Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Διαγώνισμα Προσομοίωσης Πανελλαδικών Εξετάσεων

Amy Haselhurst 

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Διαγώνισμα Προσομοίωσης Πανελλαδικών Εξετάσεων

Τα παρακάτω αποσπάσματα (ΚΕΙΜΕΝΟ 1 ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΟ 2) προέρχονται από το βιβλίο του Fernando Savater «Μιλώντας στον γιο μου για την ηθική και την ελευθερία». Στο πρώτο απόσπασμα (ΚΕΙΜΕΝΟ 1) ο συγγραφέας ασχολείται με την «ηλιθιότητα»¹ δίνοντας άλλη σημασία από τη συνηθισμένη, ενώ στο δεύτερο απόσπασμα (ΚΕΙΜΕΝΟ 2), από τον επίλογο του βιβλίου, ολοκληρώνει την πραγματεία του με τις τελευταίες συμβουλές προς τον γιο του.

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο ηλίθιος κουτσαίνει πνευματικά: είναι το πνεύμα του χωλό² και ασθενές, παρόλο που το σώμα του φέρνει βόλτες στον αέρα. Υπάρχουν ηλίθιοι διαφόρων τύπων, να διαλέξεις:

α) Αυτός που πιστεύει ότι δε θέλει τίποτα, αυτός που λέει ότι όλα το ίδιο του κάνουν, αυτός που ζει με ένα διαρκές χασμουρητό ή σε μόνιμη σιέστα³, παρόλο που έχει τα μάτια ανοιχτά και δε ροχαλίζει.

β) Αυτός που πιστεύει ότι τα θέλει όλα, το πρώτο που βρίσκει μπροστά του αλλά και το εντελώς αντίθετο:  να φύγει και να μείνει, να χορέψει και να παραμείνει καθισμένος, να μασήσει σκόρδα και να δώσει υπέροχα φιλιά, όλα συγχρόνως.

γ) Αυτός που δεν ξέρει τι θέλει και δεν μπαίνει στον κόπο να ψάξει να το βρει. Μιμείται τα θέλω των γύρω του ή τους πάει κόντρα, γιατί, ό,τι κάνει, υπαγορεύεται από την πλειοψηφική γνώμη αυτών που τον περιβάλλουν^. είναι κομφορμιστής⁴ χωρίς στοχασμό ή επαναστάτης χωρίς αιτία.

δ) Αυτός που ξέρει τι θέλει και ξέρει αυτό που θέλει γιατί το θέλει, αλλά το θέλει χαλαρά, με φόβο ή αδύναμα. Στο τέλος, καταλήγει να κάνει πάντα αυτό που δε θέλει και να αφήνει αυτό που θέλει για την επόμενη, μήπως τότε έχει περισσότερο θάρρος.

ε) Αυτός που θέλει με δύναμη, με σφοδρότητα, σχεδόν με βαρβαρότητα, αλλά γελιέται, δεν ξέρει ποια είναι η πραγματικότητα που επιθυμεί, πλανιέται αξιολύπητα και καταλήγει να μπερδεύει το καλό με αυτό που θα τον καταστρέψει.

Όλοι αυτοί οι τύποι ηλιθίων χρειάζονται δεκανίκια, δηλαδή χρειάζονται άλλα, ξένα στηρίγματα, που δεν έχουν καμία σχέση, με την προσωπική ελευθερία και σκέψη. […]

Και λυπάμαι πιο πολύ ακόμα που οφείλω να σε πληροφορήσω για συμπτώματα ηλιθιότητας που συνηθίζουμε να έχουμε σχεδόν όλοι… Συμπέρασμα: Συναγερμός! Στη σκοπιά! Η ηλιθιότητα παραμονεύει και δε συγχωρεί!

1. α) μειωμένη διανοητική ανάπτυξη, β) (συνεκδοχικά) ο αστόχαστος λόγος ή πράξη, ανοησία (Μπαμπινιώτης, Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο)

2. ελλαττωματικό, ελλιπές

3. η μεσημεριανή ανάπαυση

4. αυτός που συμβιβάζεται

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η ζωή δεν είναι σαν τα φάρμακα, που όλα κυκλοφορούν με τις οδηγίες χρήσης τους, όπου εξηγούνται οι αντενδείξεις του προϊόντος και αναγράφεται λεπτομερώς η δοσολογία και ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να λαμβάνεται. Τη ζωή μάς τη δίνουν χωρίς συνταγογράφηση και χωρίς οδηγίες χρήσης. Η ηθική δεν μπορεί να αναπληρώσει εντελώς αυτό το έλλειμμα, γιατί δεν είναι τίποτα περισσότερο από το χρονικό των προσπαθειών που κάνουν οι άνθρωποι για να το διορθώσουν. […]

