκαιο της πυγμής» (ασκήσεις σχολικού)

Το δίκαιο της πυγμής είναι μια πανάρχαιη θεωρία, που πρεσβεύει ότι η βία είναι «νόμος της φύσης». Σύμφωνα με το νόμο αυτό είναι φυσικό ο ικανότερος να επιβάλλει με τη βία το δικό του δίκαιο στον ασθενέστερο. Όπως είναι γνωστό, αυτό κατά το Θουκυδίδη υποστήριξαν και οι Αθηναίοι στον περίφημο διάλογο τους με τους Μηλίους:

«Κι’ εμείς οι Αθηναίοι γνωρίζουμε όπως και σεις ότι κατά τον ανθρώπινο νόμο τα δίκαια κρίνονται μόνο από ίσους, ενώ τα δυνατά τα πράττουν οι ισχυροί και τα παραδέχονται οι ασθενείς [...] Και οι θεοί, όπως πιστεύουν οι άνθρωποι, και αναμφισβήτητα και οι άνθρωποι αναγκάζονται πάντοτε από φυσική ορμή να εξουσιάζουν εκείνους από τους οποίους υπερτερούν.» (Ε 89, 105).

Διαβάστε προσεκτικά το παρακάτω απόσπασμα από ένα δοκίμιο του Ε. Παπανούτσου με τον τίτλο «Το δίκαιο της πυγμής», στο οποίο ο συγγραφέας ασκεί κριτική στη συγκεκριμένη θεωρία και ανασκευάζει το επιχείρημα στο οποίο βασίζεται.

Το δίκαιο της πυγμής

[...] Η δύναμη αλλά και η αδυναμία της θεωρίας του «δικαίου της πυγμής» είναι το επιχείρημά της ότι η βία που επιβάλλει τον ισχυρό και εξοντώνει τον αδύνατο δεν είναι μόνο γεγονός αλλά και αξία· και βέβαιη αξία, επειδή το γεγονός είναι αναμφισβήτητο. Εάν οι οπαδοί της μας έλεγαν απλώς:

Τα πράγματα είναι αυτά που είναι: θηρίο και ο άνθρωπος ζει, όπως και τα άλλα θηρία, με τα δόντια του. Μην προσπαθήσετε να τον αλλάξετε, ματαιοπονείτε· με τη φύση δεν τα βάζει κανείς, εκείνη θα ειπεί πάντοτε την τελευταία λέξη, μπορεί να μη μας έπειθαν, αλλά ίσως θα μας έβρισκαν πρόθυμους να σκύψομε μελαγχολικά το κεφάλι και να σωπάσομε. Μας λένε όμως κάτι περισσότερο· ότι:

Αυτό που γίνεται, να επιβάλλει δηλαδή ο άνθρωπος με τη γροθιά τη θέληση και το συμφέρον του, αξίζει και πρέπει να γίνεται, γιατί έτσι μόνο θα προοδέψει και αυτός και ο κόσμος, και τούτο ακριβώς γεννάει μέσα μας πολλές και σοβαρές αμφιβολίες. Όχι ανησυχίες ηθικές, αλλά αμφιβολίες θεωρητικές. Τις πρώτες θα μπορούσαν να τις παραβλέψουν, τις δεύτερες όμως είναι υποχρεωμένοι να τις εξετάσουν. Αναφέρω εδώ τις σπουδαιότερες.

