Γιάννης Ρίτσος «Ο ποιητής»

Moritz Aust

Γιάννης Ρίτσος «Ο ποιητής»

O ποιητής

Όσο κι αν βρέχει το χέρι του μες στο σκοτάδι,

το χέρι του δεν μαυρίζει ποτέ. Το χέρι του

είναι αδιάβροχο στη νύχτα. Όταν θα φύγει

(γιατί όλοι φεύγουμε μια μέρα) θαρρώ θα μείνει

ένα γλυκύτατο χαμόγελο στον κόσμο ετούτον

που αδιάκοπα θα λέει «ναι» και πάλι «ναι»

σ’ όλες τις προαιώνιες διαψευσμένες ελπίδες.

Καρλόβασι, 17.VII. 87

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

α1. Να σχολιάσετε τον τίτλο σε σχέση με το περιεχόμενο του ποιήματος.

Ο τίτλος του ποιήματος αποκαλύπτει την ιδιότητα του προσώπου για το οποίο γίνεται λόγος στο ποίημα∙ του προσώπου που κατορθώνει να έρχεται σε συνεχή επαφή με το σκοτάδι, χωρίς ποτέ να επηρεάζεται από αυτό∙ του προσώπου που ακόμη και μετά το θάνατό του θα είναι σε θέση να στηρίζει με θέρμη τους συνανθρώπους του στον δύσκολο αγώνα της ζωής.

α2. Σε ποιους στίχους εντοπίζεται η προσφορά του ποιητή στον κόσμο;

«Όσο κι αν βρέχει το χέρι του μες στο σκοτάδι,

το χέρι του δεν μαυρίζει ποτέ. Το χέρι του

είναι αδιάβροχο στη νύχτα.»

Μια πρώτη βασική προσφορά του ποιητή είναι το γεγονός ότι κατορθώνει να διατηρεί την αισιοδοξία, την πίστη και την ελπίδα του, έστω κι αν έρχεται διαρκώς σ’ επαφή με τις πλέον επώδυνες και σκοτεινές πτυχές της ζωής. Έτσι, παρά το γεγονός ότι «βρέχει» συνεχώς το χέρι του στο σκοτάδι του ανθρώπινου βίου, αυτό δεν μαυρίζει ποτέ∙ αυτό διατηρεί τη φωτεινότητά του, την οποία και κατορθώνει να περνά στους στίχους του. Σε μια ζωή γεμάτη αντιξοότητες και προβλήματα, το χέρι του ποιητή, το χέρι με το οποίο συνθέτει το έργο του, παραμένει «αδιάβροχο στη νύχτα», παραμένει επίμονα ανεπηρέαστο από τις δυσκολίες, και συνεχίζει να μεταδίδει φως και αισιοδοξία στους στίχους που γράφει.

«Όταν θα φύγει

(γιατί όλοι φεύγουμε μια μέρα) θαρρώ θα μείνει

ένα γλυκύτατο χαμόγελο στον κόσμο ετούτον

που αδιάκοπα θα λέει «ναι» και πάλι «ναι»

σ’ όλες τις προαιώνιες διαψευσμένες ελπίδες.»

Χάρη στην ικανότητά του να παραμένει αλώβητος από την επαφή του με τις δυσκολίες της ζωής και το σκοτάδι, ο ποιητής θα αφήσει πίσω του ως συνεχιστή της προσωπικής του προσπάθειας το έργο του, το οποίο θα αποτελεί μια διαρκή κατάφαση σε όλα εκείνα τα ιδανικά που συνεχώς διαψεύδονται. Το έργο του θα μοιάζει με ένα γλυκύτατο χαμόγελο που θα λέει με επιμονή «ναι» σε όλες τις ελπίδες των ανθρώπων, έστω κι αν αυτές μοιάζουν ανέφικτες ή μάταιες. Το έργο του ποιητή θα μείνει εδώ για να διατηρεί ζωντανή την ελπίδα στους ανθρώπους, καθώς όσο κι αν μοιάζουν δυσεπίτευκτα τα ιδανικά του ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης, οι άνθρωποι δεν πρέπει στιγμή να σταματούν τον αγώνα τους γι’ αυτά.

