Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4η: ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις: Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα με αυτή του Αριστοτέλη ότι ο άνθρωπος είναι φύσει ζῷον πολιτικόν.

Joni McPherson 

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 4^η

ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις: Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα με αυτή του Αριστοτέλη ότι ο άνθρωπος είναι φύσει ζῷον πολιτικόν.

[Κατά τον Πρωταγόρα, οι άνθρωποι ένιωθαν την ανάγκη (ἐζήτουν) της συνάθροισης, της συμβίωσης. Ο άνθρωπος, δηλαδή, επιβιώνει μόνο χάρη στην ικανότητά του για κοινωνική ζωή. Η βασική αυτή θέση μπορεί να θεωρηθεί προδιατύπωση της θέσης του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο φύσει πολιτικὸν ὄν.]

[Αριστοτέλης, Πολιτικά, (Α2, 5-6)  

Η κοινωνική οντότητα που προήλθε από τη συνένωση περισσότερων χωριών είναι η πόλη, μια κοινωνική οντότητα τέλεια, που μπορούμε να πούμε ότι πέτυχε τελικά την ύψιστη αυτάρκεια∙ συγκροτήθηκε για να διασφαλίζει τη ζωή, στην πραγματικότητα όμως υπάρχει για να εξασφαλίζει την καλή ζωή. Η πόλη, επομένως, είναι κάτι που ήρθε στην ύπαρξη εκ φύσεως, όπως ακριβώς και οι πρώτες κοινωνικές οντότητες, αφού αυτή είναι το τέλος εκείνων κι αφού αυτό που λέμε φύση ενός πράγματος δεν είναι παρά η μορφή που αυτό έχει κατά τη στιγμή της τελείωσης, της ολοκλήρωσής του: αυτό δεν λέμε, πράγματι, πως είναι τελικά η φύση του κάθε πράγματος, π.χ. του ανθρώπου, του αλόγου ή του σπιτιού, η μορφή δηλαδή που το κάθε πράγμα έχει όταν ολοκληρωθεί η εξελικτική του πορεία; Επίσης: Ο τελικός λόγος για τον οποίο υπάρχει ένα πράγμα είναι κάτι το έξοχο, και η αυτάρκεια είναι τελικός στόχος και, άρα, κάτι το έξοχο. Όλα αυτά κάνουν φανερό ότι η πόλη ανήκει στην κατηγορία των πραγμάτων που υπάρχουν εκ φύσεως και ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον προορισμένο από τη φύση να ζει σε πόλη (πολιτικόν ζῷον)∙ ο δίχως πόλη άνθρωπος (θέλω να πω: ο εκ φύσεως δίχως πόλη άνθρωπος, όχι ο δίχως πόλη από κάποια τυχαία συγκυρία) ή είναι άνθρωπος κατώτερης ποιότητας ή είναι ένα ον ανώτερο από τον άνθρωπο∙ είναι σαν εκείνον που ο Όμηρος τον στόλισε με τους χαρακτηρισμούς «άνθρωπος δίχως σόι, δίχως νόμους, δίχως σπιτικό»∙ αυτός ο άνθρωπος, ο δίχως πόλη από τη φύση του, είναι  -την ίδια στιγμή- και άνθρωπος που παθιάζεται με τον πόλεμο: είναι σαν ένα απομονωμένο πιόνι στο παιχνίδι των πεσσών.]

Ο Πρωταγόρας, στα πλαίσια της μυθικής του διήγησης, παρουσιάζει την εξέλιξη των ανθρώπων από την πρώτη κιόλας εμφάνισή τους στον κόσμο. Μας δείχνει, δηλαδή, ποια στάδια πέρασαν μέχρι να φτάσουν στην ιδανική μορφή διαβίωσης, που είναι φυσικά η συγκρότηση αρμονικά οργανωμένων κοινωνιών.

Οι πρώτες προσπάθειες των ανθρώπων να συμβιώσουν, προέκυψαν από την ύπαρξη ενός κοινού εχθρού, των άγριων ζώων, που κάθε άνθρωπος από μόνος του δεν μπορούσε να αντιμετωπίσει. Οι άνθρωποι, επομένως, αισθάνονται την ανάγκη να συμβιώσουν προκειμένου να ισχυροποιηθούν απέναντι στους κινδύνους της φύσης.

