Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Αλλοτρίωση

Yngve Alexandersson

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Αλλοτρίωση

Αλλοτρίωση: η αίσθηση της αποξένωσης του ανθρώπου από τον εαυτό του και τον κόσμο που τον περιβάλλει, η απώλεια στοιχείων της προσωπικότητάς του, με αποτέλεσμα να καταλήγει ξένος ή κατώτερος ως προς αυτό που ήταν.

Ειδικότερα: α) (κατά τη μαρξιστική θεωρία) η αποξένωση του εργάτη από την εργασία του και το προϊόν της β) η αποξένωση του ανθρώπου, που εκδηλώνεται ως σύγκρουση είτε του εαυτού του σε σχέση με το κοινωνικό σύνολο στο οποίο ανήκει (λ.χ. ενός μετανάστη στην ξένη χώρα, σε αφιλόξενο ή απλώς ξένο περιβάλλον) είτε ως σύγκρουση με τον κοινωνικό ρόλο του (λ.χ. κάνοντας διαφορετικά πράγματα από αυτά που μπορεί ή θα ήθελε) είτε ως διάσταση ανάμεσα στην ιδέα που έχει για τον εαυτό του και την πραγματική του κατάσταση.

Γενικότερα: α) η υπαγωγή του εαυτού μας σε άλλους, η εξάρτηση, η υποδούλωση που συνεπάγεται απώλεια βασικών γνωρισμάτων της προσωπικότητάς μας β) η αλλοίωση των αυθεντικών χαρακτηριστικών υπό την επίδραση ξένων στοιχείων.

Αλλοτρίωση: Αποξένωση του ατόμου από τον εαυτό του

Αδυναμία διαμόρφωσης προσωπικής άποψης. Λόγω των ποικίλων περισπασμών της σύγχρονης εποχής, καθώς και των πολλαπλών υποχρεώσεων, οι άνθρωποι δεν αφιερώνουν επαρκή χρόνο για την εξέταση και τη σε βάθος κατανόηση των διαφόρων κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων της εποχής. Τείνουν, έτσι, να υιοθετούν άκριτα τις απόψεις που τους παρουσιάζονται από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή τις ιδέες που προωθούνται στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, χωρίς να τις κατανοούν πλήρως και χωρίς να αντιλαμβάνονται τα ειδικότερα συμφέροντα που υπηρετούν οι απόψεις αυτές. Άμεση συνέπεια αυτής της «συμμόρφωσης» στις ξένες απόψεις και αντιλήψεις είναι η απώλεια της προσωπικής ταυτότητας. Το άτομο τρέπεται σ’ ένα άβουλο φερέφωνο ξένων αντιλήψεων και χάνει σταδιακά τη δυνατότητα να διαμορφώνει τη δική του άποψη για την κοινωνική του πραγματικότητα.

Η σχεδόν εκούσια αυτή απεμπόληση του δικαιώματος στην προσωπική σκέψη και άποψη, καθιστά το άτομο υποδεέστερο των πραγματικών του δυνατοτήτων, αφού το απομακρύνει από την ενεργή εκείνη στάση απέναντι στα πράγματα που θα του επέτρεπε να επεξεργάζεται και να κατανοεί τα διάφορα ζητήματα με βάση το προσωπικό του κριτήριο και θα το οδηγούσε στη διαμόρφωση μιας αμιγώς δικής του άποψης.

Ανέφικτα πρότυπα ομορφιάς και υλισμού. Η συνεχής προβολή μέσω των διαφημίσεων, των τηλεοπτικών και κινηματογραφικών παραγωγών, καθώς και των περιοδικών ενός τρόπου ζωής που ξεπερνά κατά πολύ τις δυνατότητες του καθημερινού ανθρώπου, τού δημιουργεί αναίτιο άγχος και τον κάνει να αισθάνεται πως δεν έχει καταφέρει να διασφαλίσει για τον εαυτό του όσα συνιστούν την «πραγματική» ευτυχία. Ο μηχανισμός αυτός που έχει στηθεί για την προώθηση του καταναλωτικού τρόπου ζωής, υπονομεύει σημαντικά την αυτοπεποίθηση των ατόμων, καθώς τους προκαλεί διαρκώς την εντύπωση πως υστερούν σε σχέση με τους άλλους.

Παρόμοια επίδραση έχει στους ανθρώπους κι η προώθηση νεανικών προτύπων ομορφιάς, που απέχουν, βέβαια, σημαντικά από την εικόνα των περισσότερων ανθρώπων. Η προσπάθεια, έτσι, των διαφόρων εταιρειών να ενισχύσουν τις πωλήσεις προϊόντων και υπηρεσιών, μετατρέπεται σε μια πηγή άγχους και απογοήτευσης για πολλούς ανθρώπους, οι οποίοι αισθάνονται πως δεν μπορούν να αναμετρηθούν με τα εξιδανικευμένα αυτά πρότυπα και πως η δική τους ζωή δεν θα φτάσει ποτέ σ’ αυτό το ιδανικό επίπεδο ευδαιμονίας, όπου κυριαρχεί ο υλικός πλούτος, το αψεγάδιαστο σωματικό κάλλος και η άφθαρτη νεανικότητα.  

Οικονομικός παράγοντας. Το άτομο αλλοτριώνεται -αποξενώνεται από τον ίδιο του τον εαυτό-, όταν συνειδητοποιεί πως η παρούσα κατάσταση της ζωής του απέχει σημαντικά από την ιδεατή εκείνη κατάσταση που είχε επιδιώξει να επιτύχει. Η απουσία, για παράδειγμα, εργασίας ή η χαμηλά αμειβόμενη εργασία, που οδηγούν το άτομο σε ένα ολοένα και χαμηλότερο βιοτικό επίπεδο, το απομακρύνουν από την κατάσταση της αυτοπραγμάτωσης, από την πλήρη, δηλαδή, ανάπτυξη του ψυχικού και πνευματικού δυναμικού του, και το εγκλωβίζουν σε μια ψυχοφθόρα κατάσταση που υπονομεύει δραστικά την ψυχική του υγεία, την αυτοπεποίθησή του και τη διάθεσή του να θέσει υψηλούς στόχους για τον εαυτό του.

