Οδυσσέας Ελύτης «Του Αιγαίου»

Οδυσσέας Ελύτης «Του Αιγαίου»

Του Αιγαίου

Ι

Ο έρωτας

Το αρχιπέλαγος

Κι η πρώρα των αφρών του

Κι οι γλάροι των ονείρων του

Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει

Ένα τραγούδι

Ο έρωτας

Το τραγούδι του

Κι οι ορίζοντες του ταξιδιού του

Κι η ηχώ της νοσταλγίας του

Στον πιο βρεμένο βράχο της η αρραβωνιαστικιά προσμένει

Ένα καράβι

Ο έρωτας

Το καράβι του

Κι η αμεριμνησία των μελτεμιών του

Κι ο φλόκος της ελπίδας του

Στον πιο ελαφρό κυματισμό του ένα νησί λικνίζει

Τον ερχομό

[Προσανατολισμοί, Πυρσός, 1940] 

πρώρα: πλώρη

αμεριμνησία: ανεμελιά

φλόκος: τριγωνικό ιστίο που προεξέχει στην πλώρη

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α1. Να εντοπίσετε τα δύο (2) πρόσωπα του ποιήματος.

Τα δύο πρόσωπα του ποιήματος, που συναποτελούν το σε απόσταση ερωτικό ζεύγος, είναι ο ναύτης κι η αρραβωνιαστικιά του.

α2. Να περιγράψετε την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το καθένα απ’ αυτά τα πρόσωπα παραπέμποντας σε λέξεις και εκφράσεις του κειμένου.

Ο ναύτης βρίσκεται σε ένα ακόμη ταξίδι, μα δεν παύει στιγμή να σκέφτεται την αγαπημένη του, γι’ αυτό και ανεβασμένος στο πιο ψηλό κατάρτι του πλοίου στέλνει προς εκείνη το τραγούδι του «Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει / Ένα τραγούδι», μόνο και μόνο για να λάβει σε απάντηση την ηχώ της ίδιας του της φωνής, που εντείνει ακόμη περισσότερο το αίσθημα της νοσταλγίας του «Κι η ηχώ της νοσταλγίας του». Μόνιμη σκέψη κι ελπίδα του ναύτη είναι η επιστροφή στο νησί, προκειμένου να βρεθεί και πάλι κοντά στη γυναίκα που αγαπά∙ ελπίδα που θα μπορέσει να δικαιωθεί χάρη στην ηρεμία της θάλασσας που εγγυάται ασφάλεια κατά το ταξίδι της επιστροφής «Στον πιο ελαφρό κυματισμό του ένα νησί λικνίζει / Τον ερχομό».

Την ίδια στιγμή, πάντως, που ο ναύτης σκέφτεται την αρραβωνιαστικιά του και της στέλνει νοητά το τραγούδι του, εκείνη βρίσκεται σ’ ένα βράχο και, μάλιστα, στον πιο βρεγμένο βράχο -προφανώς όχι μόνο από τη θάλασσα μα και από τα δάκρυά της-, και προσμένει τον ερχομό του «Στον πιο βρεμένο βράχο της η αρραβωνιαστικιά προσμένει».

β1. Να εντοπίσετε την επανάληψη στην αρχή της καθεμιάς από τις τρεις στροφικές ενότητες και να εξηγήσετε τη λειτουργία της στο ποίημα.

Η λέξη που επαναλαμβάνεται σε όλες τις στροφές είναι «ο έρωτας», το κυρίαρχο, δηλαδή, συναίσθημα του πρωταγωνιστικού ζευγαριού, που επηρεάζει και διαμορφώνει τη συμπεριφορά τους καθ’ όλη τη διάρκεια του επιβεβλημένου χωρισμού τους. Είναι, συνάμα, η λέξη-συναίσθημα που διατρέχει όλο το ποίημα και προσδίδει μια ιδιαίτερη διάσταση σε όλες τις επιμέρους εικόνες, αφού καθετί που συμβαίνει χρωματίζεται από την συγκινησιακή φόρτιση του ερωτικού αυτού συναισθήματος.

Επιπλέον, στη δεύτερη στροφή επαναλαμβάνεται η φράση «το τραγούδι του», με την οποία γίνεται η σύνδεση με το περιεχόμενο της πρώτης στροφής. Ενώ, στην τρίτη στροφή επαναλαμβάνεται η λέξη «καράβι» που τη συνδέει νοηματικά με τη δεύτερη στροφή.   

β2. Ο Οδυσσέας Ελύτης, ο «ποιητής του Αιγαίου» όπως τον αποκάλεσαν, στα πρώτα ποιήματά του ύμνησε «μια πρωινή θάλασσα αρυτίδωτη που απλώνεται ως το βάθος των οριζόντων». [Αντρέας Καραντώνης, «Η ποίηση του Ελύτη», Εισαγωγή στη νεώτερη ποίηση, Δίφρος, 1958.] Να επαληθεύσετε την παραπάνω κρίση με πέντε (5) αναφορές σε λέξεις ή εκφράσεις του κειμένου που σχετίζονται με τη θάλασσα του Αιγαίου και με τη θαλασσινή ζωή.

Το σύνολο του συγκεκριμένου ποιήματος αποτελείται από εικόνες της θάλασσας και της θαλασσινής ζωής, εφόσον σε κεντρικό πλάνο βρίσκεται το καράβι του ερωτευμένου ναύτη που πλέει στο Αιγαίο και σε δεύτερο επίπεδο εντοπίζουμε την αγαπημένη του να περιμένει με ανυπομονησία την επιστροφή εκείνου στο νησί τους.

