Κωνσταντίνος Καβάφης «Αιωνιότης»

Κωνσταντίνος Καβάφης «Αιωνιότης»

Ο Ινδός Aρσούνας, βασιλεύς φιλάνθρωπος και πράος,

μισούσε τες σφαγές. Ποτέ δεν έκαμνε πολέμους.

Πλην του πολέμου ο φοβερός θεός δυσηρεστήθη —

(λιγόστεψεν η δόξα του, άδειασαν οι ναοί του) —

και μπήκε με θυμό πολύ στου Aρσούνα το παλάτι.

Ο βασιλεύς φοβήθηκε και λέει· «Θεέ μεγάλε,

συγχώρεσέ με αν δεν μπορώ ζωή να πάρω ανθρώπου».

Με περιφρόνησι ο θεός απήντησε· «Από μένα

νομίζεσαι πιο δίκαιος; Με λέξεις μη γελιέσαι.

Καμιά ζωή δεν παίρνεται. Γνώριζε πως ποτέ του

μήτε γεννήθηκε κανείς, μήτε κανείς πεθαίνει».

«Πρόκειται για δάνειο (μάλλον από δεύτερο χέρι) από το ινδικό μυστικο-φιλοσοφικό ποίημα Bhagavad-Gita [= Το Άσμα του Μακαρίου] που είναι ενσωματωμένο στο έκτο βιβλίο του απέραντου έπους Maha-Bharata [= Ο μεγάλος πόλεμος των Μπαράτα]. Ο διάλογος είναι ανάμεσα στον ευγενικό ήρωα Αρσούνα (Arjuna) και στον ηνίοχό του Krishna, γήινη ενσάρκωση του θεού Vishnu.» Γ. Π. Σαββίδης

Ο Ρένος Αποστολίδης παραθέτει το απόσπασμα του έπους που αποτέλεσε το αρχικό υλικό του Καβάφη, σε μετάφραση του Δ. Γαλανού (εκδ. Γ. Κ. Τυπάλδου, εν Αθήναις, 1848):

ΚΡΙΣΝΑΣ: «Πόθεν, ω Αρζούνα, προσεγένετό σοι επί του πολέμου η άγνοια αύτη, η ζηλωτή μικροπρεπέσιν, η ούσα παράνομος, αθέμιτος και δυσφημίας πρόξενος; Μη ποίει έργον αγενούς και ανάνδρου∙ επεί ουχ αρμόζει σοι∙ άφες την ευτελή αδράνειαν και έκλυσιν της καρδίας σου, και ανάστα εις πόλεμον.»

ΑΡΖΟΥΝΑΣ: «Πώς εγώ, ω Κρισνά, μαχόμενος βέλη βάλω κατά του Βήσμα και Δρόνα, αξίοιν όντοιν τιμής και θεραπείας; Κάλλιον εστί μοι ζην επαίτην γενόμενον, ή ανελείν τοιούτους άνδρας σεβασμίους και περιφανείς και πιστούς θεράποντας εν τούτω τω βίω και τρυφήσαι τρυφάς βιωτικάς, μεμιγμένας αίματι»…[]

ΚΡΙΣΝΑΣ: «Συ μεν λυπή επί τοις μη αξίοις λυπής, και σοφούς λέγεις λόγους∙ οι σοφοί δ’ όμως ουδέποτε λυπούνται, ούτ’ επί τοις θνήσκουσιν, ούτ’ επί τοις ζώσιν. Ουκ ην χρόνος, ότε ουκ ήμεν, ούτ’ εγώ, ούτε συ, ούθ’ ούτοι οι βασιλείς και ηγεμόνες, ουδέ μην έσται, ότε ουκ εσόμεθα∙ άπαντες δ’ ήμεν και εξάπαντος εσόμεθα. Και [] μετά θάνατον άλλο πάλι σώμα συλλαμβάνει [] η ψυχή∙ ώστε ο σοφός ουκ ανοηταίνει εν τη γενέσει και φθορά του σώματος… [] η γαρ ψυχή ούτε φθείρει, ούτε φθείρεται, ούτε μην γεννάται ποτέ, ούτε θνήσκει, αλλ’ ουδέ μεταγίνεται, μη γεγενημένη∙ αγέννητος δε, αΐδιος, αμείωτος, αμετάτρεπτος, διηνεκής, παλαιά και αναλλοίωτος εστί, και ουκ αναιρείται, του σώματος αναιρουμένου.

Όστις ουν δοξάζει την ψυχήν άφθαρτον, αΐδιον, αγέννητον και αμετάτρεπτον, πως ούτος οιηθήσεται, ως αυτός αναιρεί, ή αίτιος γίνεται αναιρεθήναι;».

Ο Ινδός Aρσούνας, βασιλεύς φιλάνθρωπος και πράος,

μισούσε τες σφαγές. Ποτέ δεν έκαμνε πολέμους.

Πλην του πολέμου ο φοβερός θεός δυσηρεστήθη —

(λιγόστεψεν η δόξα του, άδειασαν οι ναοί του) —

και μπήκε με θυμό πολύ στου Aρσούνα το παλάτι.

Ο Καβάφης αντλώντας στοιχεία από το ινδικό έπος Μαχαβαράτα συνθέτει ένα σύντομο αφηγηματικό ποίημα για να αποδώσει τη σχετικότητα της ύπαρξης, όπως αυτή παρουσιάζεται στην ινδική φιλοσοφία.

Ο Ινδός Αρσούνας (ή Αρζούνας) είναι -όπως τουλάχιστον τον παρουσιάζει ο ποιητής- ένας φιλάνθρωπος και πράος βασιλιάς, που μισεί τις σφαγές και δεν θέλει ποτέ να κάνει πολέμους∙ επιλογή, εντούτοις, που προκαλεί αγανάκτηση στον θεό του πολέμου, ο οποίος βλέπει τους ναούς του να αδειάζουν και τη δόξα του να λιγοστεύει. Ο θεός αυτός, μάλιστα, δεν διστάζει να εκφράσει ξεκάθαρα τη δυσαρέσκειά του για την επίμονη αποχή του βασιλιά Αρσούνα από τους πολέμους, μπαίνοντας θυμωμένος στο παλάτι του κι έτοιμος να τον επικρίνει γι’ αυτή του τη στάση.

Ο θεός του πολέμου εμφανίζεται με τη μορφή του Κρίσνα, που αποτελεί επί της ουσίας μετενσάρκωση του Βίσνου, μιας θεότητας που συμπυκνώνει πλήθος ιδιοτήτων και αποτελεί για τους ινδουιστές έναν από τους σημαντικότερους θεούς, καθώς στο πρόσωπό του λατρεύουν, με μια διαδικασία συγκρητισμού, πολλές επιμέρους θεότητες.

Ο βασιλεύς φοβήθηκε και λέει∙ «Θεέ μεγάλε,

συγχώρεσέ με αν δεν μπορώ ζωή να πάρω ανθρώπου».

Με περιφρόνησι ο θεός απήντησε∙ «Από μένα

νομίζεσαι πιο δίκαιος; Με λέξεις μη γελιέσαι.

Καμιά ζωή δεν παίρνεται. Γνώριζε πως ποτέ του

μήτε γεννήθηκε κανείς, μήτε κανείς πεθαίνει».

Ο Αρσούνας, βλέποντας και αναγνωρίζοντας τον θεό του πολέμου, σπεύδει έντρομος να απολογηθεί για την αδυναμία του να τον τιμήσει έμπρακτα, ζητώντας του να τον συγχωρέσει, διότι δεν μπορεί να πάρει τη ζωή ανθρώπου.

