Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλώσσα μας σήμερα

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Η γλώσσα μας σήμερα

Η ελληνική γλώσσα με τον λεξιλογικό πλούτο και με την εκφραστική δύναμή της δημιούργησε αξιόλογα μνημεία λόγου και πολιτισμού. Παράλληλα, πρόσφερε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου βασικούς όρους για την επιστήμη, για την τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Στην πορεία του χρόνου, βέβαια, και η ελληνική γλώσσα δανείστηκε δημιουργικά λέξεις από άλλες γλώσσες χωρίς να χάσει τη γνησιότητά της.

Οι κοινωνικές συνθήκες και τα μέσα επικοινωνίας είναι, όμως, σήμερα διαφορετικά από άλλοτε. Στην εποχή μας η επαφή μεταξύ των λαών είναι πολύ εύκολη. Η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει όλη την υφήλιο μια γειτονιά. Με το διαδίκτυο, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ενημερωνόμαστε πολύ γρήγορα για ό,τι συμβαίνει σε κάθε σημείο της γης. Παράλληλα, η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός οδηγούν τους ανθρώπους στο κυνήγι του κέρδους. Αυτή η νέα κατάσταση δεν έχει μόνο θετικά στοιχεία. Για τη γλώσσα ιδίως των μικρών πληθυσμιακά λαών αποτελεί δοκιμασία και μεγάλο κίνδυνο.

Ο κίνδυνος αυτός συνίσταται στο ότι οι συνθήκες της σημερινής ζωής, και ιδιαίτερα το εμπορικό πνεύμα, επηρεάζουν αρνητικά την αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας. Η τάση για ευκολία, η κυριαρχία όρων της τεχνολογίας και του διαδικτύου, τα διαφημιστικά κόλπα και η έγχρωμη εικόνα ωθούν τον άνθρωπο στον μιμητισμό, στην αντιγραφή ξένων προτύπων και γλωσσικών στοιχείων.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα που διαμόρφωσε ο Νεοέλληνας μιλώντας και ακούοντας τη μητρική του γλώσσα. Δεχτήκαμε, για παράδειγμα, πλήθος λέξεων που συνδέονται με τη χρήση του υπολογιστή, τον οποίο εντάξαμε στο λεξιλόγιό μας ως computer. Επίσης εκατοντάδες λέξεις που συνδέονται με το φαγητό, όπως φαστ φουντ, σπαγγέτι, χάμπουργκερ, τοστ, ή το ντύσιμο, όπως τζιν, μίνι και άλλες, εντάχθηκαν στο λεξιλόγιο μας. Ακόμα, πλήθος πινακίδων ελληνικών καταστημάτων και εμπορικών κέντρων φέρουν ξενόγλωσσες επιγραφές. Το χειρότερο μάλιστα είναι ότι κατασκευάσαμε λέξεις που δείχνουν ότι χάσαμε το γλωσσικό αισθητήριό μας, όπως σουβλακερί, γυράδικο, φαστφουντάδικο κ.ά.

Για ποιους λόγους όμως δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; Πολλοί θα απαντήσουν ότι ως λαός έχουμε την ανάγκη να συμβαδίζουμε με την εποχή μας, να μην θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί, για αυτό και χρησιμοποιούμε επιδεικτικά το λεξιλόγιο άλλων γλωσσών. Η τάση μας για μοντερνισμό (να μία ακόμη λέξη ξενικής προέλευσης) και η ξενομανία μας οδηγούν στο να χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές. Πολλοί επαγγελματίες, επίσης, και έμποροι τουριστικών ειδών πιστεύουν ότι το αγοραστικό κοινό, βλέποντας ξενόγλωσσες επιγραφές, εντυπωσιάζεται και προτιμά τα προϊόντα των καταστημάτων τους.