Όπως ακριβώς, λοιπόν, ο ποιητής αντιστάθηκε σε όλη του τη ζωή στο σκοτάδι και στις αντιξοότητες και δεν τους επέτρεψε να στερήσουν το φως και την αισιοδοξία από το έργο του, έτσι κι οι άλλοι άνθρωποι θα πρέπει να διατηρούν μέσα τους την ελπίδα ενός καλύτερου κόσμου, έστω κι αν ό,τι αντικρίζουν γύρω τους είναι η αδικία και η εκμετάλλευση. Μόνο, άλλωστε, αν συνεχίσουν να παλεύουν αδιάκοπα για τα ιδανικά τους θα υπάρξει κάποτε η δυνατότητα να γίνουν αυτά πραγματικότητα και να αναμορφώσουν πλήρως τον κόσμο.

β1. Να σχολιάσετε τη χρήση των παρενθέσεων και του α΄ πληθυντικού προσώπου στον τέταρτο στίχο.

(γιατί όλοι φεύγουμε μια μέρα)

Το ποιητικό υποκείμενο με τη χρήση της παρενθετικής αυτής φράσης είναι σαν να δηλώνει πως δεν αναφέρεται στον εαυτό του όταν περιγράφει τον ιδεατό αυτό ποιητή, μιας και κάτι τέτοιο θα δημιουργούσε αρνητική εντύπωση. Από την άλλη, με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου, ο ποιητής επιλέγει να συμπεριλάβει τον εαυτό του στο σύνολο των ανθρώπων που αν και γνωρίζουν πως η μοιραία κατάληξη για όλους είναι ο θάνατος, δεν παύουν να έχουν ανάγκη από ψυχικά και ηθικά στηρίγματα, προκειμένου να αντεπεξέλθουν στις πλείστες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν κατά τη διάρκεια της ζωής τους, και συνάμα, δεν παύουν να ελπίζουν πως θα έρθει κάποτε η στιγμή κατά την οποία ο κόσμος αυτός θα αλλάξει και θα γίνει πολύ πιο ανθρώπινος.

β2. Να αιτιολογήσετε τη χρήση των εισαγωγικών και να σχολιάσετε την επανάληψη του μονολεκτικού περιεχομένου τους.

Η λέξη «ναι» τίθεται σε εισαγωγικά, προκειμένου να δηλωθεί πως αποτελεί αυτό που θα ακούγεται από το γλυκό χαμόγελο, από την παρακαταθήκη του ποιητή στον κόσμο αυτό. Το αδιάκοπο «ναι» του ποιητή, η αδιάκοπη κατάφασή του σε όλες εκείνες τις προαιώνιες και διαχρονικές ελπίδες των ανθρώπων, που διαρκώς διαψεύδονται, αποτελεί φανέρωμα της αισιόδοξης ματιάς του, μα και της πρόθεσής του να διατηρήσει ζωντανή την ελπίδα στον κόσμο. Εκεί όπου οι άλλοι άνθρωποι βλέπουν τη διάψευση κι απογοητεύονται, ο ποιητής συνεχίζει να έχει πίστη πως κάποτε τα πράγματα θα μπορέσουν να αλλάξουν, και θα δικαιωθεί η προσδοκία των ανθρώπων για τα μεγάλα ιδανικά του ανθρωπισμού, της δικαιοσύνης και της ελευθερίας.

Τα «ναι» αυτά του ποιητή θα αντλούνται, βέβαια, όχι από τον ίδιο, αφού αυτός θα έχει πια χαθεί, αλλά από το έργο του που θα παραμένει ως διαχρονικός μάρτυρας της ακλόνητης αποφασιστικότητας του δημιουργού τους να μην καμφθεί ποτέ από τις αδιάκοπες διαψεύσεις της ζωής. Έτσι, ακόμη κι όταν ο ποιητής δεν θα υπάρχει πια για να στηρίζει τους συνανθρώπους του με τη δύναμη της θέλησής του, θα έχει μείνει το έργο του να συνεχίζει την πολύτιμη αυτή προσπάθεια.