Ο θεός, ωστόσο, δέχεται με περιφρόνηση τη φιλειρηνική αυτή δήλωση του Αρσούνα, αφού θεωρεί πως με αυτή φανερώνεται η άγνοια του βασιλιά για την πραγματική φύση των ανθρώπων. Του δηλώνει, λοιπόν, πως σφάλλει αν νομίζει πως είναι πιο δίκαιος από εκείνον, επειδή και μόνο ισχυρίζεται ότι του είναι ηθικά αδύνατο να σκοτώσει κάποιον συνάνθρωπό του. Το να λέει ότι δεν μπορεί να πάρει τη ζωή ανθρώπου, δεν είναι παρά ένα παιχνίδι με τις λέξεις, χωρίς ουσιαστικό νόημα, αφού στην πραγματικότητα καμία ζωή δεν μπορεί να αφαιρεθεί.

Εκείνο που δεν έχει αντιληφθεί ο βασιλιάς είναι ότι κανείς δεν πεθαίνει, αφού κανείς δεν έχει ποτέ του γεννηθεί. Ό,τι εκλαμβάνει ο βασιλιάς ως ανθρώπινη οντότητα και του προσδίδει την αξία της αυθύπαρκτης ταυτότητας, δεν είναι παρά μια προσωρινή παρουσία της αιώνιας ψυχής σ’ ένα φθαρτό σώμα. Ο θάνατος του σώματος δεν συνεπάγεται ωστόσο το θάνατο της ψυχής, καθώς η ψυχή είναι «αγέννητη, αιώνια, αμείωτη, αμετάτρεπτη, διηνεκής, παλαιά και αναλλοίωτη». Το γεγονός, μάλιστα, ότι η ψυχή είναι αιώνια και ακατάλυτη, καθιστά εντέλει την έννοια του χρόνου και της ανθρώπινης ύπαρξης τελείως σχετική, διότι το ελάχιστο διάστημα που περνά μια ψυχή σ’ ένα φθαρτό σώμα δεν επαρκεί ώστε να ταυτιστεί με αυτό και να δεσμευτεί στα όρια μιας ταυτότητας. Υπ’ αυτή την έννοια, δεν υπάρχει ούτε το εγώ ούτε το εσύ, καθώς ό,τι εκλαμβάνουν οι άνθρωποι ως αυτόνομη ανθρώπινη προσωπικότητα και, άρα, ταυτότητα, δεν είναι παρά μια προσωρινή και μόνο έκφανση της αιώνιας ψυχής, η οποία σαφώς και δεν γνωρίζει τέτοιους περιορισμούς. Όταν, λοιπόν, ο βασιλιάς Αρσούνας ισχυρίζεται ότι δεν θέλει να πάρει τη ζωή άλλων ανθρώπων, έχει την ψευδή εντύπωση πως τόσο ο ίδιος όσο και οι άλλοι γύρω του συνιστούν αυτόνομες και πεπερασμένες προσωπικότητες, που χάνονται αμέσως μόλις νεκρωθεί το σώμα τους. Αυτό, όμως, δεν ευσταθεί αφού η ψυχή, στην οποία και εντοπίζεται η ζωτική ενέργεια της ύπαρξης, δεν μπορεί ποτέ να νεκρωθεί, καθώς είναι αιώνια και ξεπερνά κάθε έννοια χρόνου και φθοράς. Πολύ περισσότερο, το γεγονός ότι η πορεία της ψυχής είναι διηνεκής κι ίδια είναι ακατάλυτη, καθιστά εντελώς ανυπόστατη την έννοια της ταυτοποιημένης ατομικής ύπαρξης. Δεν υπήρξε, επομένως, ποτέ κι ούτε μπορεί να υπάρξει άνθρωπος με συγκεκριμένη ταυτότητα, όπως για παράδειγμα ο βασιλιάς Αρσούνας, μιας και το ελάχιστο της πορείας που θα διανύσει το φθαρτό του σώμα, δεν μπορεί να προσδώσει στην αιώνια ψυχή συγκεκριμένες ιδιότητες και να την περιορίσει στα ασφυκτικά όρια της μιας ανθρώπινης μονάδας.

Με δεδομένο το γεγονός, λοιπόν, ότι η ψυχή είναι αιώνια, άφθαρτη και αναλλοίωτη, εκμηδενίζεται όχι μόνο η έννοια της ανθρώπινης ταυτότητας, αλλά και αυτής ακόμη της έννοιας του χρόνου. Ό,τι αντιλαμβάνονται τα τελείως προσωρινά σώματα των ανθρώπων ως χρόνο και το χρησιμοποιούν για να προσδιορίσουν την ύπαρξή τους δεν είναι παρά μια πλάνη των αισθήσεων, αφού το αιώνιο και ακατάλυτο δεν έχει μήτε αρχή, μήτε τέλος, και, άρα, δεν υπόκειται σε κάτι το τόσο σχετικό όπως είναι η αίσθηση του χρόνου. Μόνο στο στενό πλαίσιο της προσωρινής σωματικής ύπαρξης μπορεί να νοηθεί η απόπειρα προσμέτρησης ενός τέτοιου στοιχείου, όπως είναι ο χρόνος, που δεν έχει φυσικά καμία απολύτως αξία και κανένα νόημα, αν ιδωθεί από την οπτική μιας διηνεκούς, αιώνιας και ακατάλυτης ύπαρξης. 

Κωνσταντίνος Καβάφης «27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ.»

Κωνσταντίνος Καβάφης «27 Ιουνίου 1906, 2 μ.μ.»

Σαν το ’φεραν οι Χριστιανοί να το κρεμάσουν

το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί,

η μάνα του που στην κρεμάλα εκεί κοντά

σέρνονταν και χτυπιούνταν μες στα χώματα

κάτω απ’ τον μεσημεριανό, τον άγριον ήλιο,

πότε ούρλιαζε, και κραύγαζε σα λύκος, σα θηρίο

και πότε εξαντλημένη η μάρτυσσα μοιρολογούσε

«Δεκαφτά χρόνια μοναχά με τα ’ζησες, παιδί μου».

Κι όταν το ανέβασαν την σκάλα της κρεμάλας

κι επέρασάν το το σκοινί και το ’πνιξαν

το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί,

κ’ ελεεινά κρεμνιούνταν στο κενόν

με τους σπασμούς της μαύρης του αγωνίας

το εφηβικόν ωραία καμωμένο σώμα,

η μάνα η μάρτυσσα κυλιούντανε στα χώματα

και δεν μοιρολογούσε πια για χρόνια τώρα·

«Δεκαφτά μέρες μοναχά», μοιρολογούσε,

«δεκαφτά μέρες μοναχά σε χάρηκα, παιδί μου».

