Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

Alexander Bruckmann

Ομήρου «Οδύσσεια»: 2ο Ενδεικτικό Διαγώνισμα (α΄ ραψωδία)

[Ραψωδία α΄ (στίχοι 1-25)]

Τον άντρα, Μούσα, τον πολύτροπο να μου ανιστορήσεις, που βρέθηκε
ως τα πέρατα του κόσμου να γυρνά, αφού της Τροίας
πάτησε το κάστρο το ιερό.
Γνώρισε πολιτείες πολλές, έμαθε πολλών ανθρώπων τις βουλές,

κι έζησε, καταμεσής στο πέλαγος, πάθη πολλά που τον σημάδεψαν,
σηκώνοντας το βάρος για τη δική του τη ζωή και των συντρόφων του
τον γυρισμό. Κι όμως δεν μπόρεσε, που τόσο επιθυμούσε,
να σώσει τους συντρόφους.
Γιατί εκείνοι χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα σφάλματα

νήπιοι και μωροί,  που πήγαν κι έφαγαν τα βόδια
του υπέρλαμπρου Ήλιου· κι αυτός τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα.
Από όπου θες, θεά, ξεκίνα την αυτή την ιστορία,  κόρη του Δία,
και πες την και σ’ εμάς.
     Τότε λοιπόν οι άλλοι, όσοι ξέφυγαν τον άθλιον όλεθρο, όλοι τους ήσαν

σπίτι τους, γλιτώνοντας κι απ’ του πολέμου κι απ’ της θάλασσας τη μάχη.
Μόνο εκείνον, που τον παίδευε πόθος διπλός, του γυρισμού
και της γυναίκας του, τον έκρυβε κοντά της μια νεράιδα,
η Καλυψώ, θεά σεμνή κι αρχοντική, στις θολωτές σπηλιές της,
γιατί τον ήθελε δικό της.

Κι όταν, με του καιρού τ’ αλλάγματα, ο χρόνος ήλθε που του ορίσαν οι θεοί
να δει κι αυτός το σπίτι του, να φτάσει στην Ιθάκη,
ούτε κι εκεί δεν έλειψαν οι αγώνες, κι ας ήταν πια με τους δικούς του.
Ωστόσο οι θεοί τώρα τον συμπαθούσαν, όλοι εκτός του Ποσειδώνα·
αυτός σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα,

προτού πατήσει της πατρίδας του το χώμα.

[Μετάφραση κειμένου: Δ. Ν. Μαρωνίτης]

Θέματα

1. Τι γνωρίζετε για την επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών και για τη διαίρεσή τους σε ραψωδίες;

Μονάδες 4

2. Ποιες πληροφορίες για τον ήρωα και για τις περιπέτειές του παρουσιάζονται στο πρώτο προοίμιο;  

Μονάδες 4

3.α. Να προσδιορίσετε το είδος του αφηγητή (πρωτοπρόσωπος, τριτοπρόσωπος) που αξιοποιείται στο δεύτερο προοίμιο και να εξηγήσετε ποια είναι τα πλεονεκτήματα ενός τέτοιου αφηγητή. Μονάδες 3

3.β. Να εντοπίσετε στο απόσπασμα που σας δόθηκε τρεις μεταφορές και να σχολιάσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

4.α. Να παρουσιάσετε το χαρακτήρα του Οδυσσέα, όπως αυτός γίνεται αντιληπτός μέσα από τις πληροφορίες του κειμένου.

Μονάδες 3

4.β. Ο ποιητής κάνει μια επίκληση στη Μούσα; Ποια είναι αυτή η επίκληση και σε τι αποσκοπεί;

Μονάδες 3

Ενδεικτικές Απαντήσεις

1. Επίσημη καταγραφή των ομηρικών επών φαίνεται ότι έγινε στην Αθήνα κατά τον 6ο αι. π.X. (την εποχή μάλλον που κυβερνούσε την πόλη ο τύραννος Πεισίστρατος ή ο γιος του Ίππαρχος, το 560-510 π.X.), για να υποχρεώνονται οι ραψωδοί να απαγγέλλουν τα έπη στη γιορτή των Παναθηναίων με βάση το κείμενο της επίσημης, ας πούμε, έκδοσης και να αποφεύγονται έτσι παρεμβολές.

H Οδύσσεια αποτελείται από 12.110 στίχους, ενώ η Ιλιάδα από 15.693, και από τον 3ο αι. π.X. παρουσιάζονται χωρισμένες σε 24 ραψωδίες καθεμιά, στα μέρη δηλαδή που απαγγέλλονταν το ένα μετά το άλλο από τους ραψωδούς. Οι ραψωδίες διακρίνονται με τα 24 γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου (τα μικρά η Οδύσσεια, α-ω, και τα μεγάλα η Iλιάδα, A-Ω) και με τίτλους ανάλογους με το περιεχόμενό τους.