Γι’ αυτό αρνήθηκα να σου δώσω μια σειρά οδηγιών για συγκεκριμένα ζητήματα: για την άμβλωση, για την αντίρρηση συνείδησης, για το ένα και για το άλλο. Ούτε φυσικά είχα την τόλμη να σου κάνω κήρυγμα σε ύφος παραπονεμένου ή ενοχλημένου για τα «κακά» του αιώνα μας: τον καταναλωτισμό, αχ! Την έλλειψη αλληλεγγύης, εχ! Τη μανία του χρήματος, οχ! Τη βία, ουχ! Την κρίση των αξιών, αχ, εχ, οχ, ουχ! Έχω τις απόψεις μου και γι’ αυτά και γι’ άλλα, αλλά εγώ δεν είμαι «η ηθική»·  είμαι απλώς μπαμπάς. Μέσω εμού, το μόνο που μπορεί να σου πει η ηθική είναι να ψάχνεις και να σκέφτεσαι μόνος σου, ελεύθερα, υπεύθυνα, χωρίς να πέφτεις σε παγίδες. Προσπάθησα να σου μάθω τρόπους να βαδίζεις, αλλά ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος έχει το δικαίωμα να σε κουβαλήσει στους ώμους του.

Ωστόσο, να τελειώσω με μια συμβουλή; Μια και πρόκειται στη ζωή σου να επιλέγεις, φρόντιζε να κάνεις πάντα τις επιλογές εκείνες που θα σου επιτρέπουν κατόπιν μεγαλύτερο αριθμό άλλων πιθανών επιλογών, όχι αυτές που οδηγούν σε αδιέξοδο. Επίλεξε αυτό που σε κάνει να είναι ανοιχτός στους άλλους, σε νέες εμπειρίες, σε διαφορετικές χαρές. Απόφευγε ό,τι σε κλείνει και ό,τι σε χαντακώνει. Κατά τα άλλα, καλή τύχη και εμπιστοσύνη στον εαυτό σου!

Fernando Savater, 2013, Μιλώντας στον γιο μου για την ηθική και την ελευθερία.

Αθήνα: Εκδ. Πατάκη, σελ. 106-107 και 194-195 (Διασκευή)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3 (λογοτεχνικό κείμενο)

Το ποίημα «Το μαχαίρι» του Τάσου Πορφύρη (γεν. 1931) δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μανδραγόρας, τχ. 60/ Απρίλιος 2019, σελ 4⁵.

ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ

Τούτο το μαχαίρι είναι γερά μπηγμένο

Στα πλευρά  μου ανάμεσα

Καμπουριάζω απ’ τον πόνο

Παραμιλώ απ’ τον πόνο

Δεν μπορώ να ρίξω ένα ρούχο πάνω μου

Δεν μπορώ να βγάλω το μαχαίρι ή

Να το σπρώξω βαθύτερα

Βολεύτηκα επί πλέον προσέχω

Πώς κάθομαι πού στέκω πώς

Κοιμάμαι μα ποιος ενδιαφέρεται;

Ο καθένας αγκαλιά με την πληγή του.

⁵ Υπενθυμίζεται ότι το λογοτεχνικό κείμενο  δεν έχει απαραίτητα νοηματική συνάφεια με τα μη-λογοτεχνικά κείμενα.

ΘΕΜΑ Α΄ (15 μονάδες)

Με συνοπτικό τρόπο να αποδώσεις το νοηματικό περιεχόμενο που αποδίδει ο συγγραφέας στον όρο «ηλίθιος», με βάση το παρακάτω απόσπασμα του Κειμένου 1: «α) αυτός που πιστεύει ότι δεν θέλει τίποτα…. καταλήγει να μπερδεύει το καλό με αυτό που θα τον καταστρέψει». (70-80 λέξεις)

ΘΕΜΑ Β΄

1^ο ερώτημα (15 μονάδες)

Να γράψεις δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν νομίζεις ότι η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα του Κειμένου 2. Στη συνέχεια να τεκμηριώσεις την απάντησή σου, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.

α. Είναι αυστηρά προδιαγεγραμμένη η πορεία που ακολουθούμε στη ζωή μας.