- αρχιπέλαγος

- γλάροι

- οι ορίζοντες του ταξιδιού του

- μελτεμιών

- νησί

Γιάννης Ρίτσος «Ο ποιητής»

Moritz Aust

Γιάννης Ρίτσος «Ο ποιητής»

O ποιητής

Όσο κι αν βρέχει το χέρι του μες στο σκοτάδι,

το χέρι του δεν μαυρίζει ποτέ. Το χέρι του

είναι αδιάβροχο στη νύχτα. Όταν θα φύγει

(γιατί όλοι φεύγουμε μια μέρα) θαρρώ θα μείνει

ένα γλυκύτατο χαμόγελο στον κόσμο ετούτον

που αδιάκοπα θα λέει «ναι» και πάλι «ναι»

σ’ όλες τις προαιώνιες διαψευσμένες ελπίδες.

Καρλόβασι, 17.VII. 87

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α1. Να σχολιάσετε τον τίτλο σε σχέση με το περιεχόμενο του ποιήματος.

Ο τίτλος του ποιήματος αποκαλύπτει την ιδιότητα του προσώπου για το οποίο γίνεται λόγος στο ποίημα∙ του προσώπου που κατορθώνει να έρχεται σε συνεχή επαφή με το σκοτάδι, χωρίς ποτέ να επηρεάζεται από αυτό∙ του προσώπου που ακόμη και μετά το θάνατό του θα είναι σε θέση να στηρίζει με θέρμη τους συνανθρώπους του στον δύσκολο αγώνα της ζωής.

α2. Σε ποιους στίχους εντοπίζεται η προσφορά του ποιητή στον κόσμο;

«Όσο κι αν βρέχει το χέρι του μες στο σκοτάδι,

το χέρι του δεν μαυρίζει ποτέ. Το χέρι του

είναι αδιάβροχο στη νύχτα.»

Μια πρώτη βασική προσφορά του ποιητή είναι το γεγονός ότι κατορθώνει να διατηρεί την αισιοδοξία, την πίστη και την ελπίδα του, έστω κι αν έρχεται διαρκώς σ’ επαφή με τις πλέον επώδυνες και σκοτεινές πτυχές της ζωής. Έτσι, παρά το γεγονός ότι «βρέχει» συνεχώς το χέρι του στο σκοτάδι του ανθρώπινου βίου, αυτό δεν μαυρίζει ποτέ∙ αυτό διατηρεί τη φωτεινότητά του, την οποία και κατορθώνει να περνά στους στίχους του. Σε μια ζωή γεμάτη αντιξοότητες και προβλήματα, το χέρι του ποιητή, το χέρι με το οποίο συνθέτει το έργο του, παραμένει «αδιάβροχο στη νύχτα», παραμένει επίμονα ανεπηρέαστο από τις δυσκολίες, και συνεχίζει να μεταδίδει φως και αισιοδοξία στους στίχους που γράφει.

«Όταν θα φύγει

(γιατί όλοι φεύγουμε μια μέρα) θαρρώ θα μείνει

ένα γλυκύτατο χαμόγελο στον κόσμο ετούτον

που αδιάκοπα θα λέει «ναι» και πάλι «ναι»

σ’ όλες τις προαιώνιες διαψευσμένες ελπίδες.»

Χάρη στην ικανότητά του να παραμένει αλώβητος από την επαφή του με τις δυσκολίες της ζωής και το σκοτάδι, ο ποιητής θα αφήσει πίσω του ως συνεχιστή της προσωπικής του προσπάθειας το έργο του, το οποίο θα αποτελεί μια διαρκή κατάφαση σε όλα εκείνα τα ιδανικά που συνεχώς διαψεύδονται. Το έργο του θα μοιάζει με ένα γλυκύτατο χαμόγελο που θα λέει με επιμονή «ναι» σε όλες τις ελπίδες των ανθρώπων, έστω κι αν αυτές μοιάζουν ανέφικτες ή μάταιες. Το έργο του ποιητή θα μείνει εδώ για να διατηρεί ζωντανή την ελπίδα στους ανθρώπους, καθώς όσο κι αν μοιάζουν δυσεπίτευκτα τα ιδανικά του ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης, οι άνθρωποι δεν πρέπει στιγμή να σταματούν τον αγώνα τους γι’ αυτά.

Όπως ακριβώς, λοιπόν, ο ποιητής αντιστάθηκε σε όλη του τη ζωή στο σκοτάδι και στις αντιξοότητες και δεν τους επέτρεψε να στερήσουν το φως και την αισιοδοξία από το έργο του, έτσι κι οι άλλοι άνθρωποι θα πρέπει να διατηρούν μέσα τους την ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου, έστω κι αν ό,τι αντικρίζουν γύρω τους είναι η αδικία και η εκμετάλλευση. Μόνο, άλλωστε, αν συνεχίσουν να παλεύουν αδιάκοπα για τα ιδανικά τους θα υπάρξει κάποτε η δυνατότητα να γίνουν αυτά πραγματικότητα και να αναμορφώσουν πλήρως τον κόσμο.

β1. Να σχολιάσετε τη χρήση των παρενθέσεων και του α΄ πληθυντικού προσώπου στον τέταρτο στίχο.