2. Ο ποιητής ξεκινά μ’ ένα καίριο γνώρισμα της προσωπικότητας του Οδυσσέα, χαρακτηρίζοντάς τον «πολύτροπο». Ο Οδυσσέας ήταν, δηλαδή, ικανός να βρίσκει πολλούς τρόπους για ν’ αποφεύγει το κακό και να πετυχαίνει τον στόχο του. Έπειτα αναφέρεται στο γεγονός εκείνο που αποτελεί την αρχή των περιπετειών του⸱ την άλωση της Τροίας. Ο Οδυσσέας είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην άλωση (κυρίως με τον Δούρειο Ίππο) του κάστρου της Τροίας, το οποίο χαρακτηρίζεται ιερό, μιας και, σύμφωνα με το μύθο, το είχε χτίσει ο Ποσειδώνας. Αμέσως μετά από αυτή τη νικηφόρα διαδικασία ο Οδυσσέας θα βρεθεί να περιπλανιέται ως την άκρη του κόσμου, έχοντας την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά πολλές πολιτείες, αλλά και να μάθει τον τρόπο σκέψης και τις διαθέσεις πολλών ανθρώπων.

Η περιπλάνηση αυτή αποτελεί, ωστόσο, μια ακούσια κατάσταση, εφόσον ο Οδυσσέας επιθυμεί να επιστρέψει στην πατρίδα του, αναγκάζεται, ωστόσο, να βιώσει πολλές περιπέτειες στη θάλασσα και να ζήσει οδυνηρές εμπειρίες που τον σημάδεψαν ψυχολογικά. Ο Οδυσσέας, άλλωστε, είχε αναλάβει την ευθύνη όχι μόνο για τη δική του ζωή, αλλά και για την ασφαλή επιστροφή των συντρόφων του. Εντούτοις, όσο κι αν το θέλησε, όσο κι αν το προσπάθησε, δεν μπόρεσε να σώσει τους συντρόφους του, διότι εκείνοι υπέπεσαν σε δικά τους μεγάλα σφάλματα εξαιτίας της ανοησίας τους. Οι σύντροφοι του Οδυσσέα καταλήγουν, αδιαφορώντας για τις συνέπειες, να φάνε τα βόδια του Ήλιου κι εκείνος τους τιμώρησε σκληρά, στερώντας τους τη δυνατότητα της επιστροφής στην πατρίδα τους.

3.α. Στο δεύτερο προοίμιο ο αφηγητής -η μούσα- είναι τριτοπρόσωπος παντογνώστης, χωρίς προσωπική συμμετοχή στα διηγούμενα γεγονότα. Ένας αφηγητής αυτού του είδους έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει κάθε πτυχή της ιστορίας που αφηγείται -είτε αφορά τα γεγονότα του παρελθόντος είτε όσα πρόκειται να συμβούν-, έχοντας παράλληλα απόλυτη γνώση της προσωπικότητας, των συναισθημάτων, αλλά και των σκέψεων -ακόμη και των πιο προσωπικών- των προσώπων της ιστορίας. Κατ’ αυτό τον τρόπο ο αφηγητής αυτός μπορεί να παρουσιάσει με κάθε λεπτομέρεια οτιδήποτε αφορά την ιστορία που καλείται να αφηγηθεί.

3.β.  Μεταφορές:

- έζησε πάθη πολλά που τον σημάδεψαν: Με τη μεταφορά αυτή τονίζεται το κόστος που είχαν οι οδυνηρές εμπειρίες στον ψυχισμό του Οδυσσέα. Τόσο οι προσωπικές του περιπέτειες όσο κι η απώλεια των συντρόφων του αποτέλεσαν στοιχεία που πλήγωσαν σημαντικά τον ήρωα.

- τους άρπαξε του γυρισμού τη μέρα: Η μεταφορά αυτή παρουσιάζει με ενάργεια την αιφνίδια και βίαιη τιμωρία που επέβαλε ο Ήλιος στους συντρόφους του Οδυσσέα. Ειδικότερα, όπως μαθαίνουμε από τον Όμηρο, ο Δίας ύστερα από απαίτηση του Ήλιου, κεραυνοβόλησε το καράβι του Οδυσσέα καταστρέφοντάς το και σκοτώνοντας τους συντρόφους του.

- σφοδρό κρεμούσε τον θυμό του πάνω στον θεϊκό Οδυσσέα: Με τη μεταφορά αυτή αισθητοποιείται η διάρκεια κι η σφοδρότητα της οργής του Ποσειδώνα, που ακολουθεί συνεχώς τον Οδυσσέα. Όπου κι αν βρίσκεται ο ήρωας νιώθει την απειλή του Ποσειδώνα αιωρείται γύρω του.

4.α. Ο Οδυσσέας παρουσιάζεται ιδιαίτερα ευφυής και εφευρετικός -είναι αυτός που κατόρθωσε να αλώσει το κάστρο της Τροίας. Είναι, συνάμα, ένας άνθρωπος βαθιά αφοσιωμένος στις αξίες της φιλίας, της οικογένειας και της πατρίδας. Αγωνίζεται για τους συντρόφους του και βιώνει έντονα τον πόνο της νοσταλγίας τόσο για τη γυναίκα του όσο και για την πατρίδα του. Μέσα, μάλιστα, από το πλήθος των περιπετειών του θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει τον τρόπο σκέψης πολλών άλλων ανθρώπων, πλουτίζοντας σημαντικά το ήδη καλλιεργημένο πνεύμα του.

4.β. Ο ποιητής ζητά από τη Μούσα να του πει την ιστορία του Οδυσσέα, υποδηλώνοντας έτσι ότι το έργο του οφείλεται στη γνώση που του παρέχει η θεά. Ο ποιητής θεωρεί σημαντικό να τονίσει πως συνθέτει το έργο του με την ενεργή συμμετοχή της θεάς, ώστε να διασφαλίσει εξαρχής τη θετική στάση των ακροατών/αναγνωστών. Το έργο του δεν είναι ένα απλό ανθρώπινο δημιούργημα, καθώς η σύνθεσή του βασίζεται στη θεϊκά παρεχόμενη γνώση.