Ο Πρωταγόρας δεν παρουσιάζει την ανάγκη συνύπαρξης ως έμφυτη, δεν τη θεωρεί φυσική επιλογή του ανθρώπου, αλλά περισσότερο ως εκ των πραγμάτων επιλογή, μιας και δεν μπορούσε διαφορετικά να επιβιώσει. Η παρουσίαση αυτή εξηγεί τις δυσκολίες που προέκυψαν στις αρχικές απόπειρες δημιουργίας πόλεων, όπου οι άνθρωποι αδυνατούσαν να περιορίσουν τις προσωπικές τους επιθυμίες και να υιοθετήσουν ένα σύστημα κανόνων, μια αίσθηση δικαιοσύνης και αλληλοσεβασμού που θα τους επέτρεπε την απρόσκοπτη συμβίωση.

Στα πλαίσια του μύθου, η λύση δίνεται με την επέμβαση του Δία, που δωρίζει στους ανθρώπους την αιδώ και τη δικαιοσύνη. Στην πραγματικότητα βέβαια, πρόκειται για ένα βασικό εξελικτικό στάδιο κατά το οποίο επιτεύχθηκε η κοινωνική ωρίμανση του ανθρώπου. Οι άνθρωποι έμαθαν να συμβιώνουν και άρχισαν μάλιστα να θεωρούν ότι οποιοσδήποτε δεν μπορούσε να ενταχθεί σε μια κοινωνία, αποτελούσε παθογένεια που έπρεπε να αντιμετωπιστεί.

Εκείνο που αρχικά αποτέλεσε επιλογή υπαγορευμένη από την ανάγκη, εξελίσσεται σταδιακά σε βασική επιλογή των ανθρώπων, χωρίς την αποδοχή παρεκκλίσεων. Οι άνθρωποι γίνονται πλέον κοινωνικά όντα και δεν αποδέχονται πως κάποιος μπορεί να ζει εκτός κοινωνικού συνόλου.

Η ολοκλήρωση, επομένως, των εξελικτικών σταδίων που παρουσιάζει ο Πρωταγόρας, μας φέρνει ακριβώς στην άποψη του Αριστοτέλη ότι ο άνθρωπος είναι πολιτικόν ζῷον. Η διαφορά των δύο απόψεων είναι ότι ο Πρωταγόρας ανατρέχει στην πρώτη αρχή της ανθρώπινης ζωής και εικάζει τις αντιδράσεις που ενδεχομένως θα υπήρξαν όταν για πρώτη φορά οι άνθρωποι προσπάθησαν να δημιουργήσουν πόλεις, ενώ ο Αριστοτέλης ξεκινά απευθείας με τη δημιουργία της ιδανικής διαβίωσης, τη συγκρότηση δηλαδή πόλεων και διαπιστώνει πως αυτό αποτέλεσε φυσική επιλογή των ανθρώπων.

Ο Αριστοτέλης, άλλωστε, λαμβάνει υπόψη του τις απόψεις του Πρωταγόρα, εφόσον αναγνωρίζει πως οι πόλεις αρχικά δημιουργήθηκαν για να διασφαλιστεί η ζωή των ανθρώπων, απλώς θεωρεί ότι στην πραγματικότητα οι πόλεις συνετέλεσαν στην εξασφάλιση μιας καλύτερης ζωής. Ενώ, βασίζει τη σκέψη του για την εκ φύσεως δημιουργία των πόλεων, στην εκ φύσεως δημιουργία των πρώτων κοινωνικών οντοτήτων, που δεν είναι άλλες από τις οικογένειες. Εφόσον η φύση έχει φροντίσει για την ανάγκη της συνύπαρξης προκειμένου να επιτυγχάνεται η συνέχιση της ζωής, είναι εύλογο πως ο άνθρωπος είναι από τη φύση του ένα κοινωνικό ον, που αποζητά τη συμβίωση με άλλους ανθρώπους.

Δείτε επίσης:

Ερωτήσεις ΚΕΕ Πρωταγόρας Ενότητα 3η: Πώς εξυπηρετεί την οικονομία του μύθου (ενότητες 2 και 3) ο καταμερισμός των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα;