Aaron J Groen
Μίλτος
Σαχτούρης «Ο Ελεγκτής» Ερωτήσεις σχολικού βιβλίου
1.
Ποια είναι η ευθύνη του ελεγκτή; Ποια στοιχεία μας επιτρέπουν να τον ταυτίσουμε
με τον ποιητή;
Με δεδομένη τη λανθασμένη πορεία που
ακολουθούν οι άνθρωποι∙ πορεία που τους οδηγεί στο μίσος και την εκδίκηση, ο
ποιητής οφείλει ως ελεγκτής αφενός να διασφαλίσει πως τα αστέρια εκπέμπουν
απρόσκοπτα φως κι αφετέρου να καταστήσει και πάλι το φως αυτό ορατό στους
συγκαιρινούς του, ώστε να καθοδηγηθούν στο σωστό δρόμο. Η απώλεια του
προσανατολισμού τους κι η εκτροπή τους σε πράξεις και σκέψεις καταστρεπτικές
για την εξέλιξη αυτού του έθνους, υποδηλώνει την άμεση ανάγκη επαναφοράς των
ανθρώπων σε πρότυπα και αξίες του παρελθόντος. Με το φως των αστεριών και πάλι
ορατό, οι άνθρωποι θα μπορέσουν να επανακτήσουν την ελπίδα τους, θα βρουν το
κουράγιο για μια νέα αρχή και θα φέρουν στη μνήμη τους τις αρχές και τις αξίες
που διέτρεχαν τη ζωή τους στο παρελθόν και τους είχαν φυλάξει από τόσο οδυνηρές
επιλογές.
Ο ποιητής γνωρίζει πόσο σημαντικός
είναι ο έλεγχος των αστεριών και αντιλαμβάνεται πως η ευθύνη αυτή είναι δική
του, μιας και ως ποιητής έχει τη δυνατότητα να βλέπει τα πράγματα καθαρότερα
από τους άλλους πολίτες. Έτσι, έχοντας πλήρη συναίσθηση του χρέους που του
αναλογεί, δηλώνει με τρόπο κατηγορηματικό πως είναι αυτός ο ελεγκτής που θα
επιχειρήσει τη δύσκολη άνοδο προς τον ουρανό. Η προσωπική αντωνυμία «Εγώ» που
αυτονομείται στο κείμενο, αποτελώντας μόνη της έναν στίχο, τονίζει με έμφαση
πως είναι ο ίδιος ο ποιητής που θα λειτουργήσει ως ελεγκτής των αστεριών. Έχει,
μάλιστα, προηγηθεί η κτητική αντωνυμία (Έσφιξα τα σκοινιά μου), αλλά και
το σε πρώτο πρόσωπο ρήμα «ελέγξω», που είχαν υποδηλώσει πως το χρέος αυτό
ανήκει στον ίδιο τον ποιητή. Αντιστοίχως, σε πρώτο πρόσωπο τίθεται και το ρήμα
«πετάω» που κλείνει το ποίημα, επισφραγίζοντας την προσωπική συμμετοχή και τον
ιδιαίτερο ρόλο του ποιητή.
2.
Πώς αντιλαμβάνεσθε την εικόνα που περιγράφεται από τον στίχο, έσφιξα τα σκοινιά
μου;
Η δήλωση ετοιμότητας του ποιητή μας
παραπέμπει στην προετοιμασία μιας ριψοκίνδυνης πτήσης ή αναρρίχησης, χωρίς
ωστόσο να διευκρινίζεται το μέσο που θα χρησιμοποιηθεί για την επίτευξή της. Αν
και στο πλαίσιο μιας καθαρά συμβολικής εικόνας δεν έχει σημασία το πώς θα
φτάσει ο ποιητής μέχρι τα αστέρια, μπορούμε ωστόσο να φανταστούμε μια πτητική
μηχανή, ένα αεροπλάνο παλαιού τύπου ίσως, το οποίο μάλιστα θα έχει σπασμένα
φτερά, κι ο ποιητής σφίγγει τα σκοινιά που τον κρατούν σε αυτό ή με τα οποία το
καθοδηγεί. Μπορούν αντιστοίχως να γίνουν εικασίες για κάποια αναρρίχηση με τη
χρήση σκοινιών, χωρίς ωστόσο να υπάρχει κάποια νοηματική αξία σε αυτές. Η ουσία
και το νόημα του στίχου εντοπίζονται στην ετοιμότητα, την αποφασιστικότητα και
την αφοσίωση που δείχνει η ποιητής για την εκπλήρωση της ευθύνης που έχει
απέναντι στους άλλους.
Εργασία
Διαβάστε
το ποίημα του Σαχτούρη Ο Συλλέκτης και εξετάστε το συγκριτικά με τον Ελεγκτή.