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου

Θεόδωρος Βρυζάκης 

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου  

Στο πρώτο απόσπασμα από το Β΄ Σχεδίασμα της ποιητικής σύνθεσης του Διονύσιου Σολωμού «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» αποτυπώνεται η τραγική κατάσταση των κατοίκων και των υπερασπιστών του Μεσολογγίου, που υποφέρουν από την πείνα και την έλλειψη πολεμοφοδίων. Στο δεύτερο απόσπασμα, που υμνεί τη χαρά της φύσης τον Απρίλη, οι άνθρωποι απουσιάζουν.

I

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω ‘γώ στο χέρι;

οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».

II

O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε,

κι όσ’ άνθια βγαίνουν και καρποί τόσ’ άρματα σε κλειούνε.

.....................................................................................

Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει,

και μες στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι,

π’ ολονυχτίς εσύσμιξε με τ’ ουρανού τα κάλλη.

Και μες στης λίμνης τα νερά, όπ’ έφθασε μ’ ασπούδα,

έπαιξε με τον ίσκιο της γαλάζια πεταλούδα,

που ευώδιασε τον ύπνο της μέσα στον άγριο κρίνο·

το σκουληκάκι βρίσκεται σ’ ώρα γλυκιά κι εκείνο.

Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη·

η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι.

Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει:

«Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει».

Δ. Σολωμός, Ποιήματα και πεζά, Στιγμή

Θέματα

1.α. «Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει»

Πώς αντιλαμβάνεστε το περιεχόμενο του στίχου αυτού; Γιατί ο θάνατος καθίσταται τόσο οδυνηρός ειδικά «σήμερα»;

Μονάδες 3

1.β. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα συναισθήματα της μάνας; Τι όρκο πιστεύετε ότι δίνει;

Μονάδες 3

2.α. Στο δεύτερο απόσπασμα να εντοπίσετε τρία διαφορετικά σχήματα λόγου και να εξηγήσετε με συντομία πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.

Μονάδες 3

2.β. Να εντοπίσετε τα ρηματικά πρόσωπα στο 1^ο Απόσπασμα και να εξηγήσετε τη χρήση τους;

Μονάδες 3

3. Ποιες σκέψεις σας προκαλεί η εμπειρία των πολιορκημένων Μεσολογγιτών; Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδρούσατε στη θέση τους και γιατί; Να καταγράψετε τις σκέψεις σας σε ένα ενιαίο κείμενο 150-200 λέξεων.

Μονάδες 8

Εναλλακτικά:

3. Να γράψετε μια επιστολή του Σουλιώτη πολεμιστή προς τους Έλληνες που βρίσκονται έξω από το Μεσολόγγι. Σε αυτή να καταγράφετε τόσο τα συναισθήματά του, όσο και τις απόψεις του για την αξία του αγώνα που δίνει. (150-200 λέξεις)

Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

Θέματα

1.α.  Με κάθε πιθανή της έκφανση –με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει-, με κάθε πιθανό τρόπο η φύση μεταδίδει στους ανθρώπους το μήνυμα πως όποιος πεθάνει σήμερα, είναι σα να πεθαίνει χίλιες φορές. Όποιος θυσιάσει τη ζωή του τώρα που όλα είναι τόσο όμορφα, τώρα που επικρατεί μια εξαίσια αρμονία και χαρά, είναι σα να θυσιάζει όχι μία, αλλά χίλιες ζωές. Οι πολιορκημένοι έρχονται αντιμέτωποι με μια δοκιμασία ακόμη πιο δύσκολη κι από την πείνα και τον φόβο, καθώς η φύση ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια τους όλη της την ομορφιά της και τους δείχνει πόσα θα χάσουν, πόση ευτυχία θα στερηθούν, αν προχωρήσουν στη θυσία που σχεδιάζουν.

1.β. Την ώρα που ένα πουλάκι κελαηδάει, έχοντας βρει ένα σπυρί για να φάει, η μητέρα το κοιτάζει με φθόνο, μιας κι εκείνη δεν έχει τίποτε για να τραφεί η ίδια και το κυριότερο για να θρέψει τα παιδιά της. Η μάνα όμως δεν λυγίζει και δίνει όρκο στα μάτια της, στο φως της, πως θα αντέξει και την πείνα και την τραγική μοίρα που αναμένει την ίδια και τα παιδιά της. Η μάνα παρά την τραγική οδύνη που βιώνει γνωρίζοντας πως δεν είναι σε θέση να προφυλάξει τα παιδιά της από το πιθανό πρόωρο τέλος τους, είναι αποφασισμένη να μην επιτρέψει σ’ αυτή την προοπτική να την οδηγήσει σε μια ολέθρια για την πατρίδα λιποψυχία. Ορκίζεται, άρα, πως ακόμη και τον θάνατο των παιδιών της θα υπομείνει, προκειμένου να υπηρετήσει όπως οφείλει τη μητέρα όλων, την πατρίδα.