«Ο τίτλος του ποιήματος παρέχει τα στοιχεία της ιστορικής του αφετηρίας. Πρόκειται για το δημόσιο απαγχονισμό, από τους Άγγλους, πέντε Αιγυπτίων χωρικών, ηλικίας 80-22 ή (κατά τον Καβάφη) 19 ετών, που είχαν τολμήσει να αντιδράσουν, λίγο-πολύ βίαια, στην αυθαίρετη και προκλητική συμπεριφορά Άγγλων αξιωματικών στο χωριό Ντενσουάι. Ο Καβάφης εντοπίζεται στην εκτέλεση του νεότερου και σχετικώς αθώου κατάδικου, Ιούσεφ Χουσείν Σελίμ, του οποίου το όνομα σημείωσε στο χειρόγραφο του ποιήματος.» Γ. Π. Σαββίδης

Σαν το ’φεραν οι Χριστιανοί να το κρεμάσουν

το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί,

η μάνα του που στην κρεμάλα εκεί κοντά

σέρνονταν και χτυπιούνταν μες στα χώματα

κάτω απ’ τον μεσημεριανό, τον άγριον ήλιο,

πότε ούρλιαζε, και κραύγαζε σα λύκος, σα θηρίο

Οι Άγγλοι κατακτητές καταστρατηγώντας κάθε έννοια δικαίου αποφασίζουν να εκτελέσουν πέντε Αιγύπτιους, για να σιγάσουν έτσι κάθε άλλη αντίδραση μέσω του φόβου που θα προκαλούσε η σκληρή αυτή τιμωρία στους άλλους.

Ο ποιητής παρακολουθεί τον απαγχονισμό του νεότερου Αιγύπτιου, που του αποδίδει την ηλικία των 17 ετών, αν και ίσως ήταν λίγο μεγαλύτερος, και καταγράφει τη φρίκη του περιστατικού μέσα από τις αντιδράσεις της μητέρας του νέου. Εκείνη βρίσκεται κοντά στο χώρο όπου έχουν τοποθετήσει την κρεμάλα κι όταν φέρνουν το παιδί της για να το κρεμάσουν, σέρνεται και χτυπιέται στα χώματα κάτω από τον άγριο μεσημεριανό ήλιο της Αιγύπτου.

Μια μητέρα που δεν έχει τη δύναμη να εμποδίσει τους εκτελεστές του παιδιού της, ξεσπά όλη την οδύνη και την αγανάκτησή της σ’ έναν θρήνο που εκφράζει την απροσμέτρητη αγάπη που αισθάνεται για το παιδί της, καθώς και την απελπισία της ψυχής της μπροστά στην πραγματικότητα της απώλειάς του. Χτυπιέται μες στα χώματα, ουρλιάζει και κραυγάζει σαν λύκος∙ ουρλιάζει και κραυγάζει σαν θηρίο που θα ήθελε να ξεσκίσει εκείνους που τολμούν να της στερήσουν το παιδί της, μα δεν μπορεί, αφού εκείνοι είναι ένοπλοι και αποφασισμένοι να σκοτώσουν οποιονδήποτε προσπαθήσει να τους εμποδίσει.

Η μητέρα θρηνεί για την άδικη εκτέλεση του αθώου παιδιού της και φανερώνει με την αντίδρασή της την απόλυτη αγανάκτηση κάθε ανθρώπου που έρχεται αντιμέτωπος με την αδιαλλαξία και τη σκληρότητα των ισχυρότερων. Οι Άγγλοι βρίσκονται στην Αίγυπτο ως κατακτητές, και λειτουργούν ως τέτοιοι, αδιαφορώντας πλήρως για το τι είναι δίκαιο, αφού ως ισχυρότεροι έχουν τη δύναμη να πράττουν όπως θέλουν, χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να απολογούνται σε κανέναν.

Ο Καβάφης επιλέγει να προσδιορίσει τους εκτελεστές του νεαρού Αιγύπτιου ως Χριστιανούς και όχι ως Άγγλους, τονίζοντας μια ακόμη αντίθεση ανάμεσα στους θύτες και τα θύματα. Ο ποιητής γνωρίζει, βέβαια, πως η εκτέλεση του νεαρού δεν έχει θρησκευτικό υπόβαθρο, αφού επί της ουσίας οι Άγγλοι επιθυμούν να υπενθυμίσουν πως είναι κυρίαρχοι και πως δεν θα δεχτούν αμφισβητήσεις της εξουσίας τους. Ωστόσο, θέλει να τονίσει και το στοιχείο της υποκρισίας που διακρίνει τις πράξεις τους, αφού ως υποτιθέμενοι Χριστιανοί θα έπρεπε να δείχνουν σεβασμό απέναντι στην ανθρώπινη ζωή και να μην καταφεύγουν σε τέτοιου είδους θηριωδίες.

και πότε εξαντλημένη η μάρτυσσα μοιρολογούσε

«Δεκαφτά χρόνια μοναχά με τα ’ζησες, παιδί μου».

Η μητέρα του νέου, άλλοτε ουρλιάζει και κραυγάζει ξεσπώντας την οργή, την αγανάκτηση και την οδύνη της, κι άλλοτε, έχοντας εξαντληθεί από τις κραυγές, μοιρολογεί για το χαμό του παιδιού της, αναφερόμενη στα ελάχιστα χρόνια που διήρκησε η ζωή του. Μονάχα δεκαεφτά χρόνια έζησε το παιδί της που με τόσους κόπους και με τόση αγάπη το μεγάλωσε, έχοντας τόσες ελπίδες και τόσες προσδοκίες για τη μελλοντική ζωή του, που θα έπρεπε να ξεπεράσει κατά πολύ τη δική της, κι εκείνη να μην αναγκαστεί ποτέ να το δει να πεθαίνει.

Η μητέρα χαρακτηρίζεται από τον ποιητή «μάρτυσσα» για να τονιστεί το γεγονός πως αυτό που αναγκάζεται να βιώσει αυτή η γυναίκα ξεπερνά τα όρια της ανθρώπινης αντοχής. Της παίρνουν μέσα απ’ τα χέρια το έφηβο ακόμη παιδί της και το δολοφονούν μπροστά στα μάτια της, χωρίς εκείνο να έχει κάνει κάτι που να δικαιολογεί μια τέτοια απάνθρωπη τιμωρία. Σκοτώνουν το έφηβο παιδί της, κι εκείνη βλέπει κάθε στιγμή αυτού του μαρτυρίου ανήμπορη να το σταματήσει. Είναι αναγκασμένη να βλέπει και να παρατηρεί, γνωρίζοντας πως ό,τι κι αν κάνει, όσο κι αν φωνάξει, όσο κι αν κλάψει, ο πόνος της δεν θα συγκινήσει κανέναν. Η μοίρα του παιδιού της έχει αποφασιστεί αμετάκλητα από τους ανάλγητους κατακτητές της χώρας της.  

Κι όταν το ανέβασαν την σκάλα της κρεμάλας

κι επέρασάν το το σκοινί και το ’πνιξαν

το δεκαεφτά χρονώ αθώο παιδί,

κ’ ελεεινά κρεμνιούνταν στο κενόν

με τους σπασμούς της μαύρης του αγωνίας

το εφηβικόν ωραία καμωμένο σώμα

Αυτό για το οποίο θρηνούσε και ούρλιαζε η μητέρα, συμβαίνει τελικά μπροστά στα μάτια της. Οι Άγγλοι ανεβάζουν το παιδί στη σκάλα της κρεμάλας, του περνούν το σκοινί γύρω από το λαιμό και το πνίγουν, κι η μητέρα βλέπει το σώμα του να κρέμεται στο κενό∙ βλέπει τους ύστατους σπασμούς του σώματός του∙ τους σπασμούς της μαύρης αγωνίας του μέχρι να ξεψυχήσει. Βλέπει το αθώο δεκαεφτάχρονο παιδί της να κρέμεται ελεεινά στο κενό∙ το παιδί που γέννησε και ανέθρεψε με πόνους και αγωνίες, το βλέπει να κρέμεται νεκρό και νιώθει πια το χρόνο να εκμηδενίζεται μέσα στην ψυχή της.