Πολλαπλές καθημερινές υποχρεώσεις. Οι έντονοι ρυθμοί της σύγχρονης καθημερινότητας, με το πλήθος των εργασιακών υποχρεώσεων -όπως τουλάχιστον αυτό βιώνεται από τους εργαζόμενους του ανταγωνιστικού ιδιωτικού τομέα-, δεν αφήνουν περιθώρια ελεύθερου χρόνου, και, άρα, χρόνο για σκέψη, προβληματισμό, μελέτη και ενδοσκόπηση. Ο άνθρωπος της εποχής μας δεν έχει πραγματικά δικό του χρόνο για να παραμείνει σ’ επαφή με τον εαυτό του, από τον οποίο και αποξενώνεται σημαντικά. Υπό το καθεστώς της εργασιακής ανασφάλειας και της πιεστικής ανάγκης να διασφαλίσει οικονομικούς πόρους, εξαναγκάζεται να αναλάβει πολλαπλές εργασιακές υποχρεώσεις, επιτρέποντας κατ’ αυτό τον τρόπο σε άλλους να καθορίζουν και να ελέγχουν το πρόγραμμα και τις ασχολίες του.

Υπ’ αυτές τις συνθήκες δεν προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως πολλοί άνθρωποι δεν έχουν πραγματική γνώση των κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων, αφού πρόκειται για ανθρώπους που δεν έχουν καν τον αναγκαίο χρόνο να εξετάσουν τις προσωπικές τους σκέψεις, επιθυμίες και στοχεύσεις.  

Αλλοτρίωση: Αποξένωση του ατόμου από την εργασία του

Η εργασία ως μέσο βιοπορισμού. Οι χαμηλές οικονομικές απολαβές ή η απασχόληση σ’ έναν τομέα, χωρίς να υπάρχει πραγματικό ενδιαφέρον για το συγκεκριμένο εργασιακό αντικείμενο, με μόνο σκοπό την κάλυψη των οικονομικών αναγκών, ευθύνονται στις μέρες μας για την αποξένωση του ατόμου από την εργασία του. Το άτομο που ασκεί ένα επάγγελμα, το οποίο ανταποκρίνεται πραγματικά στις κλίσεις του, αλλά δεν του διασφαλίζει επαρκείς οικονομικές απολαβές, καταλήγει να έχει την ίδια αρνητική διάθεση απέναντι στην εργασία του, όπως ακριβώς και το άτομο που ασκεί ένα επάγγελμα, το οποίο δεν του είναι αρεστό, αλλά καταφεύγει σε αυτό προκειμένου να διασφαλίσει τα αναγκαία για την επιβίωσή του χρήματα.

Το υψηλό κόστος διαβίωσης εξαναγκάζει πολλούς ανθρώπους να εργαστούν υπό συνθήκες έντονης πίεσης, συνήθως σε αντικείμενα που δεν τους προσφέρουν κάποιου είδους πνευματική ή άλλη ικανοποίηση, με αποτέλεσμα η εργασία να γίνεται συνώνυμο της καταπίεσης και της αίσθησης πως το άτομο πέφτει θύμα συστηματικής εκμετάλλευσης. Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα εργάζονται πολλές ώρες, λαμβάνοντας ένα μισθό που μετά βίας καλύπτει τις βασικές τους υποχρεώσεις, βρισκόμενοι πάντοτε υπό την απειλή μιας ενδεχόμενης απόλυσης σε περίπτωση που διεκδικήσουν καλύτερες απολαβές ή μείωση των εργασιακών τους υποχρεώσεων.

Υψηλός κατακερματισμός του εργασιακού αντικειμένου. Πέρα από την αρνητική διάθεση που εύλογα προκαλούν οι πιεστικές συνθήκες εργασίας και οι χαμηλές οικονομικές απολαβές, μια άλλη πτυχή της αποξένωσης του ατόμου από την εργασία του προκύπτει από την ενίσχυση της εξειδίκευσης. Σε αντίθεση με το παρελθόν, όπου το άτομο είχε επαφή με τη συνολική διαδικασία παραγωγής, πλέον κάθε εργαζόμενος απασχολείται σ’ έναν πολύ συγκεκριμένο τομέα του συνόλου της παραγωγής και στερείται έτσι της αίσθησης πως το τελικό προϊόν είναι δικό του δημιούργημα. Η δική του συμβολή είναι μια μηχανιστική σχεδόν επανάληψη παρόμοιων δραστηριοτήτων καθημερινά, χωρίς την ικανοποίηση που προσφέρει η επίγνωση της δημιουργίας ενός ολοκληρωμένου προϊόντος ή έργου.

Αλλοτρίωση: Αποξένωση του ατόμου από το κοινωνικό σύνολο

Αστυφιλία. Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού πολιτών στα αστικά κέντρα -αναζήτηση εργασιακών ευκαιριών, ύπαρξη καλύτερης ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, μεγαλύτερη ελευθερία σε σχέση με τις κλειστές κοινωνίες των επαρχιακών περιοχών- έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλων και απρόσωπων πόλεων, στο πλαίσιο των οποίων οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων είτε είναι τελείως τυπικές, χωρίς το αναγκαίο στοιχείο του ειλικρινούς ενδιαφέροντος, είτε απουσιάζουν πλήρως. Υπό την κάλυψη της ανωνυμίας οι περισσότεροι αδιαφορούν για τους ανθρώπους γύρω τους -ακόμη και γι’ αυτούς που κατοικούν στον ίδιο δρόμο ή και στην ίδια πολυκατοικία∙ κλείνονται στον εαυτό τους και ζουν με μεγάλη επιφυλακτικότητα απέναντι στον «άλλο άνθρωπο», που έχει μετατραπεί πλέον σ’ έναν εν δυνάμει επικίνδυνο ξένο.