2.α. «O Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε»: Προσωποποιήσεις: Ο ποιητής δίνει μ’ έναν πολύ παραστατικό τρόπο την ένταση με την οποία συντελείται η αναγέννηση του τοπίου, παρουσιάζοντας τον Απρίλη και τον Έρωτα να χορεύουν και να γελούν. Η υπέροχη αυτή εικόνα συνδυάζει την αναγέννηση της φύσης, που συνοδεύει τον ερχομό της άνοιξης, με τη ζωοποιό δύναμη του έρωτα. 

«η μαύρη πέτρα ολόχρυση»: Μεταφορά: Δεν υπάρχει τίποτε στη φύση αυτή την εποχή που να μην είναι όμορφο. Ακόμη κι μαύρη πέτρα, που μετρά αιώνες παρουσίας στη γη, λαμποκοπά κάτω απ’ το φως του ήλιου και μεταδίδει ομορφιά. Στα μάτια των ετοιμοθάνατων Μεσολογγιτών όλα τα στοιχεία της φύσης, ακόμη κι αυτά που υπό άλλες συνθήκες μοιάζουν λιγότερο σπουδαία και θελκτικά, αποκτούν πλέον μια ξεχωριστή γοητεία.

«Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κρένει»: Υπερβολή: Το μήνυμα της φύσης για την αδιαπραγμάτευτη και αξεπέραστη ομορφιά της ζωής, μεταδίδεται μπροστά στα έκθαμβα μάτια των Μεσολογγιτών με χιλιάδες τρόπους, αφού και το παραμικρό στοιχείο της φύσης λειτουργεί ως ένα ακόμη κάλεσμα να αναθεωρήσουν την απόφασή τους και να απολαύσουν το κάλλος της φύσης.

2.β. Το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο στο Α΄ απόσπασμα είναι το γ΄ ενικό, το οποίο επιλέγεται προκειμένου να παρουσιαστεί η κατάσταση που επικρατεί στο Μεσολόγγι με αντικειμενικό τρόπο από τον παντογνώστη αφηγητή. Χάρη στο γ΄ πρόσωπο η αφήγηση αποκτά το χαρακτήρα μιας σχεδόν δημοσιογραφικής καταγραφής από έναν εξωτερικό παρατηρητή. Ακολούθως, ωστόσο, αξιοποιείται το β΄ ενικό πρόσωπο, καθώς ο Σουλιώτης απευθύνεται στο προσωποποιημένο του τουφέκι. Με τη χρήση αυτού του προσώπου επιτυγχάνεται η δραματοποίηση ενός στιγμιότυπου από τη ζωή των πολιορκημένων Ελλήνων, προσφέροντας ζωντάνια στην αφήγηση, αλλά και εντονότερη συναισθηματική φόρτιση.

3. Η εμπειρία αυτή των πολιορκημένων Μεσολογγιτών αποτελεί ένα έξοχο παράδειγμα της αποφασιστικότητας και της μεγαλειώδους ψυχικής αντοχής που αποκτούν οι άνθρωποι όταν αγωνίζονται για κάτι τόσο πολύτιμο, όπως είναι η ελευθερία τους. Μας παρουσιάζει, συνάμα, μια εφιαλτική εικόνα των όσων οδυνηρών αναγκάστηκαν να βιώσουν οι Έλληνες κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού τους αγώνα, αποκαλύπτοντας το πόσα χρειάστηκε να θυσιάσουν και το πόσα χρειάστηκε να υπομείνουν, προκειμένου να διασφαλίσουν την πολυπόθητη ανεξαρτησία τους. Προσωπικά οφείλω να παραδεχτώ πως δεν είμαι σίγουρος ότι θα κατόρθωνα να ανταποκριθώ με ανάλογη γενναιότητα σε μια αντίστοιχη εμπειρία. Η πλήρης απουσία τροφίμων, η ανασφάλεια, ο φόβος κι οι συνεχείς κακουχίες είναι πολύ πιθανό πως θα μου προκαλούσαν συναισθήματα απόγνωσης και θα με έφερναν κοντά στο να εγκαταλείψω την προσπάθεια. Παράλληλα, ωστόσο, η επίγνωση πως πλάι μου θα βρίσκονταν άνθρωποι που θα έδειχναν καρτερικότητα απέναντι στις ίδιες ταλαιπωρίες, με κάνει να σκέφτομαι πως ίσως πάσχιζα με κάθε τρόπο να φανώ αντάξιος της δικής τους δύναμης. Εκείνο, άλλωστε, που καθιστά τόσο ιδιαίτερη αυτή την εμπειρία είναι η συλλογικότητα του βιώματος, εφόσον δεν αφορά μεμονωμένα άτομα, αλλά το σύνολο των πολιτών του Μεσολογγίου. Υπ’ αυτή την έννοια η σκέψη πως θα όφειλα με το παράδειγμά μου να τονώσω το ηθικό των συμπολιτών μου, όπως και η ουσιαστικότερη σκέψη πως αυτός ο αγώνας αφορά όλες τις επόμενες γενιές των Ελλήνων, θα αποτελούσαν για μένα σημαντική πηγή κουράγιου και δύναμης.