β. Ο συγγραφέας θέλει να δείξει στο παιδί του τρόπους να πορεύεται στη ζωή του και όχι να τον χειραγωγήσει.

γ. Ο συγγραφέας δε νιώθει ικανός να συμβουλέψει το παιδί του, γιατί ο ίδιος δεν έχει σχέση με την ηθική.

δ. Η ηθική υπαγορεύει την ακηδεμόνευτη σκέψη.

ε. Ο συγγραφέας τον παροτρύνει να είναι επικοινωνιακός και ανοιχτόμυαλος.

2^ο  ερώτημα (10 μονάδες)

Στο κείμενο 2 ο συγγραφέας θέλει να επικοινωνήσει με τον γιο του και να τον συμβουλεύσει. Να καταγράψεις τρεις γλωσσικές επιλογές με τις οποίες προσπαθεί να επιτύχει τον παραπάνω στόχο. (10 μονάδες)

3^ο  ερώτημα (15 μονάδες)

3α. «Ούτε φυσικά είχα την τόλμη…είμαι απλώς μπαμπάς»:

Με βάση το παραπάνω απόσπασμα από το Κείμενο 2

α) να επιλέξεις μια από τις παρακάτω προτάσεις που κατά την άποψή σου αποδίδει το νόημά του και

β) να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με αναφορές στο νοηματικό περιεχόμενο και σε γλωσσικές επιλογές του αποσπάσματος. (5 μονάδες)

i. Ο συγγραφέας ειρωνεύεται τη διαφορετική στάση που κρατούν άλλοι ενήλικοι ως προς τον συμβουλευτικό τους ρόλο απέναντι στους νέους.

ii. Ο συγγραφέας εκφράζει τη συμπάθειά του σε όσους κρατούν διαφορετική στάση από αυτόν ως προς τον συμβουλευτικό τους ρόλο απέναντι στους νέους.

3β. «Προσπάθησα να σου μάθω τρόπους να βαδίζεις, αλλά ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος έχει το δικαίωμα να σε κουβαλήσει στους ώμους του»:

Να μεταφέρεις το παραπάνω απόσπασμα σε πλάγιο λόγο και να χρησιμοποιήσεις συνώνυμες φράσεις και λέξεις με τις οποίες να διαμορφώσεις ύφος επίσημο. (10 μονάδες)

Εναλλακτικά:

3β. Να επιλέξετε ποιος από τους επόμενους είναι ο κυρίαρχος τρόπος με τον οποίο οργανώνεται η σκέψη του συγγραφέα στο Κείμενο 1.

α. Αιτιολογική ανάλυση με καταγραφή επιχειρημάτων

β. Ορισμό και διαίρεση

γ. Περιγραφή και οδηγίες

Να αιτιολογήσετε πώς συμβάλλει ο τρόπος στην αποτελεσματικότητα ή όχι έκφρασης των απόψεών του. (10 μονάδες)  

ΘΕΜΑ Γ΄ (15 μονάδες)

Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος (Κείμενο 3); Ποια είναι η άποψή σου για τον τρόπο που το αντιμετωπίζει το ποιητικό υποκείμενο; (100-150 λέξεις)

ΘΕΜΑ Δ΄ (30 μονάδες)

Σε άρθρο σου, το οποίο θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου, επιλέγεις να αναδείξεις ως το πιο σημαντικό για σένα και για τους /τις συμμαθητές/ τριές σου, στους οποίους απευθύνεσαι, ένα από τα συμπτώματα της «ηλιθιότητας» (κείμενο 1) και στη συνέχεια διατυπώνεις τη δική σου άποψη για τους τρόπους με τους οποίους αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί (300-350 λέξεις).

Ενδεικτικές Απαντήσεις Διαγωνίσματος

ΘΕΜΑ Α΄

Σύμφωνα με τον συγγραφέα ηλίθιος είναι εκείνος που παραμένει μονίμως αδρανής μη έχοντας εντοπίσει κάτι που να το επιθυμεί και να τον κινητοποιεί, όπως κι εκείνος που μη γνωρίζοντας τι θέλει, παρασύρεται από τους άλλους κάνοντας ό,τι κι εκείνοι ή αντιτιθέμενος άγονα σε αυτούς. Ηλίθιος, όμως, είναι κι εκείνος που γνωρίζει τι θέλει, αλλά δεν αγωνίζεται με δυναμισμό για να το πετύχει, όπως κι εκείνος που έχοντας πλανηθεί, επιδιώκει με μανία, όχι εκείνο που τον ωφελεί, αλλά κάτι που τον καταστρέφει.