Παρά το γεγονός ότι στα αστικά κέντρα οι άνθρωποι έχουν γύρω τους πλήθος άλλων ανθρώπων, καταλήγουν να βιώνουν έντονα συναισθήματα μοναξιάς, ακριβώς γιατί υιοθετούν το σύγχρονο πρότυπο της αποστασιοποίησης και αντιμετωπίζουν τους άλλους με αδιαφορία, μη επιτρέποντας έτσι τη δημιουργία σχέσεων ουσιαστικής επικοινωνίας και συντροφικότητας.

Ρατσισμός. Στις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες ένα μέρος του πληθυσμού προέρχεται από άλλες χώρες και ανήκει σε διαφορετικές εθνότητες από τον γηγενή πληθυσμό, γεγονός που οδηγεί συχνά στο διαχωρισμό του κοινωνικού συνόλου, μιας και είναι αρκετοί εκείνοι που δεν αποδέχονται το ξένο στοιχείο. Λόγω αυτής της ρατσιστικής συμπεριφοράς οι μετανάστες και οι πρόσφυγες δυσκολεύονται να ενταχθούν ομαλά στην τοπική κοινωνία, και υπό την πίεση της εχθρικής συμπεριφοράς, της οποίας γίνονται καθημερινά αποδέκτες, αποκτούν μια έντονα αρνητική προδιάθεση απέναντι στα μέλη της «ξένης» κοινωνίας στην οποία έχουν βρεθεί εκούσια ή και ακούσια.

Ο ρατσισμός, άλλωστε, σε κάθε πιθανή έκφανσή του, δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στους ανθρώπους που πέφτουν θύματά του και τους προκαλεί μια διάθεση απομόνωσης και απομάκρυνσης από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για φυλετικό, κοινωνικό ή άλλο ρατσισμό, το αποτέλεσμα είναι η ενίσχυση του φαινομένου της αποξένωσης των ανθρώπων, καθώς, όπως είναι εύλογο, κάθε μέλος της κοινωνίας που αισθάνεται πως δεν γίνεται πλήρως αποδεκτό από τους άλλους, δύσκολα διατηρεί τη διάθεσή του να δημιουργήσει ουσιαστικές σχέσεις επικοινωνίας με τους γύρω του.

Ανταγωνισμός & φθόνος. Ένα ιδιαιτέρως αρνητικό σύμπτωμα του σύγχρονου τρόπου ζωής, όπου επικρατεί ο υλισμός και η ατυχής ταύτιση της ευτυχίας με τα υλικά αγαθά και τη «διασκέδαση, οι άνθρωποι τείνουν να αποκτούν έντονα ανταγωνιστικές σχέσεις μεταξύ τους και να αντιμετωπίζουν με δυσθυμία και προφανή δυσαρέσκεια τις όποιες επιτυχίες του συνανθρώπου τους. Επιδίδονται σε μια διαρκή προσπάθεια να αποδείξουν στους άλλους πως η ζωή τους είναι επιτυχημένη σε όλους τους τομείς -οικονομικό, επαγγελματικό, προσωπικό- και δυσανασχετούν όταν αντιλαμβάνονται ή θεωρούν πως κάποιος άλλος βρίσκεται σε πολύ καλύτερη κατάσταση από τους ίδιους.

Το φαινόμενο αυτό έχει ενταθεί στην εποχή μας λόγω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, καθώς οι περισσότεροι αναλώνονται σε μια ανούσια προσπάθεια εντυπωσιασμού και παραπλάνησης των άλλων, μέσα από δημοσιεύσεις που θεωρητικά αναδεικνύουν την προσωπική τους ευτυχία∙ έστω κι αν στην πραγματικότητα η ζωή τους απέχει πολύ από τη «δημόσια εικόνα» που επιχειρούν να παρουσιάσουν στο διαδίκτυο.

Αλλοτρίωση: Αποξένωση του ατόμου από την Πολιτεία

Η επικράτηση του υλιστικού τρόπου ζωής, η απευαισθητοποίηση του ατόμου απέναντι στα προβλήματα και τις δυσκολίες των άλλων, καθώς και η απογοήτευση από τις επιδόσεις των πολιτικών παρατάξεων, έχουν εξωθήσει τους ανθρώπους στην υιοθέτηση μιας στάσης αδιαφορίας απέναντι στα πολιτικά δρώμενα. Οι άνθρωποι έχουν πάψει να αισθάνονται ως ενεργά μέλη ενός οργανωμένου κοινωνικού συνόλου -μιας Πολιτείας-, και δρουν περισσότερο ως μεμονωμένες οντότητες, που το βασικό τους μέλημα είναι η ικανοποίηση των προσωπικών τους επιθυμιών και αναγκών. Απέχουν από την εκλογική διαδικασία, παραμένουν αδρανείς απέναντι σε φαινόμενα κυβερνητικής ασυδοσίας και αδιαλλαξίας, ενημερώνονται ελάχιστα για τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις και επιλέγουν να μην συμμετέχουν σε δράσεις κοινωνικού χαρακτήρα. Προτιμούν να πιστεύουν πως η δική τους παρουσία ή δράση δεν μπορεί να επηρεάσει την πολιτική κατάσταση της χώρας, επιτρέποντας έτσι στους πολιτικούς να λαμβάνουν κρισιμότατες αποφάσεις για το μέλλον της χώρας, χωρίς τις οφειλόμενες αντιδράσεις από τη μεριά των πολιτών.

Η διάσπαση του κοινωνικού συνόλου σε μικρότερες υποομάδες με -φαινομενικώς- διαφορετικά συμφέροντα, καθώς κι η αίσθηση των ατόμων πως η γνώμη τους δεν ακούγεται και πως δεν έχει πραγματική αξία, έχει αδρανοποιήσει το κοινωνικό σύνολο κι έχει αποδυναμώσει τις αντιδράσεις τους απέναντι στους «επαγγελματίες» πολιτικούς της χώρας.

Αλλοτρίωση: Υποταγή των ατόμων στο υλιστικό πρότυπο ζωής

Οι άνθρωποι σήμερα, παρασυρμένοι από τον καταιγισμό διαφημιστικών μηνυμάτων κι από τον πλασματικό κόσμο της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, έχουν ταυτίσει στη σκέψη τους την ευτυχία με τον πλούτο και την απόκτηση υλικών αγαθών. Έχουν λησμονήσει πως η πραγματική ευδαιμονία προκύπτει μόνο μέσα από τις ειλικρινείς και ουσιαστικές σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους, κι έχουν επιδοθεί σ’ ένα ανούσιο κυνήγι του χρήματος και της καλοζωίας που υποτίθεται πως διασφαλίζεται χάρη σε αυτό.