Όλα αυτά σημαίνουν, όπως γίνεται αντιληπτό, ότι υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο, δεν είναι ανάγκη να χάσουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, γιατί η επαφή με άλλους πολιτισμούς είναι ευλογία. Πρέπει κυρίως να αποκτήσουμε πιο στέρεη γλωσσική παιδεία. Να επιδιώκουμε, δηλαδή, να σπουδάζουμε συστηματικά την προφορική και τη γραπτή μητρική μας γλώσσα. Έτσι, θα έχουμε τη δυνατότητα να μην αποδεχόμαστε εύκολα ξένους όρους παραμερίζοντας ελληνικές λέξεις ικανές να αποδώσουν τις σύγχρονες επικοινωνιακές και τεχνολογικές περιστάσεις.

Τελειώνοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι είναι ανάγκη να εργαστούμε για την ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εκμάθηση ξένων γλωσσών με τρόπο που δεν θα μειώνει τη γλωσσική μας αντίσταση. Αυτό θα επιτευχθεί, αν όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην παιδεία, όπως είναι για παράδειγμα η οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, σέβονται τη μητρική γλώσσα και παρέχουν στους νέους πρότυπα προφορικού και γραπτού λόγου αντιπροσωπευτικά της αξίας της.

Γ. Σπανός (1993). Η ξενομανία του Νεοέλληνα και η Γλώσσα μας. Στο: Ζωντανές Μνήμες, 75-77. Αθήνα: Γεν. Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Με ποιον τρόπο, σύμφωνα με το κείμενο, μπορεί να επιτευχθεί ο σεβασμός στη μητρική μας γλώσσα, χωρίς να χαθεί η επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς; (60-80 λέξεις)

Προκειμένου να επιτευχθεί ο σεβασμός στη μητρική μας γλώσσα, χωρίς να χαθεί εντούτοις η επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, ο συγγραφέας προτείνει την προσπάθεια απόκτησης μια πιο στέρεης γλωσσικής παιδείας. Η συστηματική μελέτη της προφορική και γραπτής μητρικής μας γλώσσας, θα καταστήσει ισχυρότερες τις αντιστάσεις μας απέναντι στην υιοθέτηση ξένων όρων, όταν υπάρχουν αντίστοιχες ελληνικές λέξεις. Με τη συνδρομή, μάλιστα, της οικογένειας, του σχολείου και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, η ενασχόληση με την εκμάθηση ξένων γλωσσών δεν θα υπονομεύει τη γνώση της μητρικής γλώσσας, εφόσον αυτή θα γίνεται απ’ όλους τους εκπαιδευτικούς παράγοντες απολύτως σεβαστή.

Α1. Ποια γνωρίσματα της σύγχρονης εποχής θέτουν, σύμφωνα με το κείμενο, σε κίνδυνο τη γλώσσα των μικρών πληθυσμιακά χωρών και για ποιους λόγους; (60-80 λέξεις)

Η παγκοσμιοποίηση, που έχει μετατρέψει όλο τον κόσμο σε μια «γειτονιά», θέτει σε κίνδυνο τη γλώσσα των μικρών πληθυσμιακών χωρών, εφόσον το άμεσο ενδιαφέρον όλων στρέφεται στην επιδίωξη του οικονομικού κέρδους. Η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός τείνουν να αναζητούν έναν πιο διαδεδομένο γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας παραμερίζοντας τις μικρότερες γλώσσες. Ενώ, συνάμα, ενισχύουν το αίσθημα της ξενομανίας στους πολίτες, υπονομεύοντας τις γλωσσικές τους αντιστάσεις έναντι της κυρίαρχης ξένης γλώσσας. Η τάση, άλλωστε, για ευκολία, το πλήθος ξενικών όρων που σχετίζονται με το διαδίκτυο και την τεχνολογία, καθώς και τα τεχνάσματα των διαφημιστών λειτουργούν ενισχυτικά σε ό,τι αφορά τον μιμητισμό και την αντιγραφή ξένων γλωσσικών στοιχείων.

