Λιλή Ζωγράφου, Το Περίσσιο [Λογοτεχνία Β΄ Λυκείου]

Muhammad Fadhlullah

Λιλή Ζωγράφου, Το Περίσσιο [Λογοτεχνία Β΄ Λυκείου]

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο της Λιλής Ζωγράφου: « Η γυναίκα που χάθηκε καβάλα στ’ άλογο», εκδόσεις Αλεξάνδρεια.
 
Η ζωή της ήταν όλη χτισμένη με το φόβο του μπαμπά. Από τα μάτια του πατέρα της εκπεμπόταν όλη η μαγεία και ο πανικός της ζωής της. Ο μπαμπάς βέβαια δεν τους συγχωρούσε ότι ήταν κορίτσια. Κι αυτό έπρεπε να το θεωρούν φυσικό. Γι’ αυτό, όταν της χαμογελούσε, έπλεε στο γαλάζιο. Μόνο που χαμογελούσε πολύ σπάνια. Φύλαε τα χαμόγελά του σαν χάντρες μες στις μικρές χούφτες της. Ήξερε να μετράει ως το δέκα. Μα δεν μάζεψε ποτέ τόσο πολλές. Από πολύ μικρή πληροφορήθηκε ότι ο μπαμπάς είχε ιδιαίτερους λόγους να ‘ναι δυσαρεστημένος μαζί της.
Γιατί, όταν ήταν να γεννηθεί, ύστερα από τρεις ζωντανές θυγατέρες, περίμενε, σίγουρος πια, πως θα γεννιόταν το αγόρι. Όταν του ‘παν πως απόκτησε μια ακόμη κόρη θύμωσε πάρα πολύ κι έφυγε όχι μόνο από το σπίτι, αλλά και από την πόλη. Η μαμά δεν είχε κανένα λόγο να την αγαπά ύστερα απ’ αυτό. Αφού εξαιτίας της έχασε τον μπαμπά για οκτώ μήνες. Αυτά τα μάθαιναν με πολλή χαρά οι μεγάλες αδερφές της κι έτσι συμφώνησαν όλοι, σπάνια περίπτωση, πως τούτο το παιδάκι ήταν περίσσιο. Έφτασε δέκα χρονών με τ’ όνομα το Περίσσιο.
Το Περίσσιο έφταιγε πάντα για όλα, καταδικασμένο, ύστερα από την επίσημη απόρριψη του μπαμπά, απ’ όλους.
 
ΘΕΜΑΤΑ
1. «Γι’ αυτό, όταν της χαμογελούσε, έπλεε στο γαλάζιο.», «Φύλαε τα χαμόγελά του σαν χάντρες μες στις μικρές χούφτες της.»
Αφού προσδιορίσετε τα σχήματα λόγου στις δοθείσες περιόδους να εξηγήσετε πώς υπηρετούν το νόημα του κειμένου.
Μονάδες 10
 
- «Γι’ αυτό, όταν της χαμογελούσε, έπλεε στο γαλάζιο.» Στην περίοδο αυτή ο αφηγητής αξιοποιεί μια μεταφορά προκειμένου να μεταδώσει με έμφαση την αίσθηση ευτυχίας που βίωνε η νεαρή ηρωίδα, όταν της χαμογελούσε ο πατέρας της. Το μικρό παιδί ένιωθε πως «πλέει στο γαλάζιο», καθώς όλα γύρω της αποκτούσαν τη γαλήνη και την ομορφιά ενός καταγάλανου ουρανού ή μιας γαληνεμένης θάλασσας. Οι ελάχιστες φορές, άλλωστε, κατά τις οποίες δεχόταν το χαμόγελο του πατέρα της τής προσέφεραν τα λυτρωτικά συναισθήματα της αποδοχής, της αγάπης και της ασφάλειας που τόσο είχε στερηθεί. Τα συναισθήματα, δηλαδή, που θα βίωνε σαφώς συχνότερα, αν είχε γεννηθεί αγόρι.
 
- «Φύλαε τα χαμόγελά του σαν χάντρες μες στις μικρές χούφτες της.» Στο πλαίσιο της περιόδου αυτής ο αφηγητής αξιοποιεί μια παρομοίωση, μέσω της οποίας επιτυγχάνει να αποδώσει το πόσο πολύτιμα ήταν για τη μικρή ηρωίδα τα χαμόγελα του πατέρα της. Τα παρομοιάζει, μάλιστα, με χάντρες, καθώς τα μικρά αυτά αντικείμενα συνιστούν αγαπημένο παιχνίδι για τα μικρά παιδιά, οπότε φανερώνεται εναργώς η αξία που τους απέδιδε το Περίσσιο.  
 
