Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Τα κόμικς και οι υποστηρικτές τους»

Έκθεση Β΄ Λυκείου: «Τα κόμικς και οι υποστηρικτές τους»

Προβάλλοντας τα θετικά στοιχεία των κόμικς, οι υποστηρικτές τους ισχυρίζονται ότι αυτά αρθρώνουν έναν κριτικό λόγο για την ίδια την κοινωνία, εκφράζουν μηνύματα ανθρωπιστικά, αποδεσμευμένα από ρατσιστικές προκαταλήψεις και αισθήματα υπεροχής απέναντι σε κάποιες ομάδες ανθρώπων ή τάσεις επιβολής σε λαούς του Τρίτου Κόσμου. Καταδικάζουν κάθε μορφή φασισμού, στηλιτεύουν τα απολυταρχικά καθεστώτα, αμφισβητούν τους φορείς εξουσίας. Καταπιάνονται με προβληματισμούς της εποχής και αποτελούν απάντηση στον αμερικάνικο καπιταλισμό και ιμπεριαλισμό που επιβλήθηκε στους χώρους της επικοινωνίας και της τέχνης. Οι υποστηρικτές των κόμικς θεωρούν εξάλλου ότι η βία, η εγκληματικότητα και η σεξουαλική διάσταση της βίας δεν παρουσιάζεται μόνο στα κόμικς, αλλά και στη λογοτεχνία, ακόμα και στη λογοτεχνία για παιδιά, ή σε μεγαλύτερο βαθμό στις περιγραφές των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης.

Ο αναγνώστης των κόμικς δεν είναι μόνο παθητικό «υποκείμενο», αλλά και ενεργοποιημένο «πρόσωπο». Τα κόμικς είναι ερεθίσματα του νου και της φαντασίας και η εικόνα τους δεν είναι ούτε απλή ούτε ευκολοδιάβαστη. Συμπυκνώνει πληροφορίες που πρέπει να ερμηνευτούν. Οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται στα κόμικς δεν είναι πάντα φανταστικά δημιουργήματα, αλλά συχνά πραγματικοί εκφραστές συγκεκριμένων ηθικών, κοινωνικών και ιδεολογικών αξιών. Έτσι επέρχεται ένα είδος «κάθαρσης» του αναγνώστη, καθώς αυτός ταυτίζεται με τον ήρωα των κόμικς. Οι ήρωες, τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, δεν είναι τυποποιημένοι, συμβατικοί, έχουν ο καθένας τους τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τους κάνουν ξεχωριστούς. Κάποτε η προσωπικότητά τους είναι δανεισμένη από υπαρκτά πρόσωπα. Συχνά συναντάμε την ανθρώπινη εκδοχή του ρομαντικού ήρωα με αξίες, αρχές και πολιτική συνείδηση, που πιστεύει στη φιλία, τρέφει σεβασμό στις γυναίκες και γενικά λειτουργεί ως θετικό πρόσωπο.

Επιπλέον, τα κόμικς περιέχουν εικαστική ευαισθησία, καθώς η αισθητική τους παρουσίαση είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, από το εξώφυλλο ως την τελευταία λεπτομέρεια και τη σχεδιαστική ακρίβεια. Περιέχουν εικαστικές λύσεις π.χ. την αίσθηση της απόστασης και της προοπτικής. Εικαστικά κινήματα μοντέρνας τέχνης, με χαρακτηριστική περίπτωση την Pop Art, έχουν εντάξει τα κόμικς στη θεματική τους (Λιχνεστάιν, Γουόρχολ, κ.ά.).

