Έκθεση Β΄ Λυκείου: Κοινωνικά δίκτυα, συν και πλην

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Κοινωνικά δίκτυα, συν και πλην

 Είναι γεγονός αναντίρρητο ότι η κοινωνική δικτύωση αποτελεί έναν νέο τρόπο επικοινωνίας ευρύτατα διαδεδομένο, ο οποίος αποκτά όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Επί δεκαετίες ο άνθρωπος αναζητούσε τρόπους να αλλάξει την προσωπική του οπτική σε ό,τι αφορούσε τις κοινωνικές του σχέσεις, και το διαδίκτυο στάθηκε το προσφορότερο έδαφος για κάτι τέτοιο. Σημαντικό είναι να δούμε κατά πόσο και σε ποιον βαθμό τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να γίνουν πόλοι έλξης μεταξύ των ανθρώπων, για ποιους λόγους κάποιος συμμετέχει σε αυτά, ποιοι δεσμοί συνεργασίας αναπτύσσονται διαδικτυακά και, τέλος, πόσο επηρεάζεται ο ατομικός αυτοπροσδιορισμός, όταν ο άνθρωπος λειτουργεί ως μέλος ενός ευρύτερου οργανισμού που διαρκώς αλλάζει και αποκτά γιγαντιαίες διαστάσεις.

Οι δεσμοί που αναπτύσσονται σε αυτούς τους κοινωνικούς ιστούς, οικογενειακοί, επαγγελματικοί ή φιλικοί, συνδέουν ομάδες ατόμων με διαφορετικά συναισθήματα, πολιτικές πεποιθήσεις και οικονομική κατάσταση. Ακόμη, οι κοινωνικοί ιστοί μπορούν να λειτουργήσουν και ως αγωγοί ιδεών, αλτρουιστικών πράξεων, σκέψεων, επιθυμιών, καθώς είναι ικανοί να μεταλαμπαδεύσουν στον διαφορετικό ορίζοντα ενός άλλου ατόμου ανάλογες αξίες και να προκαλέσουν συμπεριφορές.

Φυσικά, υπάρχουν βασικοί κανόνες λειτουργίας ενός κοινωνικού δικτύου, όπως η σύνδεση, ο δεδομένος και προαπαιτούμενος δεσμός ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας, και η μετάδοση μιας πληροφορίας, η οποία σχετίζεται κυρίως με την ταχύτητα και την αμεσότητα. Η ανθρώπινη αλληλεπίδραση, ο γρήγορος συντονισμός συναισθημάτων, η ικανότητα της μαζικής αντίδρασης μπορούν να λάβουν επιδημικές διαστάσεις μέσα στο διαδίκτυο και να φορτίσουν ή να αποφορτίσουν ανάλογα μια συγκεκριμένη αντίδραση, θετική ή αρνητική.

Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζεται από τα κοινωνικά δίκτυα είναι το προσωπικό συναίσθημα της ικανοποίησης που πηγάζει από το γεγονός ότι υπάρχουν «δίπλα» μας άλλοι άνθρωποι, υπάρχουν «φίλοι». Εικονικοί έστω, αλλά φίλοι. Είναι γεγονός ότι ο άνθρωπος διακρίνεται και από το εγγενές γνώρισμα της επιζήτησης κοινωνικών σχέσεων, επομένως είναι δεδομένη η ευχαρίστηση που νιώθει στον εικονικό, έστω, κόσμο της φιλίας που αναπτύσσει ο ίδιος μέσα σε ένα πολυοργανικό σώμα, όπως είναι κάποιο κοινωνικό δίκτυο.

Όμως, στον αντίποδα αυτής της πραγματικότητας υπάρχει πάντα το τεράστιο κοινωνικό φαινόμενο των ημερών, εκείνο της μοναξιάς, το οποίο δημιουργεί η εικονική διασύνδεση. Η βασική ανάγκη για οικειότητα και κοινωνία σχέσεων μεταξύ των ανθρώπων και η σύγχρονη, αστική κυρίως, μοναξιά λειτουργούν ως προωθητική δύναμη διασύνδεσης. Τα άτομα με πολλούς εικονικούς φίλους νιώθουν αμβλυμένο αυτό το συναίσθημα, μια και η εγγύτητα τροφοδοτείται συνεχώς και είναι σαφές ότι ο μοναχικός άνθρωπος τείνει να προσδεθεί πιο σφιχτά στα δίκτυα κοινωνικής διασύνδεσης, απαλύνοντας ταυτόχρονα και άλλες αρνητικές ψυχολογικές καταστάσεις, όπως είναι το άγχος, η απόρριψη, ο θυμός, η θλίψη και η κατάθλιψη.

Τα κοινωνικά δίκτυα είναι πολύπλοκοι και πολυεπίπεδοι οργανισμοί, οι οποίοι διαρκώς εξελίσσονται, διογκώνονται, αναπροσαρμόζονται ή περιορίζονται. Συχνά ο άνθρωπος, καθώς είναι συνδεδεμένος σε κάποιον κοινωνικό ιστό, στερείται αναγκαστικά ένα μέρος της ατομικότητάς του. Επομένως, η μεγάλη πρόκληση για όλους μας είναι να βρούμε τη χρυσή τομή ανάμεσα στην ατομική συμπεριφορά και στη συμπεριφορά που εκδηλώνεται ως αποτέλεσμα σύνδεσης σε κάποιο δίκτυο. Βέβαια, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι, όπως σε όλα τα πράγματα, έτσι και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η επωφελής ή επιβλαβής χρήση εναπόκειται στις δικές μας επιλογές και στη δική μας κρίση.

Τ. Μπάιλα, Διαδικτυακό περιοδικό Thinkfree, 21.8.2012 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Η κοινωνική δικτύωση αποτελεί έναν νέο και ιδιαίτερα διαδεδομένο τρόπο επικοινωνίας που αλλάζει τον τρόπο θέασης των κοινωνικών σχέσεων. Οι επαφές που δημιουργούνται στο πλαίσιό της αφορούν ανθρώπους διαφορετικής οικονομικής επιφάνειας και διαφορετικών απόψεων, που αποκτούν ωστόσο τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τη διαρκή ανταλλαγή ιδεών και προτύπων συμπεριφοράς. Στο διαδίκτυο, μάλιστα, η ταύτιση συναισθημάτων και απόψεων μπορεί να οδηγήσει σε κοινές μαζικές αντιδράσεις. Τα μέσα δικτύωσης προσφέρουν, πάντως, την ικανοποίηση της επικοινωνίας και της σύναψης κοινωνικών σχέσεων∙ στοιχείο που στην περίπτωση των μοναχικών ανθρώπων λειτουργεί ως κίνητρο για την εντονότερη καταφυγή στη διασύνδεση. Ενώ, λόγω ακριβώς της διαδικτυακής αυτής δραστηριότητας, οι άνθρωποι χάνουν κατ’ ανάγκη μέρος της ατομικότητάς τους, εφόσον τείνουν να υιοθετούν ένα διαφορετικό τρόπο συμπεριφοράς.