2. Να προσδιορίσετε το κυρίαρχο ρηματικό πρόσωπο της αφήγησης και να εξηγήσετε πώς επηρεάζει το αφηγηματικό αποτέλεσμα.
Μονάδες 10
 
Η αφήγηση αποδίδεται κυρίως με τη χρήση γ΄ ενικού ρηματικού προσώπου, από έναν παντογνώστη αφηγητή. Η παρουσίαση των γεγονότων από έναν αντικειμενικό εξωτερικό παρατηρητή επιτρέπει τη δραστικότερη απόδοση των επώδυνων συναισθημάτων της ηρωίδας, εφόσον τα όσα καταγράφονται είναι απαλλαγμένα από την εντύπωση της υποκειμενικότητας που θα προσέδιδε στο κείμενο η πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Ο αναγνώστης, έτσι, αποδέχεται χωρίς επιφυλάξεις την έκταση του ψυχικού τραύματος της ηρωίδας, εφόσον αναγνωρίζει την αντικειμενικότητα και, άρα, την ακρίβεια της απόδοσης των γεγονότων. Στοιχείο που, πιθανώς, θα εξέλιπε, αν υπήρχε, στο πλαίσιο μιας πρωτοπρόσωπης αφήγησης, η αίσθηση πως ίσως η ηρωίδα διεκτραγωδεί τις εμπειρίες της.
 
3. Να ερμηνεύσετε με αναφορές σε χωρία του κειμένου και με βάση τα κοινωνικά στερεότυπα του παρελθόντος τη στάση που φαίνεται να έχουν τα μέλη της οικογένειας απέναντι στην ηρωίδα (μονάδες 10). Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος τον οποίο η οικογένεια του αποκαλεί και θεωρεί «Περίσσιο» (μονάδες 5); Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε 150-200 λέξεις.
Μονάδες 15
 
Η κυρίαρχη επιθυμία των οικογενειών και ιδίως των πατεράδων, σε προγενέστερες εποχές, για την απόκτηση αρσενικών παιδιών αιτιολογεί τη βαθιά απογοήτευση του συγκεκριμένου πατέρα, όταν πληροφορείται πως απέκτησε την τέταρτη κόρη του («θύμωσε πάρα πολύ κι έφυγε όχι μόνο από το σπίτι, αλλά και από την πόλη»). Η έντονη αυτή αντίδραση του πατέρα έχει ως άμεση συνέπεια την απόρριψη της ηρωίδας από τη μητέρα της («Αφού εξαιτίας της έχασε τον μπαμπά για οκτώ μήνες»), η οποία επιρρίπτει την ευθύνη για την απογοήτευση του συζύγου της όχι στο δεσπόζον αίτημα -στερεότυπο- της εποχής, αλλά στο μικρότερο παιδί της. Η διπλή αυτή απόρριψη του νεότερου κοριτσιού από τον πατέρα και από τη μητέρα της προσφέρει στις μεγαλύτερες κόρες της οικογένειας την ευκαιρία να εκτονώσουν κι εκείνες τα αρνητικά τους βιώματα στο μικρό κορίτσι («Αυτά τα μάθαιναν με πολλή χαρά οι μεγάλες αδερφές της»). Ως εκ τούτου, η ηρωίδα γίνεται το αποδιοπομπαίο θύμα μιας ευρύτερα προβληματικής κατάστασης, η οποία πηγάζει από την απογοήτευση του πατέρα, που δεν έχει αποκτήσει γιο («δεν τους συγχωρούσε ότι ήταν κορίτσια. Κι αυτό έπρεπε να το θεωρούν φυσικό»).
Το γεγονός πως λόγω της συλλογικής αυτής απόρριψης το μικρό κορίτσι καταλήγει να αποκαλείται το «Περίσσιο» δημιουργεί μια εξαιρετικά επώδυνη συνθήκη, εφόσον το μικρότερο παιδί δεν έχει τη δυνατότητα να αντλήσει από κανέναν συναισθήματα αποδοχής και αγάπης. Είναι αναπόφευκτο, έτσι, το παιδί αυτό να αισθάνεται αδικημένο, να βιώνει συνεχή θλίψη και να μην αποκτά ποτέ αυτοπεποίθηση, αφού νιώθει πως είναι ανεπιθύμητο.