Σαντορίνη
Κωνσταντίνος Καβάφης «Ο ήλιος του απογεύματος»
Την κάμαρην αυτή, πόσο καλά την ξέρω.
Τώρα νοικιάζονται κι αυτή κ’ η πλαγινή
για εμπορικά γραφεία. Όλο το σπίτι έγινε
γραφεία μεσιτών, κ’ εμπόρων, κ’ Εταιρείες.
A η κάμαρη αυτή, τι γνώριμη που είναι.
Κοντά στην πόρτα εδώ ήταν ο καναπές,
κ’ εμπρός του ένα τουρκικό χαλί·
σιμά το ράφι με δυο βάζα κίτρινα.
Δεξιά· όχι, αντικρύ, ένα ντολάπι με καθρέπτη.
Στη μέση το τραπέζι όπου έγραφε·
κ’ η τρεις μεγάλες ψάθινες καρέγλες.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι
που αγαπηθήκαμε τόσες φορές.
Θα βρίσκονται ακόμη τα καϋμένα πουθενά.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι·
ο ήλιος του απογεύματος τώφθανε ώς τα μισά.
...Aπόγευμα η ώρα τέσσερες, είχαμε χωρισθεί
για μια εβδομάδα μόνο ... Aλλοίμονον,
η εβδομάς εκείνη έγινε παντοτινή.
Τώρα νοικιάζονται κι αυτή κ’ η πλαγινή
για εμπορικά γραφεία. Όλο το σπίτι έγινε
γραφεία μεσιτών, κ’ εμπόρων, κ’ Εταιρείες.
A η κάμαρη αυτή, τι γνώριμη που είναι.
Κοντά στην πόρτα εδώ ήταν ο καναπές,
κ’ εμπρός του ένα τουρκικό χαλί·
σιμά το ράφι με δυο βάζα κίτρινα.
Δεξιά· όχι, αντικρύ, ένα ντολάπι με καθρέπτη.
Στη μέση το τραπέζι όπου έγραφε·
κ’ η τρεις μεγάλες ψάθινες καρέγλες.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι
που αγαπηθήκαμε τόσες φορές.
Θα βρίσκονται ακόμη τα καϋμένα πουθενά.
Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι·
ο ήλιος του απογεύματος τώφθανε ώς τα μισά.
...Aπόγευμα η ώρα τέσσερες, είχαμε χωρισθεί
για μια εβδομάδα μόνο ... Aλλοίμονον,
η εβδομάς εκείνη έγινε παντοτινή.
Το ποίημα «Ο ήλιος του απογεύματος» αποτελεί ένα από τα ερωτικά ποιήματα του Καβάφη, όπου η ένταση του έρωτα γίνεται αισθητή μέσω της απουσίας του αγαπημένου προσώπου και του συναισθηματικού κενού που έχει προκαλέσει η έλλειψή του. Ο ποιητής αναπολεί τις στιγμές που είχαν περάσει μαζί, και μας αποκαλύπτει τη δύναμη του ερωτικού συναισθήματος, εστιάζοντας την προσοχή του στο χώρο όπου συνήθιζαν να βρίσκονται: «Την κάμαρην αυτή, πόσο καλά την ξέρω».
Η κάμαρα, που κάποτε ήταν ο χώρος των ερωτικών τους συναντήσεων, έχει πλέον γίνει εμπορικό γραφείο κι έχει αλλάξει πλήρως. Εντούτοις, ο ποιητής θυμάται ακριβώς σε ποια θέση βρισκόταν καθετί και φροντίζει να αναπαραστήσει το χώρο, τοποθετώντας νοερά κάθε έπιπλο και κάθε αντικείμενο στη θέση του. Η επιμονή αυτή του ποιητή να επαναφέρει στη μνήμη του ακριβώς το χώρο όπως ήταν: «Δεξιά∙ όχι, αντίκρυ, ένα ντολάπι με καθρέπτη.», αποκαλύπτει τον πόνο και τη νοσταλγία του για το αγαπημένο του πρόσωπο.