(γιατί όλοι φεύγουμε μια μέρα)

Το ποιητικό υποκείμενο με τη χρήση της παρενθετικής αυτής φράσης είναι σαν να δηλώνει πως δεν αναφέρεται στον εαυτό του όταν περιγράφει τον ιδεατό αυτό ποιητή, μιας και κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε αρνητική εντύπωση. Από την άλλη, με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου, ο ποιητής επιλέγει να συμπεριλάβει τον εαυτό του στο σύνολο των ανθρώπων που αν και γνωρίζουν πως η μοιραία κατάληξη για όλους είναι ο θάνατος, δεν παύουν να έχουν ανάγκη από ψυχικά και ηθικά στηρίγματα, προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις πλείστες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους, και συνάμα, δεν παύουν να ελπίζουν πως θα έρθει κάποτε η στιγμή κατά την οποία ο κόσμος αυτός θα αλλάξει και θα γίνει πολύ πιο ανθρώπινος.

β2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και να σχολιάσετε την επανάληψη του μονολεκτικού περιεχομένου τους.

Η λέξη «ναι» τίθεται σε εισαγωγικά, προκειμένου να δηλωθεί πως αποτελεί αυτό που θα ακούγεται από το γλυκό χαμόγελο, από την παρακαταθήκη του ποιητή στον κόσμο αυτό. Το αδιάκοπο «ναι» του ποιητή, η αδιάκοπη κατάφασή του σε όλες εκείνες τις προαιώνιες και διαχρονικές ελπίδες των ανθρώπων, που διαρκώς διαψεύδονται, αποτελεί φανέρωμα της αισιόδοξης ματιάς του, μα και της πρόθεσής του να διατηρήσει ζωντανή την ελπίδα στον κόσμο. Εκεί όπου οι άλλοι άνθρωποι βλέπουν τη διάψευση κι απογοητεύονται, ο ποιητής συνεχίζει να έχει πίστη πως κάποτε τα πράγματα θα μπορέσουν να αλλάξουν, και θα δικαιωθεί η προσδοκία των ανθρώπων για τα μεγάλα ιδανικά του ανθρωπισμού, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.

Τα «ναι» αυτά του ποιητή θα αντλούνται, βέβαια, όχι από τον ίδιο, αφού αυτός θα έχει πια χαθεί, αλλά από το έργο του που θα παραμένει ως διαχρονικός μάρτυρας της ακλόνητης αποφασιστικότητας του δημιουργού τους να μην καμφθεί ποτέ από τις αδιάκοπες διαψεύσεις της ζωής. Έτσι, ακόμη κι όταν ο ποιητής δεν θα υπάρχει πια για να στηρίζει τους συνανθρώπους του με τη δύναμη της θέλησής του, θα έχει μείνει το έργο του να συνεχίζει την πολύτιμη αυτή προσπάθεια. 

Γιώργος Σεφέρης «Επί σκηνής» [Δ΄]

Chris Rivera

Γιώργος Σεφέρης «Επί σκηνής» [Δ΄]

Η θάλασσα∙ πώς έγινε έτσι η θάλασσα;

Άργησα χρόνια στα βουνά∙

με τύφλωσαν πυγολαμπίδες.

Τώρα σε τούτο τ’ ακρογιάλι περιμένω

ν’ αράξει ένας άνθρωπος

ένα υπόλειμμα, μια σχεδία.

Μα μπορεί να κακοφορμίσει η θάλασσα;

Ένα δελφίνι την έσκισε μια φορά

κι ακόμη μια φορά

η άκρη του φτερού ενός γλάρου.

Κι όμως ήταν γλυκό το κύμα

όπου έπεφτα παιδί και κολυμπούσα

κι ακόμη σαν ήμουν παλικάρι

καθώς έψαχνα σχήματα στα βότσαλα,

γυρεύοντας ρυθμούς,

μου μίλησε ο θαλασσινός Γέρος:

«Εγώ είμαι ο τόπος σου∙

ίσως να μην είμαι κανείς

αλλά μπορώ να γίνω αυτό που θέλεις».

(Τρία κρυφά ποιήματα, Τυπογραφείο Γαλλικού Ινστιτούτου, 1966)

κακοφορμίζω: μολύνομαι, παθαίνω φλεγμονή από πύο.

Θαλασσινός Γέρος: ο Πρωτέας, μυθικός βασιλιάς, ο ομηρικός «Γέρος της θάλασσας» που μεταμορφωνόταν αδιάκοπα για να αποφύγει να δώσει τις αλάθητες προφητείες του.

Ερωτήσεις

1. Στο ποίημα παρατηρείται μια νοσταλγική αναπόληση της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας. Να εντοπίσετε τους σχετικούς στίχους.

«Κι όμως ήταν γλυκό το κύμα

όπου έπεφτα παιδί και κολυμπούσα

κι ακόμη σαν ήμουν παλικάρι

καθώς έψαχνα σχήματα στα βότσαλα,

γυρεύοντας ρυθμούς...»

Η παρατήρηση της θάλασσας, που τώρα μοιάζει να ασθενεί δοσμένη σε μια αφύσικη ακινησία, φέρνει στη σκέψη του ποιητή ευδαιμονικές μνήμες από τα χρόνια της παιδικής και εφηβικής ηλικίας του, τότε που η πραγματικότητα έμοιαζε ακόμη ικανή να προσφέρει χαρά και αρμονία. Όταν ήταν παιδί -θυμάται ο ποιητής- το κύμα στο οποίο έπεφτε για να κολυμπήσει ήταν γλυκό κι η θάλασσα έμοιαζε με χώρο ατέρμονης ευτυχίας. Μα κι αντιστοίχως, όταν πια έγινε παλικάρι, όταν βρέθηκε στα χρόνια της εφηβείας, κι ένιωθε μέσα του τον έρωτα της ποίησης να ξυπνά, στη θάλασσα πήγαινε για ν’ αναζητήσει βότσαλα με όμορφα σχήματα, ικανά να του εμπνεύσουν ιδανικούς ρυθμούς.