Τα αποτελέσματα ερευνών εξάλλου δείχνουν πως το λεξιλόγιο των εικονογραφημένων ούτε φτωχό είναι ούτε καθηλωμένο σε μια αυθαίρετη γραμματική κι ένα αιρετικό συντακτικό. Στα περισσότερα κόμικς, οι ονοματοποιίες και οι άσχημες εκφράσεις κατέχουν ένα απειροελάχιστο ποσοστό του συνολικού λόγου. Μάλιστα έχει διαπιστωθεί ότι συχνά τα παιδιά χρησιμοποιούν, όταν μιλούν, ηχοποιήσεις ή ονοματοποιίες, όπως μπαμ, κρατς, σνιφ, αούχ, κ.ά. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γνωρίζουν τις λέξεις «σύγκρουση», «γδούπος», «λυγμός», «πόνος», «θλίψη», «πυροβολισμός», «κλάμα», κ.ά. Ιδιαίτερα χρήσιμα μπορούν να αποδειχθούν τα κόμικς για τα παιδιά που πρωτοξεκινούν την ανάγνωση, καθώς παρουσιάζουν νέες λέξεις εμπλουτίζοντας έτσι το λεξιλόγιο των παιδιών. Τα κόμικς μπορούν να αποτελέσουν τη γέφυρα που ενώνει τη ζωγραφική με τη λογοτεχνία, αλλά και το εύκολο και ευχάριστο ανάγνωσμα με το καλό λογοτεχνικό βιβλίο.

Στ. Γρόσδος, Η διδακτική της λογοτεχνίας - Comic(o)παιχνίδια. Στο: Παράθυρο στην εκπαίδευση του παιδιού, τεύχος 71, Σεπτ-Οκτ. 2011, 180-181(διασκευή).

Pop Art: καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία και αργότερα στην Αμερική στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Η Pop Art προβάλλει κατά κύριο λόγο σύμβολα του καταναλωτισμού, απλά αντικείμενα που άτομα περιορισμένης αντίληψης περί τέχνης τα θεωρούσαν στόχο ζωής. Μια από τις σημαντικότερες ίσως επιδράσεις της ήταν το γεγονός πως περιόρισε τη διάκριση ανάμεσα στις έννοιες της εμπορικής και υψηλής τέχνης. Στην Αμερική, εμφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1960. Οι καλλιτέχνες Άντι Γουόρχολ και Ρόι Λίχτενσταϊν δίνουν τη μεγαλύτερη ώθηση στην Pop Art.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Στα θετικά των κόμικς οι υποστηρικτές τους προσμετρούν την τήρηση κριτικής στάσης απέναντι στην κοινωνία, την έκφραση ανθρωπιστικών μηνυμάτων, την απουσία ρατσιστικών προκαταλήψεων, καθώς και την απόρριψη κάθε μορφής φασισμού. Θεωρούν, επίσης, πως μέσω αυτών δίνεται μια απάντηση στον αμερικανικό καπιταλισμό, που έχει κυριεύσει τους υπόλοιπους χώρους της τέχνης. Ενώ, επισημαίνουν ότι τα κόμικς ενεργοποιούν τη σκέψη και τη φαντασία των αναγνωστών, μιας και κάθε εικόνα συμπυκνώνει πλήθος πληροφοριών. Οι ήρωες που παρουσιάζονται σε αυτά είναι συνήθως εκφραστές ηθικών και ιδεολογικών αξιών που επιτρέπουν την ταύτιση των αναγνωστών μαζί τους και λειτουργούν ως θετικά πρόσωπα. Είναι, παράλληλα, εικαστικώς άρτια με επιμελημένη αισθητική παρουσίαση, και, παρά τη συνήθη εντύπωση, έχουν πλούσιο λεξιλόγιο που βοηθά τα παιδιά να μαθαίνουν νέες λέξεις, και λειτουργούν ως γέφυρα ανάμεσα στη ζωγραφική και τη λογοτεχνία.   

Β1. Ποια είναι, σύμφωνα με το κείμενο, τα χαρακτηριστικά των ηρώων των κόμικς; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.

Οι ήρωες των κόμικς δεν είναι πάντοτε φανταστικά δημιουργήματα, αποκομμένα από την τρέχουσα κοινωνική πραγματικότητα. Συχνά εκφράζουν πραγματικές και πολύ συγκεκριμένες ηθικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αξίες, με αποτέλεσμα οι αναγνώστες να ταυτίζονται με αυτούς και τις περιπέτειές τους. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι οι ήρωες των κόμικς έχουν ο καθένας τα εντελώς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, γεγονός που τους καθιστά ξεχωριστούς και τους προφυλάσσει από την τυποποίηση. Κάποτε, μάλιστα, η προσωπικότητά τους αντλείται από υπαρκτά πρόσωπα. Ενώ, δεν είναι λίγες οι φορές που οι ήρωες αυτοί μπορούν να λειτουργήσουν ως θετικά πρότυπα, εφόσον είναι φορείς καίριων ηθικών ποιοτήτων κι έχουν αρχές, αξίες και ουσιαστική πολιτική συνείδηση.