Στη σκέψη του ποιητή ο χώρος είναι πλέον άρρηκτα συνυφασμένος με τα συναισθήματα που του προκαλούσε η φυσική παρουσία του αγαπημένου του, γι’ αυτό και νιώθει πως κατορθώνοντας να θυμηθεί επακριβώς τη θέση των αντικειμένων, θα μπορέσει να επαναφέρει στη μνήμη και στις αισθήσεις του, την παρουσία εκείνου.
Η αλήθεια του ποιήματος έγκειται στο γεγονός ότι ένα δυνατό ερωτικό συναίσθημα αγγίζει όλες τις αισθήσεις και ταυτίζεται με καθετί που μπορεί να συσχετιστεί με το αγαπημένο πρόσωπο. Κάποιος ήχος, μια τοποθεσία ή μια γεύση, ενδέχεται να επαναφέρουν στη μνήμη μας αγαπημένα πρόσωπα, ιδίως όταν πια δεν υπάρχουν στη ζωή μας και μας έχει απομείνει μόνο η πικρή αίσθηση της απουσίας.
Ο ποιητής κοιτάζει την κάμαρα και θυμάται, με αγάπη, ακόμη και τα έπιπλα και τα μικροαντικείμενα που βρίσκονταν εκεί. Οτιδήποτε συνιστούσε τις εικόνες που από κοινού κοιτούσαν, το χώρο στον οποίο κινούνταν μαζί, έχει αποκτήσει ιδιαίτερη αξία για τον ποιητή, γι’ αυτό κι αναλογίζεται με θλίψη την τύχη των αντικειμένων αυτών: «Θα βρίσκονται ακόμη τα καϋμένα πουθενά». Η απουσία του αγαπημένου προσώπου ενισχύεται από την αλλοίωση του χώρου που είχαν περάσει τόσες στιγμές έρωτα και αγάπης.
«Πλάι στο παράθυρο ήταν το κρεββάτι.» Ο στίχος αυτός επαναλαμβάνεται καθώς ο ποιητής επιθυμεί να δώσει εμφατικά την ιδιαίτερη σημασία του κρεβατιού και άρα της ερωτικής πτυχής των συναντήσεων με τον αγαπημένο του. Στο κρεβάτι αυτό αγαπηθήκανε πολλές φορές και συχνά παρατήρησαν μαζί το απογευματινό φως να φτάνει μέχρι τα μισά του. Στο κρεβάτι αυτό έζησαν σημαντικό μέρος του έρωτά τους κι εκεί, κάποιο απόγευμα, δόθηκε η υπόσχεση πως θα χωρίζονταν για μια εβδομάδα μόνο.
Αλίμονο, σχολιάζει με πόνο ο ποιητής, η εβδομάδα εκείνη έγινε παντοτινή και οι δυο τους δε βρέθηκαν ποτέ ξανά, αφήνοντας στον ποιητή μνήμες μόνο από τον έρωτα αυτό. Έναν έρωτα που είχε για τον ποιητή μεγάλη σημασία, γι’ αυτό και χρόνια μετά -όλοι οι χώροι του σπιτιού έχουν γίνει πια εμπορικά γραφεία κι εταιρείες- επανέρχεται και θυμάται με νοσταλγία και τρυφερότητα κάθε μικρή λεπτομέρεια του χώρου, όπου είχε την ευκαιρία να αισθανθεί την αγάπη.
Ο Καβάφης δεν μας αποκαλύπτει σε κανένα σημείο του ποιήματος το φύλο του αγαπημένου προσώπου, όχι τόσο γιατί επιχειρεί να αποκρύψει τον ομόφυλο χαρακτήρα του δεσμού του, αλλά γιατί ο έρωτας και τα συναισθήματα που αυτός προκαλεί είναι κοινά για όλους. Ο ποιητής δεν θέλει να περιορίσει το μήνυμά του, το μήνυμα για την ένταση της αγάπης και για τον πόνο που προκαλεί ο χωρισμός και η απουσία, σ’ ένα μέρος μόνο των ανθρώπων. Οι άνθρωποι που αγαπούν, πονούν και υποφέρουν το ίδιο, ανεξάρτητα από το είδος της ηδονής που επιλέγουν.