Εναλλακτικά:

3. Αγαπητοί συμπατριώτες,

ο αγώνας που δίνουμε εδώ στο πολύπαθο Μεσολόγγι είναι επώδυνος για όλους μας, αφού όλοι στερούμαστε τα πάντα κι αντέχουμε τώρα πια μόνο με τη θέληση της ψυχής μας. Τα τρόφιμα έχουν εξαντληθεί εδώ και μέρες, και μαζί μ’ αυτά έχουν εξαντληθεί και τα σώματά μας. Με δυσκολία βαδίζουμε, με δυσκολία μιλάμε και με ακόμη μεγαλύτερη δυσκολία αναζητούμε τα τελευταία αποθέματα κουράγιου για την τελευταία μας ηρωική πράξη⸱ την έξοδο από την πολιορκημένη πόλη μας. Κι είναι αυτή η εξάντληση που με κάνει να νιώθω ταπεινωμένος, αφού το ξέρω καλά πως δεν είμαι πια σε θέση να αγωνιστώ όπως πραγματικά μπορώ κι όπως θέλω. Βρίσκομαι εδώ με τη θέληση να υπερασπιστώ τους συμπολίτες μου, αλλά το σώμα μου είναι πια τόσο αδύναμο, ώστε μου είναι δύσκολο ακόμη και να κρατήσω το τουφέκι μου. Έτσι, κοντά στην ταπείνωση, έρχεται κι ο φόβος⸱ ο φόβος ότι δεν θα καταφέρω να προσφέρω όσα πρέπει στον κοινό αυτό αγώνα. Έναν αγώνα που όλοι τον βλέπουμε ως τον πιο σημαντικό που έχουμε κληθεί να δώσουμε στη ζωή μας, διότι δεν αφορά μόνο εμάς και τα παιδιά μας, αφορά, πολύ περισσότερο, όλους τους Έλληνες. Το αν θα κερδίσουμε ή θα χάσουμε τη μάχη που έρχεται δεν είναι αυτό που έχει για εμάς σημασία, καθώς το ξέρουμε καλά πως ό,τι θα μείνει στους επόμενους είναι το λαμπρό παράδειγμα της αυτοθυσίας μας. Εμείς εδώ προετοιμαζόμαστε για το τέλος μας, αλλά βλέπουμε την ίδια στιγμή τους καρπούς του αίματός μας στους ακόμη πιο δυναμικούς και αποφασιστικούς αγώνες εκείνων που θα μας έχουν από δω και πέρα στη σκέψη τους.

Σας απο-χαιρετώ!

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου

Leland D Howard

Ενδεικτικό Διαγώνισμα Νεοελληνικής Γλώσσας Α΄ Γυμνασίου

Το περιβάλλον: ο κόσμος μας, η ζωή μας!

Στο κατώφλι του 21ου αιώνα προβάλλει έντονη κι επιτακτική -όσο ποτέ άλλοτε- η ανάγκη για την προστασία του περιβάλλοντος. Η επιστήμη έχει αποδείξει, με πειστικά κριτήρια, ότι η ανθρωπότητα απειλείται από μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές, με αιχμή του δόρατος, την επαπειλούμενη κλιματική αλλαγή. Η κρίση είναι πολυεπίπεδη και αγγίζει σχεδόν όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής του ανθρώπου.

Η αλματώδης εξέλιξη και πρόοδος της τεχνολογίας σε όλες σχεδόν τις πτυχές του ανθρωπίνου βίου, με τις βιομηχανοποιημένες ζώνες και τη βεβαρυμμένη ρύπανση της ατμόσφαιρας σε παγκόσμιο επίπεδο, τη συσσώρευση πληθυσμού στα ήδη μεγάλα αστικά κέντρα, τη ρύπανση των υπόγειων υδροφόρων, την υπεράντληση υδάτων και την εντατική χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, την ύπαρξη χιλιάδων ανεξέλεγκτων χωματερών, που προσβάλλουν την αισθητική μας, τον πολιτισμό και την υγεία μας, τη διάβρωση του εδάφους που οδηγεί σταδιακά σε ερημοποίηση και τις ανεξέλεγκτες εξορύξεις που αλλοιώνουν το εδαφικό και υπεδαφικό τοπίο, οδηγούν στην αναγκαστική αναζήτηση προστασίας και διεξοδικών λύσεων.

Το περιβάλλον και η προστασία του έχουν αποτελέσει μερικά από τα φλέγοντα θέματα συζήτησης και σκέψης παγκοσμίως, τουλάχιστον στις ευκατάστατες κοινωνίες των αναπτυγμένων κρατών. Είναι σίγουρο ότι η ένταση των αποτελεσμάτων της υποβάθμισης του περιβάλλοντος επηρεάζει και θα εξακολουθεί να επηρεάζει με αρνητικό τρόπο τον καθημερινό μας βίο στο μέλλον.

Οι περισσότεροι συνάνθρωποί μας, όμως, σε ό,τι αφορά τις οικολογικές αλληλεξαρτήσεις μέχρι σήμερα και το μείζον ζήτημα της ρύπανσης του περιβάλλοντος σε παγκόσμιο επίπεδο, παραμένουν σε μία κατάσταση τρομακτικής άγνοιας. Σε αρκετούς, δεν έχει καταστεί εφικτή η αντίληψη ότι με τη συμπεριφορά τους απέναντι στο περιβάλλον, απέναντι στη Φύση, προδιαγράφουν το μέλλον του πλανήτη μας. Έχουν, ωστόσο, μεγάλη ευθύνη, καθώς οι πράξεις τους και οι επιλογές τους έχουν αντίκτυπο -θετικό ή αρνητικό- στο περιβάλλον, αλλά και σε εμάς τους ίδιους. Η μεγάλη πρόκληση για την ανθρωπότητα είναι να διατηρήσει μία αποδεκτή ποιότητα ζωής, προστατεύοντας παράλληλα τα φυσικά συστήματα, τα οποία μας παρέχουν τους αναγκαίους πόρους για τη διατήρηση της ζωής πάνω στη γη.

Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι πέρα από την ανγκαιότητα του φυσικού περιβάλλοντος για την επιβίωσή μας, η ομορφιά της φύσης προκαλεί τον θαυμασμό, την περιέργεια και τη φιλομάθεια, πλουτίζοντας κατά συνέπεια την σφαίρα των ανθρώπινων γνώσεων. Η φύση είναι, συνάμα, πηγή έμπνευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, γιατί τα φυσικά φαινόμενα και τα απαράμιλλης ομορφιάς φυσικά τοπία, προκαλούν το θαυμασμό και το δέος στην ψυχή ενός καλλιτέχνη, τροφοδοτούν τη δημιουργική φαντασία και εμπνέουν στον άνθρωπο την αρμονία και την αναλογία, την ενότητα και την ποικιλία.

Σταμάτης-Στυλιανός Βλάχος, 26/8/2018 www.vimaonline.gr (διασκευασμένο άρθρο)

Θέματα

1. Να παρουσιάσετε με δικά σας λόγια τα προβλήματα και τους κινδύνους που αντιμετωπίζει στις μέρες μας το περιβάλλον.

Μονάδες 6

2.α. «Έχουν, ωστόσο, μεγάλη ευθύνη, καθώς οι πράξεις τους και οι επιλογές τους έχουν αντίκτυπο -θετικό ή αρνητικό- στο περιβάλλον.»

Να εξηγήσετε με δικά σας λόγια στο πλαίσιο μιας παραγράφου πώς αντιλαμβάνεστε την ευθύνη των ανθρώπων απέναντι στο περιβάλλον. Η παράγραφος που θα γράψετε να είναι πλήρης ως προς τα δομικά της στοιχεία.

Μονάδες 3

2.β. Να εντοπίσετε τρία επίθετα που συνοδεύουν ουσιαστικά και να τα αντικαταστήσετε με τα αντίθετά τους. Τι αλλάζει στις πληροφορίες που αντλούμε από το κείμενο για τα ουσιαστικά;

Μονάδες 3

3. Σ’ ένα άρθρο 200 λέξεων να καταγράψετε τα κύρια, κατά τη γνώμη σας, αίτια για τη μόλυνση του περιβάλλοντος, καθώς και πιθανούς τρόπους για την αποτελεσματική αντιμετώπιση αυτών των αιτιών.

Μονάδες 8

Ενδεικτικές απαντήσεις

Θέματα

1. Το περιβάλλον είναι αντιμέτωπο με ποικίλους κινδύνους εκ των οποίων η κλιματική αλλαγή αποτελεί τη σημαντικότερη απειλή για την ανθρωπότητα. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η ενίσχυση της βιομηχανίας, η ρύπανση της ατμόσφαιρας, η έντονη αστικοποίηση, η μόλυνση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, η αυξημένη άντληση υδάτων, η χρήση φυτοφαρμάκων, η πληθώρα χωματερών, η διάβρωση του εδάφους κι οι συνεχείς εξορύξεις, συνιστούν προβλήματα που καθιστούν αναγκαία την άμεση εξεύρεση αποτελεσματικών λύσεων.  

2.α. Κάθε άνθρωπος έχει μερίδιο ευθύνης για τα προβλήματα που έχουν προκύψει στο περιβάλλον, εφόσον ακόμη και θεωρητικά απλές καθημερινές επιλογές έχουν καθοριστική σημασία. Ο τρόπος που επιλέγει να κάνει τις μετακινήσεις του, τα προϊόντα και η ποσότητα προϊόντων που επιλέγει να καταναλώσει, το ενδιαφέρον που δείχνει για την ανακύκλωση, μπορούν να έχουν είτε θετικό αντίκτυπο είτε να λειτουργήσουν αρνητικά για το περιβάλλον. Οφείλουμε, επομένως, όλοι να λαμβάνουμε υπόψη τον αντίκτυπο που έχει κάθε επιλογή μας στο περιβάλλον και να μην θεωρούμε πως θα φροντίσουν άλλοι γι’ αυτό.

2.β. αλματώδης εξέλιξη, παγκόσμιο επίπεδο, αρνητικό τρόπο

Με την αντικατάσταση του επιθέτου, διαφοροποιείται και το νόημα των πληροφοριών που σχετίζονται με τα ουσιαστικά, έτσι:

σταδιακή εξέλιξη: Η εξέλιξη της τεχνολογίας παρουσιάζεται να ακολουθεί μια σταδιακή κλιμάκωση κι όχι μια γοργή, αλματώδη ανάπτυξη.

τοπικό επίπεδο: Η ρύπανση της ατμόσφαιρας εμφανίζεται να έχει αντίκτυπο σε περιορισμένο, τοπικό επίπεδο.

θετικό τρόπο: Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος παρουσιάζεται να επηρεάζει με θετικό πια τρόπο την καθημερινή μας ζωή.