Από αυτό που «γίνεται», και μάλιστα από αυτό που «γίνεται ως τώρα», δεν είναι λογικά επιτρεπτό να συμπεράνεις με βεβαιότητα ότι τούτο «θα γίνεται και στο μέλλον», και πολύ λιγότερο ότι τούτο «αξίζει και πρέπει να γίνεται». Αν ο άνθρωπος φέρθηκε ως τώρα με αγριότητα και απερισκεψία όπως όλα τα θηρία, και όταν καταλαβαίνει ότι έχει την υπεροχή, λύνει τις διαφορές του με τη βία, το γεγονός αυτό δεν σου δίνει το λογικό δικαίωμα να περιμένεις ότι θα επαναλαμβάνεται επ’ άπειρον και πολύ λιγότερο ότι τούτο «θα γίνεται και στο μέλλον», και πολύ λιγότερο να υποστηρίζεις ότι πρέπει να επαναλαμβάνεται. Γιατί τίποτα δεν εμποδίζει να αλλάξει αύριο και στο σημείο τούτο η ροή της ιστορίας (φαινόμενο όχι τόσο σπάνιο όσο νομίζεται) είτε από τη συνδρομή διάφορων απρόβλεπτων περιστάσεων, είτε με την πρωτοβουλία του ίδιου του ανθρώπου, που αφού έχει τις καταβολές του λογικού, μπορεί κάποτε να λογικευτεί και ν’ αποφασίσει να αξιοποιεί με άλλους συμφερότερους και ευπρεπέστερους τρόπους την περίσσεια των σωματικών και των πνευματικών του δυνάμεων, όχι με τον εξευτελισμό και τη σφαγή των ομοίων του. Και εάν όμως αποκλείσω και τα δύο αυτά ενδεχόμενα, πάλι θα δυσκολευτώ να πεισθώ ότι το φυσικό καθεστώς μπορεί να αποτελέσει δεοντολογικό κανόνα. Το κήρυγμα «κατά φύσιν ζην» ή «επιστροφή στη Φύση» δεν είναι αποτελεσματικό, ούτε πάντοτε φρόνιμο. Όχι μόνο γιατί ο άνθρωπος με την κοινωνική οργάνωση και την πνευματική του εξέλιξη απομακρύνθηκε οριστικά και ανέκκλητα από τη «φυσική κατάσταση» και δεν εξαρτάται από την θέληση του να ξαναγυρίσει σ’ αυτήν αλλά και για έναν άλλο σπουδαιότερο λόγο. Το «φυσικό» δεν είναι κατ’ ανάγκη και «αξιόπρακτο». Οι πολιτισμένοι άνθρωποι έμαθαν (με τον ιδρώτα και το αίμα τους) να μην ταυτίζουν τις δύο έννοιες ούτε κατά το πλάτος ούτε κατά το βάθος τους. Τα «αξιόπρακτα», όπως λέμε στη γλώσσα της φιλοσοφίας, υπερβαίνουν τα «φυσικά». Βρίσκονται σε άλλο επίπεδο, προσδιορίζονται με άλλου είδους γνωρίσματα, μετριούνται με άλλα μέτρα. Επομένως δεν συναντώνται πάντοτε με τα «φυσικά», ούτε συμπίπτουν μ’ αυτά.

Γι’ αυτό η συνείδηση μας σκανδαλίζεται, όταν ο αντίδικος αναιρεί ή σαρκάζει την προσήλωσή μας σε μιαν αξία, π.χ. στον ηθικό κανόνα «εἰ ἀναγκαῖον εἴη ἀδικεῖσθαι ἤ ἀδικεῖν, ἑλοίμην ἄν ἀδικεῖσθαι ἤ ἀδικεῖν» με το επιχείρημα ότι τούτο δεν είναι «φυσικό». Την αμφισβήτηση την αισθανόμαστε σαν προσβολή στην «ανθρωπιά» μας. Βέβαια δεν είναι «φυσικό», την ώρα που αναγκάζομαι ή ν’ αδικήσω ή να αδικηθώ, εγώ να προτιμήσω να αδικηθώ παρά να αδικήσω· είμαι όμως περήφανος σαν άνθρωπος, τιμώ την «ανθρωπιά» στο πρόσωπο μου, όταν υπερβαίνω την φυσική ίσως τάση να βλάψω τον όμοιό μου για ν’ αποφύγω την βιαιότητα του και δέχομαι τα πλήγματα χωρίς να τα ανταποδίνω. Εάν υποχωρήσω στις παρορμήσεις του ενστίκτου και επιτεθώ, το «ζώο» μέσα μου θα νικήσει, εγώ όμως σαν άνθρωπος με φρόνημα ηθικό θα νικηθώ. Και αυτή τη νίκη του «φυσικού», που με ταπεινώνει, δεν τη θέλω [...]