Β1. Ποιο είναι, σύμφωνα με το κείμενο, το κυριότερο πρόβλημα που δημιουργεί η εικονική διασύνδεση; (60 – 80 λέξεις)

Το κυριότερο πρόβλημα που δημιουργεί η εικονική διασύνδεση είναι αυτό της μοναξιάς. Οι μοναχικοί άνθρωποι, κυρίως των αστικών κέντρων, αντί να αναζητήσουν την πραγματική επαφή και συντροφιά με τους συνανθρώπους τους, καταφεύγουν στα κοινωνικά δίκτυα, και μάλιστα αποκτούν μια σχέση εξάρτησης με αυτά. Επιδιώκουν μέσω αυτών να αντιμετωπίσουν τη μοναχικότητά τους και τις ποικίλες ψυχολογικές της συνέπειες, όπως είναι το άγχος, ο θυμός, η κατάθλιψη και το αίσθημα απόρριψης.

Β1. Να εξηγήσετε τη θέση της αρθρογράφου ότι οι δικτυακοί φίλοι είναι «εικονικοί έστω, αλλά φίλοι». (60 – 80 λέξεις)

Οι διαδικτυακοί φίλοι, αν και είναι εικονικοί, καθώς δεν μπορεί να υπάρξει μαζί τους η άμεση επικοινωνία και αλληλεπίδραση, όπως αυτή επιτυγχάνεται όταν συναντάς έναν άνθρωπο από κοντά, παραμένουν εντούτοις φίλοι. Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι η επικοινωνία μαζί τους είναι διαφορετική και στερείται όλων εκείνων των στοιχείων που καθιστούν αναντικατάστατη την πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία, δεν θα πρέπει εντούτοις να παραγνωρίζεται πλήρως η συνεισφορά τους στην κάλυψη των κοινωνικών μας αναγκών.   

Β1. Από πού πηγάζει, σύμφωνα με την αρθρογράφο, το συναίσθημα ικανοποίησης που νιώθει το άτομο, όταν είναι «δικτυωμένο» (60 – 80 λέξεις);

Το συναίσθημα ικανοποίησης που αισθάνεται το άτομο στο πλαίσιο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης πηγάζει από την επίγνωση πως υπάρχουν δίπλα του άλλοι άνθρωποι, πως υπάρχουν φίλοι. Φίλοι, οι οποίοι παρόλο που είναι εικονικοί, εφόσον η επικοινωνία μαζί τους δεν γίνεται πρόσωπο με πρόσωπο, καλύπτουν, ωστόσο, με την ύπαρξή τους, ως ένα βαθμό, την ανάγκη δημιουργίας κοινωνικών σχέσεων. Η επικοινωνία αυτή, άλλωστε, ακόμη κι αν δεν γίνεται εκ του σύνεγγυς, δεν παύει να είναι μια αληθινή μορφή επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης.

Β1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, τα χαρακτηριστικά των δεσμών που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; (60 – 80 λέξεις)

Οι δεσμοί που αναπτύσσονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είτε είναι φιλικοί, οικογενειακοί είτε επαγγελματικοί, είναι πάνω απ’ όλα δεσμοί ανάμεσα σε ανθρώπους με διαφορετικά συναισθήματα, διαφορετική οικονομική κατάσταση και διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις. Προκύπτει, έτσι, μια συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ τους κι ένα διαρκές μοίρασμα ιδεών, επιθυμιών, αλλά και αλτρουιστικών πράξεων, που ενδεχομένως να επηρεάσει σημαντικά ή ακόμη και να μεταδώσει ανάλογες αξίες και να εμπνεύσει παρόμοιες συμπεριφορές από το ένα άτομο στο άλλο. Παρατηρείται, άλλωστε, ένας γοργός συναισθηματικός συντονισμός μεταξύ των χρηστών του κάθε δικτύου, ωθώντας συχνά ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων στην υιοθέτηση κοινών απόψεων και αντιδράσεων.  

Β2α. Να επισημάνετε δύο διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες εξασφαλίζεται η συνοχή στην τελευταία παράγραφο (Τα κοινωνικά ...κρίση) του κειμένου.

- Επομένως

- Βέβαια

Β2β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση καθεμιάς από αυτές.

Το επίρρημα επομένως δηλώνει συμπέρασμα. Χρησιμοποιείται, άρα, για να εκφράσει μια συμπερασματική σκέψη που βασίζεται σε όσα προηγήθηκαν.

Το επίρρημα βέβαια χρησιμοποιείται στην αρχή περιόδου για να δηλωθεί ότι ακολουθεί πρόταση που περιέχει επιφύλαξη ή συμπληρωματική σκέψη του γράφοντος. Εδώ, εκφράζει επιφύλαξη.

Β2.α. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τρίτη (Φυσικά ...αρνητική.) και την τέταρτη παράγραφο (Ένας …δίκτυο) του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 3^η και την 4^η παράγραφο επιτυγχάνεται με το επιβεβαιωτικό μόριο Φυσικά.

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η διαρθρωτική λέξη;

Το επιβεβαιωτικό μόριο δηλώνει πως όσα ακολουθούν βρίσκονται σε συμφωνία με όσα προηγήθηκαν.

Β2α. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην πέμπτη (Όμως ...κατάθλιψη.) και την έκτη παράγραφο (Τα κοινωνικά …κρίση) του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στις δύο παραγράφους επιτυγχάνεται με την επανάληψη του όρου «κοινωνικά δίκτυα».

Β2β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η διαρθρωτική λέξη;

Ο γράφων επαναλαμβάνοντας στην αρχή της νέας παραγράφου τον όρο που είχε χρησιμοποιήσει στο κλείσιμο της προηγούμενης, υποδηλώνει πως διατηρεί την εστίασή του στο ίδιο ακριβώς θέμα.

Β2α. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τέταρτη και την πέμπτη παράγραφο του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 4^η και την 5^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του συνδέσμου Όμως.

Β2β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η διαρθρωτική λέξη;

Ο σύνδεσμος αυτός δηλώνει αντίθεση σε σχέση με το περιεχόμενο όσων έχουν προηγηθεί.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις/φράσεις του κειμένου με έντονη γραφή: αναζητούσε τρόπους, φιλικοί, συναίσθημα, φαινόμενο, ανάγκη. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση, τον αριθμό, το γένος, το πρόσωπο κλπ.)

Μια σταθερή ανάγκη των ανθρώπων που καλύπτεται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αυτή της δημιουργίας φιλικών δεσμών. Οι άνθρωποι αναζητούν πάντοτε τρόπους να συνάψουν πιο ουσιαστικές σχέσεις με τους γύρω τους, με το να μοιράζονται τις ιδέες, τις σκέψεις και κυρίως τα συναισθήματά τους. Η κοινωνική αυτή πτυχή της ανθρώπινης φύσης, που φανερώνεται μέσα από τη διαρκή αναζήτηση της επικοινωνίας συνιστά διαχρονικό φαινόμενο, το οποίο βρίσκει μια μορφή πλήρωσης στις σελίδες των κοινωνικών δικτύων.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: διαστάσεις, επηρεάζεται, συντονισμός, πηγάζει, πρόκληση. (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος, τον χρόνο κλπ.).

- Το φραστικό επεισόδιο μεταξύ τους δεν πήρε μεγάλες διαστάσεις.

- Δεν έχει σταθερές αρχές και επηρεάζεται εύκολα.

- Ο δημοσιογράφος είχε αναλάβει τον συντονισμό της συζήτησης.

- Σύμφωνα με το Σύνταγμα, όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό.

- Ο δραστικός περιορισμός της ανεργίας αποτελεί σημαντική πρόκληση για τη νέα κυβέρνηση.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: αναντίρρητο, οπτική, πεποιθήσεις, Εικονικοί, πολύπλοκοι (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.).