Οι ηθικές αξίες, η πνευματική καλλιέργεια, το πραγματικό ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο, όπως και κάθε άλλη ψυχική ποιότητα, έχουν παραγνωριστεί πλήρως και στη θέση τους έχουν αναδειχθεί άλλες επιδιώξεις, όπως είναι πρωτίστως η διασφάλιση μιας καλής οικονομικής κατάστασης∙ έστω κι αν αυτό γίνεται εις βάρος της ανθρωπιάς του κάθε ατόμου. Ένας ηθικός άνθρωπος με αληθινά αγαθό χαρακτήρα, θεωρείται αίφνης εντελώς ασήμαντος σε σχέση μ’ έναν ευκατάστατο άνθρωπο που καταφεύγει στην ανειλικρίνεια και την προσποίηση. Κι αντιστοίχως, ένας άνθρωπος με αρχές είναι λιγότερο σημαντικός σε σχέση με κάποιον που είναι «γνωστός» στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης κι έχει πλήθος «φίλων» ή «ακολούθων». Πρόκειται για την επικράτηση μιας εντελώς επιφανειακής πρόσληψης της πραγματικότητας, όπου ό,τι υπερισχύει είναι η διαδικτυακή «εικόνα» του κάθε ανθρώπου κι όχι η πραγματική ποιότητα της προσωπικότητάς του.

Τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου της αλλοτρίωσης

Επανεκτίμηση της αξίας του συνανθρώπου. Σε ό,τι αφορά την αποξένωση του ατόμου από τους συνανθρώπους του, κρίνεται αναγκαίο να αποτιμηθεί εκ νέου η αξία του άλλου ανθρώπου, ώστε να γίνει αντιληπτό πως επί της ουσίας δεν μπορεί να υπάρξει πραγματική ευτυχία ή αντιμετώπιση του συναισθήματος της μοναξιάς χωρίς την παρουσία του άλλου ανθρώπου. Ο «άλλος» δεν είναι ούτε εχθρός, ούτε ανταγωνιστής, είναι ο απολύτως απαραίτητος συνοδοιπόρος προκειμένου οι δυσκολίες της ζωής να γίνουν ευκολότερα αντιμετωπίσιμες και το ίδιο το βίωμα της ζωής να αποκτήσει πραγματική αξία.

Ο άλλος άνθρωπος δεν είναι κάποιος που πρέπει να φοβόμαστε, να αποφεύγουμε ή να επιχειρούμε απλώς να εντυπωσιάσουμε με την υποτιθέμενα γεμάτη ζωή μας, αλλά κάποιος που πρέπει να πλησιάσουμε με ειλικρινές ενδιαφέρον και με διάθεση να τον γνωρίσουμε και να του προσφέρουμε μια σημαντική θέση στη ζωή μας.

Απόρριψη του υλιστικού προτύπου. Μέρος των προβλημάτων του σύγχρονου ανθρώπου προκύπτει από την υπέρμετρη αξία που έχει δώσει στα υλικά αγαθά και στον υλικό πλούτο. Η ανταγωνιστική του διάθεση απέναντι στους άλλους, η παραγνώριση σημαντικών πτυχών του πνευματικού και συναισθηματικού βίου και η έμφαση στον εργασιακό τομέα, συχνά προκύπτουν ακριβώς από την ανάγκη του ατόμου να κερδίσει περισσότερα χρήματα, για να μπορέσει να γευτεί τα -υποτιθέμενα- οφέλη του υλιστικού προτύπου.

Παράλληλα, το υλιστικό πρότυπο είναι πολλές φορές υπεύθυνο και για την αρνητική εικόνα που σχηματίζουν τα άτομα για τον ίδιο τους τον εαυτό. Υπό την επίδραση του εικονικού κόσμου των διαφημίσεων, τα άτομα τείνουν να προσδοκούν από τη ζωή τους μια επί της ουσίας ανέφικτη επαγγελματική και κοινωνική επιτυχία∙ μια ζωή που μπορεί να υπάρξει μόνο στον λαμπερό κόσμο των κινηματογραφικών ταινιών. Βιώνουν, έτσι, ένα βαθύ αίσθημα απογοήτευσης για την πορεία που ακολουθεί η ζωή τους, όχι, όμως, γιατί πραγματικά δεν έχουν μια καλή ζωή, αλλά γιατί απλούστατα αυτή δεν έχει τα εξιδανικευμένα χαρακτηριστικά της τηλεοπτικής και κινηματογραφικής πραγματικότητας.   

Έμφαση στις ανθρωπιστικές αξίες. Η αποξένωση του ανθρώπου από τους συνανθρώπους του κάποτε προκύπτει διότι τον αντιμετωπίζουν εχθρικά ή τον υποτιμούν εξαιτίας της εθνικής καταγωγής του, της κοινωνικής του κατάστασης, της εξωτερικής του εμφάνισης∙ προκύπτει, δηλαδή, λόγω της ρατσιστικής συμπεριφοράς που δέχεται από τους άλλους. Είναι, άρα, σημαντικό να δοθεί ιδιαίτερο βάρος στην καταπολέμηση του ρατσισμού και στην αποδοχή της διαφορετικότητας, ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά, χωρίς να επιτρέπουν σε τυχόν διαφοροποιήσεις να τους απομακρύνουν και να γεννούν εχθρικά συναισθήματα μεταξύ τους.

Συνάμα, μέσα από την ανάδειξη της αξίας του ανθρωπισμού, θα μπορέσει, πιθανώς, να περιοριστεί το αίσθημα της αδιαφορίας και της ψυχρότητας που χαρακτηρίζει τις σχέσεις των ανθρώπων στα μεγάλα αστικά κέντρα. Μια ουσιαστική αναθεώρηση του τι είναι σημαντικό στη ζωή και του τι πραγματικά προσφέρει ευτυχία στους ανθρώπους, που δεν είναι, φυσικά, τίποτε άλλο παρά οι σχέσεις συντροφικότητας με τους συνανθρώπους, θα μπορέσει να αναθερμάνει τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων που ζουν στις μεγαλουπόλεις.

