Νεοελληνική Γλώσσα & Λογοτεχνία: Ομιλία της Μελίνας Μερκούρη για τα Γλυπτά του Παρθενώνα
Η ιστορική ομιλία της Μελίνα Μερκούρη το 1986, η οποία ως Υπουργός Πολιτισμού συμμετείχε σε συζήτηση της Oxford Union σχετικά με τα Γλυπτά του Παρθενώνα.
Καταρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την Oxford Union που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση και ευχαριστώ που με προσκαλέσατε. Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν’ ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Την ακούω και μορφάζω. Θυμάμαι εκείνο που είπε κάποτε ο Brendan Behan για κάποιο εκφωνητή «Μιλάει σαν να’ χει τα Ελγίνεια Μάρμαρα στο στόμα του.»
Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως:
υπάρχει ο Δαβίδ του Michael Angelo, υπάρχει η Αφροδίτη του Da Vinci, υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη, υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner, υπάρχει η Capella Sixtina. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα.
Ξέρετε, λένε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πώς πάρθηκαν τα Μάρμαρα από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι.
Ένας από τους διακεκριμένους καθηγητές σας με συμβούλεψε να εξιστορήσω το πώς πάρθηκαν τα μάρμαρα από την Αθήνα και έφθασαν στις βρετανικές ακτές. Ισχυρίστηκα ότι αυτό είναι αρκετά γνωστό, αλλά μου είπε ότι ακόμη και αν υπάρχει και ένα άτομο σε αυτό το ακροατήριο στο οποίο τα γεγονότα αυτά είναι ασαφή, το ιστορικό πρέπει να ειπωθεί. Έτσι θ’ αρχίσω όσο μπορώ σύντομα.
Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο Ναπολέων σκέφτεται να αποπειραθεί να εισβάλει στην Αγγλία. Αποφασίζει να μην το πράξει. Αντί αυτού εισβάλει στην Αίγυπτο αποσπώντας την από την τουρκική κυριαρχία, γεγονός που δυσαρεστεί πολύ τους Τούρκους. Διακόπτουν τις διπλωματικές σχέσεις με τη Γαλλία και κηρύσσουν πόλεμο. Η Βρετανία βρίσκει ότι αυτή είναι μια πρώτης τάξεως στιγμή να διορίσει πρεσβευτή στην Τουρκία.
Τα καθήκοντα αναλαμβάνει ο λόρδος Elgin. Μόλις έχει παντρευτεί την όμορφη Mary Nisbett και τελειώνει το ωραίο εξοχικό του. Ο αρχιτέκτονας του τού μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θα ήταν μια θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα από τα πραγματικά έργα στην Αθήνα. «Θαυμάσιο πράγματι», λέει ο Elgin. Αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν αρχιτεκτονικά σχέδια με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από τον ιταλό Giovanni Lusieri.
Δεν μπορώ να αντισταθώ στον πειρασμό να μη σας πω ένα ανέκδοτο. Ο Elgin είχε προηγουμένως πλησιάσει τον Turner. Ναι, τον Turner. Ο νεαρός ζωγράφος ενδιαφέρθηκε και ο Elgin θέτει τους παρακάτω όρους. Το κάθε σχέδιο και σκίτσο που θα έκανε ο Turner θα περιερχόταν στην κυριαρχία του και στον ελεύθερο χρόνο θα έκανε μαθήματα σχεδίου στη Λαίδη Elgin. «Okay» λέει ο Turner, «αλλά τότε θα ήθελα 400 λίρες το χρόνο». «Όχι», λέει ο Elgin, «είναι πολλά, πάρα πολλά». Έτσι έγιναν τα πράγματα χωρίς τον Turner. Τέλος του ανέκδοτου.
Η ομάδα των καλλιτεχνών του Elgin φθάνει στην Αθήνα. Οι Τούρκοι έχουν ορίσει δύο κυβερνήσεις, μια πολιτική και μια στρατιωτική. Πολλά έχουν ειπωθεί και συνεχίζονται να λέγονται για το πόσο λίγο ενδιαφέρον εκδήλωναν οι Τούρκοι για τους θησαυρούς της Ακρόπολης. Εν τούτοις, χρειάστηκαν 6 μήνες για να επιτραπεί η είσοδος στην ομάδα του Elgin. Αλλά τα κατάφεραν με 5 λίρες, στο χέρι του στρατιωτικού κυβερνήτη, για κάθε επίσκεψη. Αυτό εγκαινίασε μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των αξιωματικών που δεν θα σταματούσε μέχρι να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα για την Αγγλία.
