Μιχάλης Δελησάββας «Ανθρωπιά»

Studio Grafiikka
 
Μιχάλης Δελησάββας «Ανθρωπιά»
 
Μπορείς να την φωνάξεις με τ’ όνομά της
να την πεις Νίκη, Γιώργο, γιαγιά, Παναγιώτα…
Όλα δε χάθηκαν, βλέπεις.
Υπάρχει ακόμα. Κι αν την καλέσεις,
όταν σκοτεινιάζει γύρω σου ο κόσμος
κι ανοίγει κάτω από τα πόδια σου
το χάος και σε μαυλίζει,
απλώνει το χέρι της και σε σώνει.
 
«Ποιητικό ημερολόγιο 2002», Αθήνα, Εκδόσεις Ιωλκός
 
μαυλίζει: ξελογιάζει, γοητεύει
 
     Το ποιητικό υποκείμενο με τη χρήση β΄ ενικού προσώπου απευθύνεται στον κάθε αναγνώστη χωριστά, προκειμένου να μεταδώσει με πιο οικείο και προσωπικό ύφος το καίριο μήνυμά του σχετικά με την παρουσία της ανθρωπιάς στον κόσμο. Η προσωποποιημένη «ανθρωπιά» είναι παρούσα, αρκεί το άτομο να την καλέσει με το όνομά της‧ όνομα που αντιστοιχεί σε φιλικά ή συγγενικά του πρόσωπα, έτοιμα να ανταποκριθούν στην ανάγκη του δικού τους ανθρώπου.
     Με διάθεση παραμυθίας το ποιητικό υποκείμενο επισημαίνει στον αναγνώστη του πως δεν έχουν φτάσει τα πράγματα σε τέτοιο σημείο, ώστε να νιώθει πως έχει χαθεί κάθε ίχνος της ζητούμενης ανθρωπιάς. Έστω κι αν εκείνη εντοπίζεται κυρίως σε πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντος του ατόμου κι όχι σε κάθε άνθρωπο γύρω του, τουλάχιστον δεν έχει πάψει να υπάρχει. Τη στιγμή, άλλωστε, της μεγάλης συναισθηματικής ανάγκης‧ τη στιγμή της προσωπικής δοκιμασίας, όποια κι αν είναι αυτή για τον κάθε άνθρωπο, παραμένει η σωτήρια επίγνωση πως αν καλέσει την «ανθρωπιά», εκείνη θα ανταποκριθεί και θα του προσφέρει τη ζητούμενη βοήθεια και συμπαράσταση.
     Με τη χρήση μιας μεταφορικής εικόνας «όταν σκοτεινιάζει γύρω σου ο κόσμος / κι ανοίγει κάτω από τα πόδια σου…» και προσωποποίησης «το χάος και σε μαυλίζει», το ποιητικό υποκείμενο αποδίδει την κρίσιμη για το άτομο στιγμή με εναργή, αλλά συνάμα ευρύ τρόπο, ώστε να μπορεί κάθε αναγνώστης να αναγνωρίζει στην εικόνα αυτή το προσωπικό του συναίσθημα απόγνωσης και απελπισίας. Το σκοτάδι και το γοητευτικό κάλεσμα του χάους συνθέτουν μια γνώριμη οριακή κατάσταση που επιτρέπει στο άτομο να αναγνωρίσει αντίστοιχες στιγμές μεγάλης ψυχικής δοκιμασίας που το ώθησαν στην παραίτηση, μιας και δεν είχε τη δύναμη να αντεπεξέλθει μόνο του.
 
Ασκήσεις Λογοτεχνίας Α΄ Λυκείου
[Το τρίτο θέμα συνδέεται με το λογοτεχνικό κείμενο και αφορά τη γλώσσα/μορφή του: γλωσσικές επιλογές, λεξιλόγιο, έγκλιση, ρηματικό πρόσωπο, στίξη, εκφραστικά μέσα, το ύφος και τον τόνο. Το τρίτο θέμα βαθμολογείται με 20 μονάδες.]
1. Να εντοπίσετε μία προσωποποίηση και μία μεταφορά και να εξηγήσετε πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.
 