2. Να σχολιάσετε τους τέσσερις τελευταίους στίχους του ποιήματος.

μου μίλησε ο θαλασσινός Γέρος:

«Εγώ είμαι ο τόπος σου∙

ίσως να μην είμαι κανείς

αλλά μπορώ να γίνω αυτό που θέλεις».

Ο ποιητής τοποθετεί την απρόσμενη συνάντησή του με τον θαλασσινό Γέρο, με τον Πρωτέα, στα χρόνια της πρώτης του νεότητας, όταν ακόμη διέτρεχε το θαλασσινό τοπίο αναζητώντας την έμπνευση και το υλικό για τη γένεση του ποιητικού του λόγου. Εκεί είναι που άκουσε τον βαρυσήμαντο αυτό λόγο του αλάνθαστου προφήτη, πως «αυτός είναι ο τόπος του ποιητή, που όσο κι αν φαίνεται ασήμαντος, φτωχικός και αδιαμόρφωτος ακόμη, έχει μέσα του τη δυνατότητα να γίνει ακριβώς αυτό που εκείνος θέλει και αποζητά».

Τα λόγια αυτά ειπωμένα από τον σε αδιάκοπη κατάσταση μεταμόρφωσης προφήτη αποκτούν ιδιαίτερο συμβολισμό, διότι αποδίδουν έμμεσα παρόμοιες ιδιότητες στον ελληνικό χώρο και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα. Όπως, δηλαδή, η αεικίνητη θάλασσα, κι όπως ο σε συνεχή αλλαγή Πρωτέας, έτσι κι η Ελλάδα, έχει τη δυνατότητα να ξεφύγει από κάθε κρίσιμη κατάσταση με το να αναδιαμορφωθεί και να αποκτήσει νέες ποιότητες. Αν, λοιπόν, οι συγκαιρινοί του βλέπουν με φόβο το πολιτικό κλίμα της εποχής τους και ανησυχούν πως η Ελλάδα δεν μπορεί να ξεφύγει αλώβητη από μια κατάσταση που μοιάζει να την έχει εγκλωβίσει πλήρως, ο ποιητής αισιοδοξεί πως η χώρα αυτή έχει κάθε ελπίδα να γλιτώσει, αρκεί να καταφύγει σε μια διαδικασία πλήρους αναμόρφωσης.

Κι αν για κάποιους το οικονομικά και πολιτικά ασήμαντο αυτής της μικρής χώρας μοιάζει να αποτελεί σημαντικό μειονέκτημα, ο θαλασσινός γέρος αναγνωρίζει ακριβώς σε αυτό το στοιχείο ένα καίριο προτέρημα, διότι η Ελλάδα μη έχουσα ακόμη μια ισχυρά διαμορφωμένη και παγιωμένη ταυτότητα, έχει το πλεονέκτημα της ευελιξίας και των ελιγμών. Μπορεί, όπως ο ίδιος ο Πρωτέας, να αλλάξει ριζικά και να πάρει την ταυτότητα εκείνη που οι πολίτες της επιθυμούν. Μπορεί να εγκαταλείψει τους παλιούς της τρόπους και να αναγεννηθεί, αποκτώντας πλέον τα χαρακτηριστικά και τις ποιότητες που της αρμόζουν.  

3. Η θάλασσα είναι κυρίαρχο στοιχείο στο έργο του Σεφέρη. Να εντοπίσετε τους στίχους στους οποίους διαφαίνεται η αγωνία του ποιητή για το ελληνικό θαλασσινό τοπίο, πραγματικό και συμβολικό.

«Η θάλασσα∙ πώς έγινε έτσι η θάλασσα;»

Με το ερώτημα του αρκτικού στίχου ο ποιητής μας εισάγει σ’ ένα κλίμα αγωνίας σχετικά με την κατάσταση της ελληνικής θάλασσας, το οποίο σε κυριολεκτικό επίπεδο αναφέρεται, όπως προκύπτει από τους ακόλουθους στίχους, αφενός στην ερημία του θαλασσινού τοπίου κι αφετέρου σε μια τρομακτική στασιμότητα που διακρίνει, κατά τρόπο παράδοξο, την υπό κανονικές συνθήκες αεικίνητη θάλασσα. Τόσο η ερημία, βέβαια, όσο και η πλήρης στασιμότητα αποδίδουν σε μεταφορικό επίπεδο την αγωνία του ποιητή για την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική κατάσταση της εποχής του. Δεν θα πρέπει, άλλωστε, να παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι το ποίημα αυτό κυκλοφόρησε ένα μόλις χρόνο προτού επιβληθεί δικτατορικό καθεστώς στην Ελλάδα, και, άρα, συντέθηκε σε μια περίοδο έντονης πολιτικής κρίσης.

«Τώρα σε τούτο τ’ ακρογιάλι περιμένω

ν’ αράξει ένας άνθρωπος

ένα υπόλειμμα, μια σχεδία.»

Το ποιητικό υποκείμενο τοποθετεί τον εαυτό του σ’ ένα τελείως ερημικό ακρογιάλι, όπου μάταια περιμένει να εμφανιστεί και ν’ αράξει κάποιος άνθρωπος ή να φανεί έστω ένα υπόλειμμα ανθρώπινου πολιτισμού ή κάποια σχεδία, προκειμένου να του δοθεί η ευκαιρία να ξεφύγει από τον ιδιότυπο αυτό αποκλεισμό. Δημιουργείται, έτσι, μια επώδυνη αίσθηση ερημίας και εγκατάλειψης, που αποδίδει ίσως την απόγνωση του ποιητή απέναντι στην πολιτική κατάσταση της εποχής του. Οι αλλεπάλληλες αλλαγές κυβερνητικού σχήματος, η αδυναμία συνεννόησης του πολιτικού κόσμου με τον βασιλιά, οι κοινωνικές εντάσεις και το γενικότερο κλίμα αστάθειας που επικρατούσε εκείνη την εποχή, προκαλούν, πιθανώς, στον ποιητή τη δυσοίωνη αίσθηση πως η υπάρχουσα κατάσταση μπορεί μόνο να επιδεινωθεί.

