Kyle Thompson
Θουκυδίδη, Επιτάφιος Περικλή, Κεφάλαιο 41
41. «Ξυνελών τε λέγω τήν τε πᾶσαν πόλιν τῆς Ἑλλάδος παίδευσιν εἶναι καὶ καθ’ ἕκαστον δοκεῖν ἄν μοι τὸν αὐτὸν ἄνδρα παρ’ ἡμῶν ἐπὶ πλεῖστ’ ἂν εἴδη καὶ μετὰ χαρίτων μάλιστ’ ἂν εὐτραπέλως τὸ σῶμα αὔταρκες παρέχεσθαι. καὶ ὡς οὐ λόγων ἐν τῷ παρόντι κόμπος τάδε μᾶλλον ἢ ἔργων ἐστὶν ἀλήθεια, αὐτὴ ἡ δύναμις τῆς πόλεως, ἣν ἀπὸ τῶνδε τῶν τρόπων ἐκτησάμεθα, σημαίνει. μόνη γὰρ τῶν νῦν ἀκοῆς κρείσσων ἐς πεῖραν ἔρχεται, καὶ μόνη οὔτε τῷ πολεμίῳ ἐπελθόντι ἀγανάκτησιν ἔχει ὑφ’ οἵων κακοπαθεῖ οὔτε τῷ ὑπηκόῳ κατάμεμψιν ὡς οὐχ ὑπ’ ἀξίων ἄρχεται. μετὰ μεγάλων δὲ σημείων καὶ οὐ δή τοι ἀμάρτυρόν γε τὴν δύναμιν παρασχόμενοι τοῖς τε νῦν καὶ τοῖς ἔπειτα θαυμασθησόμεθα, καὶ οὐδὲν προσδεόμενοι οὔτε Ὁμήρου ἐπαινέτου οὔτε ὅστις ἔπεσι μὲν τὸ αὐτίκα τέρψει, τῶν δ’ ἔργων τὴν ὑπόνοιαν ἡ ἀλήθεια βλάψει, ἀλλὰ πᾶσαν μὲν θάλασσαν καὶ γῆν ἐσβατὸν τῇ ἡμετέρᾳ τόλμῃ καταναγκάσαντες γενέσθαι, πανταχοῦ δὲ μνημεῖα κακῶν τε κἀγαθῶν ἀίδια ξυγκατοικίσαντες. περὶ τοιαύτης οὖν πόλεως οἵδε τε γενναίως δικαιοῦντες μὴ ἀφαιρεθῆναι αὐτὴν μαχόμενοι ἐτελεύτησαν, καὶ τῶν λειπομένων πάντα τινὰ εἰκὸς ἐθέλειν ὑπὲρ αὐτῆς κάμνειν».
α) «Η Αθήνα είναι η μοναδική πόλη που τη στιγμή της δοκιμασίας αναδεικνύεται ανώτερη από τη φήμη της.» Με την αξιοποίηση του επιχειρήματος αυτού ο Περικλής επιχειρεί να τονίσει την εντύπωση που προκαλεί η δύναμη της Αθήνας, εφόσον κάθε φορά που δοκιμάζεται όλοι αναγνωρίζουν πως πρόκειται για μια πόλη ισχυρότερη ακόμη κι απ’ ό,τι είχαν ακούσει για αυτή. Το επιχείρημα αυτό βέβαια βασίζεται κυρίως στην προσωπική ερμηνεία των πραγμάτων ενός Αθηναίου και δεν αποτελεί κάτι το αποδείξιμο. Είναι, δηλαδή, εξίσου πιθανό πως παρόμοια εντύπωση ενδέχεται να προκαλούσε και ο στρατός της Σπάρτης.
β) «Η Αθήνα είναι η μοναδική πόλη που δεν δίνει αφορμή ούτε στους εχθρούς της να αγανακτήσουν, διότι ηττήθηκαν από κάποια υποδεέστερη δύναμη, αλλά ούτε και στους υπηκόους της να αισθανθούν ότι εξουσιάζονται από μια ανάξια πόλη.» Το δεύτερο αυτό επιχείρημα έχει αυξημένη πειστικότητα, έστω κι αν εμπεριέχει στοιχεία υπερβολής. Οι εχθροί της Αθήνας, έστω κι αν δεν θα το παραδέχονταν επίσημα, αναγνώριζαν εκ των πραγμάτων τη δύναμή της, οπότε, πράγματι, μια ήττα από τους Αθηναίους δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί απρόσμενη ή ατιμωτική. Ας μη λησμονούμε πως η Αθήνα χάρη στην αποφασιστική παρέμβασή της για την αντιμετώπιση του περσικού κινδύνου είχε εξελιχθεί σε κυρίαρχη δύναμη στον ελληνικό χώρο, γι’ αυτό και πολλές μικρότερες πόλεις είχαν αναζητήσει την προστασία της, αρχικά ως σύμμαχοι και ακολούθως ως υπήκοοί της. Στο πλαίσιο, άλλωστε, της δηλιακής συμμαχίας οι πόλεις-μέλη αποδέχονταν την κυρίαρχη θέση της Αθήνας. Ο Περικλής, βέβαια, αποφεύγει να αναφερθεί στην έντονη δυσαρέσκεια που προκαλούσε στις μικρότερες πόλεις το γεγονός πως η Αθήνα τις είχε θέσει υπό τον έλεγχό της και απαιτούσε από αυτές την πληρωμή ετήσιου φόρου. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, η δήλωση του Περικλή δεν απέχει από την πραγματικότητα, εφόσον σε πρώτη φάση οι άλλες πόλεις αποδέχτηκαν εκουσίως τον ηγεμονικό ρόλο της Αθήνας.
- «Ἐμεῖς κάθε θάλασσα καὶ κάθε στεριὰ τὴν ἀναγκάσαμε νὰ ἀνοίξει δρόμο στὴν τόλμη μας καὶ στήσαμε παντοῦ μνημεῖα αἰώνια»
- Την ολοκληρωμένη προσωπικότητα των πολιτών της Αθήνας.
- Τη δύναμη που απέκτησε η Αθήνα χάρη στον τρόπο ζωής και αγωγής των πολιτών της.
- Την αφοσίωση των υπηκόων της και τον σεβασμό των αντιπάλων της.
- Τη διασφάλιση της υστεροφημίας της χάρη στα σημαντικά επιτεύγματά της.
- Την επεκτατική δράση της Αθήνας.
- Τη δικαιολογημένη θυσία των νεκρών που τώρα τιμώνται, αλλά και την ετοιμότητα κάθε πολίτη της να θυσιαστεί για εκείνη.