Ενώ, μια παρατήρηση του ποιητή έρχεται να υπενθυμίσει πως ο νέος που τόσο απάνθρωπα δολοφονήθηκε ήταν ένας έφηβος με ωραία καμωμένο σώμα∙ ένας έφηβος που είχε να προσφέρει και να νιώσει τον έρωτα και την αγάπη∙ ένας έφηβος που δεν του επέτρεψαν να βιώσει καν τις όμορφες στιγμές της ζωής και του έρωτα.

η μάνα η μάρτυσσα κυλιούντανε στα χώματα

και δεν μοιρολογούσε πια για χρόνια τώρα∙

«Δεκαφτά μέρες μοναχά», μοιρολογούσε,

«δεκαφτά μέρες μοναχά σε χάρηκα, παιδί μου».

Η μητέρα θρηνεί ανήμπορη απέναντι στους φονιάδες του παιδιού της, κυλιέται στα χώματα και μοιρολογεί, και στη σκέψη της ο πολύτιμος χρόνος που πέρασε κοντά στο παιδί της εκμηδενίζεται. Τα δεκαεπτά χρόνια που έζησε το παιδί της μοιάζουν τώρα που το έχασε σα να ήταν μόλις δεκαεπτά ημέρες.

Η τραγική αυτή μητέρα εκφράζει την ένταση της αγάπης και του πόνου της, όχι μόνο με τον ασυγκράτητο θρήνο της, αλλά και με την επώδυνη διαπίστωση πως τα δεκαεπτά του χρόνια ήταν ένα ελάχιστο διάστημα ζωής για το πρόσωπο που αποτελούσε το πλέον αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού της.

Τα δεκαεπτά χρόνια που πέρασαν από τη γέννησή του, τα δεκαεπτά χρόνια που ήταν γεμάτα αγωνίες, ξενύχτια, πόνους και ανησυχία, χάνουν τελείως την υπόστασή τους και δεν μοιάζουν καν με χρόνια, μοιάζουν ελάχιστα, μοιάζουν μηδαμινά, μοιάζουν με λίγες μόνο μέρες που πέρασαν προτού προλάβει καν να συνειδητοποιήσει πότε ξεκίνησαν.

Η τραγωδία του Ντενσουάι [Στρατής Τσίρκας: Ο Καβάφης και η σύγχρονη Αίγυπτος]

Αρχές του Ιουνίου 1906, μια βρετανική μονάδα δραγόνων κατεβαίνει από το Κάιρο προς την Αλεξάντρεια. Όλοι οι αστυνομικοί σταθμοί του Δέλτα έχουν πάρει διαταγές να περιμένουν και ν’ αναφέρουν το πέρασμά της. Στις 13 Ιουνίου οι Άγγλοι στρατοπεδεύουν πάνω στη διώρυγα Μπαγκουρία, κοντά στο χωριό Τάλα, της μουδιρίας (νομός) Μενουφία. Το μεσημέρι, πέντε αξιωματικοί ξεκινούν με τ’ άλογά τους, πιο κάτω οι τέσσερις τα παρατούν κι ανεβαίνουν σ’ αμάξια, κι ύστερα από μερικά μίλια φτάνουν σ’ ένα χωριουδάκι, το Ντενσουάι. Εκεί χωρίζονται σε δυο ομάδες κι αρχίζουν να ντουφεκάνε τα ήμερα περιστέρια που ανατρέφαν οι φελάχοι στους περιστερώνες τους. Όταν έφταναν, ένας γέρος προεστός του χωριού, τους ειδοποίησε με το δραγουμάνο τους, πως και πέρυσι είχαν κατασκοτώσει τα περιστέρια των ανθρώπων κι αυτό είχε κακοφανεί στους φελάχους. Μα οι Εγγλέζοι δεν του δώσανε σημασία. Ύστερα από είκοσι λεπτά βάλανε φωτιά σ’ ένα αλώνι με άχερα και στο γειτονικό σπίτι, και πληγώσανε βαριά μια μάνα με παιδί, την Ομ Μοχάμετ, 26 χρονώ. Τότε τους ρίχτηκαν οι φελάχοι με πλίθους και ρόπαλα (ναμπούτια). Οι Άγγλοι, αμυνόμενοι, ξαναπυροβόλησαν και πλήγωσαν τέσσερις άντρες. Μα οι φελάχοι κατόρθωσαν να τους αφοπλίσουν, οι Άγγλοι τρέξανε ν’ ανεβούνε στ’ αμάξια, οι φελάχοι τους κατεβάσανε και συνέχισαν τον ξυλοδαρμό. Ένας αξιωματικός, που ήταν και γιατρός του τάγματος, ξέφυγε και ρίχτηκε κολυμπώντας στη διώρυγα για να φέρει ενισχύσεις. Στο μεταξύ, οι υπόλοιποι είχαν βρει τ’ άλογά τους και γύρισαν. Ένας μόνο, ο κάπταιν Μπουλ, άντρας 31 χρονώ, παλαίμαχος του πολέμου εναντίον των Μπόερς, πληγωμένος με πέτρα στον κρόταφο, έκανε πεζός όλη την απόσταση μέσα στον καύσωνα του μεσημεριού, με 42 βαθμούς έπαθε ηλίαση, και φτάνοντας στο στρατόπεδο, πέθανε. Ο γιατρός του τάγματος και φίλος του διαπίστωσε την ηλίαση, τη διαπίστωσε και ο Αιγύπτιος κυβερνητικός γιατρός που φέρανε για την άδεια του ενταφιασμού, είκοσι ώρες ύστερα από το θάνατο. Στο μεταξύ, οι Άγγλοι, αποθηριωμένοι, ξεχύθηκαν στο γειτονικό χωριό Σερσένα και σκότωσαν ένα φελάχο συντρίβοντάς του το κρανίο.

Εδώ δίνω το λόγο στον Αιγύπτιο εθνικό ηγέτη Μουστάφα Κάμελ. Μεταφράζω από το άρθρο του «Προς το Αγγλικό Έθνος και τον Πολιτισμένο Κόσμο» που δημοσιεύτηκε στο «Φιγκαρό» του Παρισιού, της 11 Ιουλίου 1906, σημειώνοντας μόνο πως τις πληροφορίες του τις διασταύρωσα με την ειδησεογραφία της «Ετζύπτιαν Γκαζέτ» και με τα επίσημα πραχτικά της δίκης που δημοσίεψε το Φόρεϊν Όφις(5).

«Το Υπουργείο Εσωτερικών, με διαταγή του Άγγλου συμβούλου Μίστερ Μάτσελ, μια βδομάδα πριν από τη δίκη, δημοσίεψε επίσημο ανακοινωθέν, που κατασύντριβε τους υπόδικους κάτω από τις κατηγορίες, και πίεζε ανοιχτά τους δικαστές και την κοινή γνώμη. Μια εφημερίδα της Κατοχής, έσπρωξε την περιφρόνηση της δικαιοσύνης ως το σημείο να δημοσιέψει την είδηση ότι οι αγχόνες είχαν ήδη σταλεί στο Ντενσουάι. Ο λαός τρομοκρατημένος, ρωτιόταν τι λογής απόφαση θ’ ακολουθούσε τέτοια επίδειξη. Και είναι κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες που συνέρχεται το δικαστήριο στις 24 Ιουνίου. Αλλά τι δικαστήριο! Ένα έκτακτο που δεν έχει κώδικα, μήτε νόμο, και που οι διαταγές του μπορούν να καταδικάσουν σ’ όποια ποινή φανταστεί ο νους. Ένα δικαστήριο που η πλειοψηφία του ανήκει στους Εγγλέζους και δεν επιτρέπει έφεση, μήτε χάρη! Το διάταγμα που το ίδρυσε στα 1895 – κάτω από την πίεση του Λόρδου Κρόμερ, που δεν ανέχεται από την πλευρά της χεδιβικής διοίκησης την παραμικρή αντίσταση – το διάταγμα αυτό δίνει σ’ όποιον το διαβάζει την εντύπωση πως ο Βρετανικός στρατός – που η Αγγλία του εμπιστεύτηκε την αποστολή να επαναφέρει την τάξη στην Αίγυπτο – βρίσκεται ο ίδιος σ’ αδιάκοπο κίνδυνο και γι’ αυτό χρειάζεται τέτοιο δικαστήριο, ή μάλλον τέτοιο όργανο τρομοκράτησης!