Όμως όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές και τα αντίγραφα ήταν έτοιμα να γίνουν, ξαφνικά έφθασαν φήμες για προετοιμασία στρατιωτικής δράσης των Γάλλων. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του Elgin να κατέβει από την Ακρόπολη. Με 5 λίρες την επίσκεψη ή όχι, η πρόσβαση στην Ακρόπολη ήταν απαγορευμένη. Μόνον ένας τρόπος υπήρχε για να τους επιτραπεί η είσοδος ξανά. Να χρησιμοποιήσει ο Elgin την επιρροή του πάνω στον σουλτάνο στην Κωνσταντινούπολη, να αποσπάσει ένα έγγραφο, το λεγόμενο φιρμάνι, που θα διέταζε τις Αρχές των Αθηνών να επιτρέψουν τη συνέχιση των εργασιών.
Ο αιδεσιμότατος Hunt πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη να συναντήσει τον λόρδο Elgin. Ζητά στο έγγραφο να αναφέρεται ότι οι καλλιτέχνες -παρακαλώ, προσέξτε το αυτό- είναι αποκλειστικά στην υπηρεσία του Βρετανού πρεσβευτή. Ο Elgin επισκέπτεται τον σουλτάνο και αποσπά το φιρμάνι. Το κείμενο του εγγράφου είναι μάλλον ύπουλα συντεταγμένο. Επιτρέψτε μου να σας διαβάσω τις εντολές που δόθηκαν από τον σουλτάνο και που αφορούν τη συζήτησή μας.
Παραθέτω:
«Οι καλλιτέχνες να μη συναντήσουν αντίδραση στο να περπατήσουν, να επιθεωρήσουν, να μελετήσουν τις μορφές και τα κτίρια που επιθυμούν να σχεδιάσουν ή να αντιγράψουν, ή στο να τοποθετήσουν σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο ναό, ή στο να αντιγράψουν σε ασβεστόλιθο ή σε γύψο τα αναφερόμενα κοσμήματα και μορφές ή στο να σκάψουν, αν το βρίσκουν αναγκαίο, σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στα απορρίμματα. Ούτε να παρεμποδιστούν από το να πάρουν οποιαδήποτε κομμάτια από πέτρες με επιγραφές ή με μορφές».
(Η μετάφραση του Hunt που παρουσιάστηκε αργότερα στην Εξεταστική Επιτροπή λέει «Qualche pezzi di pietra» -«μερικά κομμάτια από πέτρα»). Οι εντολές αυτές δόθηκαν στους κυβερνήτες και το σημείο αυτό τονίζεται στο φιρμάνι, «χάριν των λαμπρών σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες» και παραθέτω ξανά: «Ιδιαίτερα αφού δεν βλάπτουν τα αναφερόμενα κτίρια επιθεωρώντας τα, μελετώντας τα και σχεδιάζοντάς τα».
«Πριν καλά καλά φθάσει το φιρμάνι στην Αθήνα, γίνεται μια φοβερή επίθεση πάνω σ’ ένα οικοδόμημα που μέχρι σήμερα θεωρείται από πολλούς, η ευγενέστερη και ωραιότερη από τις ανθρώπινες δημιουργίες.
Όταν έγινε η έφοδος στην πύλη των Καρυάτιδων ο πυρετός ανέβηκε τόσο που ο αιδεσιμότατος Hunt έριξε την ιδέα να μετακινηθεί όλο το κτίριο, αν από τη βρετανική πολεμική μηχανή μπορούσε να αποσταλεί ένας άνθρωπος γι’ αυτό. Ο Elgin ανατρίχιασε με την ιδέα και ζήτησε να σταλεί ένα καράβι. Το αίτημα δεν θεωρήθηκε εξωφρενικό, αλλά εκείνη τη στιγμή δεν υπήρχε διαθέσιμο καράβι. (Φαντάζεστε τι θα γινόταν αν υπήρχε).
Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις «λεηλασία», «ερήμωση», «αχαλίνωτη καταστροφή», «αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά» δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από τους σύγχρονους του Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον «ληστή των μαρμάρων». Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Thomas Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν «αιχμάλωτους σε εξορία».
Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαντήσω στα μόνιμα επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα.