Β1. Γιατί, σύμφωνα με το κείμενο, ο αναγνώστης των κόμικς δεν είναι μόνο παθητικό «υποκείμενο», αλλά και ενεργοποιημένο «πρόσωπο»; Πώς ενεργοποιείται ο αναγνώστης; Να απαντήσετε σε μια παράγραφο 60-80 λέξεων.

Ο αναγνώστης των κόμικς είναι ενεργοποιημένο πρόσωπο, εφόσον η ενασχόληση με τα κόμικς προσφέρει πλήθος ερεθισμάτων για το νου και τη φαντασία. Οι εικόνες των κόμικς δεν είναι κατ’ ανάγκη απλές, ούτε εύκολα κατανοήσιμες, καθώς συμπυκνώνονται σε αυτές αρκετές πληροφορίες που απαιτούν προσπάθεια από τη μεριά του αναγνώστη προκειμένου να ερμηνευθούν. Επιπλέον, οι χαρακτήρες των κόμικς δεν είναι πάντοτε προϊόντα φαντασίας, χωρίς συσχετίσεις με την κοινωνική πραγματικότητα, απεναντίας λειτουργούν συχνά ως εκφραστές συγκεκριμένων ηθικών και ιδεολογικών αξιών, με αποτέλεσμα ο αναγνώστης να ταυτίζεται με τους ήρωες αυτούς και να συμπάσχει στις διάφορες περιπέτειές τους.

Β1. Ποια είναι η θέση, σύμφωνα με το κείμενο, των υποστηρικτών των κόμικς σχετικά με το λεξιλόγιο των κόμικς και την επίδραση που αυτό ασκεί στα παιδιά; (60-80 λέξεις).

Στο κείμενο επισημαίνεται πως σύμφωνα με έρευνες το λεξιλόγιο των κόμικς δεν είναι φτωχό, ούτε παραβιάζει τους κανόνες της γραμματικής και του συντακτικού. Ενώ, οι ονοματοποιίες, οι ηχομιμητικές δηλαδή αποδόσεις ενεργειών και πραγμάτων, όπως και οι άσχημες εκφράσεις καλύπτουν ένα ελάχιστο μέρος του συνολικού λόγου των κόμικς. Σε ό,τι αφορά, άλλωστε, τις ονοματοποιίες είναι διαπιστωμένο πως αποτελεί προσφιλή συνήθεια για τα παιδιά, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν γνωρίζουν τις αντίστοιχες λέξεις για τις σχετικές έννοιες. Τέλος τονίζεται πως τα κόμικς μπορούν να φανούν ιδιαιτέρως χρήσιμα για τα παιδιά που ξεκινούν να μαθαίνουν ανάγνωση, εφόσον επιτρέπουν την εκμάθηση νέων λέξεων με ευχάριστο τρόπο, και, συνάμα, μπορούν ν’ αποτελέσουν σημείο επαφής με τη λογοτεχνία.   

Β2. α. Να διαιρέσετε τη δεύτερη παράγραφο (Ο αναγνώστης... ως θετικό πρόσωπο) του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Ο αναγνώστης των κόμικς δεν είναι μόνο παθητικό «υποκείμενο», αλλά και ενεργοποιημένο «πρόσωπο». Τα κόμικς είναι ερεθίσματα του νου και της φαντασίας και η εικόνα τους δεν είναι ούτε απλή ούτε ευκολοδιάβαστη. Συμπυκνώνει πληροφορίες που πρέπει να ερμηνευτούν. Οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται στα κόμικς δεν είναι πάντα φανταστικά δημιουργήματα, αλλά συχνά πραγματικοί εκφραστές συγκεκριμένων ηθικών, κοινωνικών και ιδεολογικών αξιών. Έτσι επέρχεται ένα είδος «κάθαρσης» του αναγνώστη, καθώς αυτός ταυτίζεται με τον ήρωα των κόμικς.