Το δικαστήριο αυτό βάζει τρεις μέρες για να εξετάσει την υπόθεση. Φαίνεται καθαρά πως είναι οι Άγγλοι αξιωματικοί που προκάλεσαν τους φελάχους κυνηγώντας μέσα στις ιδιοκτησίες τους και τραυματίζοντας μια γυναίκα, και πως οι φελάχοι επιτεθήκανε στους Άγγλους γιατί ήτανε λαθροθήρες και όχι γιατί ήτανε Βρετανοί αξιωματικοί. Άγγλοι γιατροί, μεταξύ άλλων κι ο Δρ Μόλαν, ο επίσημος γιατρός των δικαστηρίων, αναγνώρισαν μπροστά στο δικαστήριο πως ο κάπταιν Μπουλ πέθανε από ηλίαση και πως μόνα τους τα τραύματά του δεν θα έφταναν για να προκαλέσουν το θάνατο.

Το δικαστήριο δίνει μόνο τριάντα λεπτά σε πάνω από πενήντα κατηγορούμενους για να κάνουν τις καταθέσεις τους. Αρνείται ν’ ακούσει ένα χωροφύλακα που βεβαιώνει πως οι Άγγλοι αξιωματικοί πυροβόλησαν εναντίον των φελάχων και βασίζει την απόφασή του μόνο στις καταθέσεις των αξιωματικών που προκάλεσαν τη συμπλοκή!

Στις 27 Ιουνίου βγαίνει η απόφαση: Τέσσερις Αιγύπτιοι καταδικάζονται σε απαγχονισμό, δυο σε ισόβια καταναγκαστικά, ένας σε 15 χρόνια καταναγκαστικά, έξι σε επτά χρόνια καταναγκαστικά, τρεις σε φυλάκιση ενός χρόνου και τέλος πέντε σε δημόσια μαστίγωση δίχως φυλακή, ο καθένας τους από πενήντα κουρμπατσιές (μαστίγιο με πέντε λουριά!).

Η απόφαση αυτή όριζε την εκτέλεση για την επαύριο. Έτσι, μόνο δεκαπέντε μέρες είχαν περάσει από τα γεγονότα ως την εκτέλεση!

Στις τέσσερις η ώρα το πρωί, Τετάρτη 27 Ιουνίου, οι τέσσερις θανατοποινίτες και οι οχτώ καταδικασμένοι σε μαστίγωση μεταφέρονται από το Σιμπίν, πρωτεύουσα της επαρχίας της Μενουφία, στο χωριό Σοχαντά, τέσσερα χιλιόμετρα από το Ντενσουάι. Εκεί επί εννέα ώρες, περίμεναν την τρομερή εκδίκηση. Στη μια το απόγευμα της Πέμπτης 28 Ιουνίου τους μεταφέρουν στο Ντενσουάι. Οι Άγγλοι κυβερνήτες θέλησαν να γίνει η εκτέλεση την ίδια ώρα και στο ίδιο μέρος της συμπλοκής».

Το ποίημα

Τώρα καταλαβαίνουμε γιατί έβαλε ο Καβάφης στον τίτλο «27 Ιουνίου» και όχι 28 που γίνηκε η εκτέλεση. Ο ποιητής, από τα 1918, στη διάλεξη του κ. Αλέκου Σεγκόπουλου, μας εξήγησε πως σ’ ορισμένα του ποιήματα, ο τίτλος κάποτε φωτίζει τη στάση του ποιητή δίχως να δεσμεύει την ευθύνη του και κάποτε είναι ένα σχόλιο στα γινόμενα του ποιήματος. Με τον τίτλο αυτόν ο Καβάφης, προφυλαγμένος πίσω από έναν κατ’ επίφαση αντικειμενισμό, καταγγέλλει την απάνθρωπη Απόφαση του Έκτακτου Δικαστηρίου.

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης όλες σχεδόν οι διεθνείς συνδιασκέψεις που είχαν ως θέμα τη συνεργασία των ευρωπαϊκών λαών και τη σχέση της με τις γλώσσες καταλήγουν σε παρόμοια συμπεράσματα. Από αυτά διαπιστώνεται πως η γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι σαφής: καλλιέργεια όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών και ανάπτυξη των δυνατοτήτων και των ευκαιριών για την εκμάθηση από τους ευρωπαίους πολίτες δύο και περισσότερων ξένων γλωσσών.

Η διακηρυγμένη λοιπόν πολιτική είναι σαφής· η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Παρά την έναρξη της υλοποίησης πολλών αποφάσεων της προηγούμενης δεκαετίας σχετικά με τη διδασκαλία των ξένων γλωσσών, υπάρχει στην Ευρώπη φοβία των περισσότερων λαών για συρρίκνωση ή «αλλοίωση» των γλωσσών τους από την επικυριαρχία της αγγλοαμερικανικής, φοβία η οποία δημιουργεί κάποια επιθετικότητα απέναντι στις άλλες γλώσσες.

Ποια είναι λοιπόν σήμερα η κατάσταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με το θέμα της γλωσσικής πολιτικής; Σήμερα υπάρχει μια πολιτική από μέρους όλων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για διατήρηση, καλλιέργεια και προστασία των εθνικών τους γλωσσών. Ωστόσο, από μέρους των ισχυρών οικονομικά και γλωσσικά χωρών υπάρχει μια τάση για επιβολή των γλωσσών τους ως γλωσσών κοινής επικοινωνίας μέσα στην Ευρώπη. Και τέλος, υπάρχει μια πολιτική, η οποία εκφράζεται θεωρητικά και πρακτικά από τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προαγωγή και την καλλιέργεια των άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης παίζουν τον ρόλο τους, άλλοτε συνειδητά και άλλοτε όχι.

Από την κατάσταση που παρουσιάζουν τα ευρωπαϊκά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν φαίνεται να αντιπροσωπεύονται ισότιμα οι γλώσσες. Υποβαθμίζεται μάλιστα υπερβολικά η επίσημα διακηρυγμένη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης φαίνεται να ακολουθούν τη φυσική πάλη των γλωσσών, από την οποία νικήτρια αποδεικνύεται η γλώσσα του ισχυρότερου οικονομικά και πολιτιστικά έθνους. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στα Μέσα της έντυπης δημοσιογραφίας, αυτά εμμένουν στη χρήση της εθνικής γλώσσας της χώρας στην οποία εκδίδονται, αφού κατά κύριο λόγο απευθύνονται σε κοινό της χώρας τους. Κάποια έντυπα που απευθύνονται σε κοινό έξω από τα σύνορα της χώρας τους και η θεματολογία τους είναι διεθνούς ενδιαφέροντος χρησιμοποιούν κυρίως την αγγλική και δευτερευόντως τη γαλλική γλώσσα ή και τη γερμανική. Οι σελίδες οι αφιερωμένες στην εκμάθηση και καλλιέργεια άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών είναι σχεδόν ανύπαρκτες.