Τα μάρμαρα πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία. Ρωτώ αν η δωροδοκία και εξαχρείωση των αξιωματικών δεν αντιτίθενται στη «νόμιμη διαδικασία». Όταν ορίστηκε η Εξεταστική Επιτροπή, μελετώντας την πρόταση να αγοραστούν τα μάρμαρα, ο Elgin υπέβαλε έναν αναλυτικό πίνακα των δαπανών για τη απόκτησή τους. Παραθέτω απόσπασμά του: «Τα εμπόδια, οι διακοπές και οι αποθαρρύνσεις που δημιουργήθηκαν από τις ιδιοτροπίες και τις προκαταλήψεις των Τούρκων»... και υποβάλλει κονδύλι 21.902 λιρών για δώρα στις αρχές των Αθηνών. Είναι νόμιμο ποσό. Και βεβαίως θα πρέπει να ρωτήσουμε: Είναι νόμιμο να διαπραγματεύεται με τους Τούρκους για το πιο πολύτιμο από τα ελληνικά υπάρχοντα όταν η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τουρκικό ζυγό;
Παραμένει ένα δεύτερο επιχείρημα παρά το ότι έχει έκτοτε αμφισβητηθεί από πολλούς Βρετανούς περιηγητές στην Ελλάδα την εποχή αυτή. «Οι αδαείς και δεισιδαίμονες Έλληνες ήταν αδιάφοροι για την τέχνη και τα μνημεία τους».
Αυτό βέβαια υπονοεί ότι ήταν τυφλοί, ασυνείδητοι και άκαρδοι. Ποιοι; Οι Έλληνες που πολύ μετά του Περικλή δημιούργησαν τα θαύματα της Βυζαντινής Τέχνης. Οι Έλληνες που, ακόμα και κάτω από την Οθωμανική κατοχή, δημιούργησαν σχολές τέχνης και χειροτεχνίας. Οι Έλληνες που παρά τα 400 χρόνια τουρκικής κατοχής, διατήρησαν με πείσμα τη γλώσσα και τη θρησκεία τους. Οι ίδιοι Έλληνες που κατά τον αγώνα για την ανεξαρτησία τους έστειλαν στους Τούρκους στρατιώτες βόλια να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους. Ναι, εναντίον τους.
Οι Τούρκοι στρατιώτες κλεισμένοι στην Ακρόπολη έμειναν από πολεμοφόδια και άρχισαν να καταστρέφουν τις κολώνες για να αφαιρέσουν το μολύβι να κάνουν με αυτό βόλια. Οι Έλληνες τους έστειλαν πολεμοφόδια με το μήνυμα: «Να τα βόλια, μην αγγίξετε τις κολώνες».
Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα πού πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν εκείνο για την προστασία και συντήρηση των εθνικών μνημείων. Είναι αυτό αδιαφορία; Θεωρούμε αυτή την κατηγορία τερατώδη. Θα έχετε σίγουρα ακούσει, αλλά επιτρέψτε μου να επαναλάβω τι είπε ένας γέρος καρδιοπαθής Έλληνας στον J.C. Hobhouse. «Παίρνετε τους θησαυρούς μας. Σας παρακαλώ, να τους φυλάξετε καλά. Μια μέρα θα τους ζητήσουμε πίσω». Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο άνθρωπος αυτός μιλούσε για λογαριασμό του;
Τώρα τελευταία έχει προταθεί μια καινούργια θεωρία... Ωραίο και αυτό... Ο κύριος Gavin Stamp, που θα έχω την τιμή να τον συναντήσω απόψε, έχει την άποψη ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν είναι απόγονοι του Περικλή. Μας πήραν τα μάρμαρα. Ποιος θα διεκδικήσει τα λείψανα των προγόνων μας;
Ως Υπουργός Πολιτισμού προσκαλώ τον κύριο Stamp να έρθει στην Αθήνα. Θα του οργανώσω εκπομπή σε ώρα μεγάλης ακροαματικότητας στην τηλεόραση για να μιλήσει στους Έλληνες δημοσιογράφους και τον ελληνικό λαό για την ταυτότητά του.
Επιχείρημα τρίτο. Αν τα μάρμαρα επιστραφούν, αυτό θα αποτελέσει ένα προηγούμενο που μπορεί να οδηγήσει στην εκκένωση των μουσείων. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό είναι κοινή κολακεία. Ποιος πρόκειται να ζητήσει και ποιος πρόκειται να επιτρέψει το άδειασμα των μουσείων;
Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε και αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται. Έχω επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος κτιρίου που ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα.
Ζητούμε απλώς κάτι μοναδικό, κάτι απαράμιλλο, κάτι ιδιαίτερο της ταυτότητάς μας. Αγαπητοί φίλοι, αν υπήρχε ο παραμικρός κίνδυνος για τα μουσεία, τότε γιατί το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων πρότεινε μια ανοιχτόμυαλη στάση στα μέλη του.