Ε. Π. Παπανούτσος, «Το δίκαιο της πυγμής», εκδόσεις Δωδώνη, (1975) , Αθήνα 1989

- Στο παραπάνω απόσπασμα, παρατηρούμε ότι το επιχείρημα στο οποίο βασίζεται η θεωρία το δικαίου της πυγμής είναι ένας παραγωγικός συλλογισμός, που μπορεί να αναλυθεί ως εξής:

Προκείμενες κρίσεις:

1.  Η βία που επιβάλλει τον ισχυρό και εξοντώνει τον αδύνατο δεν είναι μόνο γεγονός αλλά και αξία.

2. Το γεγονός αυτό είναι αναμφισβήτητο.

Συμπέρασμα: Άρα και η βία που επιβάλλει τον ισχυρό και εξοντώνει τον αδύνατο έχει αναμφισβήτητη αξία.

Ασκήσεις:

1. Στο απόσπασμα που διαβάσατε ο συγγραφέας αξιολογεί το παραπάνω επιχείρημα και επισημαίνει την αδυναμία του. Συγκεκριμένα αμφισβητεί την αλήθεια της πρώτης προκείμενης κρίσης και αμφιβάλλει, επομένως, αν μπορεί να μας οδηγήσει σε ασφαλές συμπέρασμα. Να αναδιατυπώσετε με δικά σας λόγια τα επιχειρήματα με τα οποία ο συγγραφέας θέτει υπό αμφισβήτηση την πρώτη προκείμενη κρίση.

Ο συγγραφέας αμφισβητεί την πρώτη προκείμενη αξιοποιώντας, όχι τις ηθικές ενστάσεις που αυτή εγείρει, αλλά τις θεωρητικές. Έτσι, τα επιχειρήματά του δεν αφορούν την ηθική πτυχή του ζητήματος, η οποία θα μπορούσε να παραβλεφθεί εύκολα από τους υποστηρικτές μιας τέτοιας άποψης, αλλά τη θεωρητική πτυχή, η οποία βασίζεται σε συλλογισμούς της λογικής.

Το πρώτο επιχείρημα, λοιπόν, του συγγραφέα έγκειται στο γεγονός πως δεν είναι λογικό ή αναγκαίο να συμπεραίνει κανείς πως ό,τι συμβαίνει τώρα ή ό,τι συνέβαινε μέχρι τώρα, θα συνεχίσει να συμβαίνει και στο μέλλον· κι επιπλέον ότι αξίζει να συνεχίσει να συμβαίνει.

Το ότι ο άνθρωπος, επομένως, έχει φερθεί μέχρι τώρα με αγριότητα, χρησιμοποιώντας τη βία για την επίλυση των διαφορών του, δεν χρειάζεται απαραίτητα να συνεχιστεί επ’ άπειρον. Σκέψη που ενισχύεται με ένα ακόμη επιχείρημα: τίποτε δεν εμποδίζει το να αλλάξει η ροή της ιστορίας, κι αυτό μπορεί να προκύψει είτε λόγω απρόβλεπτων περιστάσεων, είτε με πρωτοβουλία του ίδιου του ανθρώπου, ο οποίος ενδεχομένως -κι αφού χρησιμοποιήσει τη λογική του- να αντιληφθεί το αναποτελεσματικό και το ασύμφορο της βίας, επιλέγοντας τελικά την αξιοποίηση του περισσεύματος της δύναμής του με άλλους ορθότερους τρόπους.

Άλλωστε, ακόμη κι αν τα δύο αυτά ενδεχόμενα αποκλειστούν, ο συγγραφέας θεωρεί πως ό,τι συνιστά κατάσταση της φύσης, δεν χρειάζεται κατ’ ανάγκη να εκλαμβάνεται κι ως δεοντολογικός κανόνας. Η σκέψη αυτή, πως ό,τι δηλαδή είναι φυσικό δεν είναι απαραίτητα και αξιόπρακτο, αποτελεί το τρίτο επιχείρημα του συγγραφέα. Ο άνθρωπος με το πέρασμα στη κοινωνική οργάνωση και με τη σημαντική πνευματική του εξέλιξη έχει πια απομακρυνθεί από τη φυσική κατάσταση και δεν έχει κανένα λόγο να επιδιώκει την επιστροφή σε συμπεριφορές που, αν και αποδεκτές από τη φύση, δεν έχουν θέση σε μια οργανωμένη κοινωνία.