«απλώνει το χέρι της και σε σώνει»: Στον στίχο αυτό αξιοποιείται προσωποποίηση, εφόσον η αφηρημένη έννοια «ανθρωπιά» παρουσιάζεται να ενεργεί ως πρόσωπο και να σώζει το βρισκόμενο σε ανάγκη άτομο. Με την προσωποποίηση αποδίδεται εναργώς η έμπρακτη έκφανση του σημαντικού αυτού συναισθήματος, μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η έγκαιρη διάσωση του ατόμου από τη δυσκολία που αντιμετωπίζει. Η παρέμβαση της ανθρωπιάς αποβαίνει, έτσι, σωτήρια για το άτομο.
 
«όταν σκοτεινιάζει γύρω σου ο κόσμος»: Στον στίχο αυτό αξιοποιείται μεταφορά, προκειμένου να αποδοθεί μια δύσκολη συναισθηματική, ψυχική ή άλλη κατάσταση που προκαλεί στο άτομο απόγνωση. Το σκοτείνιασμα του κόσμου υποδηλώνει το αδιέξοδο, στο οποίο περιέρχεται το άτομο, και κατ’ επέκταση τη βαθιά ανάγκη να λάβει βοήθεια, για να μπορέσει να αντιμετωπίσει το όποιο κρίσιμο πρόβλημα του δημιουργεί αυτή την ακραία αίσθηση εγκλωβισμού.
 
2. Να εξηγήσετε γιατί το ύφος του κειμένου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί παραινετικό;
 
Τόσο το διδακτικό μήνυμα του ποιήματος όσο και η επιλογή του β΄ ρηματικού προσώπου, προσδίδουν στον ποιητικό λόγο παραινετικό, συμβουλευτικό χαρακτήρα. Το όλο ποίημα, δηλαδή, διαβάζεται ως συμβουλή προς τους αποδέκτες του, ώστε να διατηρήσουν την πίστη τους στην ύπαρξη της ανθρωπιάς και της αλληλεγγύης. Το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται σε κάποιο πρόσωπο και το καθοδηγεί («Μπορείς», «βλέπεις»), με την πρόθεση να του μεταδώσει ένα θετικό μήνυμα.  
 
3. Να αιτιολογήσετε το ασύνδετο σχήμα και τα αποσιωπητικά στο δεύτερο στίχο του ποιήματος.
 
«να την πεις Νίκη, Γιώργο, γιαγιά, Παναγιώτα…»
Με το ασύνδετο σχήμα το ποιητικό υποκείμενο αποδίδει με γοργό ρυθμό το πλήθος των ονομάτων που μπορεί να λάβει η ανθρωπιά, υπονοώντας πως πρόκειται για άτομα είτε του φιλικού είτε του συγγενικού περιβάλλοντος του ατόμου. Έτσι, ο αναγνώστης-αποδέκτης του ποιητικού κειμένου κατανοεί πως το σύνολο των ανθρώπων του άμεσου περιβάλλοντός του αποτελεί δυνητικά φορέα της προσωποποιημένης ανθρωπιάς. Μια παρηγορητική επίγνωση που αποτρέπει την αρνητική σκέψη πως η ανθρωπιά έχει χαθεί.
Με την αξιοποίηση των αποσιωπητικών το ποιητικό υποκείμενο επιτρέπει -και συνάμα προσκαλεί- τη συμπλήρωση των ονομάτων που έχει απαριθμήσει με τα ονόματα εκείνα και τις συγγενικές ιδιότητες που σημαίνουν κάτι περισσότερο για τον κάθε αναγνώστη χωριστά. Καθένας, δηλαδή, μπορεί να απαριθμήσει στη σκέψη του τα ονόματα των δικών του ανθρώπων, οι οποίοι θα βρεθούν πλάι του και θα τον βοηθήσουν σε περίπτωση που έρθει αντιμέτωπος με μια σημαντική δυσκολία.
 
4. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, το ποιητικό υποκείμενο αξιοποιεί το β΄ ενικό ρηματικό πρόσωπο;
 
Με την αξιοποίηση του β΄ ενικού ρηματικού προσώπου το ποιητικό κείμενο καθίσταται πιο ενδιαφέρον και πιο παραστατικό, καθώς ενισχύεται η θεατρικότητά του. Η αίσθηση πως υπάρχει ένας αποδέκτης των λόγων του ποιητικού υποκειμένου -ένας δυνητικός συνομιλητής- το κείμενο αποκτά τη ζωντάνια ενός διαλόγου. Παραλλήλως, βέβαια, η ύπαρξη ενός συγκεκριμένου αποδέκτη των λόγων του ποιητικού υποκειμένου τονίζει τον διδακτικό τόνο και το παραινετικό ύφος του ποιήματος, εφόσον οι νουθεσίες και η παραμυθία του ποιητικού υποκειμένου απευθύνονται σε κάποιο -υποτιθέμενο- πρόσωπο, και, άρα, σε κάθε αναγνώστη προσωπικά.
 
5. Να εξηγήσετε γιατί στον πρώτο στίχο γίνεται χρήση υποτακτικής έγκλισης, ενώ στον τελευταίο χρησιμοποιείται οριστική έγκλιση.
 
Στον πρώτο στίχο του ποιήματος η υποτακτική έγκλιση λειτουργεί προτρεπτικά, υποδηλώνοντας κάτι που είναι δυνατό να συμβεί, ως απάντηση στην αβεβαιότητα των ανθρώπων γύρω του σχετικά με το αν υπάρχει ή όχι ακόμη η ανθρωπιά. Στο κλείσιμο, ωστόσο, του ποιήματος η οριστική έγκλιση δηλώνει κάτι το βέβαιο και το δεδομένο, αποδίδοντας, έτσι, την απόλυτη πεποίθηση του ποιητικού υποκειμένου πως η ανθρωπιά μπορεί να σώσει τους ανθρώπους, όταν βρίσκονται σε μια κρίσιμη στιγμή της ζωής τους.
 
[Το τέταρτο θέμα αναφέρεται στο λογοτεχνικό κείμενο και ζητείται από τους/τις μαθητές/-ήτριες να σχολιάσουν ερμηνευτικά το κείμενο, να παρουσιάσουν την πρόσληψη/ανταπόκρισή τους σε αυτό, να προβούν σε στοχαστικές επισημάνσεις (αποδοχή ή απόρριψη) που αφορούν χαρακτήρες του κειμένου, θέσεις, στάσεις, ιδέες, αξίες, κοινωνικά περιβάλλοντα. Το τέταρτο θέμα βαθμολογείται με 15 μονάδες.]
 
1. Πώς επενεργεί η ανθρωπιά στην καθημερινή ζωή, σύμφωνα με το ποιητικό κείμενο; Ποιος την εκπροσωπεί στο ποίημα και ποιος στη δική σας ζωή; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε 100 - 150 λέξεις.
 
Το ποιητικό υποκείμενο παρουσιάζει τη σωτήρια λειτουργία της ανθρωπιάς, επισημαίνοντας πως ο αποδέκτης των λόγων του -ο αναγνώστης- έχει τη δυνατότητα να την επικαλεστεί κι εκείνη θα ανταποκριθεί με αποφασιστικό τρόπο («απλώνει το χέρι της και σε σώνει»). Η παρέμβαση της προσωποποιημένης ανθρωπιάς, όπως και η αφορμή για να αιτηθεί κάποιος τη συνδρομή της, προκύπτει όταν το άτομο αισθάνεται πως την έχει περισσότερο ανάγκη. Τη στιγμή που βρίσκεται υπό τον θελκτικό έλεγχο του χάους -της συμφοράς, του πόνου, της ψυχικής αδυναμίας- («ανοίγει κάτω από τα πόδια σου / το χάος και σε μαυλίζει»), μπορεί να την καλέσει με το όνομά της -με το όνομα φιλικών ή συγγενικών του προσώπων-, και θα διαπιστώσει πως εκείνη όχι μόνο δεν έχει χαθεί, αλλά σπεύδει να προσφέρει την πολύτιμη βοήθειά της.
Προσωπικά συμφωνώ με την άποψη του ποιητικού υποκειμένου ότι τα πρόσωπα του φιλικού και του συγγενικού μας περιβάλλοντος είναι πρόθυμα να μας συμπαρασταθούν στις δύσκολες στιγμές μας. Μια ενεργή και ουσιώδη στήριξη, η οποία είναι σαφώς πιο εμφανής και πιο δεδομένη από τα μέλη της οικογένειάς μας.