- Είναι αναντίρρητο ότι η κυβέρνηση πέτυχε να μειώσει τον πληθωρισμό.

- Απ’ αυτή την οπτική η ερμηνεία του έργου αλλάζει ριζικά.

- Η επιτυχία του κόμματος στις επερχόμενες εκλογές αποτελούσε ακλόνητη πεποίθησή του.

- Στην ιστοσελίδα του μουσείου ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να πραγματοποιήσει μια εικονική περιήγηση στις διάφορες αίθουσες και να διαβάσει πληροφορίες για τα εκθέματα.

- Ο μηχανισμός λειτουργίας της συγκεκριμένης συσκευής είναι εξαιρετικά πολύπλοκος.

Γ1. Να γράψετε από μία πρόταση με καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις (επισημαίνονται και στο κείμενο με έντονη γραφή). Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης: πόλοι, πεποιθήσεις, αμεσότητα, γνώρισμα, διογκώνονται (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο, δηλαδή την πτώση, τον αριθμό, το γένος κλπ.).

- Άργησα πολύ να καταλάβω τι σημαίνει ταπεινοσύνη και φταίνε αυτοί που μου μάθανε να την τοποθετώ στον άλλο πόλο της υπερηφάνειας. [Οδυσσέας Ελύτης]

- Έχω ασφαλή πεποίθηση ότι θα τα καταφέρω.

- Για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση απαιτείται αμεσότητα ενεργειών.

- Ο έναρθρος λόγος είναι γνώρισμα του ανθρώπου.

- Τα συνεχώς διογκούμενα οικονομικά προβλήματα απειλούν τη σταθερότητα της κυβέρνησης.

Γ2α. Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- μπορούν να λάβουν επιδημικές διαστάσεις

Ο συγγραφέας θέλοντας να τονίσει εμφατικά πόσο έντονο είναι το στοιχείο της αλληλεπίδρασης και του συντονισμού συναισθηματικών καταστάσεων και αντιδράσεων, σχολιάζει πως μπορεί να λάβει διαστάσεις «επιδημίας». Έτσι, με τη λέξη αυτή, που σε κυριολεκτικό επίπεδο αποδίδεται η διάδοση μολυσματικών ασθενειών, εκφράζεται το στοιχείο της μετάδοσης από χρήστη σε χρήστη.

- ο μοναχικός άνθρωπος τείνει να προσδεθεί πιο σφιχτά στα δίκτυα κοινωνικής διασύνδεσης

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ρήμα προσδένομαι, το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει δένομαι σε κάτι, προκειμένου να αποδώσει το στοιχεί της εξάρτησης που χαρακτηρίζει τη σχέση ορισμένων, μοναχικών κυρίως ανθρώπων, με τα δίκτυα κοινωνικής διασύνδεσης.

Γ2β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Γ2α. «Σημαντικό είναι να δούμε κατά πόσο και σε ποιον βαθμό τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να γίνουν πόλοι έλξης μεταξύ των ανθρώπων…».

Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στην παραπάνω φράση είναι κυριολεκτική/δηλωτική ή μεταφορική/συνυποδηλωτική.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική, όπως αυτό προκύπτει κυρίως στη φράση «πόλοι έλξης».

Γ2β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη πόλοι. Στην πρώτη χρησιμοποιήστε τη λέξη κυριολεκτικά/δηλωτικά και στη δεύτερη μεταφορικά/συνυποδηλωτικά.

- Οι μπαταρίες έχουν θετικό και αρνητικό πόλο.

- Τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν πόλο έλξεως για εκατομμύρια τουρίστες κάθε χρόνο.

Γ2α. «Τα κοινωνικά δίκτυα, επομένως, είναι πολύπλοκοι και πολυεπίπεδοι οργανισμοί, οι οποίοι διαρκώς εξελίσσονται, διογκώνονται, αναπροσαρμόζονται ή περιορίζονται…».

Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στην παραπάνω περίοδο είναι κυριολεκτική/δηλωτική ή μεταφορική/συνυποδηλωτική.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική, και κυρίως σε ό,τι αφορά τον όρο οργανισμοί, οποίος σε κυριολεκτικό επίπεδο αναφέρεται σε έμβια όντα. Εδώ, δίνεται έμφαση στην έννοια της συνεχούς αλληλεπίδρασης μεταξύ των χρηστών στα κοινωνικά δίκτυα.

Γ2β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη οργανισμοί. Στην πρώτη χρησιμοποιήστε τη λέξη κυριολεκτικά/δηλωτικά και στη δεύτερη μεταφορικά/συνυποδηλωτικά.

- Τα βακτήρια είναι οι απλούστεροι οργανισμοί.

- Κατά μία κοινωνιολογική θεώρηση η ανθρώπινη κοινωνία είναι ένας οργανισμός.

Γ2α. «Επομένως, η μεγάλη πρόκληση για όλους μας είναι να βρούμε τη χρυσή τομή ανάμεσα στην ατομική συμπεριφορά και στη συμπεριφορά που εκδηλώνεται ως αποτέλεσμα σύνδεσης σε κάποιο δίκτυο».

Να δηλώσετε αν η χρήση της γλώσσας στην παραπάνω περίοδο είναι κυριολεκτική/δηλωτική ή μεταφορική/συνυποδηλωτική.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική και κυρίως στη φράση «χρυσή τομή». Η μεταφορική αυτή φράση αναφέρεται επί της ουσίας στο ιδανικό εκείνο σημείο ισορροπίας ανάμεσα σε δύο καταστάσεις.

Γ2β. Να γράψετε δύο προτάσεις με τη λέξη τομή. Στην πρώτη χρησιμοποιήστε τη λέξη κυριολεκτικά/δηλωτικά και στη δεύτερη μεταφορικά/συνυποδηλωτικά.

- Βασικό ζητούμενο στις χειρουργικές επεμβάσεις πλέον είναι η πραγματοποίησή τους με τη δημιουργία όσο γίνεται μικρότερης τομής.

- Πρέπει να γίνουν οι αναγκαίες τομές στο χώρο της παιδείας.

Οδυσσέας Ελύτης «Το άξιον εστί» (Ψαλμός Ι΄)

Rachel Christine Nowicki

Οδυσσέας Ελύτης «Το άξιον εστί» (Ψαλμός Ι΄)

     ΚΑΤΑΠΡΟΣΩΠΟ ΜΟΥ εχλεύασαν οι νέοι Αλεξανδρείς:

ιδέστε, είπαν, ο αφελής περιηγητής του αιώνος!

     Ο αναίσθητος

που όταν όλοι εμείς θρηνούμε αυτός αγαλλιά

     και όταν όλοι πάλι αγαλλιούμε

αυτός αναίτια σκυθρωπιάζει.

     Στις κραυγές μας μπροστά προσπερνά και αδιαφορεί

και τα σε μας αόρατα,

     με τ’ αυτί στην πέτρα,

σοβαρός και μόνος προσέχει.

     Ο χωρίς φίλον κανένα

μήτε οπαδό,

     που εμπιστεύεται μόνον το σώμα του

και το μέγα μυστήριο στ’ αγκαθόφυλλα μέσα του ήλιου αναζητεί,

     αυτός είναι,

ο απόβλητος από τις αγορές του αιώνος!

     Επειδή νου δεν έχει

κι από ξένα δάκρυα κέρδος δε βγάνει

     και στο θάμνο που καίει την αγωνία μας

μονάχα καταδέχεται να ουρεί.