Α1. Ποιοι είναι, σύμφωνα με το κείμενο, οι λόγοι για τους οποίους δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; (60-80 λέξεις)

Μια πρώτη σκέψη σχετικά με το γιατί δανειζόμαστε λέξει από ξένες γλώσσες είναι η ανάγκη που έχουμε ως λαός να συμβαδίζουμε με τις εξελίξεις της εποχής μας, προκειμένου να μη χαρακτηριστούμε οπισθοδρομικοί. Πολύ περισσότερο, όμως, είναι η ξενομανία που μας διακρίνει, η οποία και μας ωθεί να χρησιμοποιούμε ξενικούς όρους παρά το γεγονός ότι έχουμε αντίστοιχες ελληνικές λέξεις. Ενώ, παράλληλα, στο χώρο του εμπορίου είναι πολλοί εκείνοι οι επαγγελματίες και οι έμποροι τουριστικών ειδών που θεωρούν ότι οι ξενόγλωσσες επιγραφές έχουν καλύτερα ανταπόκριση στο αγοραστικό κοινό.

Α2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα:

1. στην πρώτη παράγραφο (Η ελληνική... γνησιότητά της) και τη δεύτερη παράγραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 1^η και τη 2^η παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση του αντιθετικού συνδέσμου «όμως».

2. στη δεύτερη παράγραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) και την τρίτη παράγραφο (Ο κίνδυνος αυτός... στοιχείων») του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στη 2^η και την 3^η παράγραφο επιτυγχάνεται με την επανάληψη της λέξης «κίνδυνος» (Ο κίνδυνος αυτός…).

Α2.α. Να επισημάνετε δύο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχάνεται η συνοχή στην έκτη (Όλα αυτά... περιστάσεις) παράγραφο του κειμένου.

- Ωστόσο

- Έτσι

Α2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση καθεμιάς από αυτές.

Με τον αντιθετικό σύνδεσμο «ωστόσο» δηλώνεται αντίθεση σε σχέση με κάτι που έχει ήδη ειπωθεί.

Με το επίρρημα «έτσι» δηλώνεται συμπέρασμα.

Α2. Με ποιον τρόπο αναπτύσσεται η τέταρτη παράγραφος (Το αποτέλεσμα... φαστφουντάδικο κ.ά.) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η 4^η παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα. Η φράση «για παράδειγμα», καθώς και η λέξη «όπως», είναι ενδεικτικές για την πρόθεση του συγγραφέα να παραθέσει παραδείγματα που τεκμηριώνουν τη θέση του ότι έχει αλλοιωθεί το γλωσσικό αίσθημα των Ελλήνων.

Β1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: γνησιότητα, αντιγραφή, αλλοιώνεται, εντάξαμε, οπισθοδρομικοί.

- Χρειάστηκε εξονυχιστικός έλεγχος από τους ειδικούς προκειμένου να βεβαιωθεί η γνησιότητα του πίνακα.

- Ο επιτηρητής τον έπιασε να κάνει αντιγραφή και του μηδένισε το γραπτό.

- Τα πολυώροφα κτήρια αλλοιώνουν το τοπίο.

- Το υπουργείο ενέταξε στην εξεταστέα ύλη και τα δύο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου.

- Πολλές φορές οι έφηβοι θεωρούν ότι οι μεγαλύτερη σε ηλικία άνθρωποι είναι οπισθοδρομικοί και πως δεν αποδέχονται εύκολα τις σύγχρονες τάσεις και αντιλήψεις.

Β1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βάση τη σημασία τους στο κείμενο: υφήλιο, κυριαρχία, διαμόρφωσε, αντιληπτό, επιτευχθεί.

- Η υφήλιος κινδυνεύει από τη μόλυνση του περιβάλλοντος.

- Η κυριαρχία της δυτικής κουλτούρας σε ολοένα και περισσότερες χώρες του κόσμου προκύπτει ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης.