Σ. Χατζησαββίδης (1999). Ελληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος. Θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις, 85-94. Αθήνα: Gutenberg (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Ποια είναι η διαφορά, σύμφωνα με τον συγγραφέα, ανάμεσα στη διακηρυγμένη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στη σύγχρονη πραγματικότητα; (60-80 λέξεις)

Παρά το γεγονός ότι η διακηρυγμένη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπει την ισότιμη καλλιέργεια όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Οι γλώσσες των ισχυρών οικονομικά κρατών και ιδίως η αγγλοαμερικανική γλώσσα έχουν σαφές προβάδισμα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εύλογες ανησυχίες στα υπόλοιπα κράτη, τα οποία φοβούνται πως οι δικές τους γλώσσες θα συρρικνωθούν ή θα αλλοιωθούν. Άμεση συνέπεια αυτού του γεγονός είναι να δημιουργείται μια επιθετική διάθεση των λιγότερο διαδεδομένων γλωσσών απέναντι στις ισχυρότερες.

Α1. Ποια στάση, σύμφωνα με το κείμενο, ακολουθούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης απέναντι στην επίσημη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης; (60-80 λέξεις)

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης υποβαθμίζουν την επίσημη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς δίνουν προβάδισμα στις ισχυρότερες και δεν μεριμνούν για την ισότιμη διάδοση και καλλιέργεια όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών. Ειδικότερα, τα έντυπα που απευθύνονται σε πανευρωπαϊκό κοινό επιλέγουν την αγγλική γλώσσα ή λιγότερο συχνά τη γαλλική και τη γερμανική. Ενώ τα έντυπα που απευθύνονται αποκλειστικά στο κοινό της χώρας έκδοσής του χρησιμοποιούν την εθνική τους γλώσσα. Επιπλέον, απουσιάζουν σχεδόν τελείως οι σελίδες εκείνες που αφορούν την καλλιέργεια και την εκμάθηση άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών.

Α1. Εφαρμόζουν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης την επίσημη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με το κείμενο; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. (60-80 λέξεις)

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δεν εφαρμόζουν την επίσημη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς δίνουν προβάδισμα στις ισχυρότερες και δεν μεριμνούν για την ισότιμη διάδοση και καλλιέργεια όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών. Ειδικότερα, τα έντυπα που απευθύνονται σε πανευρωπαϊκό κοινό επιλέγουν την αγγλική γλώσσα ή λιγότερο συχνά τη γαλλική και τη γερμανική. Ενώ τα έντυπα που απευθύνονται αποκλειστικά στο κοινό της χώρας έκδοσής του χρησιμοποιούν την εθνική τους γλώσσα. Επιπλέον, απουσιάζουν σχεδόν τελείως οι σελίδες εκείνες που αφορούν την καλλιέργεια και την εκμάθηση άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών.

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Από την ίδρυση... γλωσσών) και την τέταρτη παράγραφο (Από την κατάσταση... ανύπαρκτες) του κειμένου.

1^η παράγραφος: Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις γλώσσες των ευρωπαϊκών κρατών.

4^η παράγραφος: Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αψηφούν την διακηρυγμένη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Α2. Να δώσετε από έναν πλαγιότιτλο στην πρώτη παράγραφο (Από την ίδρυση... γλωσσών) και τη δεύτερη παράγραφο (Η διακηρυγμένη... γλώσσες) του κειμένου.

1^η παράγραφος: Η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις γλώσσες των ευρωπαϊκών κρατών.

2^η παράγραφος: Ανησυχίες από την επικυριαρχία της αγγλοαμερικανικής γλώσσας.

Α2.α. Στην τρίτη παράγραφο (Ποια είναι... άλλοτε όχι) του κειμένου να επισημάνετε δύο διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή.

- Ωστόσο

- τέλος

Α2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους.

Το επίρρημα «τέλος» υποδηλώνει πως ολοκληρώνεται ένας συλλογισμός, ενώ ο σύνδεσμος «ωστόσο» δηλώνει αντίθεση.

Β1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων χρησιμοποιώντας τις φράσεις/λέξεις με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: γλωσσική πολιτική, καλλιέργεια των ευρωπαϊκών γλωσσών, διατήρηση, ισχυρών, επιβολή.

Η προσπάθεια να αποφευχθεί η επιβολή των ισχυρών γλωσσών σ’ εκείνες των μικρότερων κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ιδιαίτερα σημαντική και οφείλει να γίνεται απ’ όλους σεβαστή. Πρόκειται για μια δίκαιη γλωσσική πολιτική, η οποία μέσα από τη συστηματική καλλιέργεια των ευρωπαϊκών γλωσσών, αποσκοπεί στη διατήρηση και ενίσχυση όλων των γλωσσών που χρησιμοποιούνται από τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Β1.α. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις με την έντονη γραφή, με βάση τη σημασία που αυτές έχουν στο κείμενο : παρόμοια, σαφής, δημιουργεί, ισχυρών, παρουσιάζουν.

παρόμοια – παρεμφερής / παραπλήσιος

σαφής – ξεκάθαρος

δημιουργεί – προκαλεί

ισχυρών – δυνατών / κραταιών

παρουσιάζουν – εμφανίζουν 

Β1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις.

- Παρεμφερείς αντιλήψεις έχει και ο πατέρας της.

- Υπήρξε ξεκάθαρη προειδοποίηση για αυστηρή τιμωρία σε περίπτωση επανάληψης των εκτρόπων.

- Οι δηλώσεις του υπουργού προκάλεσαν σύγχυση.

- Οι οικονομικές επιδιώξεις των δυνατών κρατών επιτυγχάνονται συχνά εις βάρος των λιγότερο ανεπτυγμένων.

- Ο τελευταίος προϋπολογισμός εμφανίζει σημαντικό έλλειμα.

Β1. «εκμάθηση από τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δύο και περισσότερων ξένων γλωσσών»

Χρησιμοποιώντας την παραπάνω φράση, να δημιουργήσετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων.

Η εκμάθηση από τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης δύο και περισσότερων ξένων γλωσσών συνιστά μια «φιλόδοξη», αλλά σημαντική επιδίωξη που αποσκοπεί στην καλλιέργεια όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών. Μια τέτοια προοπτική θα έδινε παράλληλα σε όλους τους Ευρωπαίους πολίτες τη δυνατότητα να γνωρίσουν καλύτερα και να εκτιμήσουν πιο ουσιαστικά τον πνευματικό πολιτισμό και τις ιδιαίτερες ποιότητες άλλων λαών, ενισχύοντας πιο αποτελεσματικά το αίσθημα της ενότητας και του αλληλοσεβασμού μεταξύ των ευρωπαϊκών εθνοτήτων.

Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρία παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- καλλιέργεια όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών

- επιθετικότητα απέναντι στις άλλες γλώσσες

- τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης παίζουν τον ρόλο τους

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός / δηλωτικός ή μεταφορικός / συνυποδηλωτικός;

Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικός.