     Ο αντίχριστος και ανάλγητος δαιμονιστής του αιώνος!

Που όταν όλοι εμείς πενθούμε,

     αυτός ηλιοφορεί.

Και όταν όλοι σαρκάζουμε,

     ιδεοφορεί.

Και όταν ειρήνη αγγέλλουμε,

     μαχαιροφορεί.

Καταπρόσωπό μου οι νέοι Αλεξανδρείς εχλεύασαν!

Ο Ψαλμός Ι΄ είναι δοσμένος σε ύφος ιδιαίτερα προσωπικό και έντονο, με τον Ελύτη να εκφράζει το παράπονο, αν όχι την αγανάκτησή του, για τις τόσες επικρίσεις και επιθέσεις που δέχτηκε, κυρίως στα πρώτα χρόνια της ποιητικής του παρουσίας. Ομότεχνοι, κριτικοί και μελετητές υποδέχτηκαν με καυστικό τρόπο τη διάθεση του δημιουργού να στρέψει την προσοχή των αναγνωστών στην ομορφιά και τη ζωτικότητα του ελληνικού χώρου, σε μια ιστορική περίοδο υπέρμετρα δύσκολη για τους Έλληνες. Δεν αντιλήφθηκαν ή δεν θέλησαν να κατανοήσουν την απόπειρα παραμυθίας, τον περισπασμό, που επιδίωξε να προσφέρει ο ποιητής, απαντώντας στον πόνο και στο σκοτάδι με μια διάθεση ευδαιμονίας και άπλετο φως.

ΚΑΤΑΠΡΟΣΩΠΟ ΜΟΥ εχλεύασαν οι νέοι Αλεξανδρείς:

ιδέστε, είπαν, ο αφελής περιηγητής του αιώνος!

Νέους Αλεξανδρείς χαρακτηρίζει ο ποιητής τους επικριτές του -τους γνώστες και τους ειδικούς επί των λογοτεχνικών πραγμάτων, που τόσο έντονα αντέδρασαν απέναντι σε ό,τι διέφερε από τις δικές τους πεποιθήσεις και προτιμήσεις-, παραπέμποντάς μας επί της ουσίας στο πορτρέτο των Αλεξανδρινών, που τόσο έξοχα είχε σκιαγραφήσει ο Καβάφης σε διάφορα ποιήματα, αλλά και στο «Ηγεμών εκ Δυτικής Λιβύης» (κ’ οι Αλεξανδρινοί τον πάρουν στο ψιλό / ως είναι το συνήθειό τους, οι απαίσιοι).

Αφελή περιηγητή του αιώνος χαρακτηρίζουν εκείνοι τον ποιητή, εκλαμβάνοντας ως αφέλεια το γεγονός ότι ενώ ο κόσμος οδηγούνταν σ’ έναν νέο παγκόσμιο πόλεμο κι όταν ακόμη είχε βιώσει τον όλεθρο αυτού, ο Ελύτης στρεφόταν στη φύση, εξυμνούσε το κάλλος της κι αναζητούσε τις ευδαίμονες πτυχές της ζωής. Αδυνατούν, ωστόσο, να διαπιστώσουν εγκαίρως την ανανεωτική πνοή του δημιουργού, αλλά και την απροθυμία του να καθρεφτίσει στην ποίησή του τον πόνο και την καταστροφή που αντικρίζει παντού γύρω του. Οι άνθρωποι δεν είχαν σίγουρα ανάγκη να διαβάζουν για το θάνατο, τη φτώχεια και την εξαθλίωση, τη στιγμή που αυτά συνέθεταν την καθημερινότητά τους.

Ο αναίσθητος

που όταν όλοι εμείς θρηνούμε αυτός αγαλλιά

     και όταν όλοι πάλι αγαλλιούμε

αυτός αναίτια σκυθρωπιάζει.

Ο ποιητής διαφοροποιείται από τις τρέχουσες και επικαιρικές ανησυχίες και ευαισθησίες των ομοτέχνων του και των πνευματικών ανθρώπων της εποχής του, προκαλώντας την έντονη αντίδρασή τους. Απρόθυμος να συμβιβαστεί με τη λογική ενός κοινού αισθήματος και μιας ενιαίας οπτικής επί των πραγμάτων, χαρακτηρίζεται ως αναίσθητος, και δέχεται μαζικές επικρίσεις από τους διανοούμενους που πιστεύουν πως πρέπει να υπάρχει μια κοινή στάση απέναντι στις εκάστοτε συνθήκες και συγκυρίες.

Στις κραυγές μας μπροστά προσπερνά και αδιαφορεί

και τα σε μας αόρατα,

     με τ’ αυτί στην πέτρα,

σοβαρός και μόνος προσέχει.

Η διαφορετική ευαισθησία του ποιητή κι η προσπάθειά του να αντλήσει το υλικό του, τόσο σε επίπεδο περιεχομένου όσο και σε επίπεδο έκφρασης, από πηγές πρωτόφαντες που κατέληξαν να δώσουν στην ελληνική ποίηση, μα και στην ελληνική γλώσσα, μια νέα δυναμική, εκλαμβάνονται από τους συγκαιρινούς του ως αδιαφορία απέναντι στον πόνο και στα προβλήματα της εποχής του.

Ο χωρίς φίλον κανένα

μήτε οπαδό,

     που εμπιστεύεται μόνον το σώμα του

και το μέγα μυστήριο στ’ αγκαθόφυλλα μέσα του ήλιου αναζητεί,

     αυτός είναι,

ο απόβλητος από τις αγορές του αιώνος!

Ο ποιητής επικρίνεται και για το γεγονός ότι επιλέγει τη μοναξιά και την απομόνωση∙ την απόσυρση από την ανούσια κοινωνικότητα, προκειμένου να αφοσιωθεί στο δημιουργικό του έργο. Την ώρα που οι άλλοι λογοτέχνες επιδιώκουν τον εύκολο έπαινο από τους κύκλους των κοινωνικών τους συναναστροφών, ο Ελύτης αποσύρεται στον εαυτό του και θέτει ως οδηγό τη δική του αντίληψη και αίσθηση των πραγμάτων προκειμένου να προσεγγίσει και να κατανοήσει τον κόσμο. Αναζητεί το «μέγα μυστήριο», αναζητεί την αλήθεια της ζωής ή έστω πτυχές αυτής της αλήθειας, στα αγκαθόφυλλα του ήλιου, στις ακτίνες του ήλιου και στην καθαρότητά τους.

Ο ποιητής επιδιώκει την αγνότητα και την αγαθότητα τόσο ως στοιχείο της προσωπικότητάς του και του τρόπου που αντικρίζει τον κόσμο, όσο και στον ποιητικό του λόγο, γεγονός, εντούτοις, που τον απομακρύνει από τη συνήθη εμπορική ευαισθησία, στην οποία έχει εθιστεί το αναγνωστικό και αγοραστικό κοινό. Γι’ αυτό και καθίσταται απόβλητος από τις αγορές του αιώνος -από τις αγορές της εποχής του, εφόσον διαφοροποιείται ουσιωδώς από τις τρέχουσες τάσεις.