Επιχείρημα τέταρτο. Αυτή είναι η πρόσφατη σοδειά. Μόλυνση. Μόλυνση πάνω από την Ακρόπολη. Τι σας λέει αυτό; Όταν το Λονδίνο αντιμετώπιζε το σοβαρό πρόβλημα μόλυνσης, υπήρξαν κραυγές πανικού για τα μάρμαρα; Βεβαίως όχι. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μάρμαρα ήταν στεγασμένα στο Βρετανικό Μουσείο. Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα επανατοποθετηθούν. Νομίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστραφούν τα μάρμαρα στην Αθήνα θα υπάρχει έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο με τα πιο προηγμένα συστήματα ασφάλειας και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη. Μπορώ να προσθέσω ότι είμαστε περήφανοι για τις συνεχιζόμενες εργασίες στην Ακρόπολη.
Η δουλειά αυτή παρουσιάστηκε σ’ ένα συμβούλιο κορυφαίων αρχαιολόγων απ’ όλο τον κόσμο που προσκλήθηκαν στην Αθήνα ειδικά. Ο έπαινος ήταν ομόφωνος και ενθουσιαστικός. Από τότε έχει παρουσιαστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις. Με χαρά την υποδέχθηκε και το Βρετανικό Μουσείο. Οι Financial Times αναφέρθηκαν στην ποιότητα της εργασίας αυτής και την παραδειγματική ικανότητα των Ελλήνων συντηρητών. Ζήτησα να υπάρχουν αντίγραφα στη διάθεση όσων από σας ενδιαφέρονται. Το μόνιμο επιχείρημα των Βρετανών είναι ότι μετακινώντας τα μάρμαρα, τα έσωζαν από τη βαρβαρότητα των Τούρκων. Το να αρνηθώ το βανδαλισμό των Τούρκων θα με έβαζε σε δύσκολη θέση, αλλά γεγονός είναι ότι οι Τούρκοι δεν έδωσαν άδεια στο να μετακινηθούν γλυπτά από τα μνημεία και τους τοίχους της Ακρόπολης και ότι με την ευλογία του αιδεσιμότατου Hunt μετακινήθηκαν, κατά βάρβαρο τρόπο.
Παραθέτω ένα από τα γράμματα του Lusieri προς τον Elgin: «Έχω την ευχαρίστηση να σας ανακοινώσω την απόκτηση της έκτης μετόπης, εκείνης με τον Κένταυρο που απαγάγει τη γυναίκα. Με το έργο αυτό είχαμε πολλά προβλήματα από κάθε άποψη, και αναγκάστηκα να γίνω λίγο βάρβαρος». Σε άλλο γράμμα ελπίζει ότι, «οι βαρβαρισμοί που ήμουνα υποχρεωμένος να διαπράξω ελπίζω να ξεχαστούν».
Ο Edward Dodwell έγραψε: «Ένιωσα την απερίγραπτη ταπείνωση να είμαι παρών όταν ο Παρθενώνας απογυμνώνονταν από τα λαμπρότερα γλυπτά του. Είδα ορισμένες μετόπες της ακραίας νότιας πλευράς του ναού να σέρνονται κάτω. Ήταν σφηνωμένες ανάμεσα στις τριγλύφους με μια εσοχή και προκειμένου να τις σηκώνουν, ήταν απαραίτητο να ρίξουν στο έδαφος το θαυμάσιο γείσο με το οποίο καλύπτονταν. Η νοτιοανατολική πλευρά του αετώματος μοιράστηκε την ίδια τύχη».
Δεν μπορούμε παρά να καταραστούμε το βάρβαρο πνεύμα που τους παρότρυνε να θρυμματίσουν και να ακρωτηριάσουν, να λεηλατήσουν και να ανατρέψουν τα λαμπρά έργα που είχε αναθέσει ο Περικλής και που είχε εκτελέσει η απαράμιλλη μεγαλοφυία του Ικτίνου και του Φειδία.
Ένας άλλος μάρτυρας, ο Robert Smirke, γράφει: «Ταράχθηκα ιδιαίτερα όταν είδα την καταστροφή που γινόταν με το γκρέμισμα των ανάγλυφων της ζωοφόρου. Κάθε πέτρα καθώς έπεφτε έσειε το έδαφος με το ασήκωτο βάρος της και ο βαθύς υπόκωφος ήχος που έκανε έμοιαζε σαν αγωνιώδες βογγητό του πληγωμένου πνεύματος του ναού. Αυτά σχετικά με τη βαρβαρότητα».