Επαναβεβαίωση της αξίας που έχει η προσωπική δράση στην πολιτική ζωή. Μία ιδιαιτέρως επιζήμια πλάνη των σύγχρονων πολιτών είναι πως η δική τους συμμετοχή στα κοινά δεν μπορεί να επιφέρει ουσιώδεις αλλαγές στην κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Οι πολίτες, εντούτοις, οφείλουν να αντιληφθούν πως η δική τους ενεργή συμμετοχή σε συνεργασία με τη συμμετοχή των συνανθρώπων τους μπορεί να οδηγήσει σε ουσιαστικές αλλαγές, εφόσον οι κυβερνήσεις και οι πολιτικοί δύσκολα μπορούν να παραγνωρίσουν τις αντιδράσεις των πολιτών ή να κυβερνούν με την ίδια ασυδοσία, όταν γνωρίζουν πως η πλειονότητα των πολιτών παρακολουθεί στενά τις αποφάσεις και τις δράσεις τους.

Μόλις οι πολίτες κατανοήσουν τη δύναμη που έχει η συλλογική αντίδραση και η συλλογική συμμετοχή σε επιμέρους κινητοποιήσεις, και μόλις αντιληφθούν πως αδίκως διασπώνται σε υποομάδες, αφού το συμφέρον όλων είναι κοινό και βρίσκεται στην ορθή λειτουργία της πολιτείας, τότε οι πολιτικοί θα εξαναγκαστούν να εγκαταλείψουν την ικανοποίηση των προσωπικών τους συμφερόντων και θα εργαστούν για το καλό των πολιτών.

Έμφαση στη διαμόρφωση προσωπικής άποψης και στην ενίσχυση της κριτικής ικανότητας. Προκειμένου τα άτομα να μη γίνονται φερέφωνα ξένων απόψεων και να μην περιέρχονται στη δυσάρεστη θέση να αδυνατούν να επεξεργαστούν κατά τρόπο λογικό και αποτελεσματικό τα δεδομένα της κοινωνικής πραγματικότητας, είναι σημαντικό να δίνεται έμφαση στο πλαίσιο της εκπαίδευσης στη διαμόρφωση σκεπτόμενων νέων με οξυμένη κριτική ικανότητα. Η εκπαίδευση δεν θα πρέπει να λογίζεται μόνο ως μέσω απόκτησης γνώσεων ή απλών πληροφοριών, αλλά ως τη διαδικασία εκείνη που θα επιτρέπει στο άτομο να αντλεί καίρια συμπεράσματα από τις πληροφορίες και τα δεδομένα που του παρουσιάζονται κάθε φορά.   

Στιγμιότυπα της Ελληνικής Ιστορίας μέσα από αναφορές της CIA.

Στιγμιότυπα της Ελληνικής Ιστορίας μέσα από αναφορές της CIA.

The President’s intelligence checklist

Central Intelligence Agency

20 Οκτωβρίου 1947

The current situation in Greece

1. Strategic importance of Greece

Greece is the last Balkan state resisting Soviet domination. Should the USSR obtain control of Greece directly or through the satellites, the USSR would: a) complete its domination of the Balkans; b) be able to extend and consolidate the position in the Aegean which control of Macedonia and Thrace would give the Soviet Union; c) secure Salonica, historical southern terminus of the land route from the Danubian Basin; and g) gain a strategic position in the Eastern Mediterranean, thereby outflanking Turkey and the Dardanelles, threatening the Suez, and endangering the polities of the Near East.

In recognition of these facts the Greek-Turkish aid bill was formulated. The extension of aid to Greece and Turkey was the first clear announcement to the world at large that the United States intended to help and support those countries which resisted Soviet encroachment. The continued ability of Greece to resist with US aid will therefore be closely watched by both the Eastern and Western blocs and will have an important influence on the future success of US foreign policy in Europe and the Near East.

While Greece has had many forms of government, the great majority of the Greeks have remained highly individualistic and have a strong sense of political freedom. Today among the leaders of both the Right and the Left there is a strong tendency, born of fear, towards extreme politics. Were Greece given guarantee of national independence, the vast center elements in the country would again be able to assert their democratic principles and would be able to give constructive support to the Western democracies and the United Nations.

Militarily Greece could not withstand an attack by a major power or by a combination of the Balkan satellites. Its independence and the continued security of its important strategic points can at the moment be guaranteed only by the United States.

2. Probable future developments

In the over-all strategic plans for the Near East, a top priority objective of the USSR is to take control of Greece, through the Balkan satellites, the Greek Communists, or both. Should complete realization of the objective fail, Yugoslavia may attempt to detach Greek or “Aegean” Macedonia for incorporation, along with Yugoslav Macedonia, as a state in a federated Yugoslavia. Detachment of Macedonia would be accompanied by detachment of Thrace by Bulgaria.

To accomplish its ends in Greece, the USSR will continue to: a) disseminate propaganda to discredit Greek government; b) attempt to block every effort of the UN to solve the Greek problem; c) attempt, through guerilla sabotage and destruction, to cripple the Greek national economy and nullify the American Aid Program; and d) furnish clandestine aid to the guerillas through the satellites. The USSR may even extend recognition to the “democratic” army and eventually to the “free” Greek government in opposition to the Athens government.

The extent to which Greece can counter the tactics of the satellites and the USSR depends most immediately on the ability of the army to subdue the guerillas. During the winter of 1946-47, the creation of a broadly representative and sincere government in Athens could have done much to stop the internecine strife; now, however, the general situation has so deteriorated and the Communists have become so determined that, although a majority coalition Populist-Liberal government has been formed (7 September 1947), a purely political solution of Greece’s troubles is not probable.

So long as the war continues, with the wholesale destruction and paralyzing fear which it creates, there can be no real social and economic reconstruction. Originally, some $149 million of the $300 million appropriated by the US to aid Greece was earmarked for military needs from the funds allotted to economic reconstruction.