Ο Ελύτης, σχετικά με το θέμα της απομόνωσής του, γράφει στα Ανοιχτά Χαρτιά: «Οι νέοι φίλοι την απόσπασή μου αυτή από το σχήμα, την άρνησή μου να ενσαρκώνω και εξωτερικά τον τύπο του ποιητή δεν τα βλέπανε διόλου με καλό μάτι. Θα πρέπει να ‘μουνα πολύ «μπουρζουάς» και πάντως ψυχρός άνθρωπος για να μην πετιέμαι στη μέση μιας συγκέντρωσης, όλος φλόγα και πάθος, για ν’ απαγγείλω στίχους. Θεέ μου, τι δύσκολο που είναι να συνεννοηθούνε οι άνθρωποι. Αλλά ίσα-ίσα ένα νέο πνεύμα στην ποίηση θα έπρεπε κατά την γνώμη μου να συμβαδίζει με μια νέα στάση. Κι ακριβώς επειδή δε χώνευα τους μπουρζουάδες δεν ήθελα να τους προσφέρει γραφικότητα ο ποιητής. Α ναι, χίλιες φορές καλύτερα ν’ απομονωθώ -κι έβλεπα το ενδεχόμενο- παρά να παθαίνω κάθε βράδυ αλλεργία».

     Επειδή νου δεν έχει

κι από ξένα δάκρυα κέρδος δε βγάνει

     και στο θάμνο που καίει την αγωνία μας

μονάχα καταδέχεται να ουρεί.

Ο ποιητής μη έχοντας, όπως του καταλογίζουν οι επικριτές του, πρακτική σκέψη, αποτυγχάνει να εκμεταλλευτεί την εύκολη συγκίνηση, που είναι τόσο προσφιλής στο κοινό της εποχής, κι αδυνατεί έτσι να κερδίσει χρήματα μέσα από τη δουλειά του. Αντί να κατευθύνεται προς τις παραδοσιακές φόρμες και θεματικές, που εξαργυρώνονται επιτυχώς από άλλους ομοτέχνους του, εκείνος περιφρονεί τις παγιωμένες επιλογές για την έκφραση των κοινών αγωνιών και ανησυχιών, κι ακολουθεί μια δική του πορεία που τον οδηγεί μακριά από τα λογοτεχνικώς αποδεκτά σχήματα του καιρού του.

Οι επικριτικές του εκφράζουν τη σχετική τους αγανάκτηση με έντονο τρόπο, αφού σχολιάζουν πως ο ποιητής: ουρεί στο θάμνο που καίει την αγωνία τους! Ο Τάσος Λιγνάδης παρατηρεί σχετικά: «Περιφρονεί την ιησουιτική έκφραση για την «αγωνία» του ανθρώπου, που έχει καταντήσει ύφος και προσωπείο των αναισθήτων. Η μεταφορά από την καιόμενη βάτο».

Τα λόγια του Ελύτη στα Ανοιχτά χαρτιά είναι ιδιαιτέρως χαρακτηριστικά: «Η καταδίκη μου σε μοναξιά ήταν βέβαιη. Θα ζούσα μονάχα από τα λάθη που θα μου ξέφευγαν. Από την άλλη όμως μπορούσα ποτέ να μετέβαλλα τον εαυτό μου σ’ έναν ηθοποιό ξένων αισθημάτων; Τι ευτύχημα που δεν υπήρξε η ποίηση κερδοφόρα επιχείρηση. Ποιος ξέρει, μπορεί να κινδύνευα να λυγίσω και να γίνω ένας επιπλοποιός που φτιάχνει φριχτά έπιπλα επειδή μόνον αυτά έχουνε πέραση στην αγορά».

Ο αντίχριστος και ανάλγητος δαιμονιστής του αιώνος!

Που όταν όλοι εμείς πενθούμε,

     αυτός ηλιοφορεί.

Και όταν όλοι σαρκάζουμε,

     ιδεοφορεί.

Και όταν ειρήνη αγγέλλουμε,

     μαχαιροφορεί.

Καταπρόσωπό μου οι νέοι Αλεξανδρείς εχλεύασαν!

Ο ποιητής χαρακτηρίζεται αντίχριστος, υπό την έννοια πως στρέφεται ενάντια σε κάθε στοιχείο της -λογοτεχνικής- παράδοσης και ακολουθεί μια αμιγώς αντισυμβατική πορεία∙ χαρακτηρίζεται και «ανάλγητος δαιμονιστής», άνθρωπος δηλαδή που μη δείχνοντας καμία συμπόνια, αναζητεί επίμονα την ευδαιμονία. Πρόκειται, βέβαια, για την παρερμηνεία των προθέσεών του -που τόσο είχε πικράνει τον ποιητή-, να δώσει έμφαση στα φωτεινά και στα θετικά στοιχεία της ζωής και του έρωτα, την περίοδο που ο λαός δοκιμαζόταν σκληρά.

Στο πλαίσιο αυτής της παρερμηνείας ο ποιητής επικρίθηκε πως αδυνατεί να ταυτιστεί με τη λαϊκή τάξη και να εκφράσει την οδύνη τους, δήθεν, διότι ο ίδιος δεν τη συμμερίστηκε ποτέ. Έτσι, κατηγορήθηκε πως η ποίησή του στάθηκε πάντοτε αντίθετη με το λαϊκό αίσθημα και αδιάφορη απέναντι στα κρίσιμα ζητήματα της εποχής. Έδινε, δηλαδή, ο ποιητής την εντύπωση πως δεν μπορούσε να συμπορευτεί με τις διαθέσεις και τις πίκρες των συγκαιρινών του, και πως προτιμούσε πάντοτε να εκφράζει την αντίθεσή του σε όσα ένιωθε και σε όσα έπραττε ο λαός.

Κατηγορίες, βέβαια, ανυπόστατες, που απέρρεαν από τη δυσκολία, κυρίως των διανοούμενων της εποχής, να αντιληφθούν το τελείως καινοτόμο πνεύμα του ποιητή και την αγωνία του να προσφέρει κι εκείνος, με το δικό του τρόπο, μια πηγή παρηγοριάς στους ανθρώπους γύρω του, δείχνοντάς τους έναν νέο δρόμο.

«Θέλω να ‘μαι ειλικρινής, αλλιώς το παιχνίδι δεν έχει αξία. Στα εννέα δέκατα των ποιημάτων που διάβαζα τότε με απωθούσε κάτι που ευγενικά, θα το ονόμαζα απουσία υπηρεφάνειας και, διαφορετικά, πτωχοπροδρομισμό, μιζέρια, μικρολογία, και, σε ύστατη ανάλυση, εύκολη φιλοσοφία. Βέβαια η τραγωδία της Μικρασιατικής καταστροφής ήτανε πρόσφατη. Αλλά ύστερα; Μια ήττα, εάν δένει τα χέρια σου, λύνει την ψυχή σου και τη στήνει ψηλά να καραδοκεί την αντεκδίκηση. Ωστικές δυνάμεις κυριεύανε την ψυχή του λαού όταν οι διανοούμενοι μοιρολογούσαν και η βαλβίδα τινάχτηκε πριν περάσουν είκοσι χρόνια, με μια δύναμη που έκανε και τους ίδιους ν’ απορήσουν.