Ο συγγραφέας, μάλιστα, επικαλείται την ιστορική πορεία των ανθρώπων από την οποία έχει προκύψει κατά τρόπο επώδυνο, κι είναι πια σαφές, πως ό,τι είναι φυσικό δεν ταυτίζεται αναγκαία με το αξιόπρακτο. Η υπεροχή του ισχυρότερου, ως εκ τούτου, κι η βίαιη συμπεριφορά, αντιστοίχως, αν και βρίσκουν εφαρμογή στη φύση, δεν μπορούν, και δεν πρέπει, να θεωρηθούν ως λογικές επιλογές σε μια κοινωνία, όπου η ηθική κι ο σεβασμός του συνανθρώπου οφείλουν να έχουν κυρίαρχη θέση.  

[Τα επιχειρήµατα µε τα οποία ο συγγραφέας θέτει υπό αµφισβήτηση την πρώτη προκείµενη κρίση µπορούν να συνοψισθούν ως εξής: Τα όσα συµβαίνουν στην ανθρώπινη ζωή και ιστορία δεν έχουν απόλυτο χαρακτήρα· µπορούν να ανατραπούν. Άλλωστε πάντα υπάρχουν και εξαιρέσεις, ώστε δεν είναι εύκολο να αποφανθεί κανείς για το τι θα ισχύει, ως φυσικό, στο µέλλον. Επιπλέον, υπάρχουν οι πολιτιστικές αρχές και ο ηθικός νόµος που επιβάλλουν το σεβασµό σε κάποιες αξίες. Οι άνθρωποι έµαθαν να µην ταυτίζουν το φυσικό µε το αξιόπρακτο, να θεωρούν µάλιστα ότι το αξιόπρακτο υπερβαίνει το φυσικό.]

2. Συζητήστε την άποψη του συγγραφέα (παρ. 4) ότι, αν είναι αναγκαίο να επιλέξουμε ανάμεσα στο να αδικήσουμε ή να αδικηθούμε, η «φυσική μας τάση» είναι να προτιμήσουμε το πρώτο, αλλά επιλέγοντας το δεύτερο «τιμούμε την ανθρωπιά μας».

Ο συγγραφέας επισημαίνει ορθώς πως όταν ένας άνθρωπος βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση, γιατί πιθανώς είναι ισχυρότερος (είτε βιολογικά είτε οικονομικά είτε άλλως), κι έρχεται αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο να αδικηθεί από κάποιον άλλο -υποδεέστερο-, είναι λογικό, και φυσικό, να προτιμήσει να αμυνθεί με τρόπο επιθετικό, αδικώντας δηλαδή πρώτα εκείνος. Εφόσον έχει τη δυνατότητα να αποφύγει κάποιο χτύπημα, κι εφόσον μπορεί να είναι εκείνος που θα επιφέρει το αποφασιστικό πλήγμα στον αντίπαλό του, είναι απολύτως φυσικό να ακολουθήσει το ένστικτο της αυτοσυντήρησης. Ωστόσο, αυτή η φυσική τάση, αυτό το βίαιο ένστικτο, δεν συνιστά πάντοτε την ορθότερη επιλογή.

Είναι σαφές πως ο συγγραφέας δεν αναφέρεται στις περιπτώσεις κατά τις οποίες τίθεται σε κίνδυνο η ζωή του ανθρώπου, οπότε η αυτοάμυνα αποτελεί μονόδρομο, αλλά στις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές εκείνες περιπτώσεις, όπου το άτομο επιλέγει συνειδητά να αδικήσει κάποιον, για να εξυπηρετήσει το προσωπικό του συμφέρον. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, λοιπόν, η επιλογή να αδικηθούμε, και άρα να προσφέρουμε το προβάδισμα σ’ έναν συνάνθρωπό μας, που προφανώς έχει μεγαλύτερη ανάγκη, λειτουργεί ως επιβεβαίωση της ανθρωπιάς μας.