With increased US equipment and more vigorous leadership, the army should be able to subdue the local Greek guerillas. However, army leadership is still inadequate for the task at hand, and the guerillas are receiving aid in men and material on an increasing scale from the satellites. Under these circumstances, the Greek Army, as presently constituted and employed, cannot accomplish its mission and the Greek people, weary, terrorized, and without effective leadership, can do little to help themselves.

Thus, the future of Greece rests with the USSR and the US. It is not likely that the USSR and the satellites will relax their tremendous pressure on Greece, or that the American Aid Program will have sufficiently revived the morale and economy of the country by June 1948 for Greece to stand alone. If the Greek government cooperates honestly and energetically, the Program may keep Greece afloat until that time provided the USSR and its satellites do not overtly intervene; for some time thereafter the survival of Greece as an independent country will depend on how much and what kind of aid is forthcoming from the US.

3. Political situation

Chronic political instability in Greece has, since liberation, been aggravated by widespread Communist activities. Moreover, even in the face of national disaster, many politicians in Athens have refused to surrender their personal and party interests for the common good. It is doubtful whether the present government, although a coalition of the two largest parties, has the full confidence of a majority of the people. Without firm US guidance, the conflict of ideas and of personalities within the cabinet may make the government ineffectual.

While the government operates under a liberal and enlightened constitution, chaotic conditions and terror have resulted in many extreme measures and inconsistencies in the administration. Thus, while for a long time the Communist Party and press were allowed legal operation, the government has jailed or exiled hundreds of non-Communists simply because they were members of the political opposition. The seditious Communist press has now been closed down. Political injustices against the non-Communist opposition continue, though on a rapidly decreasing scale.  

In 1946 the people rallied behind the Rightist Populist (Royalist) Party out of fear of the Communists. Continued blunders by the reactionaries, however, shook the people’s belief in the Rightists’ ability to cope with the Communist problem. American representatives in Greece, recognizing this situation, were from time to time able to bring about a broadening of the government. No really effective coalition has yet been formed, however. The Centrists, who normally represent the predominant political sentiment of the country, have been politically frustrated through a combination of external pressures; consequently, despite the fact that the present government is headed by a Liberal prime minister, the tenacious, perennial politicians of the Right still have a controlling voice.

Most non-Communist leaders agree that the chief task of the government is to eliminate the Communist threat, but many take violent issue over the method by which the guerillas can be defeated and the country set on the road to economic recovery. Most politicians, realizing the vital necessity of American aid to Greece, accede to US suggestions concerning recovery; others still attempt to exploit the situation and the American Aid Program for their own political ends.

The large majority of Greek people are democratic and pro-Anglo-American; they fear the USSR and hate the Greek Communists who have conducted a ruthless campaign of terror in the countryside. Given assurance of hope and stability through American aid, the people should eventually be able to reaffirm their democratic principles; given continued fear and hopelessness, the will succumb, however unwillingly, to the persistent pressure of the determined, militant Communists.

4. Economic situation

Greece has always been a poor nation with one of the lowest standards of living in Europe. World War II, enemy occupation, and continuing guerilla strife have further damaged Greece’s chronically precarious economy, and since liberation a bare subsistence level has been maintained only through foreign relief shipments. Natural resources and industry are under-developed, and agricultural methods are antiquated. Food and consumer goods are scarce, prices are high, the currency is inflated, unemployment is widespread, and business morale is low. Although a large-scale reconstruction of transportation and port facilities is beginning, roads and railroads continue to suffer damage from guerilla action.

While the Greek economy is primarily agricultural, only 20 per cent of the land is arable, and the soil is suited mainly for specialty crops which are exported to pay for imports of basic foodstuffs. An infant light industry normally supplies 80 per cent of the country’s manufactured consumers goods but is dependent on imports for most raw materials, machinery and fuel. A flourishing merchant marine currently contributes little to the Greek economy because of the practice of registering ships in foreign countries and investing earnings abroad. Inadequate transportation hampers internal communications and distribution of foodstuffs. The rivers of Greece are a potential power supply, but their development would require large capital investment and a considerable period of time.                                                

Funds for military supplies and for reconstruction have been obtained from foreign sources. The American Aid Program, which has undertaken to meet needs for the period May 1947 through June 1948, depends for its success in restoring economic stability on carefully planned control of all important phases of Greek economic life and on a speedy restoration of internal military security by the Greek Army.

So far, failure of the army has not only delayed recovery but has also necessitated a transfer of money allotted for reconstruction to military needs. Furthermore, the damage to this year’s promising grain crop caused by drought and guerilla action has also necessitated transfer of funds from reconstruction to relief.

While at the present time Greek economic survival is completely dependent on direct US aid (and is likely to continue so regardless of the Marshal Plan), it is probable that continued civil war will prevent national reconstruction within the time limit of the American Aid Program.

5. Foreign affairs

Greek foreign policy, beginning shortly after liberation, has of necessity been a defensive policy against the expansionism of the Balkan satellites (which have traditionally sought an outlet to the Aegean) adopted an offensive policy toward Greece. The press and radio in these countries and in the USSR repeatedly attacked the Greek Government, and finally Tito boldly announced that Yugoslavs “could not remain indifferent” to the fate of their brothers in “Aegean Macedonia”. By the end of 1946, the satellites, although following the outward forms of normal diplomatic relations with the Greek Government, were blatantly aiding the Greek insurgents materially as well as morally.

Greece has traditionally depended on Great Britain as the great sea power in the Mediterranean to maintain its independence and to bolster its economy with national loans and capital investments. With the retrenchment of the British in the Near East, however, the US has assumed major commitments in Greece. The Greeks have thereby become economically dependent on the US, to which they have long been oriented sentimentally. A violent Soviet propaganda program against US intervention in Greek affairs does not widely affect US-Greek relations, and so long as the Soviet threat exists, Greece will cooperate with and follow the lead of the US.

6. Military situation

The effective reconstruction of Greece depends immediately on the ability of the army to eliminate the guerilla forces. Yet after seven months of the anti-guerilla campaign which started in April, the guerillas are numerically stronger than ever before and the situation has reached what might be called a deteriorating stalemate.