Το 1816 ορίζεται η Εξεταστική Επιτροπή για να μελετήσει την πρόταση του Elgin. Τα μάρμαρα είχαν ήδη εκτεθεί σε διάφορους χώρους και αποθήκες.
Ο Elgin αντιμετώπιζε δυσκολίες στο να πουλήσει τα μάρμαρα στην Κυβέρνηση. Η Επιτροπή είχε να αποφασίσει: Με ποια διαδικασία αποκτήθηκε η συλλογή. Κάτω από ποιες προϋποθέσεις εκχωρήθηκε η δικαιοδοσία. Ποια ήταν η αξία των μαρμάρων σαν έργα τέχνης. Τι ποσό θα ‘πρεπε να διατεθεί για την πιθανή αγορά τους. Αν διαβάσετε την έκθεση, θα δείτε ότι το βάρος πέφτει στο πόσο καλά ήταν τα μάρμαρα και τι θα ‘πρεπε να πληρώσουν για την απόκτησή τους. Αλλά προκειμένου να υποδειχθεί η αγορά τους έπρεπε να βρεθεί μια κομπίνα. Ότι δηλαδή οι διαδικασίες της συναλλαγής ήταν σωστές και ότι τα μάρμαρα πάρθηκαν από τον Elgin τον ιδιώτη και όχι κάτω από την επιρροή του ως Βρετανού Πρεσβευτή.
Διαβάζω από την έκθεση της Εξεταστικής Επιτροπής: «Ο Κόμης Aberdeen σε απάντηση στο ερώτημα κατά πόσο το κύρος και η επιρροή μιας δημόσιας θέσης ήταν κατά τη γνώμη του αναγκαία για να πραγματοποιηθεί η μετακίνηση αυτών των μαρμάρων απάντησε ότι δεν νομίζει πως ένας ιδιώτης θα μπορούσε να έχει καταφέρει ότι κατάφερε ο Elgin.» (O Κόμης Aberdeen συλλέκτης ο ίδιος, ήταν στην Ελλάδα την εποχή αυτή και σε θέση να γνωρίζει τα πράγματα.)
Διαβάζω από την έκθεση: «Ο Doctor Hunt, καλά πληροφορημένος πάνω σ’ αυτό το θέμα, όταν ερωτήθηκε, έδωσε την παρακάτω απάντηση. Ένας βρετανός πολίτης, μη πρεσβευτής, δεν θα μπορούσε να αποσπάσει ένα τέτοιο φιρμάνι με τόσο εκτεταμένες δικαιοδοσίες από την τουρκική κυβέρνηση.»
Διαβάζω από την έκθεση: «Οι επιτυχίες του βρετανικού στρατού στην Αίγυπτο και η αναμενόμενη απόδοση της επαρχίας αυτής στην Πύλη, είχε σαν αποτέλεσμα μια πολύ θετική μεταστροφή προς το έθνος μας στις συνειδήσεις όλου του κόσμου.» Κι ακόμα ακούστε αυτό το πόρισμα της Εξεταστικής Επιτροπής: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Λόρδος Elgin έβλεπε τον εαυτό του σ’ ένα ρόλο τελείως διαφορετικό από εκείνο της επίσημης θέσης του. Αλλά το κατά πόσο η κυβέρνηση από την οποία απέσπασε την άδεια τον έβλεπε ή όχι έτσι, είναι ερώτημα που μπορεί ν’ απαντηθεί μόνο με εικασίες μη έχοντας συγκεκριμένη μαρτυρία». (Αν αυτό δεν είναι διφορούμενος λόγος τότε τί είναι;) Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας;
Παραθέτω απόσπασμα εγγράφου του λόρδου Elgin προς την Επιτροπή: «Είχα να διαπραγματευθώ με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του κράτους».