Αν οι άνθρωποι ακολουθούσαν πάντοτε τη φυσική τους τάση να επιδιώκουν το προσωπικό τους συμφέρον και τη συνεχή επιβεβαίωση της υπεροχής τους έναντι των ασθενέστερων, η κοινωνία θα εισερχόταν σε μια κατάσταση αδιάκοπης πάλης και ανταγωνισμού. Ωστόσο, η επίγνωση της αδυναμίας που διακρίνει αρκετούς συνανθρώπους μας· η επίγνωση των δυσκολιών που βιώνουν σε διάφορους τομείς της ζωής τους, και ιδίως στον οικονομικό, μας υποδεικνύει την ανάγκη παραμερισμού της εγωιστικής θέασης των πραγμάτων και μας ωθεί σε μια αλληλέγγυα συμπεριφορά.

Είναι, άλλωστε, προφανές πως το να ακολουθούν οι άνθρωποι τις ορμέφυτες τάσεις και τα φυσικά τους ένστικτα, όταν πια δεν τίθεται θέμα για την προσωπική τους επιβίωση, αλλά πρόκειται απλώς για την απόκτηση επιπλέον πλούτου κι επιμέρους προνομίων, συνιστά μια αναίτια εγωκεντρική στάση. Μια αναποτελεσματική στάση που ωθεί στη δημιουργία και διατήρηση επιβλαβών ανισοτήτων ανάμεσα στους πολίτες. Μια απορριπτέα στάση, που εύλογα, δεν τιμά και δεν ωφελεί την οργανωμένη κοινωνία.

Κάθε άνθρωπος, επομένως, καλείται να συνειδητοποιήσει και να αποδεχτεί πως το να παραμερίζει κάποτε το προσωπικό του συμφέρον προς όφελος ενός συνανθρώπου του που βρίσκεται σε πιο δυσμενή θέση, αποτελεί μια αναγκαία και πολύτιμη πράξη αλτρουισμού. Η αναγνώριση της αξίας του συνανθρώπου έχει -και πρέπει να έχει- μεγαλύτερη βαρύτητα από τη συνεχή προσπάθεια ικανοποίησης των προσωπικών επιθυμιών, οι οποίες τείνουν, το δίχως άλλο, να είναι ακόρεστες.

3. Στις σελίδες για διάλογο ανάμεσα στους νέους, που άνοιξε γνωστό περιοδικό, εμφανίστηκαν, μεταξύ άλλων, και οι απόψεις που παρατίθενται πιο κάτω.

Αποφασίζετε να ασκήσετε κριτική σε μια από τις απόψεις αυτές με ένα κείμενο σας 150-200 λέξεων. Προσπαθήστε: α) να επισημάνετε τα αδύνατα σημεία των επιχειρημάτων στα οποία στηρίζεται η κάθε άποψη, και β) να προβάλετε τα κατάλληλα αντεπιχειρήματα. Στην κριτική σας μπορείτε να λάβετε υπόψη τις παρατηρήσεις του Ε. Π. Παπανούτσου πρώτον ότι πρέπει να ελέγχουμε αν μια ιδιότητα/συμπεριφορά απορρέει πράγματι από τη φύση (ένστικτο) του ανθρώπου ή οφείλεται σε κοινωνικούς παράγοντες και δεύτερον ότι «το φυσικό δεν είναι αναγκαστικά και αξιόπρακτο».

Απόψεις στις οποίες θα ασκηθεί κριτική:

- Ο άντρας έχει από τη φύση του ηγετικές ικανότητες, τις οποίες δε διαθέτει η γυναίκα, όπως φαίνεται από αναρίθμητα ιστορικά παραδείγματα. Δικαιολογημένα, επομένως, και στην εποχή μας οι άντρες κατέχουν ηγετικές θέσεις σε διάφορους τομείς όπως π.χ. στην πολιτική, την επιστήμη, την εργασία κτλ.