At the beginning of 1947 the resurgent guerillas, by forcing the villagers to flee to large towns, by destroying villages, and by cutting lines of communication, were paralyzing national recovery. An under-trained army was therefore forced to begin operations against the bands, which were receiving concrete support from the satellites in the form of men and material. The strategy planned by the General Staff was to clear individual areas of guerillas and then to seal the northern border of Greece to prevent re-infiltration from the satellite countries. Tactically it was planned for field units to surround single areas, thereby preventing escape to other areas, and then to crush the trapped guerillas. In both strategy and tactics the army has failed. Some of this failure lies with the army itself –a defensive rather than an offensive spirit, bad timing, the use of field methods in mountain warfare; but the chief causes of failure have been inadequate troops, terrain

which favors highly mobile bands not committed to defend given points, and, in the border areas, the ability of the guerillas to slip to safety in the satellite countries.

Until July 1947, the guerillas contented themselves with evasive action, but since then there have been occasions on which they have attempted to stand and defend certain areas, probably as a test of the feasibility of protecting a “free” government should one be established on Greek soil.

The guerillas number some 18,500. Well over half of them are forced recruits, but they are effectively held by threat of death or of reprisals to their families. The hard core of the guerillas, probably about 20 per cent, are determined, are effectively led by officers thoroughly familiar with the local terrain, and are encouraged, advised, and aided by the satellites. Their principal of operation is one of destruction and terror to produce the greatest amount of chaos possible.

Operating against the guerillas is an army of 120,000, temporarily increased by 20,000 recruits inducted to permit the release of a similar number of veterans. The efficiency of the army high command is decreased by involvement in politics. The lower echelons are affected by lack of training and initiative, and by over-dispersion which prevents the marshalling of a sufficient concentrated striking force. The army initially held a temporary advantage over the guerillas by virtue of air support. This advantage has now been greatly reduced by increasingly effective air defense on the part of the guerillas and by pilot fatigue and low morale in the air force. The UK’s decision to withdraw its remaining troops from Greece before the end of 1947 will have an adverse effect on Greek morale, for although the troops have not participated in the guerilla fighting, their presence has been reassuring to the Greek Army and the government.

The military stalemate might be broken in several ways: a) a shakeup in the General Stuff -on 23 October, the Prime Minister approved certain changes in the General Stuff the effect of which cannot yet be determined- which, coupled with US aid in material and advice in tactics, may enable the army to assume an effective offensive; b) more overt aid by the satellites in the form of heavier weapons and of international brigades which at the most would defeat the army and at the least would force Greek morale and economy to a breaking point; c) overt participation by actual satellite units which would result in defeat of the army and loss of northern Greece. The last of these possibilities is not likely at this time; the Kremlin appears satisfied with the present disruptive effort in Greece and probably does not need to risk further world censure. Most probably the destructive stalemate will continue; if so, the American Aid Program will be rendered ineffective, and no appreciable recovery will have been accomplished by June 1948, when the program expires.                                 

 

25 Ιουλίου 1959

The Greek Government is expressing fears of severe internal political and economic repercussions if its application for association with the European Common Market (EEC) is not approved at the EEC meeting scheduled for 25 July. While members of the Common Market generally favor Greek association, affirmative action on the application may be delayed for some time. There is concern that acceptance of the special Greek terms for membership would set an undesirable precedent, and a belief that acceptance of Greece at this time might hinder development of an eventual multi-lateral European economic association.  

4 Ιανουαρίου 1962

Greece, seeing an opportunity in Albania’s pariah status, is working hard to extend its influence there...

15 Ιανουαρίου 1962

Greece’s... pessimistic over future US defense aid, reportedly has called for a cut in the present level of Greek military expenditures.  

31 Μαρτίου 1962

Greek Foreign Minister Averoff expects the USSR to step up its propaganda attacks against Greece which may reach a peak during the May NATO meeting in Athens, wich is already the subject of Bloc complaints.

10 Ιουνίου 1963

A disagreement between Prime Minister Karamanlis and King Paul has blown up to the point that... 

If both men stick to their guns, new elections will be necessary with the likelihood of less stable government for Greece in the future.

22 Οκτωβρίου 1963

The sharp clashes last week between left-wing elements and the Athens police were instigated by the Communist-dominated United Democratic Party in the hopes of provoking strong police measures. The party’s aim, of course, is to discredit the 3 November elections as a “legalized fraud”.

28 Νοεμβρίου 1963

It looks more and more as if Papandreou, who squeaked through to a narrow upset victory over ex-premier Karamanlis in the 3 November elections, will not be able to form a government.

His party does not have a parliamentary majority, so he needs support from either Karamanlis party on the right or from the Communists.

The military has let it be known that it would consider Papandreou’s acceptance of Communist support as sufficient reason for a coup d’ etat.

Should Papandreou fail to form a government, the palace intents to pass the mandate to Karamanlis, believing that he too would fail.

This would then open the way for a compromise premier more amenable to palace influence.

21 Δεκεμβρίου 1963

The tangled political situation has resulted in postponement of the vote of confidence for Prime Minister Papandreou, but it will still come by Christmas.

20 Νοεμβρίου 1964

The Turkish military is once again warning that war with Greece is a distinct possibility if Ankara’s demands are not met. Though apparently emboldened by Soviet support for its position on Cyprus, we doubt that the Inonu government would authorize an attack against Greece in the absence of some new onslaught on the Turkish Cypriots or a sudden move to effect enosis. 

21 Φεβρουαρίου 1964

Embassy Athens reports the new cabinet to be a moderate one.

Papandreou has allayed suspicion that he would appoint extremists to key positions. In so doing he may have mollified the concern of the army and palace over his decisive victory.

With King Paul out of action, Papandreou’s relations with the palace may be another story. There is no love lost between him and the Queen.

Embassy Athens thinks it significant that the new premier plans to discuss Cyprus with Makarios’ rival general Grivas. Papandreou may be trying to make good on his assurances that he would do his best to calm down the Greek extremists on the island.