3. «Ποιος απειλεί το περιβάλλον;»

Το φυσικό περιβάλλον συνιστά όχι μόνο το χώρο μέσα στον οποίο κινούνται και διαβιούν οι άνθρωποι, αλλά και το χώρο από τον οποίο αντλούν πολύτιμους πόρους για την καθημερινή τους δράση και επιβίωση. Παρά την αδιαμφισβήτητη αξία του για την ίδια μας την ύπαρξη, ωστόσο, είτε αδιαφορούμε γι’ αυτό, είτε το βλάπτουμε συνειδητά.

Η βιομηχανική παραγωγή, αλλά και πλήθος άλλων δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο οικονομικό κέρδος, πραγματοποιούνται συχνά χωρίς καμία μέριμνα ή με ελλιπή φροντίδα για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Συνεπακόλουθο του ισχύοντος υπερκαταναλωτικού πνεύματος είναι η ανάγκη αυξημένης παραγωγής, έστω κι αν αυτή γίνεται εις βάρος της ποιότητας ζωής, αλλά και της μελλοντικής προοπτικής των ανθρώπων.

Συνάμα, η θεαματική αύξηση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες κατανάλωσης πρώτων υλών και τροφίμων. Προκύπτει, έτσι, μια δίχως προηγούμενο απαίτηση ενίσχυσης των καλλιεργειών, της κτηνοτροφίας, του πόσιμου ύδατος, αλλά και της βιομηχανικής παραγωγής· στοιχεία που συνθέτουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τις περιορισμένες δυνατότητες παροχής σημαντικών φυσικών πόρων.

Βασικός στόχος μας, εντούτοις, οφείλει να είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της ανθρώπινης υγείας κι η συνετή και ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων. Ένα σημαντικό βήμα προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η ευαισθητοποίηση των πολιτών, ώστε μέσω των καταναλωτικών τους επιλογών και συνηθειών, να ενισχύσουν τις εταιρείες εκείνες που σέβονται το περιβάλλον και αντιστοίχως να απομακρυνθούν από τα προϊόντα εκείνα που το επιβαρύνουν.

       Αποτελεί, μάλιστα, αναγκαία συνειδητοποίηση πως προτεραιότητά μας είναι πλέον η πρόληψη των προβλημάτων κι όχι η εκ των υστέρων προσπάθεια αποκατάστασής τους. Υπ’ αυτή την έννοια κάθε πολίτης οφείλει να αντιληφθεί πως κάθε του επιλογή μπορεί να έχει ουσιώδη αντίκτυπο στο περιβάλλον.

Γιάννης Βαρβέρης «Καθαρή Δευτέρα»

Carol & Mike Werner

Γιάννης Βαρβέρης «Καθαρή Δευτέρα»

Το χείλι μου

σαλιώνοντας το φάκελο

ματώνει λίγο∙

πίκρα του παραλήπτη –

ενός αγνώστου

σ’ άλλη γη

που δε θα λάβει.

Το γράμμα σαν μισό πουλί

βαφτίζω στο κιβώτιο∙

το ράμφος ήδη πέταξε

σαν χαρταετός

κι η ουρά ικετεύει το ύψος της

με μορς

στα παιδικά μου δάχτυλα.

Απ’ τους αγέρες

όταν με το καλό γυρίσει ο φάκελος

που πάνω του έχω γράψει τ’ όνομά μου

να πάλι του πατέρα η μακρινή φωνή:

«Σουρούπωσε Γιαννάκη

μάζευε λίγο λίγο τον αετό σου

να πηγαίνουμε».

Γιάννης Βαρβέρης «Ο θάνατος το στρώνει», Ύψιλον/βιβλία, 1986

Ο Γιάννης Βαρβέρης συνθέτει ένα τρυφερό ποίημα για τη νοσταλγία που δημιουργεί στην ψυχή η απουσία εκείνων που δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Η μορφή του πατέρα, που έχει συνδεθεί στενά με την ευτυχισμένη παιδική ηλικία, κυριαρχεί στη σκέψη του ποιητή και τον ωθεί σε μια νοητή επιστροφή στο παρελθόν, στο πλαίσιο της οποίας ο ενήλικας ποιητής μετατρέπεται για λίγες μόλις στιγμές σ’ ένα μικρό παιδί, που επιζητά -μάταια- να επικοινωνήσει με τον πατέρα του. Μετατρέπεται σ’ ένα μικρό παιδί που στέλνει στον πατέρα του ένα γράμμα, έστω κι αν γνωρίζει πως δεν υπάρχει τρόπος το γράμμα αυτό να φτάσει ποτέ σ’ εκείνον.  

Το χείλι μου

σαλιώνοντας το φάκελο

ματώνει λίγο∙

πίκρα του παραλήπτη –

ενός αγνώστου

σ’ άλλη γη

που δε θα λάβει.

Τη στιγμή που ο αποστολέας-ποιητής σαλιώνει το φάκελο, που περιέχει το νοσταλγικό κάλεσμα στον απόντα γονιό του, νιώθει το χείλι του να ματώνει∙ με το αίμα να προέρχεται όχι από κάποια ορατή πληγή, αλλά από τη βαθιά εκείνη πίκρα του παραλήπτη για όλα όσα αναγκάστηκε να χάσει λόγω του άκαιρου φευγιού του. Στιγμές ευτυχίας πλάι στο γιο του∙ στιγμές πολύτιμες απ’ την πορεία ενηλικίωσης του παιδιού του που δεν βιώθηκαν ποτέ. Ένα βαθύ αίσθημα πίκρας που πολλαπλασιάζεται στη σκέψη του ποιητικού υποκειμένου, καθώς προστίθεται σ’ αυτό κι ο δικός του πόνος για την απουσία εκείνου που όφειλε να βρίσκεται πάντοτε κοντά του.