[Λέξεις: 81]

ΘΕΜΑ Β΄

1^ο Ερώτημα

α. Λάθος: «Τη ζωή μάς τη δίνουν χωρίς συνταγογράφηση και χωρίς οδηγίες χρήσης.»

β. Σωστό: «Προσπάθησα να σου μάθω τρόπους να βαδίζεις, αλλά ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος έχει το δικαίωμα να σε κουβαλήσει στους ώμους του.»

γ. Σωστό: «Έχω τις απόψεις μου και γι’ αυτά και γι’ άλλα, αλλά εγώ δεν είμαι «η ηθική»·  είμαι απλώς μπαμπάς.»  

δ. Σωστό: «Μέσω εμού, το μόνο που μπορεί να σου πει η ηθική είναι να ψάχνεις και να σκέφτεσαι μόνος σου, ελεύθερα, υπεύθυνα, χωρίς να πέφτεις σε παγίδες.»

ε. Σωστό: «Επίλεξε αυτό που σε κάνει να είναι ανοιχτός στους άλλους, σε νέες εμπειρίες, σε διαφορετικές χαρές.»

2^ο Ερώτημα

Προκειμένου ο συγγραφέας να περάσει στον γιο του το μήνυμα ότι η ζωή είναι κάτι το απρόβλεπτο για το οποίο δεν μπορούν να δοθούν συγκεκριμένες «οδηγίες», κάνει μια σύγκριση με τη χρήση μιας αρνητικής παρομοίωσης: «Η ζωή δεν είναι σαν τα φάρμακα». Μέσω αυτής της σύγκρισης διαφαίνεται πως σε αντίθεση με τα φάρμακα που μάς δίνονται με οδηγίες χρήσης και αντενδείξεις, για τη ζωή δεν υπάρχουν αντίστοιχες κατευθυντήριες οδηγίες.

Ακολούθως, ο συγγραφέας επιχειρεί να τονίσει την υποκρισία που κρύβεται πίσω από την τάση άλλων ενηλίκων να εκφράζουν τη δυσαρέσκεια και την ενόχλησή τους για τα «κακά» του αιώνα μας, αξιοποιώντας ένα ασύνδετο σχήμα στο πλαίσιο του οποίου παραθέτει μια σειρά προβλημάτων, τα οποία συνοδεύει με ποικίλα επιφωνήματα (λύπης, πόνου, δυσαρέσκειας).  

Τέλος, με τη χρήση ενός ρητορικού ερωτήματος ζητά από τον γιο του την άδεια προκειμένου να του προσφέρει μια βασική συμβουλή για τις επιλογές που θα κληθεί να κάνει στη ζωή του.

Επιπρόσθετες γλωσσικές επιλογές:

Χρήση α΄ ενικού προσώπου (αρνήθηκα / δώσω / έχω / είμαι), μέσω του οποίου γίνεται εμφανές πως τα όσα καταγράφονται αποτελούν τις προσωπικές απόψεις και επιλογές του γράφοντος.

Χρήση β΄ ενικού προσώπου (να επιλέγεις / να κάνεις / επίλεξε / να είσαι), μέσω του οποίου γίνεται εμφανές πως τα όσα αναφέρει ο συγγραφέας έχουν αποδέκτη ένα συγκεκριμένο πρόσωπο -στην προκειμένη περίπτωση τον γιο του.

Χρήση προτρεπτικής υποτακτικής (να ψάχνεις και να σκέφτεσαι) και προστακτικής έγκλισης (φρόντιζε, επίλεξε, απόφευγε), μέσω των οποίων εκφράζονται οι συμβουλές του συγγραφέα στον γιο του.

3^ο Ερώτημα

3.α.  

i. Ο συγγραφέας ειρωνεύεται τη διαφορετική στάση που κρατούν άλλοι ενήλικοι ως προς τον συμβουλευτικό τους ρόλο απέναντι στους νέους.

i. Η ειρωνική διάθεση του συγγραφέα απέναντι στο πώς διαχειρίζονται οι άλλοι ενήλικες τον συμβουλευτικό τους ρόλο, γίνεται αντιληπτή από τη συνεχή χρήση επιφωνημάτων, μέσω των οποίων επιχειρεί να μιμηθεί την υποκριτική τους στάση, όταν δηλώνουν πόσο ενοχλημένοι είναι από τα δεινά του αιώνα μας.