Η ερημία του ποιητικού υποκειμένου συμβολίζει υπό μία έννοια την ερημία που ένιωθαν οι λογικά σκεπτόμενοι άνθρωποι σε μια χώρα όπου και η πλέον βασική δυνατότητα συνεννόησης και σύνεσης μοιάζει ανέφικτη.

«Μα μπορεί να κακοφορμίσει η θάλασσα;

Ένα δελφίνι την έσκισε μια φορά

κι ακόμη μια φορά

η άκρη του φτερού ενός γλάρου.»   

Κι η δεύτερη στροφή του ποιήματος ξεκινά μ’ ένα εξίσου εναγώνιο ερώτημα του ποιητή∙ είναι δυνατόν να βρεθεί η θάλασσα σε μια τέτοια κατάσταση στασιμότητας, ώστε να μολυνθεί; Πώς γίνεται να φτάσει στο σημείο να κακοφορμίσει η θάλασσα που βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και ανανεώνεται συνεχώς;

Ο ποιητής παρατηρεί κάποιες σποραδικές ενδείξεις ζωντάνιας στο θαλάσσιο χώρο -το πέρασμα ενός δελφινιού και λίγο μετά το χαμηλό πέταγμα ενός γλάρου, που αγγίζει με το φτερό του την επιφάνεια της θάλασσας-, μα τίποτε από αυτά δεν επαρκεί. Η θάλασσα μοιάζει σχεδόν νεκρή κι έτοιμη να «σαπίσει», όπως σαπίζει το σώμα ενός κατάκοιτου και άρρωστου ανθρώπου∙ όπως «κακοφορμίζει» ένα πολιτικό σύστημα που παραμένει για καιρό δέσμιο εμμονών και αρνείται να αναπροσαρμοστεί, προκειμένου να επανέλθει σε αρμονική λειτουργία.

Ο ποιητής αποδίδει με έντονα συμβολικό τρόπο την ανησυχία του για τα πολιτικά πράγματα της χώρας, αναγνωρίζοντας στη θάλασσα τα συμπτώματα σήψης που διαπιστώνει να επικρατούν στα κέντρα εξουσίας του τόπου. Ένα πολίτευμα τόσο ζωντανό και πολυδύναμο, όπως είναι το δημοκρατικό, βρίσκεται αίφνης εγκλωβισμένο σε μια κατάσταση από την οποία μοιάζει αδύναμο να ξεφύγει∙ γεγονός που φαντάζει τόσο απρόσμενο στα μάτια του ποιητή, όπως ακριβώς το να έβλεπε κανείς την ίδια τη θάλασσα να φυλακίζεται και να «κακοφορμίζει» από την επιβεβλημένη στασιμότητα. 

Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Τα κόμικς και οι υποστηρικτές τους»

Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Τα κόμικς και οι υποστηρικτές τους»

Προβάλλοντας τα θετικά στοιχεία των κόμικς, οι υποστηρικτές τους ισχυρίζονται ότι αυτά αρθρώνουν έναν κριτικό λόγο για την ίδια την κοινωνία, εκφράζουν μηνύματα ανθρωπιστικά, αποδεσμευμένα από ρατσιστικές προκαταλήψεις και αισθήματα υπεροχής απέναντι σε κάποιες ομάδες ανθρώπων ή τάσεις επιβολής σε λαούς του Τρίτου Κόσμου. Καταδικάζουν κάθε μορφή φασισμού, στηλιτεύουν τα απολυταρχικά καθεστώτα, αμφισβητούν τους φορείς εξουσίας. Καταπιάνονται με προβληματισμούς της εποχής και αποτελούν απάντηση στον αμερικάνικο καπιταλισμό και ιμπεριαλισμό που επιβλήθηκε στους χώρους της επικοινωνίας και της τέχνης. Οι υποστηρικτές των κόμικς θεωρούν εξάλλου ότι η βία, η εγκληματικότητα και η σεξουαλική διάσταση της βίας δεν παρουσιάζεται μόνο στα κόμικς, αλλά και στη λογοτεχνία, ακόμα και στη λογοτεχνία για παιδιά, ή σε μεγαλύτερο βαθμό στις περιγραφές των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.

Ο αναγνώστης των κόμικς δεν είναι μόνο παθητικό «υποκείμενο», αλλά και ενεργοποιημένο «πρόσωπο». Τα κόμικς είναι ερεθίσματα του νου και της φαντασίας και η εικόνα τους δεν είναι ούτε απλή ούτε ευκολοδιάβαστη. Συμπυκνώνει πληροφορίες που πρέπει να ερμηνευτούν. Οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται στα κόμικς δεν είναι πάντα φανταστικά δημιουργήματα, αλλά συχνά πραγματικοί εκφραστές συγκεκριμένων ηθικών, κοινωνικών και ιδεολογικών αξιών. Έτσι επέρχεται ένα είδος «κάθαρσης» του αναγνώστη, καθώς αυτός ταυτίζεται με τον ήρωα των κόμικς. Οι ήρωες, τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, δεν είναι τυποποιημένοι, συμβατικοί, έχουν ο καθένας τους τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τους κάνουν ξεχωριστούς. Κάποτε η προσωπικότητά τους είναι δανεισμένη από υπαρκτά πρόσωπα. Συχνά συναντάμε την ανθρώπινη εκδοχή του ρομαντικού ήρωα με αξίες, αρχές και πολιτική συνείδηση, που πιστεύει στη φιλία, τρέφει σεβασμό στις γυναίκες και γενικά λειτουργεί ως θετικό πρόσωπο.

Επιπλέον, τα κόμικς περιέχουν εικαστική ευαισθησία, καθώς η αισθητική τους παρουσίαση είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, από το εξώφυλλο ως την τελευταία λεπτομέρεια και τη σχεδιαστική ακρίβεια. Περιέχουν εικαστικές λύσεις π.χ. την αίσθηση της απόστασης και της προοπτικής. Εικαστικά κινήματα μοντέρνας τέχνης, με χαρακτηριστική περίπτωση την Pop Art, έχουν εντάξει τα κόμικς στη θεματική τους (Λιχνεστάιν, Γουόρχολ, κ.ά.).

Τα αποτελέσματα ερευνών εξάλλου δείχνουν πως το λεξιλόγιο των εικονογραφημένων ούτε φτωχό είναι ούτε καθηλωμένο σε μια αυθαίρετη γραμματική κι ένα αιρετικό συντακτικό. Στα περισσότερα κόμικς, οι ονοματοποιίες και οι άσχημες εκφράσεις κατέχουν ένα απειροελάχιστο ποσοστό του συνολικού λόγου. Μάλιστα έχει διαπιστωθεί ότι συχνά τα παιδιά χρησιμοποιούν, όταν μιλούν, ηχοποιήσεις ή ονοματοποιίες, όπως μπαμ, κρατς, σνιφ, αούχ, κ.ά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν τις λέξεις «σύγκρουση», «γδούπος», «λυγμός», «πόνος», «θλίψη», «πυροβολισμός», «κλάμα», κ.ά. Ιδιαίτερα χρήσιμα μπορούν να αποδειχθούν τα κόμικς για τα παιδιά που πρωτοξεκινούν την ανάγνωση, καθώς παρουσιάζουν νέες λέξεις εμπλουτίζοντας έτσι το λεξιλόγιο των παιδιών. Τα κόμικς μπορούν να αποτελέσουν τη γέφυρα που ενώνει τη ζωγραφική με τη λογοτεχνία, αλλά και το εύκολο και ευχάριστο ανάγνωσμα με το καλό λογοτεχνικό βιβλίο.

Στ. Γρόσδος, Η διδακτική της λογοτεχνίας - Comic(o)παιχνίδια. Στο: Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, τεύχος 71, Σεπτ-Οκτ. 2011, 180-181(διασκευή).

Pop Art: καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία και αργότερα στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Η Pop Art προβάλλει κατά κύριο λόγο σύμβολα του καταναλωτισμού, απλά αντικείμενα που άτομα περιορισμένης αντίληψης περί τέχνης τα θεωρούσαν στόχο ζωής. Μια από τις σημαντικότερες ίσως επιδράσεις της ήταν το γεγονός πως περιόρισε τη διάκριση ανάμεσα στις έννοιες της εμπορικής και υψηλής τέχνης. Στην Αμερική, εμφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Οι καλλιτέχνες Άντι Γουόρχολ και Ρόι Λίχτενσταϊν δίνουν τη μεγαλύτερη ώθηση στην Pop Art.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Στα θετικά των κόμικς οι υποστηρικτές τους προσμετρούν την τήρηση κριτικής στάσης απέναντι στην κοινωνία, την έκφραση ανθρωπιστικών μηνυμάτων, την απουσία ρατσιστικών προκαταλήψεων, καθώς και την απόρριψη κάθε μορφής φασισμού. Θεωρούν, επίσης, πως μέσω αυτών δίνεται μια απάντηση στον αμερικανικό καπιταλισμό, που έχει κυριεύσει τους υπόλοιπους χώρους της τέχνης. Ενώ, επισημαίνουν ότι τα κόμικς ενεργοποιούν τη σκέψη και τη φαντασία των αναγνωστών, μιας και κάθε εικόνα συμπυκνώνει πλήθος πληροφοριών. Οι ήρωες που παρουσιάζονται σε αυτά είναι συνήθως εκφραστές ηθικών και ιδεολογικών αξιών που επιτρέπουν την ταύτιση των αναγνωστών μαζί τους και λειτουργούν ως θετικά πρόσωπα. Είναι, παράλληλα, εικαστικώς άρτια με επιμελημένη αισθητική παρουσίαση, και, παρά τη συνήθη εντύπωση, έχουν πλούσιο λεξιλόγιο που βοηθά τα παιδιά να μαθαίνουν νέες λέξεις, και λειτουργούν ως γέφυρα ανάμεσα στη ζωγραφική και τη λογοτεχνία.   

Β1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, τα χαρακτηριστικά των ηρώων των κόμικς; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.

Οι ήρωες των κόμικς δεν είναι πάντοτε φανταστικά δημιουργήματα, αποκομμένα από την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Συχνά εκφράζουν πραγματικές και πολύ συγκεκριμένες ηθικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αξίες, με αποτέλεσμα οι αναγνώστες να ταυτίζονται με αυτούς και τις περιπέτειές τους. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι οι ήρωες των κόμικς έχουν ο καθένας τα εντελώς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, γεγονός που τους καθιστά ξεχωριστούς και τους προφυλάσσει από την τυποποίηση. Κάποτε, μάλιστα, η προσωπικότητά τους αντλείται από υπαρκτά πρόσωπα. Ενώ, δεν είναι λίγες οι φορές που οι ήρωες αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν ως θετικά πρότυπα, εφόσον είναι φορείς καίριων ηθικών ποιοτήτων κι έχουν αρχές, αξίες και ουσιαστική πολιτική συνείδηση.