Ο παραλήπτης του γράμματος αυτού είναι περισσότερο ένας άγνωστος, αφού η παρατεταμένη απουσία του έχει σταδιακά απομακρύνει τα στοιχεία εκείνα που κάποτε τον καθιστούσαν οικείο και ουσιαστικό κομμάτι της ψυχής του ποιητή. Η ανάμνησή του έχει ξεθωριάσει σημαντικά, ενώ η επίγνωση πως η επικοινωνία μαζί του είναι ανέφικτη, εφόσον πια βρίσκεται σε μιαν άλλη γη, στην οποία κανένα τέτοιο γράμμα δεν μπορεί να φτάσει, ενισχύει την αίσθηση πως η απώλεια της μεταξύ τους οικειότητας είναι πια ανέκκλητη.  

Το γράμμα σαν μισό πουλί

βαφτίζω στο κιβώτιο∙

το ράμφος ήδη πέταξε

σαν χαρταετός

κι η ουρά ικετεύει το ύψος της

με μορς

στα παιδικά μου δάχτυλα.

Καθώς ο ποιητής πλησιάζει όλο και περισσότερο στο να ολοκληρώσει την αποστολή του γράμματός του νιώθει τον εαυτό του να μεταμορφώνεται ξανά σ’ ένα μικρό παιδί που θέλει και χρειάζεται τη διαρκή παρουσία του πατέρα του. Έχει ήδη βάλει το μισό φάκελο στο γραμματοκιβώτιο, όπως θα βάφτιζε κανείς ένα πουλί, και νιώθει το ράμφος του -την άκρη του φακέλου- να πετά σαν χαρταετός της Καθαρής Δευτέρας, με την ουρά του να τρεμοπαίζει στα παιδικά -πλέον- δάχτυλά του, ικετεύοντας να της δοθεί το περιθώριο, ώστε να πετάξει ελεύθερα ο χαρταετός ακόμη ψηλότερα.

Η ουρά του φακέλου στέλνει με το τρεμούλιασμά της σήματα μορς στα δάχτυλα του ποιητή, ζητώντας να τον αφήσει να πέσει ελεύθερος στο εσωτερικό του κιβωτίου∙ ζητώντας να του επιτρέψει το ελεύθερο πέταγμά του προς τον απρόσιτο εκείνο παραλήπτη.

Απ’ τους αγέρες

όταν με το καλό γυρίσει ο φάκελος

που πάνω του έχω γράψει τ’ όνομά μου

να πάλι του πατέρα η μακρινή φωνή:

«Σουρούπωσε Γιαννάκη

μάζευε λίγο λίγο τον αετό σου

να πηγαίνουμε».

Η φαινομενικά ουδέτερη αυτή στιγμή κατά την οποία ο ποιητής αφήνει διστακτικά τον φάκελο να πέσει μέσα στο γραμματοκιβώτιο, λειτουργεί ως το ερέθισμα εκείνο που του επιτρέπει να ανακαλέσει στη μνήμη του ευδαιμονικά περιστατικά του παρελθόντος. Του επιτρέπει να αισθανθεί ξανά σαν το μικρό εκείνο παιδί που, έχοντας περάσει ώρες πετώντας τον χαρταετό του την Καθαρή Δευτέρα, ακούει από μακριά τη φωνή του πατέρα του, να του ζητά να μαζέψει σιγά-σιγά τον αετό του, για να γυρίσουν και πάλι στο σπίτι.

Ο φάκελος που έχει γραμμένο επάνω του το όνομα του ποιητή, και που δεν έχει κάποια συγκεκριμένη διεύθυνση αποστολής∙ ο φάκελος που αφήνεται να πετάξει ελεύθερος στους αγέρες, αφού δεν μπορεί να φτάσει ποτέ επί της ουσίας στον πραγματικό παραλήπτη του, προσφέρει στον ποιητή-αποστολέα μια πολύτιμη ανάμνηση. Τον γυρνά πίσω στα χρόνια εκείνα που ήταν παιδί κι ο πατέρας του βρισκόταν ακόμη μαζί του, διακριτικός σύντροφος στο παιχνίδι κι ακούραστος φύλακάς του.

Ο ποιητής, εντούτοις, ακόμη και στο πλαίσιο αυτής της μνημονικής ανάκλησης δεν επικοινωνεί κατά τρόπο άμεσο με τον πατέρα του, αφού ό,τι ακούει είναι μόνο το κάλεσμά του που έρχεται από μακριά, χωρίς ο ίδιος να του δίνει κάποιαν απάντηση ή να πλησιάζει κοντά του. Πρόκειται για έναν διάλογο που μένει σκοπίμως ατελής και για μια επανένωση που δεν φτάνει στην ολοκλήρωσή της, προκειμένου να αισθητοποιηθεί περαιτέρω το αδύνατο της μεταξύ τους επικοινωνίας. Ο πατέρας μένει σταθερά μια μνήμη του παρελθόντος, κι η φωνή του ακούγεται σαν τον τρυφερό απόηχο μιας εποχής που δεν μπορεί να επιστρέψει ποτέ ξανά.