Η ένσταση του συγγραφέα έγκειται στο γεγονός πως το να υποδεικνύει κανείς τα προφανή προβλήματα της κοινωνίας και να εκφράζει την ενόχλησή του γι’ αυτά, ενώ γνωρίζει πως πρόκειται για μη αντιμετωπίσιμες στην ουσία τους καταστάσεις, ενέχει σημαντικό βαθμό υποκρισίας. Αισθάνεται, δηλαδή, πως δεν συνιστά πραγματική καθοδήγηση το να κάνει κάποιος κήρυγμα στους νεότερους, ιδίως όταν αυτό αφορά ευρεία προβλήματα, τα οποία με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είτε τα ενισχύουμε είτε τα έχουμε, έστω, αποδεχτεί όλοι ως παγιωμένα και, άρα, ως μη αντιμετωπίσιμα.

Με τη χρήση αρνητικών εκφράσεων (γι’ αυτό αρνήθηκα / ούτε φυσικά) ο συγγραφέας παρουσιάζει τη στάση που δε θεωρεί κατάλληλη. Με τη χρήση α΄ γραμματικού προσώπου (έχω τις απόψεις μου) υποδηλώνει τον υποκειμενικό χαρακτήρα της στάσης που επιλέγει να τηρήσει κι οποία τον φέρνει σε αντίθεση με τους άλλους ενήλικες.

3.β. Ο πατέρας ανέφερε ότι επιχείρησε να του διδάξει τρόπους να διαχειρίζεται τη ζωή του, αλλά πως ούτε εκείνος ούτε κανένας άλλος έχει το δικαίωμα να επωμιστεί το βάρος των δικών του επιλογών.

Εναλλακτικά:

3.β. Ο συγγραφέας στο Κείμενο 1 αξιοποιεί τον ορισμό και τη διαίρεση, εφόσον σε πρώτο επίπεδο ορίζει την έννοια της ηλιθιότητας και ακολούθως προχωρά σε διαίρεση, καταγράφοντας τις διάφορες κατηγορίες «ηλιθίων», με βάση το ιδιαίτερο νόημα που προσδίδει ο ίδιος στην έννοια αυτή.

Ο συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης των σκέψεων του συγγραφέα είναι ιδιαιτέρως αποτελεσματικός, καθώς παρουσιάζει με σαφήνεια τις ποικίλες εκφάνσεις που λαμβάνει στις μέρες μας η ηλιθιότητα. Ο αναγνώστης είναι σε θέση, έτσι, να αντιληφθεί πληρέστερα τις καίριες διαφοροποιήσεις που υπάρχουν μεταξύ εκείνων που αντιμετωπίζουν με λανθασμένο τρόπο τη ζωή τους, καθώς και το εύρος του προβλήματος αυτού. Χάρη στη συνοπτική, αλλά περιεκτική παρουσίαση των «συμπτωμάτων» που διακρίνει τη κάθε μορφή «ηλιθιότητας» ο διδακτικός σκοπός του γράφοντος εκπληρώνεται με τη ζητούμενη επάρκεια.

ΘΕΜΑ Γ΄

Θέμα του ποιήματος είναι η ύπαρξη σε κάθε άνθρωπο ενός προσωπικού τραύματος που καθιστά τη ζωή του δυσχερέστερη, εφόσον συνιστά πηγή συνεχούς πόνου. Το ψυχικό αυτό τραύμα ο ποιητής το παρουσιάζει μ’ ένα σχήμα συνεκδοχής χρησιμοποιώντας τον όρο «μαχαίρι» για να αποδώσει την έννοια της πληγής. Με ρήματα και εκφράσεις που δηλώνουν την έννοια της οδύνης (καμπουριάζω, παραμιλώ, δεν μπορώ να ρίξω ένα ρούχο πάνω μου), όπως και με μια επανάληψη (απ’ τον πόνο), ο ποιητής καθιστά εμφανές το πόσο επώδυνη είναι η κατάσταση που βιώνει. Η ύπαρξη αυτού του τραύματος οδηγεί τον ποιητή, ωστόσο, όχι στην αναζήτηση λύσης, αλλά σ’ έναν παράδοξο συμβιβασμό. Μαθαίνει να ζει με τον πόνο του και δεν προσπαθεί πια να απαλλαγεί από αυτόν. Θεωρεί, μάλιστα, επιβεβλημένη αυτή την επιλογή, αφού κανείς δεν ενδιαφέρεται για τον πόνο του άλλου, μιας κι ο καθένας έχει τη δική του «πληγή». Κατά τη γνώμη μου η επιλογή αυτή δεν είναι η κατάλληλη, καθώς ο συμβιβασμός μ’ ένα πρόβλημα σημαίνει και την παραίτηση από τις προσπάθειες για την επίλυσή του. Αν, βέβαια, δεν υπάρχει, όπως υποστηρίζει ο ποιητής, δυνατότητα ουσιαστικής αντιμετώπισης, είναι πάντοτε θεμιτό το να ζητά κανείς παρηγοριά με το να μοιράζεται τα προβλήματά του με τους κοντινούς του ανθρώπους.