Nothing concrete has emerged from the rumors of a “summit meeting” between Papandreou and Inonu.

The feeling in Ankara seems to be that such a meeting would require a lot of preparation in order to have any chance of success.

28 Ιουλίου 1965

The outlook is murky as the political struggle moves toward a climax.

The ruling Center Union Party is scheduled to caucus tomorrow prior to the reopening of parliament Friday. No clear favorite has emerged among the three main contenders-Novas, Stephanopoulos, and Papandreou.

The Novas government has handled itself well, but it does not seem to have attracted the needed votes. Stephanopoulos is still a possible compromise candidate but has been wishy-washy in standing up to Papandreou. The latter has managed to hang on to significant backing through a mixture of threats and cajolery.

However the party decision goes, the parliamentary session that follows promises to be a stormy one with good chances for disturbances both on the floor and in the streets.

Meanwhile, the political crisis is further aggravating strains on the always shaky Greek economy.

30 Αυγούστου 1965

The King is weighing his next move following the failure of Tsirimokos to win a vote of confidence.

The King is not likely to be attracted to Papandreou’s proposal which calls for elections in mid-November with a service government running the country in the interim. The King would prefer a much longer cooling off period before an election takes place in which the monarchy could be an issue.

He may instead try to install a government of nonpolitical technicians or a coalition of all political parties.

Considering, however, that the area of possible compromise has been narrowed in the past few weeks, it is possible that the King may choose to play his trump card now rather than later. This would be to turn to the military for a solution.    

21 Σεπτεμβρίου 1965

Parliament reconvenes tomorrow and it now appears that Premier-designate Stephanopoulos will make the grade. Balloting on a vote of confidence, however, is not expected until late Friday.

Today, two more Center Union deputies abandoned the Papandreou camp in favor of the new government. This will give Stephanopoulos command of 152 of the 300 seats in Parliament if he can prevent redefections.

Papandreou forces will probably resume demonstrations throughout the country in a last minute effort to reverse the trend. 

28 Μαρτίου 1967

A new political crisis may be brewing in the perennial feud between the King and ex-premier Papandreou. The King has replaced two career senior officers who are in the Papandreou camp. Papandreou may retaliate with an effort to topple the present “interim” government.  

1 Απριλίου 1967

There has been a parade of political leaders to the palace, but so far no one has been named to form a new government.   

20 Απριλίου 1967

The government may be getting ready to arrest left-wing leader Andreas Papandreou, the ex-premier’s son.  

26 Απριλίου 1967

The country’s new rulers clearly expect to be around for some time.

Official pronouncements reflect a strongly “reformist” mission and a distaste for professional politicians.

King Constantine now seem intent on exerting whatever influence he can toward moderation.  

1 Μαΐου 1967

There are still no signs of an effective opposition to the military takeover, but deep concern about the future is developing in Athens. The talk both in liberal and conservative circles is that the coup could well produce a permanent split between left and right- a situation which could work to the best advantage of the Communists.

16 Δεκεμβρίου 1967

The junta seems willing, or even eager, to have the King return. The colonels probably feel his presence would lend a needed aura of legitimacy to their regime.

Various emissaries are en route to Rome to see the King, and presumably to convey the junta’s conditions for his return. Constantine says he will not return unless the junta at least fixes a date for a constitutional referendum.              

20 Αυγούστου 1968

The embassy comments that the Greek regime has been shaken and sobered but not panicked by the attempt last week on the life of Papadopoulos. Its internal strength is undiminished and its position vis-a-vis Andreas Papandreou has probably been improved. The government apparently intends to hold the constitutional referendum on schedule—29 September. Former political leaders in Greece seem to recognize that there is no alternative to approving the constitution and then, hopefully, moving on to general elections.

13 Ιανουαρίου 1968

Ambassador Talbot reports that the junta leaders have reached the explosion point over what they consider refusal of their NATO allies to do business with them.

On Thursday interior Minister Pattakos complained bitterly to an embassy officer that the “attitude” of the US and other NATO countries is creating uncertainty among the Greek people. ...

Later that night, Papadopoulos was slightly more restrained during a long talk with the Ambassador. Papadopoulos nevertheless insisted there is no valid reason for US refusal to continue formal relations. He threatened to announce within a week that “NATO had rejected Greece.”

The junta has been hot under the collar over alleged US coolness ever since the April takeover. The vehemence of these recent remarks suggests some troublesome public statement may in fact be imminent.   

9 Απριλίου 1975

Greece and Turkey are still at loggerheads over the Aegean; each side is maintaining that its actions are justified because of a threat from the other.

A high Greek Foreign Ministry official has admitted to the US embassy that his government has sent military forces, including aircraft, to the Dodecanese and other Aegean islands in contravention of international treaty. He said Turkish leaders had repeatedly made threatening statements about the islands.

The official said that Greece could not allow more Turkish overflights, which he claimed caused panic among the civilian population and created uncertainties which had economic implications throughout Greece, such as bank withdrawals, hoarding, and discouragement of tourists.

The Turks view Greek fortification of the islands a clear provocation. Turkish Foreign Minister Caglayangil told the US embassy on Monday that Ankara simply cannot have “armed aircraft carriers” so close to its shores. He said that it was essential for Turkey to monitor the situation.

The Turkish government yesterday again denied that it had violated Greek air space and publicly charged Greece with a military buildup on the islands. It said that Turkish aircraft will continue to fly over the Aegean in accordance with the rights given it by international law.

The Greeks believe that the Turks are trying to intimidate them, as well as to establish a de facto role for the Turkish armed forces in the Aegean.   

24 Απριλίου 1980

Presidential Balloting

Prime Minister Karamanlis yesterday received only 179 votes in the first round of the election in parliament for president –well short of the two-thirds majority of 200 votes required in the first two ballots.

Karamanlis has no serious competition, but the opposition Socialists and most Communists -who together control over 100 seats- are not supporting any candidate. This is likely to continue through the second round of balloting on Tuesday. Karamanlis probably will win in the third round, were only 180 votes are needed, but his margin of victory may be razor thin. An inconclusive third ballot would lead to a parliamentary election that public opinion polls suggest Karamanlis’ New Democracy Party would win.