Μίλτος
Σαχτούρης «Ο Συλλέκτης»
Μαζεύω πέτρες γραμματόσημα
πώματα από φάρμακα σπασμένα γυαλικά
πτώματα από τον ουρανό
λουλούδια
κι ό,τι το καλό
σ’ αυτό τον άγριο κόσμο
κινδυνεύει
ψηλά κοιτάζω σαν χαρταετός
ο Σταυραϊτός να φεύγει
αγγίζω δίχως φόβο ηλεκτροφόρα σύρματα
αυτά δε με αγγίζουν
ο ήλιος μαζεύει τις ημέρες μου
γελώντας
μονάχα η ψυχή στ’ αυτί μου
ψιθυρίζει λέγοντας:
σκοτείνιασε σκοτείνιασες
γιατί;
δεν είσαι τρομαγμένος;
Ο ενεργός ρόλος που λαμβάνει ο ποιητής
στον Ελεγκτή, με τη μεγάλη ευθύνη απέναντι στους άλλους ανθρώπους να
αποκαταστήσει την επικοινωνία ανάμεσα στον ουρανό και τη γη, να ελέγξει το φως
των αστεριών και να συνεισφέρει έτσι στην καθοδήγηση των συνανθρώπων του,
γίνεται αντιληπτός και στον Συλλέκτη. Εδώ, ωστόσο, η λειτουργία του ποιητή
είναι διαφορετική∙ ο ποιητής είναι αυτός που έχει την ευθύνη να διαφυλάξει
οτιδήποτε είναι καλό και κινδυνεύει σ’ αυτόν τον άγριο κόσμο. Ο ποιητής
συλλέγει διάφορα μικροαντικείμενα ασήμαντης αξίας, συλλέγει όμως και πτώματα
από τον ουρανό, κάτι που αποτελεί και την ουσιαστική του συνεισφορά. Οι νεκροί
των τραγικών χρόνων που σημάδεψαν την ιστορία της χώρας και τη ζωή του ποιητή,
πρέπει να διασωθούν από τη λήθη. Η μνήμη της απώλειάς τους, η μνήμη της θυσίας
τους πρέπει να κρατηθεί ζωντανή, ώστε ο θάνατός τους να μην καταστεί ανώφελος.
Ο ποιητής συλλέκτης καλείται με το έργο του να σώσει ό,τι καλό κινδυνεύει,
καλείται να αποτρέψει το ολέθριο ξέχασμα των γεγονότων που τραυμάτισαν την
Ελλάδα. Η ιστορική μνήμη των οποίων είναι απολύτως σημαντική ώστε οι επόμενες
γενιές να μπορέσουν να αποφύγουν λάθη του παρελθόντος.
Εντοπίζουμε και στο Συλλέκτη τη
μεταμόρφωση του ποιητή σε πουλί -εδώ σε σταυραετό- που πετώντας ψηλά κατορθώνει
να έχει πλήρη εποπτεία του χώρου, αλλά και απαλλαγή από τις όποιες εξαρτήσεις
θα επηρέαζαν το έργο του. Αγγίζει άφοβα τα ηλεκτροφόρα σύρματα, χωρίς αυτά να
τον αγγίζουν∙ πραγματεύεται τα επώδυνα γεγονότα, χωρίς ωστόσο αυτά να μπορούν
να αλλοιώσουν την αντικειμενικότητα της κρίσης του. Ο ποιητής δεν παίρνει τη
μεριά κάποιας παράταξης, φροντίζει να τονίζει τις αιματηρές απώλειες και τον
παραλογισμό του πολέμου, μένοντας ανεπηρέαστος από τα εσωτερικά πάθη που
ταλανίζουν και διχάζουν τον ελληνικό λαό.
Ωστόσο, όπως τα σπασμένα φτερά στον
Ελεγκτή φανερώνουν το προσωπικό κόστος που έχουν όλα αυτά τα γεγονότα στην ψυχή
του ποιητή, έτσι και στον Συλλέκτη καθίσταται σαφές πως το έργο του έχει ένα
υψηλό προσωπικό τίμημα. Ο ήλιος μαζεύει τις μέρες του και ήδη έχει
σκοτεινιάσει∙ ο ποιητής έχει αφιερώσει όλη του τη ζωή στο έργο του και στη
διάσωση όσων πρέπει να διαφυλαχτούν από τη λήθη. Κι είναι εν τέλει η επίγνωση
πως αυτό που κάνει έχει πραγματική αξία, που επιτρέπει στον ποιητή να βλέπει το
τέλος της ζωής του να πλησιάζει, χωρίς να φοβάται.