Β2.β. Να δώσετε έναν δικό σας σύντομο μεταφορικό / συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

- Ευρωπαϊκές γλώσσες: ένας ακήρυχτος πόλεμος!

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλώσσα μας σήμερα

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλώσσα μας σήμερα

Η ελληνική γλώσσα με τον λεξιλογικό πλούτο και με την εκφραστική δύναμή της δημιούργησε αξιόλογα μνημεία λόγου και πολιτισμού. Παράλληλα, πρόσφερε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου βασικούς όρους για την επιστήμη, για την τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Στην πορεία του χρόνου, βέβαια, και η ελληνική γλώσσα δανείστηκε δημιουργικά λέξεις από άλλες γλώσσες χωρίς να χάσει τη γνησιότητά της.

Οι κοινωνικές συνθήκες και τα μέσα επικοινωνίας είναι, όμως, σήμερα διαφορετικά από άλλοτε. Στην εποχή μας η επαφή μεταξύ των λαών είναι πολύ εύκολη. Η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει όλη την υφήλιο μια γειτονιά. Με το διαδίκτυο, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ενημερωνόμαστε πολύ γρήγορα για ό,τι συμβαίνει σε κάθε σημείο της γης. Παράλληλα, η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός οδηγούν τους ανθρώπους στο κυνήγι του κέρδους. Αυτή η νέα κατάσταση δεν έχει μόνο θετικά στοιχεία. Για τη γλώσσα ιδίως των μικρών πληθυσμιακά λαών αποτελεί δοκιμασία και μεγάλο κίνδυνο.

Ο κίνδυνος αυτός συνίσταται στο ότι οι συνθήκες της σημερινής ζωής, και ιδιαίτερα το εμπορικό πνεύμα, επηρεάζουν αρνητικά την αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας. Η τάση για ευκολία, η κυριαρχία όρων της τεχνολογίας και του διαδικτύου, τα διαφημιστικά κόλπα και η έγχρωμη εικόνα ωθούν τον άνθρωπο στον μιμητισμό, στην αντιγραφή ξένων προτύπων και γλωσσικών στοιχείων.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα που διαμόρφωσε ο Νεοέλληνας μιλώντας και ακούοντας τη μητρική του γλώσσα. Δεχτήκαμε, για παράδειγμα, πλήθος λέξεων που συνδέονται με τη χρήση του υπολογιστή, τον οποίο εντάξαμε στο λεξιλόγιό μας ως computer. Επίσης εκατοντάδες λέξεις που συνδέονται με το φαγητό, όπως φαστ φουντ, σπαγγέτι, χάμπουργκερ, τοστ, ή το ντύσιμο, όπως τζιν, μίνι και άλλες, εντάχθηκαν στο λεξιλόγιο μας. Ακόμα, πλήθος πινακίδων ελληνικών καταστημάτων και εμπορικών κέντρων φέρουν ξενόγλωσσες επιγραφές. Το χειρότερο μάλιστα είναι ότι κατασκευάσαμε λέξεις που δείχνουν ότι χάσαμε το γλωσσικό αισθητήριό μας, όπως σουβλακερί, γυράδικο, φαστφουντάδικο κ.ά.

Για ποιους λόγους όμως δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; Πολλοί θα απαντήσουν ότι ως λαός έχουμε την ανάγκη να συμβαδίζουμε με την εποχή μας, να μην θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί, για αυτό και χρησιμοποιούμε επιδεικτικά το λεξιλόγιο άλλων γλωσσών. Η τάση μας για μοντερνισμό (να μία ακόμη λέξη ξενικής προέλευσης) και η ξενομανία μας οδηγούν στο να χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές. Πολλοί επαγγελματίες, επίσης, και έμποροι τουριστικών ειδών πιστεύουν ότι το αγοραστικό κοινό, βλέποντας ξενόγλωσσες επιγραφές, εντυπωσιάζεται και προτιμά τα προϊόντα των καταστημάτων τους.

Όλα αυτά σημαίνουν, όπως γίνεται αντιληπτό, ότι υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο, δεν είναι ανάγκη να χάσουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, γιατί η επαφή με άλλους πολιτισμούς είναι ευλογία. Πρέπει κυρίως να αποκτήσουμε πιο στέρεη γλωσσική παιδεία. Να επιδιώκουμε, δηλαδή, να σπουδάζουμε συστηματικά την προφορική και τη γραπτή μητρική μας γλώσσα. Έτσι, θα έχουμε τη δυνατότητα να μην αποδεχόμαστε εύκολα ξένους όρους παραμερίζοντας ελληνικές λέξεις ικανές να αποδώσουν τις σύγχρονες επικοινωνιακές και τεχνολογικές περιστάσεις.

Τελειώνοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι είναι ανάγκη να εργαστούμε για την ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εκμάθηση ξένων γλωσσών με τρόπο που δεν θα μειώνει τη γλωσσική μας αντίσταση. Αυτό θα επιτευχθεί, αν όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην παιδεία, όπως είναι για παράδειγμα η οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, σέβονται τη μητρική γλώσσα και παρέχουν στους νέους πρότυπα προφορικού και γραπτού λόγου αντιπροσωπευτικά της αξίας της.

Γ. Σπανός (1993). Η ξενομανία του Νεοέλληνα και η Γλώσσα μας. Στο: Ζωντανές Μνήμες, 75-77. Αθήνα: Γεν. Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Με ποιον τρόπο, σύμφωνα με το κείμενο, μπορεί να επιτευχθεί ο σεβασμός στη μητρική μας γλώσσα, χωρίς να χαθεί η επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς; (60-80 λέξεις)

Προκειμένου να επιτευχθεί ο σεβασμός στη μητρική μας γλώσσα, χωρίς να χαθεί εντούτοις η επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, ο συγγραφέας προτείνει την προσπάθεια απόκτησης μια πιο στέρεης γλωσσικής παιδείας. Η συστηματική μελέτη της προφορική και γραπτής μητρικής μας γλώσσας, θα καταστήσει ισχυρότερες τις αντιστάσεις μας απέναντι στην υιοθέτηση ξένων όρων, όταν υπάρχουν αντίστοιχες ελληνικές λέξεις. Με τη συνδρομή, μάλιστα, της οικογένειας, του σχολείου και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, η ενασχόληση με την εκμάθηση ξένων γλωσσών δεν θα υπονομεύει τη γνώση της μητρικής γλώσσας, εφόσον αυτή θα γίνεται απ’ όλους τους εκπαιδευτικούς παράγοντες απολύτως σεβαστή.

Α1. Ποια γνωρίσματα της σύγχρονης εποχής θέτουν, σύμφωνα με το κείμενο, σε κίνδυνο τη γλώσσα των μικρών πληθυσμιακά χωρών και για ποιους λόγους; (60-80 λέξεις)

Η παγκοσμιοποίηση, που έχει μετατρέψει όλο τον κόσμο σε μια «γειτονιά», θέτει σε κίνδυνο τη γλώσσα των μικρών πληθυσμιακών χωρών, εφόσον το άμεσο ενδιαφέρον όλων στρέφεται στην επιδίωξη του οικονομικού κέρδους. Η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός τείνουν να αναζητούν έναν πιο διαδεδομένο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας παραμερίζοντας τις μικρότερες γλώσσες. Ενώ, συνάμα, ενισχύουν το αίσθημα της ξενομανίας στους πολίτες, υπονομεύοντας τις γλωσσικές τους αντιστάσεις έναντι της κυρίαρχης ξένης γλώσσας. Η τάση, άλλωστε, για ευκολία, το πλήθος ξενικών όρων που σχετίζονται με το διαδίκτυο και την τεχνολογία, καθώς και τα τεχνάσματα των διαφημιστών λειτουργούν ενισχυτικά σε ό,τι αφορά τον μιμητισμό και την αντιγραφή ξένων γλωσσικών στοιχείων.

