Γιώργος Σεφέρης «Το γιασεμί»
Είτε βραδιάζει
είτε φέγγει
μένει λευκό
το γιασεμί.
Στο επιγραμματικό αυτό ποίημα των 17
συλλαβών -όσων απαρτίζουν ένα χαϊκού-, ο Γιώργος Σεφέρης αξιοποιεί μια απλή
διαπίστωση για να μας υπενθυμίσει μια καίριας σημασίας σκέψη∙ έστω κι αν κάποτε
αλλάζουν οι εξωτερικές συνθήκες ή οι συγκυρίες της στιγμής αυτό δεν επηρεάζει,
μήτε αλλοιώνει την ποιότητα των διαχρονικών αξιών -όπως είναι εδώ η ομορφιά της
φύσης- ή την ουσία όσων έχουν πραγματική αξία για εμάς, όπως θα μπορούσε να
είναι, υπό ορισμένες συνθήκες, ακόμη κι ένα αγαπημένο μας πρόσωπο.
Έστω, δηλαδή, κι αν εμείς αδυνατούμε
για κάποιο λόγο -στο συγκεκριμένο ποίημα εξαιτίας του σκοταδιού- να
αντικρίσουμε την αληθινή εικόνα ενός προσώπου (μιας κατάστασης, ενός
στοιχείου), αυτό δε σημαίνει κατ’ ανάγκη πως η φύση αυτού του προσώπου έχει
αλλάξει. Ό,τι αλλάζει επί της ουσίας είναι μόνο η δική μας δυνατότητα να
βλέπουμε -προσωρινά ή για ένα μεγαλύτερο διάστημα- με την απαραίτητη
καθαρότητα, κι όχι η φύση ή η ποιότητα όσων μας περιβάλλουν. Έτσι, για
παράδειγμα, αν ένας άνθρωπος βρίσκεται υπό την επίδραση του άγχους, της θλίψης
ή του πόνου, μπορεί να νομίζει πως όλοι και όλα γύρω του έχουν αλλάξει
δραματικά, μα στην πραγματικότητα το μόνο που δεν είναι πια το ίδιο είναι η
δυνατότητα του ίδιου να βλέπει και να εκτιμά τις καταστάσεις και τα πρόσωπα
γύρω του με τη δέουσα ψυχική ηρεμία.
Η ομορφιά της ζωής και το κάλλος της
φύσης έχουν πάντοτε την ίδια αξία είτε κάποιος τα αντικρίζει υπό το φως της
αισιοδοξίας και της ευδιαθεσίας είτε υπό το σκότος της κατάθλιψης και της
απελπισίας. Μια πιθανή δική μας αδυναμία να αποτινάξουμε το βάρος της θλίψης
και της οδύνης, δεν στερεί από τη φύση την ομορφιά και τα θέλγητρά της∙
εμποδίζει εμάς απ’ το να αναγνωρίσουμε αυτό που ξέρουμε πως βρίσκεται πάντοτε
εκεί, διαχρονικό και αναλλοίωτο.
Το γιασεμί παραμένει πανέμορφο και
λευκό είτε εμείς μπορούμε να το δούμε είτε όχι∙ κι αντιστοίχως οι άνθρωποι που
μας νοιάζονται διατηρούν την αγαθότητα και την αγάπη τους είτε εμείς έχουμε την
αναγκαία γαλήνη για να το διακρίνουμε είτε, έχοντας κλονιστεί από διάφορες
συνθήκες, δεν είμαστε πια σε θέση να το εκτιμήσουμε. Κι ακόμη περισσότερο, η
ζωή διατηρεί άθικτη την ομορφιά και την αξία της είτε οι τρέχουσες οικονομικές
και κοινωνικές συνθήκες είναι ομαλές, είτε βρίσκονται στη δίνη μιας σαρωτικής
κρίσης. Ό,τι αλλάζει κι ό,τι επηρεάζεται είναι μόνο η δική μας ικανότητα να
δούμε τα πράγματα καθαρά και με ψυχραιμία.
Τον Σεπτέμβριο του 1939 ο Σεφέρης
σημείωνε στο ημερολόγιό του για τους συγκεκριμένους στίχους: «Αλήθεια, τούτο το
καλοκαίρι, το γιασεμί στην αυλή μου ήταν το μόνο πράγμα που μου έδωσε καθαρά
και απλά το συναίσθημα της ζωής. Δύσκολο να το εκφράσει κανείς αυτό, χωρίς να
δώσει -στους άλλους- την εντύπωση της συνηθισμένης ανθοκομικής αισθηματολογίας
της Πλάκας.»