ΘΕΜΑ Δ΄

Εμπιστευτείτε τη δική σας κρίση!

     Η ηλικιακή περίοδος που διανύουμε, αυτή της εφηβείας, εγείρει μια βασική αξίωση σε κάθε έναν από εμάς, να γνωρίσουμε όσο καλύτερα μπορούμε τον ίδιο μας τον εαυτό, ώστε να επιλέξουμε σωστά εκείνα που θέλουμε να πετύχουμε στη ζωή μας. Πρόκειται για κρίσιμες προσωπικές επιλογές, οι οποίες ατυχώς λαμβάνονται συχνά υπό την επίδραση των άλλων, καθώς αρκετοί συνομήλικοί μας δεν έχουν αναπτύξει ακόμη τη δική τους αυτόνομη κρίση.

     Πορεύονται στη ζωή τους, όχι με βάση εκείνο που επιθυμούν οι ίδιοι και γνωρίζουν πως ανταποκρίνεται πληρέστερα στις ανάγκες και στις ικανότητές τους, αλλά με βάση τα όσα επιλέγει ή προτιμά η πλειοψηφία. Μη έχοντας προχωρήσει στην απαιτητική εκείνη διαδικασία της αυτογνωσίας και του αυτοελέγχου, ώστε να διαπιστώσουν τι πραγματικά θέλουν οι ίδιοι, γίνονται έρμαια των τάσεων που βλέπουν να επικρατούν γύρω τους. Προτιμούν να ακολουθήσουν την πορεία των πολλών, αφού έχουν την λανθασμένη εντύπωση πως έτσι οδηγούνται σε κάτι σωστό, παρά να αναζητήσουν βαθύτερα και πιο ουσιαστικά τις προσωπικές τους επιθυμίες.

     Πρόκειται για ένα σύνηθες σύμπτωμα της εποχής μας, απότοκο αφενός της επιζήμιας παρεμβατικότητας των ενηλίκων, που θεωρούν ότι οφείλουν όχι να καθοδηγούν, αλλά να ελέγχουν διαρκώς τους νεότερους, κι αφετέρου της ελλιπούς προσπάθειας να καλλιεργηθεί εγκαίρως η αυτόνομη σκέψη και κρίση των νέων. Πρόκειται, άρα, για ένα πρόβλημα που προκειμένου να αντιμετωπιστεί, χρειάζεται να υπάρξει κατ’ αρχάς μια δραστική αλλαγή στον τρόπο που οι ενήλικες βλέπουν τον «προστατευτικό» τους ρόλο απέναντι στους νεότερους. Η σκέψη πως είναι ευθύνη των γονιών να λαμβάνουν κάθε πιθανή απόφαση για τα παιδιά τους, ώστε να τα προφυλάσσουν από τις όποιες κακοτοπιές, παύει από ένα σημείο και μετά να είναι επωφελής, καθώς τα καθιστά άβουλα και υπονομεύει την ικανότητά τους να σκέφτονται και να αποφασίζουν μόνα τους. Κατά παρόμοιο τρόπο η επικρατούσα στον εκπαιδευτικό χώρο αντίληψη πως αναγκαία παιδεία είναι η απορρόφηση γνώσεων κι όχι η κριτική αξιολόγηση και διαχείρισή τους, αποτυγχάνει να διαμορφώσει σκεπτόμενα άτομα.

     Αν ζητούμενο είναι να αποκτούν εγκαίρως οι νέοι την ικανότητα να στέκουν κριτικά απέναντι στις διάφορες καταστάσεις και να έχουν εμπιστοσύνη στη δική τους σκέψη, θα πρέπει να τους δοθεί από νωρίς το δικαίωμα στο λάθος και στην ενδεχόμενη αποτυχία. Μόνο, άλλωστε, μέσα από τις δοκιμές αυτές, θα αποκτήσουν σταδιακά αυξημένη αίσθηση ευθύνης και θα μελετούν διεξοδικότερα κάθε απόφασή τους.