Τι σχέση μπορούσε να έχει η μορφή της Τραγωδίας μ’ αυτή τη γυναικούλα που βλέπαμε; Οικτρή παρεξήγηση. Κάτω από την τρομακτική μηχανή του Ήλιου ο άνθρωπος έμενε γυμνός αντίκρυ στο αίνιγμά του κι από κει και πέρα -ότι ήμασταν παιχνιδάκια στα χέρια της τύχης, ότι η ζωή είναι μερικά δευτερόλεπτα ανάμεσα σε δύο αφανισμούς, και άλλες οκτώ ή δέκα κοινοτοπίες που αποτελούν το Ευαγγέλιο των δωρεάν φιλοσοφημένων- από κει και πέρα ο σκεπτόμενος άνθρωπος όφειλε να πει κάτι. Αλλά δεν είχαν αντικρίσει ποτέ τον Ήλιο αυτοί που μεγαλώσανε μέσα στις λίμνες και τα νούφαρα των φτωχών μεταφράσεων που διαβάζανε. Και η Μικρασία βρισκότανε μακριά.» Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά.

Βιβλιογραφία:

Οδυσσέας Ελύτης, «Το άξιον εστί», Εκδόσεις Ίκαρος

Οδυσσέας Ελύτης, «Ανοιχτά Χαρτιά», Εκδόσεις Ίκαρος

Τάσος Λιγνάδης, «Το άξιον εστί του Ελύτη», Εκδόσεις Πορεία

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Αξιοκρατία

Trudi Simmonds

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Αξιοκρατία

Αξιοκρατία: η κατάσταση κατά την οποία επικρατούν οι άξιοι, αυτοί που αξίζουν περισσότερο.

Αναξιοκρατία: η μη εφαρμογή αξιοκρατικών κριτηρίων (συνήθως για τον διορισμό, τη μετάθεση ή την προαγωγή υπαλλήλων), η έλλειψη αξιοκρατίας.

Οικογενειοκρατία (νεποτισμός): η πρακτική να τοποθετούνται από αυτούς που έχουν εξουσία συγγενικά ή φιλικά τους πρόσωπα σε ανώτερες θέσεις και σε ανώτερα αξιώματα.

Ρουσφέτι: χαριστική παροχή εκ μέρους υπουργών ή βουλευτών σε κομματικούς οπαδούς, φίλους ή γνωστούς.

Ρουσφετολογία: η πρακτική της εξυπηρέτησης εκ μέρους πολιτικών των κομματικών οπαδών, φίλων ή γνωστών με χαριστικές πράξεις, εκδουλεύσεις.

Ευνοιοκρατία: η κατάσταση στην οποία επικρατεί προνομιακή, μεροληπτική μεταχείριση ορισμένων (ευνοουμένων), η άδικη προώθηση και εξυπηρέτηση (κάποιων εις βάρος άλλων). 

Η θετική συνεισφορά της αξιοκρατίας

Εφόσον αξιοκρατία σημαίνει να επιλέγονται οι αξιότεροι για τις διάφορες θέσεις εργασίας και ευθύνης, να αναδεικνύονται και να προωθούνται τα ικανότερα άτομα, και να επιβραβεύονται για τη συνεχή προσπάθειά τους, καθίσταται σαφές πως πρόκειται για μια πολλαπλώς επωφελή κατάσταση. Ειδικότερα:

- Η επιλογή των ικανότερων ατόμων για τις διάφορες θέσεις εργασίας -ατόμων που διαθέτουν τις κατάλληλες γνώσεις και έχουν υψηλό επίπεδο κατάρτισης- οδηγεί σε αύξηση της παραγωγικότητας. Οι άνθρωποι που έχουν τα αναγκαία εφόδια για τη θέση που αναλαμβάνουν, μπορούν να επιτελέσουν το έργο τους με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και, συνάμα, να προβούν στη λήψη εκείνων των πρωτοβουλιών που απαιτούνται για την περαιτέρω βελτίωση της απόδοσης στον τομέα τους.

Τα άτομα, άλλωστε, που καταλαμβάνουν μια θέση εργασίας χάρη στα προσόντα και στην προσωπική τους αξία, τείνουν να εκτιμούν πολύ περισσότερο την ευκαιρία που τους δίνεται κι εργάζονται έτσι με μεγαλύτερη προθυμία και αποτελεσματικότητα.

- Η βελτίωση της απόδοσης στις διάφορες υπηρεσίες του δημόσιου τομέα και στις διάφορες εταιρείες του ιδιωτικού τομέα, που προκύπτει χάρη στην αξιοκρατική επιλογή των στελεχών, ωφελεί τους πολίτες, καθώς τους προσφέρονται υπηρεσίες και προϊόντα υψηλότερης ποιότητας.

- Η αξιοκρατία υπηρετεί διττώς το δημοκρατικό πολίτευμα, διότι, αφενός οι πολίτες έχουν μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στο κράτος και ειδικότερα στην ορθή λειτουργία των θεσμών επιλογής προσωπικού, και άρα θεωρούν πως οι άξιοι κάθε τομέα λαμβάνουν την αναγνώριση που τους αναλογεί, και αφετέρου, όταν βρίσκει την εφαρμογή της στους πολιτικούς και στα πρόσωπα εκείνα που καταλαμβάνουν τα διάφορα αξιώματα, καθώς έχει ως αποτέλεσμα την αρτιότερη διοίκηση του κράτους και των υποθέσεών του.

- Η τήρηση της αξιοκρατίας λειτουργεί ενισχυτικά στις προσπάθειες των πολιτών, και ιδίως των νέων, να διευρύνουν τη μόρφωση και τις δεξιότητές τους, εφόσον γνωρίζουν πως ο κόπος τους θα έχει την επιζητούμενη ανταμοιβή.

- Η αξιοκρατία ανταποκρίνεται στο αίσθημα δικαίου των πολιτών, διασφαλίζοντας πως οι άνθρωποι εκείνοι που προσπαθούν και οι οποίοι έχουν αποκτήσει την αναγκαία κατάρτιση θα επιτύχουν στον τομέα τους, ανεξάρτητα από εξωγενείς παράγοντες όπως είναι η κοινωνική θέση και οι (πολιτικές) γνωριμίες.

- Η αξιοκρατία λειτουργεί ως σημαντικό κίνητρο ενίσχυσης της ευγενούς άμιλλας και του συναγωνισμού, εφόσον οι νέοι γνωρίζουν πως η απόκτηση κατάρτισης και επαγγελματικών εφοδίων επαρκεί για την ανάδειξη των καλύτερων εξ αυτών. Είναι προθυμότεροι, έτσι, να συναγωνιστούν μεταξύ τους, καθώς αντιλαμβάνονται πως η μελλοντική τους αποκατάσταση θα εξαρτηθεί από τις προσπάθειές τους και μόνο.

- Η αξιοκρατία λειτουργεί, συνάμα, ως μέσο ηθικοποίησης, καθώς μέσω αυτής εξαλείφονται οι παράγοντες ευνοιοκρατίας κι οι πολίτες γνωρίζουν πως μόνο κριτήριο για την επιλογή και την ανάδειξή τους είναι οι γνώσεις, οι ικανότητές τους κι η ποιότητα του ήθους και της προσωπικότητάς τους. Απομακρύνεται, άρα, το πνεύμα του αθέμιτου ανταγωνισμού και των παρασκηνιακών διαδικασιών, κι οι νέοι πολίτες αφοσιώνονται απρόσκοπτα στην προσπάθειά τους να αποκτήσουν τα αναγκαία εφόδια για τη σταδιοδρομία τους στον τομέα που τους ενδιαφέρει.

- Η τήρηση της αξιοκρατίας επιτρέπει στους ανθρώπους να αναγνωρίζουν και να επιβραβεύουν τα επιτεύγματα των συνανθρώπων τους, εφόσον μπορούν να είναι βέβαιοι πως αυτά προέκυψαν χάρη στην πραγματική αξία του εκάστοτε ατόμου και όχι χάρη σε γνωριμίες και πολιτικές εξυπηρετήσεις.

Επιπτώσεις της αναξιοκρατίας

Τα ποικίλα οφέλη που προσφέρει η αξιοκρατία -ατυχώς- υπονομεύονται ή και χάνονται πλήρως, έστω κι από τη μερική επικράτηση της αναξιοκρατίας, μιας και διασαλεύεται η εμπιστοσύνη των πολιτών τόσο απέναντι στο κράτος και τους πολιτικούς όσο και απέναντι στους συμπολίτες τους. Ειδικότερα:

- Η ρουσφετολογική παραχώρηση θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα, όπως και ο νεποτισμός στον ιδιωτικό τομέα, έχουν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη παραγωγικότητα, εφόσον άτομα που δεν έχουν τα κατάλληλα εφόδια καλούνται να διαχειριστούν εργασίες και να αναλάβουν ευθύνες, τις οποίες δεν γνωρίζουν πώς να φέρουν εις πέρας επιτυχώς. Έτσι, προκύπτουν διαρκείς καθυστερήσεις, ενώ το τελικό αποτέλεσμα είναι χαμηλότερο των απαιτήσεων.

Ιδίως σε ό,τι αφορά τον ελληνικό δημόσιο τομέα η διαβόητη παθογένειά του οφείλεται σ’ ένα -πρωτοφανές για ευρωπαϊκό κράτος- αρνητικό τρίπτυχο: ρουσφετολογικοί διορισμοί, απουσία αξιολόγησης και μονιμότητα. Πλάι στους ευσυνείδητους δημοσίους υπαλλήλους, που επιτελούν τα καθήκοντά τους με άρτιο επαγγελματισμό, υπάρχει ένα πλήθος υπαλλήλων που κατέλαβε τη θέση του χάρη σε κάποιο ρουσφέτι, χωρίς να έχουν σαφώς την αναγκαία κατάρτιση. Οι υπάλληλοι αυτοί, μιας και δεν χρειάστηκε ποτέ να καταβάλουν πραγματική προσπάθεια για να βρεθούν στη θέση που τους δόθηκε, δεν εκτιμούν την αξία της, κι έτσι, αντί να εργάζονται με πραγματική αφοσίωση, ενδιαφέρονται μόνο για το πώς θα κοπιάσουν όσο γίνεται λιγότερο.

Η απραξία αυτή, άλλωστε, μένει διαρκώς χωρίς επιπτώσεις, εφόσον αφενός δεν υπάρχει ουσιαστική αξιολόγηση των δημοσίων υπαλλήλων κι αφετέρου οι υπάλληλοι αυτοί γνωρίζουν πως είναι «μόνιμοι», οπότε επιδεικνύουν χαρακτηριστική αδιαφορία απέναντι σε όποια παρατήρηση ή έκκληση των υπευθύνων προκειμένου να εκπληρώσουν με μεγαλύτερη συνέπεια τα καθήκοντά τους. Σε αντίθεση με τον ιδιωτικό τομέα, όπου οι υπάλληλοι αξιολογούνται επί της ουσίας συνεχώς και γνωρίζουν πως μπορούν να απολυθούν ανά πάσα στιγμή για οποιαδήποτε πιθανή παράλειψή τους, οι δημόσιοι υπάλληλοι χαίρουν διαρκούς ασυλίας και για τις παραλείψεις τους και για την αδιαφορία τους απέναντι στις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις.

- Η αναξιοκρατία προκαλεί εύλογη αγανάκτηση στους πολίτες απέναντι στους πολιτικούς, οι οποίοι είναι έτοιμοι να ικανοποιήσουν οποιοδήποτε αίτημα των οπαδών τους, για να διασφαλίσουν την εκλογή τους, κι οποίοι αδιαφορούν για την καταστρατήγηση κάθε έννοιας δικαίου που προκύπτει από τις ρουσφετολογικές αυτές τοποθετήσεις υπαλλήλων.

Συνάμα, οι πολίτες αγανακτούν και με τους συμπολίτες τους εκείνους που δέχονται τέτοιους ρουσφετολογικούς διορισμούς, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους πως έτσι αδικούν εκείνους οι οποίοι έχουν κοπιάσει για να αποκτήσουν τα κατάλληλα εφόδια και παραμένουν εντούτοις χωρίς εργασία και χωρίς αναγνώριση των προσπαθειών τους. Δημιουργείται, άρα, λόγω της αναξιοκρατίας, ένα ιδιαίτερα αρνητικό κλίμα το οποίο υπονομεύει κάθε αίσθηση εμπιστοσύνης απέναντι στους πολιτικούς και κατ’ επέκταση απέναντι στους δημοκρατικούς θεσμούς, οι οποίοι υφίστανται θεωρητικά για να διασφαλίζουν την αποτροπή ανάλογων φαινομένων.

- Η αναξιοκρατία έχει ιδιαίτερα αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή και την ψυχολογία εκείνων των πολιτών, οι οποίοι μη έχοντας τις κατάλληλες γνωριμίες ή την απαιτούμενη ανηθικότητα και έλλειψη αξιοπρέπειας για να παρακαλέσουν για μια τέτοια «εξυπηρέτηση», παραμένουν χωρίς εργασία, παρά το γεγονός ότι έχουν την κατάλληλη κατάρτιση και τις αναγκαίες γνώσεις. Βλέπουν, δηλαδή, τις σπουδές και την προσπάθειά τους να ματαιώνονται, μόνο και μόνο διότι η πολιτεία αυτή τείνει να επιβραβεύει μόνο τους κομματικούς οπαδούς.

- Η αναξιοκρατία αποτρέπει τους νέους ανθρώπους από το να καταβάλουν μια συνεπή προσπάθεια σε ότι αφορά τις σπουδές και την κατάρτισή τους, εφόσον γνωρίζουν πως μόνο όσοι έχουν τις κατάλληλες γνωριμίες θα διασφαλίσουν τη ζητούμενη επαγγελματική αποκατάσταση.

- Η επικράτηση της αναξιοκρατίας ωθεί τους πολίτες στην υιοθέτηση μιας ανήθικης και αμιγώς συμφεροντολογικής στάσης απέναντι στα πράγματα, εφόσον τους «διδάσκει» πως μόνο μέσω του αθέμιτου ανταγωνισμού και της παρασκηνιακής δράσης μπορεί κάποιος να επιτύχει. Έτσι, οι πολίτες χάνουν ο ένας την εμπιστοσύνη απέναντι στον άλλον και αναζητούν τρόπους για να διακριθούν, έστω κι αν αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να θυσιάσουν την αξιοπρέπεια και το ήθος τους.

Αίτια επικράτησης της αναξιοκρατίας

Ένα από τα πλέον αρνητικά στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας είναι απουσία ορθής πολιτικής συνείδησης, καθώς τόσο οι πολιτικοί όσο και οι πολίτες σπεύδουν να εκμεταλλευτούν κάθε ευκαιρία για την απόκτηση προνομίων, χωρίς να θέλουν συνάμα να καταβάλλουν και τον αναγκαίο κόπο. Οι πολιτικοί, μη έχοντας την ικανότητα και τη δυνατότητα να προσφέρουν κάποιο ουσιαστικό έργο, βασίζουν την εκλογή τους σε εξυπηρετήσεις και παροχές, κι οι πολίτες, αποζητώντας διαρκώς την εύκολη λύση και μη σεβόμενοι τον αγώνα των συμπολιτών τους, συναινούν στο ξεπούλημα της ψήφου τους, με αντάλλαγμα μια θέση εργασίας στο δημόσιο ή κάποια άλλη εξίσου ανέντιμη δωροληψία.

Ο ατομικισμός που διακρίνει τους πολίτες και το γεγονός ότι είναι πρόθυμοι να καταφύγουν σε αθέμιτα μέσα για να διασφαλίσουν τη δική τους αποκατάσταση και την αποκατάσταση των δικών τους, οφείλεται, ως ένα βαθμό, σε μια σειρά ελλείψεων του ελληνικού κράτους. Σημαντικότερη εξ αυτών είναι η απουσία πραγματικών ευκαιριών επαγγελματικής σταδιοδρομίας και η διαχρονικά αυξημένη ανεργία που μαστίζει τον τόπο. Είναι προφανές πως αν οι πολίτες είχαν τη βεβαιότητα πως θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν εργασία σ’ έναν υποθετικά ακμάζοντα ιδιωτικό τομέα, δεν θα καταδέχονταν να ταπεινωθούν απέναντι στους πολιτικούς, μήτε να υποσκελίσουν άλλα αξιότερα άτομα.

Η απουσία ηθικών φραγμών, επομένως, που διακρίνει τους πολίτες κι η τάση τους να αδιαφορούν ή και να εχθρεύονται τους ικανότερους συμπολίτες τους πηγάζει από την αδυναμία της ελληνικής πολιτείας να δημιουργήσει ένα σταθερό και με θετικές προοπτικές οικονομικό περιβάλλον. Οι πολίτες ενδίδουν στο αίσθημα της ανασφάλειας και καταφεύγουν σε κατακριτέες πράξεις, προκειμένου να προφυλαχθούν από την ανεργία και την οικονομική εξαθλίωση∙ έστω και με προφανές τίμημα, την ηθική τους εξαχρείωση.

Τρόποι διαφύλαξης της αξιοκρατίας

- Οι πολίτες θα πρέπει να αποκτήσουν το αναγκαίο ήθος, ώστε όχι μόνο να μην καταδέχονται τέτοιου είδους ρουσφέτια, που τους προσφέρουν θέσεις τις οποίες δεν τις αξίζουν, αλλά και να στηλιτεύουν κάθε ανάλογο φαινόμενο που συναντούν. Θα πρέπει, δηλαδή, να γίνεται σεβαστός ο κόπος κι η αξία του άλλου ανθρώπου, και να εκλείψουν οι εγωκεντρικές συμπεριφορές σκόπιμης υποτίμησης του άλλου.

Αν ο κάθε πολίτης έχει την αναγκαία ηθική ποιότητα, ώστε να αρνείται να δεχτεί μια θέση ή ένα αξίωμα που δεν ανταποκρίνεται στα προσόντα του, τότε θα καταστεί σαφώς ευκολότερη η καταπολέμηση της αναξιοκρατίας. Άλλωστε, η ανηθικότητα των πολιτικών καταφέρνει να διαιωνίζεται ακριβώς διότι βρίσκονται πολίτες πρόθυμοι να επωφεληθούν από αυτή.

- Η πολιτεία οφείλει να ενισχύσει και να διατηρήσει τους θεσμούς εκείνους που ελέγχουν τις διαδικασίες επιλογής προσωπικού, όπως είναι το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού, διευρύνοντας συνάμα τις αρμοδιότητές τους, προκειμένου κάθε πρόσληψη στον δημόσιο τομέα να προκύπτει μέσα από διαφανείς και αξιοκρατικές διαδικασίες.

Ενώ, θα πρέπει παράλληλα, να προχωρήσει σε αναδρομικό έλεγχο και αξιολόγηση των υπαρχόντων υπαλλήλων, και να απομακρύνει εκείνους που δεν έχουν τα αναγκαία προσόντα για τη θέση που έχουν καταλάβει. Πρόκειται, βέβαια, για μια διαδικασία επίμοχθη και επώδυνη, η οποία όμως θα μπορέσει να επαναφέρει την αξιοπιστία των δημόσιων υπηρεσιών.

- Η πολιτεία οφείλει να εργαστεί σκληρά προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις για την ομαλή εκείνη οικονομική ανάπτυξη που θα προσφέρει τις απαιτούμενες θέσεις εργασίας, ώστε να μειωθεί δραστικά το φαινόμενο της ανεργίας. Αν οι πολίτες γνωρίζουν πως μπορούν να βρουν εργασία στον ιδιωτικό τομέα, δεν θα καταφεύγουν σε ρουσφετολογικά αιτήματα για μια ανάλογη θέση στο δημόσιο.

- Η διαφάνεια στις προσλήψεις του δημοσίου τομέα θα πρέπει να συνοδευτεί και με μια ανανέωση του ήθους των πολιτικών, προκειμένου να σπάσει ο φαύλος αυτός κύκλος που κρατά τη χώρα δέσμια της αναξιοκρατίας εδώ και δεκαετίες. Πολιτικοί, οι οποίοι μπορούν να βασίζουν την εκλογή τους μόνο σε αναξιοκρατικές παροχές και κενές υποσχέσεις, δεν έχουν θέση στο ελληνικό κοινοβούλιο.

- Οι πολίτες οφείλουν να αντιληφθούν πως μόνο μέσω της αξιοκρατίας μπορεί να διασφαλιστεί η πρόοδος του κράτους, εφόσον η επιλογή των ικανότερων πάντοτε στελεχών σημαίνει υψηλή απόδοση και αποτελεσματικότερη λειτουργία σε όλους τους φορείς και σε όλες τις επιχειρήσεις.

Η απόλυτη αξιοκρατία οδηγεί σε αδικίες

Χρειάζεται, ωστόσο, ιδιαίτερη προσοχή σε ό,τι αφορά την έννοια της αξιοκρατίας, διότι αν επιχειρηθεί η εφαρμογή της σε απόλυτο βαθμό, τότε θα προκύψουν άδικες καταστάσεις, εφόσον άνθρωποι, όπως είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες ή οι πολύτεκνες μητέρες, θα κληθούν να συναγωνιστούν άτομα που είχαν όλο το χρόνο κι όλες τις ευκαιρίες να ενισχύσουν τα επαγγελματικά τους εφόδια.

Είναι, προφανώς, εύλογο πως ένα άτομο που είχε να υπερνικήσει τις δυσκολίες που του προκαλούσε μια σωματική, ψυχική ή πνευματική αναπηρία, δεν είχε τις ίδιες δυνατότητες με ένα άλλο άτομο, για να προχωρήσει στην απόκτηση υψηλού επιπέδου κατάρτισης. Είναι, άρα, άδικο και άτοπο να καλείται να συναγωνιστεί εκείνους που απρόσκοπτα προχώρησαν στις σπουδές τους. Αντιστοίχως, μια μητέρα που είχε την υποχρέωση να αναθρέψει τέσσερα ή και πέντε παιδιά, δεν είχε τον αναγκαίο χρόνο για να αφοσιωθεί στη διεύρυνση των επαγγελματικών της εφοδίων.

Στο πλαίσιο της αξιοκρατίας, επομένως, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και οι ειδικές συνθήκες που κλήθηκε να αντιμετωπίσει κάθε άτομο στη ζωή του, ώστε η καταμέτρηση των εφοδίων και των προσόντων του να γίνεται με τα κατάλληλα κριτήρια.