Μπορούσε πράγματι η Επιτροπή να πιστεύει ότι ένας απλός πολίτης μπορούσε να φτάσει στο να διαπραγματεύεται με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του τουρκικού κράτους;
Ο λόρδος Elgin μιλάει στην Επιτροπή για την ευγνωμοσύνη που αισθάνθηκε επειδή του παραχωρήθηκε πλοίο της Αυτού Μεγαλειότητος για τη μεταφορά των κιβωτίων με τα μάρμαρα. Μπορούσε ένας απλός πολίτης να έχει στη διάθεσή του ένα βασίλειο, οπλιταγωγό; Ερώτηση της Επιτροπής προς τον Αιδεσιμότατο Hunt: «Φαντάζεστε ότι το φιρμάνι έδωσε την άδεια να μετακινηθούν μορφές και τμήματα γλυπτών από τους ναούς ή θα πρέπει να ‘ταν θέμα ιδιωτικής διαπραγμάτευσης με τις τοπικές αρχές»; Ο Hunt απαντά: «Αυτή ήταν η ερμηνεία που υποχρεώθηκε να δώσει ο κυβερνήτης των Αθηνών.» Πείσθηκε από ποιόν; Από έναν ιδιώτη; Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας; Από έναν ιδιώτη ή από έναν Πρεσβευτή; Λοιπόν ας δούμε το ίδιο το φιρμάνι. Η άδεια δόθηκε στον Λόρδο Elgin. Παραθέτω: «Χάριν της φιλίας ανάμεσα στην Υψηλή και Αιώνια Οθωμανική Αυλή και εκείνη της Αγγλίας».
Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι. Με όλο το σεβασμό, νομίζω ότι η απόφαση της Επιτροπής ότι ο λόρδος Elgin έδρασε σαν ιδιώτης είναι είτε πολύ αφελής είτε αμφίβολης πίστης. Όμως αυτό έγινε πριν 170 χρόνια… Αυτή είναι μια διαφορετική Αγγλία. Διαφορετικές είναι οι αντιλήψεις για τις έννοιες Αυτοκρατορία και κατάκτηση. Επικρατεί διαφορετική ηθική. Θα ήταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιο θα ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα αν λαβαίναμε υπόψη τη μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιον της και τις κρίσεις εκείνων που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα θα ήταν διαφορετικό.
Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές. Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει; Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μη δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας; Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων;
Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλάει για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του Ρόμελ. Το περασμένο καλοκαίρι έγινε ένα αφιέρωμα στον Σαίξπηρ στο Αμφιθέατρο που βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης. Το Covent Garden έπαιξε το Μάκβεθ του Βέρντι. Το Εθνικό σας θέατρο ήρθε με τον Κοριολάνο. Ήταν αξέχαστες βραδιές. Όχι μόνο για την υψηλή ποιότητα των παραστάσεων αλλά επίσης για την εκπληκτική επικοινωνία ανάμεσα στους βρετανούς καλλιτέχνες και το ελληνικό κοινό.
Ο Ian McKellen ας με συγχωρέσει αν μιλήσω για τα δάκρυά του από συγκίνηση καθώς και για εκείνα των συναδέλφων του καλλιτεχνών καθώς το ελληνικό κοινό επευφημούσε. Τα δάκρυα αυτά είχαν να κάνουν με την επαφή ανάμεσα στους λαούς, με φιλία, με τον Σαίξπηρ, που παρουσιάζονταν σε αυτό τον ιερό χώρο. Ήταν θαυμάσια, αξέχαστα. Στο όνομα αυτής της φιλίας, σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν’ αποκατασταθεί.
Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνεια μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο το όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη, προς το παρόν. Λέμε στη Βρετανική Κυβέρνηση: Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα, στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής, παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά, πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα το όνομά της. Ευχαριστώ».
δεν δούλεψε άσχημα πάνω του ο χρόνος.
Πρώτα του αφαίρεσε τη μύτη, μετά τα γεννητικά όργανα,
στη συνέχεια τα δάχτυλα των χεριών και των ποδιών,
με τα χρόνια τους βραχίονες, τον ένα μετά τον άλλον,
τον δεξιό μηρό, τον αριστερό μηρό,
την πλάτη και τους γοφούς, το κεφάλι και τους γλουτούς,
κι ό,τι είχε ήδη πέσει το έκανε κομμάτια,
μπάζα, χαλίκι, άμμο.
με κάθε χτύπημα χύνεται πολύ αίμα.
και όχι πάντα ολότελα.
που είναι σαν ανάσα κρατημένη σε μια κοπιαστική προσπάθεια,
επειδή τώρα πρέπει
να τραβά
πάνω του
όλη τη χάρη και τη σπουδαιότητα
του χαμένου υπολοίπου.
ακόμη το καταφέρνει,
καταφέρνει και εκθαμβώνει,
εκθαμβώνει και διαρκεί –
γιατί ανέστειλε την εργασία του
κι ανέβαλε κάτι για αργότερα.
Να παρουσιάσετε με συντομία (60-70 λέξεις) το περιεχόμενο των δύο τελευταίων παραγράφων του Κειμένου 1.