Β1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, ο αναγνώστης των κόμικς δεν είναι μόνο παθητικό «υποκείμενο», αλλά και ενεργοποιημένο «πρόσωπο»; Πώς ενεργοποιείται ο αναγνώστης; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.

Ο αναγνώστης των κόμικς είναι ενεργοποιημένο πρόσωπο, εφόσον η ενασχόληση με τα κόμικς προσφέρει πλήθος ερεθισμάτων για το νου και τη φαντασία. Οι εικόνες των κόμικς δεν είναι κατ’ ανάγκη απλές, ούτε εύκολα κατανοήσιμες, καθώς συμπυκνώνονται σε αυτές αρκετές πληροφορίες που απαιτούν προσπάθεια από τη μεριά του αναγνώστη προκειμένου να ερμηνευθούν. Επιπλέον, οι χαρακτήρες των κόμικς δεν είναι πάντοτε προϊόντα φαντασίας, χωρίς συσχετίσεις με την κοινωνική πραγματικότητα, απεναντίας λειτουργούν συχνά ως εκφραστές συγκεκριμένων ηθικών και ιδεολογικών αξιών, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να ταυτίζεται με τους ήρωες αυτούς και να συμπάσχει στις διάφορες περιπέτειές τους.

Β1. Ποια είναι η θέση, σύμφωνα με το κείμενο, των υποστηρικτών των κόμικς σχετικά με το λεξιλόγιο των κόμικς και την επίδραση που αυτό ασκεί στα παιδιά; (60-80 λέξεις).

Στο κείμενο επισημαίνεται πως σύμφωνα με έρευνες το λεξιλόγιο των κόμικς δεν είναι φτωχό, ούτε παραβιάζει τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού. Ενώ, οι ονοματοποιίες, οι ηχομιμητικές δηλαδή αποδόσεις ενεργειών και πραγμάτων, όπως και οι άσχημες εκφράσεις καλύπτουν ένα ελάχιστο μέρος του συνολικού λόγου των κόμικς. Σε ό,τι αφορά, άλλωστε, τις ονοματοποιίες είναι διαπιστωμένο πως αποτελεί προσφιλή συνήθεια για τα παιδιά, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν γνωρίζουν τις αντίστοιχες λέξεις για τις σχετικές έννοιες. Τέλος τονίζεται πως τα κόμικς μπορούν να φανούν ιδιαιτέρως χρήσιμα για τα παιδιά που ξεκινούν να μαθαίνουν ανάγνωση, εφόσον επιτρέπουν την εκμάθηση νέων λέξεων με ευχάριστο τρόπο, και, συνάμα, μπορούν ν’ αποτελέσουν σημείο επαφής με τη λογοτεχνία.   

Β2. α. Να διαιρέσετε τη δεύτερη παράγραφο (Ο αναγνώστης... ως θετικό πρόσωπο) του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Ο αναγνώστης των κόμικς δεν είναι μόνο παθητικό «υποκείμενο», αλλά και ενεργοποιημένο «πρόσωπο». Τα κόμικς είναι ερεθίσματα του νου και της φαντασίας και η εικόνα τους δεν είναι ούτε απλή ούτε ευκολοδιάβαστη. Συμπυκνώνει πληροφορίες που πρέπει να ερμηνευτούν. Οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται στα κόμικς δεν είναι πάντα φανταστικά δημιουργήματα, αλλά συχνά πραγματικοί εκφραστές συγκεκριμένων ηθικών, κοινωνικών και ιδεολογικών αξιών. Έτσι επέρχεται ένα είδος «κάθαρσης» του αναγνώστη, καθώς αυτός ταυτίζεται με τον ήρωα των κόμικς.

Οι ήρωες, τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, δεν είναι τυποποιημένοι, συμβατικοί, έχουν ο καθένας τους τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τους κάνουν ξεχωριστούς. Κάποτε η προσωπικότητά τους είναι δανεισμένη από υπαρκτά πρόσωπα. Συχνά συναντάμε την ανθρώπινη εκδοχή του ρομαντικού ήρωα με αξίες, αρχές και πολιτική συνείδηση, που πιστεύει στη φιλία, τρέφει σεβασμό στις γυναίκες και γενικά λειτουργεί ως θετικό πρόσωπο.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.  

Σύμφωνα με τη νέα διαίρεση, στην 1^η παράγραφο αιτιολογείται η άποψη ότι οι αναγνώστες των κόμικς είναι ενεργοποιημένα πρόσωπα, εφόσον καλούνται να ερμηνεύσουν το πλήθος των πληροφοριών που παρουσιάζονται σε κάθε εικόνα. Ενώ, στη 2^η παράγραφο γίνεται αναφορά στους ήρωες των κόμικς και στα στοιχεία εκείνα που τους καθιστούν ξεχωριστούς, όπως και στις θετικές ποιότητες που είναι συχνές σε κάποιους από αυτούς.

Β2.α. Πώς αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος (Επιπλέον... Γουόρχολ, κ.ά.) του κειμένου;

Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων.

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η ανάπτυξη με παραδείγματα γίνεται αντιληπτή τόσο από τη χρήση της σχετικής έκφρασης «π.χ.» (π.χ. την αίσθηση της απόστασης και της προοπτικής), όσο και από την παρενθετική χρήση παραδειγμάτων με την οποία κλείνει η παράγραφος (Λιχνεστάιν, Γουόρχολ, κ.ά.).