Το γεγονός ότι οι άντρες συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να διεκδικούν και να λαμβάνουν ηγετικές θέσεις σε σημαντικούς τομείς του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού βίου, δεν μπορεί σαφώς να στηριχτεί σε ιστορικές αναφορές. Εφόσον οι γυναίκες για πάρα πολλά χρόνια γνώρισαν την καταπίεση και τον αυστηρό κοινωνικό αποκλεισμό, είναι εύλογο πως η παρουσία τους στα μεγάλα ιστορικά γεγονότα είναι ισχνή. Δεν μπορεί, επομένως, η παρούσα κατάσταση να αιτιολογείται με βάση τις προγενέστερες περιόδους, κατά τις οποίες οι γυναίκες δεν είχαν ούτε την ευκαιρία, αλλά ούτε και τη δυνατότητα να λάβουν ενεργό ρόλο στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα.

Αντιθέτως, η σημερινή αδυναμία των γυναικών να σημειώσουν την παρουσία εκείνη που ανταποκρίνεται στις πραγματικές τους δυνατότητες και στην πραγματική τους αξία, θα πρέπει να γίνει αντιληπτή ως απόρροια του παλαιότερου κοινωνικού τους αποκλεισμού, και κατ’ επέκταση της συνεχιζόμενης προκατάληψης εις βάρος τους. Είναι, άλλωστε, προφανές πως, παρά τις νομοθετικές ρυθμίσεις που διασφάλισαν την εξίσωση των δύο φύλων, παρατηρείται σε πολλές περιπτώσεις η διατήρηση της παλαιότερης νοοτροπίας που ήθελε τις γυναίκες να βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση έναντι των ανδρών. Έτσι, ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, οι γυναίκες δεν λαμβάνουν τις επαγγελματικές ευκαιρίες που τους αναλογούν.

Τόσο στον επιχειρηματικό κόσμο, όσο και στην πολιτική, οι γυναίκες αντιμετωπίζονται με αδιάκοπη δυσπιστία, καθώς επιβαρύνονται με πολλά από τα προγενέστερα αρνητικά στερεότυπα. Είναι, έτσι, σύνηθες να βρίσκονται αποκλεισμένες από σημαντικές θέσεις ευθύνης, όχι γιατί δεν έχουν τις αναγκαίες ικανότητες προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της εκάστοτε θέσης, αλλά γιατί δεν τους παρέχεται καν η ευκαιρία να αποδείξουν την αξία τους. Ενώ, ακόμη και στις περιπτώσεις που κάποιες γυναίκες κατορθώσουν να ξεπεράσουν τους φραγμούς αυτούς και σημειώσουν σημαντικές επιτεύξεις, αντιμετωπίζονται συχνά ως μεμονωμένες περιπτώσεις, οι οποίες δεν φαίνεται να επαρκούν, ώστε να αρθεί η γενικότερη αμφισβήτηση απέναντι στο γυναικείο φύλο.   

- Ορισμένοι μαθητές είναι από τη φύση τους ικανότεροι στα μαθήματα από άλλους. Πρέπει, λοιπόν, να τους δοθεί η δυνατότητα να προοδεύουν απρόσκοπτα με ταχύτερους και πιο εντατικούς ρυθμούς διδασκαλίας από ό,τι οι υπόλοιποι μαθητές. Γι’ αυτό το λόγο είναι σκόπιμο να εφαρμοστεί το σύστημα των επιπέδων διδασκαλίας, σύμφωνα με το οποίο οι ικανότεροι μαθητές θα διαχωριστούν από τους λιγότερο ικανούς και θα παρακολουθούν μαθήματα ανωτέρου επιπέδου.

Η πρόταση για την εφαρμογή ενός συστήματος επιπέδων διδασκαλίας και άρα ο διαχωρισμός των ικανότερων μαθητών από τους λιγότερο ικανούς, θα μπορούσε να εκληφθεί θετικά, αν στόχος της διδασκαλίας ήταν αποκλειστικά η επιδίωξη βαθμολογικών επιδόσεων. Ωστόσο, στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας βασικότερος στόχος είναι εκείνος της συνολικής αγωγής του ατόμου· της παροχής, δηλαδή, στον μαθητή, όχι μόνο γνώσεων, αλλά και εμπειριών συνεργασίας και κοινωνικής συνύπαρξης, που θα του επιτρέψουν να προετοιμαστεί κατάλληλα για τη μετέπειτα ομαλή παρουσία του στον κοινωνικό βίο.