Οι ήρωες, τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, δεν είναι τυποποιημένοι, συμβατικοί, έχουν ο καθένας τους τα ιδιαίτερα εκείνα χαρακτηριστικά που τους κάνουν ξεχωριστούς. Κάποτε η προσωπικότητά τους είναι δανεισμένη από υπαρκτά πρόσωπα. Συχνά συναντάμε την ανθρώπινη εκδοχή του ρομαντικού ήρωα με αξίες, αρχές και πολιτική συνείδηση, που πιστεύει στη φιλία, τρέφει σεβασμό στις γυναίκες και γενικά λειτουργεί ως θετικό πρόσωπο.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.  

Σύμφωνα με τη νέα διαίρεση, στην 1^η παράγραφο αιτιολογείται η άποψη ότι οι αναγνώστες των κόμικς είναι ενεργοποιημένα πρόσωπα, εφόσον καλούνται να ερμηνεύσουν το πλήθος των πληροφοριών που παρουσιάζονται σε κάθε εικόνα. Ενώ, στη 2^η παράγραφο γίνεται αναφορά στους ήρωες των κόμικς και στα στοιχεία εκείνα που τους καθιστούν ξεχωριστούς, όπως και στις θετικές ποιότητες που είναι συχνές σε κάποιους από αυτούς.

Β2.α. Πώς αναπτύσσεται η τρίτη παράγραφος (Επιπλέον... Γουόρχολ, κ.ά.) του κειμένου;

Η παράγραφος αναπτύσσεται με τη μέθοδο των παραδειγμάτων.

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η ανάπτυξη με παραδείγματα γίνεται αντιληπτή τόσο από τη χρήση της σχετικής έκφρασης «π.χ.» (π.χ. την αίσθηση της απόστασης και της προοπτικής), όσο και από την παρενθετική χρήση παραδειγμάτων με την οποία κλείνει η παράγραφος (Λιχνεστάιν, Γουόρχολ, κ.ά.).

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τέταρτη παράγραφο (Τα αποτελέσματα… λογοτεχνικό βιβλίο) του κειμένου.   

- Τα θετικά στοιχεία των κόμικς σε επίπεδο γλωσσικής έκφρασης.

Γ1. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις ακόλουθες λέξεις/φράσεις του κειμένου με την έντονη γραφή: ανθρωπιστικά, προκαταλήψεις, συμβατικοί, πολιτική συνείδηση, αιρετικό. Φροντίστε, ώστε μέσα από την πρόταση να γίνεται φανερή η σημασία της κάθε λέξης (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, το γένος, τον αριθμό κ.λπ.).

- Ανθρωπιστική είναι η παιδεία που έχει ως επίκεντρό της τον άνθρωπο, την πνευματική, ηθική και πολιτική του ολοκλήρωση.

- Οι προκαταλήψεις του εναντίον των αλλοεθνών είναι υπαίτιες για την ελλιπή ευαισθησία του απέναντι στο ζήτημα των προσφύγων.

- Παρά τις προσδοκίες των θεατών η παράσταση ήταν εντελώς συμβατική και τους προκάλεσε ανία.

- Η ανάπτυξη υγιούς πολιτικής συνείδησης στους νέους είναι αναγκαία προκειμένου να αποφεύγονται φαινόμενα όπως είναι ο μοιρολατρικός μεσσιανισμός κι η άνευ όρων παράδοση στα κελεύσματα του λαϊκισμού.

- Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται την ηθική πραγματικότητα είναι αιρετικός, αποκλίνει, δηλαδή, από τις καθιερωμένες απόψεις.  

Γ1.α. Να γράψετε μία συνώνυμη (σημασιολογικά ισοδύναμη) λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: προκαταλήψεις, επιβολής, στηλιτεύουν, κινήματα, έχουν εντάξει.

προκαταλήψεις: μεροληψία  

επιβολής: κυριάρχησης

στηλιτεύουν: καυτηριάζουν

κινήματα: ρεύματα

έχουν εντάξει: έχουν συμπεριλάβει (ενσωματώσει)

Γ1.β. Να γράψετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο, το χρόνο κ.λπ.).