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο (Τα αποτελέσματα… λογοτεχνικό βιβλίο) του κειμένου.   

- Τα θετικά στοιχεία των κόμικς σε επίπεδο γλωσσικής έκφρασης.

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: ανθρωπιστικά, προκαταλήψεις, συμβατικοί, πολιτική συνείδηση, αιρετικό. Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, το γένος, τον αριθμό κ.λπ.).

- Ανθρωπιστική είναι η παιδεία που έχει ως επίκεντρό της τον άνθρωπο, την πνευματική, ηθική και πολιτική του ολοκλήρωση.

- Οι προκαταλήψεις του εναντίον των αλλοεθνών είναι υπαίτιες για την ελλιπή ευαισθησία του απέναντι στο ζήτημα των προσφύγων.

- Παρά τις προσδοκίες των θεατών η παράσταση ήταν εντελώς συμβατική και τους προκάλεσε ανία.

- Η ανάπτυξη υγιούς πολιτικής συνείδησης στους νέους είναι αναγκαία προκειμένου να αποφεύγονται φαινόμενα όπως είναι ο μοιρολατρικός μεσσιανισμός κι η άνευ όρων παράδοση στα κελεύσματα του λαϊκισμού.

- Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται την ηθική πραγματικότητα είναι αιρετικός, αποκλίνει, δηλαδή, από τις καθιερωμένες απόψεις.  

Γ1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη (σημασιολογικά ισοδύναμη) λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: προκαταλήψεις, επιβολής, στηλιτεύουν, κινήματα, έχουν εντάξει.

προκαταλήψεις: μεροληψία  

επιβολής: κυριάρχησης

στηλιτεύουν: καυτηριάζουν

κινήματα: ρεύματα

έχουν εντάξει: έχουν συμπεριλάβει (ενσωματώσει)

Γ1.β. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, το χρόνο κ.λπ.).

- Οι αποφάσεις των δικαστηρίων εμφανίζουν συχνά τάσεις μεροληψίας υπέρ των οικονομικά και κοινωνικά ισχυρότερων.

- Η κυριάρχηση των ισχυρότερων κρατών σε άλλα ασθενέστερα επιτυγχάνεται πλέον όχι με τη δύναμη των όπλων, αλλά μέσω της οικονομικής υπεροχής.  

- Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών καυτηρίασε τις προκλητικές δηλώσεις του υπουργού.

- Παρακολουθεί όλα τα νέα ρεύματα στον χώρο της τέχνης.

- Έχει ενσωματώσει στα νέα του έργα τις πλέον σύγχρονες τεχνοτροπίες.

Γ1.α. Οι παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή έχουν περισσότερες από μία σημασίες: χαρακτήρες, προοπτικής. Να σχηματίσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συγκεκριμένες λέξεις με τη σημασία που έχουν αυτές στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

- Όλοι οι χαρακτήρες του έργου αυτού είναι αδύναμοι και μοναχικοί άνθρωποι.

- Η κλασική προοπτική θεμελιώθηκε στην της Αναγέννησης.

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου χρησιμοποιώντας τις με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχουν στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

- Έχουν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα, αν και είναι αδέρφια. / Δεν είναι ο χαρακτήρας του να λέει ψέματα.

- Η αδιάλλακτη στάση του δεν αφήνει προοπτικές για συμφιλίωση. / Το επάγγελμα αυτό δεν έχει καλές προοπτικές.

Γ2.α. «Ιδιαίτερα χρήσιμα μπορούν να αποδειχθούν τα κόμικς για τα παιδιά που πρωτοξεκινούν την ανάγνωση...»: Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εντοπίσετε την αναφορική ονοματική πρόταση και με βάση τις πληροφορίες που περιέχει η πρόταση σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο να την χαρακτηρίσετε ως προσδιοριστική ή ως παραθετική.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που πρωτοξεκινούν την ανάγνωση»

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η πρόταση αυτή είναι προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου (τα παιδιά), γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.

Γ2.α. Να εντοπίσετε στο κείμενο μία περίπτωση χρήσης ασύνδετου σχήματος.

«Καταδικάζουν κάθε μορφή φασισμού, στηλιτεύουν τα απολυταρχικά καθεστώτα, αμφισβητούν τους φορείς εξουσίας.»

Γ2.β. Για ποιους λόγους χρησιμοποιεί ο αρθρογράφος το ασύνδετο σχήμα στο παράδειγμα που εντοπίσατε;

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα προκειμένου να δώσει με έμφαση τα στοιχεία εκείνα που αναγνωρίζονται ως θετικά των κόμικς από τους υποστηρικτές τους. Συνάμα, με το ασύνδετο σχήμα επιτυγχάνεται η πύκνωση του λόγου και, χάρη στον πιο γοργό ρυθμό της ανάγνωσης, αποδίδεται στο λόγο ζωντάνια και παραστατικότητα.

Γ2.α. «... (Τα κόμικς) καταδικάζουν κάθε μορφή φασισμού»: Στην παραπάνω πρόταση να εξηγήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα.

Ο συγγραφέας επιλέγει την ενεργητική σύνταξη για να δώσει έμφαση στο υποκείμενο του ρήματος (τα κόμικς).

Γ2.β. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Πού δίνεται η έμφαση με την παθητική σύνταξη;

«Κάθε μορφή φασισμού καταδικάζεται από τα κόμικς.»

Με την παθητική σύνταξη δίνεται έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας∙ στο γεγονός, δηλαδή, ότι καταδικάζεται κάθε μορφή φασισμού.