Υπ’ αυτή την έννοια, ένας πιθανός διαχωρισμός των μαθητών με βάση τις βαθμολογικές τους επιδόσεις, θα παραγνώριζε το εύλογο γεγονός πως κάθε μαθητής έχει τη δική του ξεχωριστή αξία, η οποία τίθεται σαφώς πέρα από βαθμολογικές ή άλλες αξιολογήσεις. Άρα, ένας τέτοιος διαχωρισμός, θα στερούσε από τους μαθητές τη δυνατότητα να συγχρωτιστούν με άτομα, που ακόμη κι αν δεν βρίσκονται σε αντίστοιχο επίπεδο σχολικών επιδόσεων, έχουν εντούτοις πλήθος άλλων αρετών, όπως είναι πιθανώς οι κοινωνικές δεξιότητες, η δημιουργικότητα και η γόνιμη αντίδραση σε πιέσεις πνευματικής εξομοίωσης. Πολύ περισσότερο, μάλιστα, θα τους στερούσε την ευκαιρία να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν με άτομα από διαφορετικά κοινωνικοοικονομικά περιβάλλοντα, που προφανώς έχουν μια διαφορετική εμπειρία, και άρα μια διαφορετική αντίληψη της κοινωνικής πραγματικότητας.

Ας μη λησμονούμε, άλλωστε, πως οι σχολικές επιδόσεις αποτελούν συχνά ένα καθρέφτισμα των ιδιαίτερων συνθηκών που αντιμετωπίζει ο μαθητής στο οικογενειακό και στο ευρύτερο κοινωνικό του περιβάλλον. Ένας μαθητής, επομένως, που δεν έχει την οικονομική δυνατότητα μιας επιπλέον εκπαιδευτικής βοήθειας, όπως είναι για παράδειγμα τα φροντιστηριακά μαθήματα, είναι πιθανό να υστερεί στις σχολικές του επιδόσεις, χωρίς αυτό να συνιστά φανέρωμα των πραγματικών του δυνατοτήτων. Ο ίδιος μαθητής, αν είχε την απαραίτητη στήριξη, θα μπορούσε πιθανότατα να σημειώνει υψηλότερες επιδόσεις. Προκύπτει, άρα, η ανησυχητική διαπίστωση, πως ένας ενδεχόμενος διαχωρισμός των μαθητών με βάση τις βαθμολογικές τους επιδόσεις, θα είναι επί της ουσίας ένας διαχωρισμός κοινωνικής ή καλύτερα οικονομικής υφής.

Επιπλέον, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη πως ένας τέτοιος διαχωρισμός, ενώ θα έδινε μια περαιτέρω ώθηση στις επιδόσεις των ήδη ικανών μαθητών, θα συνιστούσε  πλήγμα για την πορεία των λιγότερο ικανών μαθητών. Η ποιότητα του παρεχόμενου μαθήματος θα σημείωνε αναπόφευκτα κάμψη, εφόσον θα απουσίαζαν πλέον οι μαθητές εκείνοι που είχαν τη δυνατότητα να αξιοποιούν πληρέστερα τα εκπαιδευτικά ερεθίσματα. Ενώ, συνάμα, σε ψυχολογικό επίπεδο, οι μαθητές που θα είχαν ενταχθεί στα λιγότερο αποδοτικά τμήματα, θα βίωναν μια ακόμη κοινωνική διάκριση, αφού θα θεωρούσαν την εκεί ένταξή τους ως στιγματισμό της αδυναμίας τους να αντεπεξέλθουν στις σχολικές απαιτήσεις. Μιας αδυναμίας που πολύ πιθανώς συνιστά γέννημα της προϋπάρχουσας οικονομικής τους δυσπραγίας.