- Οι αποφάσεις των δικαστηρίων εμφανίζουν συχνά τάσεις μεροληψίας υπέρ των οικονομικά και κοινωνικά ισχυρότερων.

- Η κυριάρχηση των ισχυρότερων κρατών σε άλλα ασθενέστερα επιτυγχάνεται πλέον όχι με τη δύναμη των όπλων, αλλά μέσω της οικονομικής υπεροχής.  

- Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών καυτηρίασε τις προκλητικές δηλώσεις του υπουργού.

- Παρακολουθεί όλα τα νέα ρεύματα στον χώρο της τέχνης.

- Έχει ενσωματώσει στα νέα του έργα τις πλέον σύγχρονες τεχνοτροπίες.

Γ1.α. Οι παρακάτω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή έχουν περισσότερες από μία σημασίες: χαρακτήρες, προοπτικής. Να σχηματίσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συγκεκριμένες λέξεις με τη σημασία που έχουν αυτές στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

- Όλοι οι χαρακτήρες του έργου αυτού είναι αδύναμοι και μοναχικοί άνθρωποι.

- Η κλασική προοπτική θεμελιώθηκε στην της Αναγέννησης.

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις του κειμένου χρησιμοποιώντας τις με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχουν στο κείμενο (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

- Έχουν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα, αν και είναι αδέρφια. / Δεν είναι ο χαρακτήρας του να λέει ψέματα.

- Η αδιάλλακτη στάση του δεν αφήνει προοπτικές για συμφιλίωση. / Το επάγγελμα αυτό δεν έχει καλές προοπτικές.

Γ2.α. «Ιδιαίτερα χρήσιμα μπορούν να αποδειχθούν τα κόμικς για τα παιδιά που πρωτοξεκινούν την ανάγνωση...»: Στην παραπάνω περίοδο λόγου να εντοπίσετε την αναφορική ονοματική πρόταση και με βάση τις πληροφορίες που περιέχει η πρόταση σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο να την χαρακτηρίσετε ως προσδιοριστική ή ως παραθετική.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «που πρωτοξεκινούν την ανάγνωση»

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η πρόταση αυτή είναι προσδιοριστική, διότι αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου (τα παιδιά), γι’ αυτό και δεν χωρίζεται από αυτόν με κόμμα.

Γ2.α. Να εντοπίσετε στο κείμενο μία περίπτωση χρήσης ασύνδετου σχήματος.

«Καταδικάζουν κάθε μορφή φασισμού, στηλιτεύουν τα απολυταρχικά καθεστώτα, αμφισβητούν τους φορείς εξουσίας.»

Γ2.β. Για ποιους λόγους χρησιμοποιεί ο αρθρογράφος το ασύνδετο σχήμα στο παράδειγμα που εντοπίσατε;

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ασύνδετο σχήμα προκειμένου να δώσει με έμφαση τα στοιχεία εκείνα που αναγνωρίζονται ως θετικά των κόμικς από τους υποστηρικτές τους. Συνάμα, με το ασύνδετο σχήμα επιτυγχάνεται η πύκνωση του λόγου και, χάρη στον πιο γοργό ρυθμό της ανάγνωσης, αποδίδεται στο λόγο ζωντάνια και παραστατικότητα.

Γ2.α. «... (Τα κόμικς) καταδικάζουν κάθε μορφή φασισμού»: Στην παραπάνω πρόταση να εξηγήσετε την επιλογή της ενεργητικής σύνταξης από τον συγγραφέα.

Ο συγγραφέας επιλέγει την ενεργητική σύνταξη για να δώσει έμφαση στο υποκείμενο του ρήματος (τα κόμικς).

Γ2.β. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Πού δίνεται η έμφαση με την παθητική σύνταξη;

«Κάθε μορφή φασισμού καταδικάζεται από τα κόμικς.»

Με την παθητική σύνταξη δίνεται έμφαση στο αποτέλεσμα της ενέργειας∙ στο γεγονός, δηλαδή, ότι καταδικάζεται κάθε μορφή φασισμού.