- Το διαδίκτυο διαμόρφωσε έναν τελείως νέο τρόπο επικοινωνίας ανάμεσα στους ανθρώπους.

- Προκειμένου να γίνει αντιληπτό το πρόβλημα της ανεργίας δεν επαρκούν οι αριθμοί και τα στατιστικά στοιχεία, πρέπει να ληφθούν υπόψη και οι ολέθριες συνέπειες του φαινομένου στην ψυχολογία των ανέργων.

- Χρειάζεται συντονισμένη προσπάθεια και συστηματικός προγραμματισμός για να επιτευχθεί η αντιμετώπιση του συγκεκριμένου προβλήματος.

Β1. Να δημιουργήσετε μία παράγραφο (50-60 λέξεις), στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω φράσεις/λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας, διαφημιστικά κόλπα, οπισθοδρομικοί, ξένους όρους, μητρική γλώσσα.

Συχνά δημιουργείται η εντύπωση πως οι ανησυχίες που εκφράζονται για τη μητρική μας γλώσσα και για την πληθώρα ξένων όρων που χρησιμοποιούνται κατά τρόπο άκριτο, προέρχονται από οπισθοδρομικούς ανθρώπους που τείνουν να διεκτραγωδούν την κατάσταση. Στην πραγματικότητα, όμως, η αύξηση της χρήσης ξένων όρων, ακόμη κι όταν αυτό είναι περιττό αφού υπάρχουν αντίστοιχες ελληνικές λέξεις, αποτελεί ένα σημαντικό πρόβλημα. Όση κι αν είναι η αφομοιωτική ικανότητα της ελληνικής γλώσσας δεν είναι εύκολο να διαχειριστεί τον όγκο των ξενικών λέξεων που προστίθενται καθημερινά στο λεξιλόγιο κυρίως των νέων από διάφορες πηγές. Έτσι, εκείνοι που έχουν την τάση να καταφεύγουν σε ξένες λέξεις για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον των νέων, όπως αυτό συμβαίνει στα διάφορα διαφημιστικά κόλπα για την προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών, θα ήταν πιο συνετό να δείχνουν μεγαλύτερη προσοχή στο ζήτημα της γλώσσας.  

Β2.α. Να επισημάνετε πέντε ξενόγλωσσους όρους στην τέταρτη παράγραφο (Το αποτέλεσμα... φαστφουντάδικο κ.ά.) του κειμένου.

- χάμπουργκερ

- τοστ

- τζιν

- μίνι

- σπαγγέτι

Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους στο κείμενο.

Ο συγγραφέας καταγράφει ξενόγλωσσους όρους προκειμένου να στηρίξει την άποψή του πως έχει αλλοιωθεί το γλωσσικό αίσθημα των Νεοελλήνων.

Β2. Να επισημάνετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική / συνυποδηλωτική σημασία.

- λεξιλογικό πλούτο

- στο κυνήγι του κέρδους

- τη γλωσσική μας αντίσταση

Β2. α. Να δώσετε έναν μεταφορικό / συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

- Το γλωσσικό μας αίσθημα αντιμέτωπο με δραστική αλλοίωση!

Β2.β. Να επισημάνετε τη διαφορά του νέου μεταφορικού / συνυποδηλωτικού τίτλου σε σχέση με τον υπάρχοντα κυριολεκτικό / δηλωτικό.

Ο κυριολεκτικός τίτλος του κειμένου έχει αμιγώς πληροφοριακό χαρακτήρα και ενημερώνει τον αναγνώστη πως το κείμενο αφορά τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Ενώ, ο μεταφορικός τίτλος είναι συναισθηματικά πιο φορτισμένος και επιχειρεί να προκαλέσει το αίσθημα της ανησυχίας στον αναγνώστη, απευθυνόμενος κυρίως στο συναίσθημα και όχι στη λογική του.