Β1. «Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε και αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται.» Να εξηγήσετε με συντομία (70-80 λέξεις) πώς συνδέεται το επιχείρημα αυτό της Μελίνας Μερκούρη με τη διεκδίκηση των Γλυπτών του Παρθενώνα.
Παραλλήλως, βέβαια, τα έργα αυτά είχαν κι άλλη σημασία για τους Έλληνες, εφόσον συνδέονταν με την εθνική τους ταυτότητα. Υπ’ αυτή την έννοια, όπως διατήρησαν με πείσμα της γλώσσα και τη θρησκεία τους κατά τους τέσσερις αιώνες που παρέμειναν υπό τον έλεγχο των Οθωμανών, έτσι ακριβώς ήταν διατεθειμένοι να διασώσουν και να υπερασπιστούν τα έργα των προγόνων τους. Επικαλείται, ως προς αυτό, ένα περιστατικό από τα χρόνια του αγώνα, σύμφωνα με το οποίο προκειμένου οι Έλληνες να αποτρέψουν τους Τούρκους από τις φθορές που προκαλούσαν στις κολώνες του Παρθενώνα, στην προσπάθειά τους να αφαιρέσουν από αυτές μολύβι για να φτιάξουν βόλια, τους έστειλαν οι ίδιοι πολεμοφόδια και τους ζήτησαν να αφήσουν απείραχτες τις κολώνες του μνημείου.
Το ενδιαφέρον των Ελλήνων, άλλωστε, για τα μνημεία τους έγινε εμφανές ήδη από την πρώτη στιγμή της σύστασης ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, καθώς ένα από πρώτα νομοθετήματα της κυβέρνησης αφορούσε την προστασία και τη συντήρησή τους. Η ομιλήτρια παραθέτει τέλος τα λόγια ενός Έλληνα των χρόνων της Επανάστασης στον Άγγλο πολιτικό J. C. Hobhouse, στον οποίο τόνιζε πως τους «θησαυρούς» αυτούς που παίρνουν οι Άγγλοι από την Ελλάδα κάποτε θα τους ζητήσουμε πίσω.
Η ομιλήτρια αξιοποιεί ποικίλα μέσα πειθούς επικαλούμενη αντίστοιχα τόσο τη λογική όσο και το συναίσθημα των ακροατών της. Ο ισχυρισμός της σχετικά με τη διαχρονική επαφή των Ελλήνων με την τέχνη είναι ιδιαίτερα πειστικός, εφόσον αποτελεί ένα ιστορικό τεκμήριο εύκολα ελέγξιμο και αξιόπιστο. Εξίσου πειστικός είναι και ο ισχυρισμός της σχετικά με την πείσμονα προσπάθεια των Ελλήνων να διατηρήσουν κάθε κομμάτι του πολιτισμού και της ταυτότητάς τους. Ενώ ισχυρό ιστορικό τεκμήριο συνιστά και η αναφορά στα νομοθετήματα των πρώτων ελληνικών κυβερνήσεων. Από την άλλη επικαλείται και το συναίσθημα των ακροατών της βασιζόμενη σ’ ένα ιστορικό ανέκδοτο σχετικά με την προθυμία των Ελλήνων να δώσουν οι ίδιοι στους εχθρούς τους πολεμοφόδια, όπως και μια μαρτυρία σχετικά με την πεποίθηση ενός καρδιοπαθή Έλληνα πως κάποτε οι Έλληνες θα ζητήσουν πίσω τα έργα τέχνης που αφαίρεσαν οι Άγγλοι. Τα στοιχεία αυτά δεν συνιστούν απόλυτα πειστικούς ισχυρισμούς, αποτελούν, ωστόσο, ιδιαίτερα δραστικές συναισθηματικές επικλήσεις ικανές να συγκινήσουν τους ακροατές και να φανερώσουν τη βαθιά αγάπη των Ελλήνων για τα έργα του πολιτισμού τους.