Α1. Ποιοι είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι λόγοι για τους οποίους δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; (60-80 λέξεις)

Μια πρώτη σκέψη σχετικά με το γιατί δανειζόμαστε λέξει από ξένες γλώσσες είναι η ανάγκη που έχουμε ως λαός να συμβαδίζουμε με τις εξελίξεις της εποχής μας, προκειμένου να μη χαρακτηριστούμε οπισθοδρομικοί. Πολύ περισσότερο, όμως, είναι η ξενομανία που μας διακρίνει, η οποία και μας ωθεί να χρησιμοποιούμε ξενικούς όρους παρά το γεγονός ότι έχουμε αντίστοιχες ελληνικές λέξεις. Ενώ, παράλληλα, στο χώρο του εμπορίου είναι πολλοί εκείνοι οι επαγγελματίες και οι έμποροι τουριστικών ειδών που θεωρούν ότι οι ξενόγλωσσες επιγραφές έχουν καλύτερα ανταπόκριση στο αγοραστικό κοινό.

Α2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα:

1. στην πρώτη παράγραφο (Η ελληνική... γνησιότητά της) και τη δεύτερη παράγραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 1^η και τη 2^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του αντιθετικού συνδέσμου «όμως».

2. στη δεύτερη παράγραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) και την τρίτη παράγραφο (Ο κίνδυνος αυτός... στοιχείων») του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στη 2^η και την 3^η παράγραφο επιτυγχάνεται με την επανάληψη της λέξης «κίνδυνος» (Ο κίνδυνος αυτός…).

Α2.α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στην έκτη (Όλα αυτά... περιστάσεις) παράγραφο του κειμένου.

- Ωστόσο

- Έτσι

Α2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση καθεμιάς από αυτές.

Με τον αντιθετικό σύνδεσμο «ωστόσο» δηλώνεται αντίθεση σε σχέση με κάτι που έχει ήδη ειπωθεί.

Με το επίρρημα «έτσι» δηλώνεται συμπέρασμα.

Α2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος (Το αποτέλεσμα... φαστφουντάδικο κ.ά.) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η 4^η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα. Η φράση «για παράδειγμα», καθώς και η λέξη «όπως», είναι ενδεικτικές για την πρόθεση του συγγραφέα να παραθέσει παραδείγματα που τεκμηριώνουν τη θέση του ότι έχει αλλοιωθεί το γλωσσικό αίσθημα των Ελλήνων.

Β1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: γνησιότητα, αντιγραφή, αλλοιώνεται, εντάξαμε, οπισθοδρομικοί.

- Χρειάστηκε εξονυχιστικός έλεγχος από τους ειδικούς προκειμένου να βεβαιωθεί η γνησιότητα του πίνακα.

- Ο επιτηρητής τον έπιασε να κάνει αντιγραφή και του μηδένισε το γραπτό.

- Τα πολυώροφα κτήρια αλλοιώνουν το τοπίο.

- Το υπουργείο ενέταξε στην εξεταστέα ύλη και τα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου.

- Πολλές φορές οι έφηβοι θεωρούν ότι οι μεγαλύτερη σε ηλικία άνθρωποι είναι οπισθοδρομικοί και πως δεν αποδέχονται εύκολα τις σύγχρονες τάσεις και αντιλήψεις.

Β1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: υφήλιο, κυριαρχία, διαμόρφωσε, αντιληπτό, επιτευχθεί.

- Η υφήλιος κινδυνεύει από τη μόλυνση του περιβάλλοντος.

- Η κυριαρχία της δυτικής κουλτούρας σε ολοένα και περισσότερες χώρες του κόσμου προκύπτει ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης.

- Το διαδίκτυο διαμόρφωσε έναν τελείως νέο τρόπο επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους.

- Προκειμένου να γίνει αντιληπτό το πρόβλημα της ανεργίας δεν επαρκούν οι αριθμοί και τα στατιστικά στοιχεία, πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι ολέθριες συνέπειες του φαινομένου στην ψυχολογία των ανέργων.

- Χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια και συστηματικός προγραμματισμός για να επιτευχθεί η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος.

Β1. Να δημιουργήσετε μία παράγραφο (50-60 λέξεις), στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω φράσεις/λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας, διαφημιστικά κόλπα, οπισθοδρομικοί, ξένους όρους, μητρική γλώσσα.

Συχνά δημιουργείται η εντύπωση πως οι ανησυχίες που εκφράζονται για τη μητρική μας γλώσσα και για την πληθώρα ξένων όρων που χρησιμοποιούνται κατά τρόπο άκριτο, προέρχονται από οπισθοδρομικούς ανθρώπους που τείνουν να διεκτραγωδούν την κατάσταση. Στην πραγματικότητα, όμως, η αύξηση της χρήσης ξένων όρων, ακόμη κι όταν αυτό είναι περιττό αφού υπάρχουν αντίστοιχες ελληνικές λέξεις, αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα. Όση κι αν είναι η αφομοιωτική ικανότητα της ελληνικής γλώσσας δεν είναι εύκολο να διαχειριστεί τον όγκο των ξενικών λέξεων που προστίθενται καθημερινά στο λεξιλόγιο κυρίως των νέων από διάφορες πηγές. Έτσι, εκείνοι που έχουν την τάση να καταφεύγουν σε ξένες λέξεις για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των νέων, όπως αυτό συμβαίνει στα διάφορα διαφημιστικά κόλπα για την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, θα ήταν πιο συνετό να δείχνουν μεγαλύτερη προσοχή στο ζήτημα της γλώσσας.  

Β2.α. Να επισημάνετε πέντε ξενόγλωσσους όρους στην τέταρτη παράγραφο (Το αποτέλεσμα... φαστφουντάδικο κ.ά.) του κειμένου.

- χάμπουργκερ

- τοστ

- τζιν

- μίνι

- σπαγγέτι

Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους στο κείμενο.

Ο συγγραφέας καταγράφει ξενόγλωσσους όρους προκειμένου να στηρίξει την άποψή του πως έχει αλλοιωθεί το γλωσσικό αίσθημα των Νεοελλήνων.

Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία.

- λεξιλογικό πλούτο

- στο κυνήγι του κέρδους

- τη γλωσσική μας αντίσταση

Β2. α. Να δώσετε έναν μεταφορικό / συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

- Το γλωσσικό μας αίσθημα αντιμέτωπο με δραστική αλλοίωση!

Β2.β. Να επισημάνετε τη διαφορά του νέου μεταφορικού / συνυποδηλωτικού τίτλου σε σχέση με τον υπάρχοντα κυριολεκτικό / δηλωτικό.

Ο κυριολεκτικός τίτλος του κειμένου έχει αμιγώς πληροφοριακό χαρακτήρα και ενημερώνει τον αναγνώστη πως το κείμενο αφορά τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Ενώ, ο μεταφορικός τίτλος είναι συναισθηματικά πιο φορτισμένος και επιχειρεί να προκαλέσει το αίσθημα της ανησυχίας στον αναγνώστη, απευθυνόμενος κυρίως στο συναίσθημα και όχι στη λογική του.