Παραλλήλως, η ομιλήτρια προχωρά σε μια παραχώρηση ως προς την εγκληματική δράση του Elgin και δηλώνει πρόθυμη να την προσπεράσει, κι απευθυνόμενη προς τη Βρετανική Κυβέρνηση εκφράζει τις ευχαριστίες της για τους δύο αιώνες που φύλαξαν και φρόντισαν τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Στάση που αποσκοπεί στο να φανερώσει τη συμφιλιωτική διάθεση της ομιλήτριας απέναντι στην χώρα που κατέχει τα μάρμαρα. Η βιαιότητα του παρελθόντος δεν αναιρεί τις καλές σχέσεις του παρόντος. Οι καλές αυτές σχέσεις, βέβαια, δεν μπορούν να σιγάσουν ή να αποτρέψουν τον κύριο πόθο των Ελλήνων, γι’ αυτό και η ομιλήτρια επικαλούμενη τη δικαιοσύνη και την ηθική ζητά πίσω τα μάρμαρα, διαβεβαιώνοντας τη Μεγάλη Βρετανία πως μια τέτοια κίνηση «θα τιμούμε πάντα το όνομά της». Με την καταληκτική αυτή δήλωση η ομιλήτρια υπενθυμίζει την τιμή που θα κερδίσει η Αγγλία επιστρέφοντας τα Γλυπτά του Παρθενώνα, μα και υπονοεί την πρόκληση αντίθετων συναισθημάτων, αν δεν τα επιστρέψει.
Τι, κατά τη γνώμη σας, επιχειρεί να αναδείξει η ποιήτρια; Να τεκμηριώσετε την ερμηνευτική σας πρόταση με τρεις κειμενικούς δείκτες. (150-200 λέξεις)
Το γεγονός πως αρκεί κι ένα μόνο κομμάτι ενός ακρωτηριασμένου αγάλματος για να «εκθαμβώνει» με την ομορφιά του, σαν να το αντίκριζε κανείς στην ολότητά του, αποτελεί ξεκάθαρη ένδειξη της ποιότητας των αρχαιοελληνικών έργων τέχνης. Προσωπικά, μάλιστα, έχω πολλές φορές μείνει έκπληκτος, επισκεπτόμενος μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους, από την αρτιότητα και τη γοητεία των έργων που αποτελούν την πολιτισμική μας κληρονομιά.
Αξιοποιώντας το κείμενο αναφοράς να συντάξετε μια δική σας ομιλία, στο πλαίσιο της οποίας θα παρουσιάζετε τα επιχειρήματά σας για την ανάγκη επιστροφής των Γλυπτών του Παρθενώνα. Την ομιλία σας θα την εκφωνήσετε στη Βουλή των Εφήβων. (350-400 λέξεις)
Η πάγια απάντηση των Βρετανών πως τα Γλυπτά του Παρθενώνα αποτελούν «ιδιοκτησία» του Βρετανικού Μουσείου δεν μπορεί να γίνει δεκτή από εμάς, καθώς είναι γνωστές σε όλους οι άνομες και βίαιες διαδικασίες που ακολούθησε ο Elgin προκειμένου να τα υφαρπάξει. Η περίφημη άδεια που -υποτίθεται- πως του δόθηκε από τον Οθωμανό σουλτάνο για να μελετήσει και να αντιγράψει μορφές, σχέδια και επιγραφές του Παρθενώνα αφενός δεν δικαιολογούσε τον βανδαλισμό του μνημείου κι αφετέρου δεν εξέφραζε σε καμία περίπτωση τις προθέσεις των τότε υπόδουλων Ελλήνων. Ο Elgin εκμεταλλεύτηκε τη διπλωματική του θέση και πίεσε για να λάβει μια άδεια που δεν θα δινόταν ποτέ σ’ έναν απλό ιδιώτη.
Οι παλαιότερες, πάντως, αντιρρήσεις των Βρετανών σχετικά με την απουσία κατάλληλου χώρου για τη φύλαξη και συντήρηση των Γλυπτών του Παρθενώνα στη χώρα μας είναι πια παρωχημένες. Το Μουσείο Ακροπόλεως λειτουργεί ήδη από το 2009 και είναι ένα από τα πιο σύγχρονα και καλαίσθητα μουσεία του κόσμου. Περιλαμβάνει, μάλιστα, ειδική αίθουσα, στην οποία ο γλυπτός διάκοσμος του Παρθενώνα αναπτύσσεται καλύπτοντας έκταση ανάλογη με τον ίδιο τον ναό, ώστε οι επισκέπτες να είναι σε θέση να θαυμάσουν και να περιεργαστούν τα Γλυπτά σαν να βρίσκονταν στο ύψος της ζωφόρου.
Όπως έξοχα το είχε διατυπώσει η Μελίνα Μερκούρη στην ιστορική της ομιλία, τα Γλυπτά του Παρθενώνα «είναι η ουσία της ελληνικότητας». Για τον λόγο αυτό, αγαπητοί συνάδελφοι βουλευτές, το αίτημα για την επιστροφή τους δεν θα πάψει να τίθεται με δυναμισμό και αποφασιστικότητα μέχρι να εισακουστεί από τους Βρετανούς.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου