Alexander Snehotta Von Kimratshofen
Κωνσταντίνος Καβάφης «Οταν διεγείρονται»
Προσπάθησε να τα φυλάξεις, ποιητή,
όσο κι αν είναι λίγα αυτά που σταματιούνται.
Του ερωτισμού σου τα οράματα.
Βάλ’ τα, μισοκρυμένα, μες στες φράσεις σου.
Προσπάθησε να τα κρατήσεις, ποιητή,
όταν διεγείρονται μες στο μυαλό σου,
την νύχτα ή μες στην λάμψι του μεσημεριού.
Το «Όταν διεγείρονται» είναι ένα ποίημα ποιητικής, στο οποίο ο Καβάφης τονίζει την ιδιαίτερη αξία που έχουν για την ποίησή του τα ερωτικά οράματα -είτε πρόκειται για δημιουργήματα της φαντασίας είτε για μνήμες παρελθοντικών βιωμάτων.
Το παραινετικό ύφος που προκύπτει από τη χρήση του β΄ ρηματικού προσώπου και την αποστροφή προς τον «ποιητή» στον 1ο και στον 5ο στίχο, δημιουργεί την αίσθηση πως ο Καβάφης απευθύνει τα λόγια του προς κάποιον ομότεχνό του, αλλά επί της ουσίας πρόκειται για ένα ποίημα εις εαυτόν.
Η παραίνεση του ποιητή να περαστούν τα οράματα του ερωτισμού μισοκρυμμένα στις φράσεις των ποιημάτων, αποτελεί σαφή ένδειξη πως πρόκειται για τις ερωτικές φαντασιώσεις του κατακριτέου -εκείνη την εποχή- ερωτισμού του Καβάφη. Ο ποιητής αναγνωρίζει τον ποιητικό πλούτο που κρύβεται στα ερωτικά του οράματα, γνωρίζει όμως συνάμα πως δεν είναι εύκολο να αποδοθούν αυτά ελεύθερα στην ποίησή του, χωρίς να δημιουργηθούν αντιδράσεις. Έτσι, ο ποιητής, μη θέλοντας να στερηθεί πλήρως την καθαρή έμπνευση που εντοπίζεται στα οράματά του αυτά, προτιμά να τα εντάξει στους στίχους του έστω κι ελλειπτικά ή υπαινικτικά.
Για τον Καβάφη οι ερωτικοί του συλλογισμοί και οραματισμοί αποτελούν μια ουσιαστική πηγή έμπνευσης, που προκύπτει όμως τυχαία και δεν μπορεί να ελεγχθεί από τον ίδιο τον ποιητή. Γι’ αυτό η συμβουλή που δίνει στον ποιητή-αποδέκτη των στίχων του είναι να προσπαθεί να διαφυλάττει τα οράματα αυτά στη σκέψη του, οποιαδήποτε στιγμή κι αν προκύψουν.
Προσπάθησε να τα κρατήσεις, σχολιάζει ο ποιητής, όταν διεγείρονται στο μυαλό σου είτε τη νύχτα είτε στη λάμψη του μεσημεριού. Η αντίθεση ανάμεσα στο σκοτάδι της νύχτας -που μοιάζει ίσως ιδανικότερη στιγμή για τους οραματισμούς του ποιητή- και στη λάμψη του μεσημεριού, έρχεται να τονίσει ακριβώς το αυθόρμητο αυτής της σημαντικής ποιητικής έμπνευσης. Οποιαδήποτε στιγμή, με οποιοδήποτε ερέθισμα, ενδέχεται να γεννηθούν στη σκέψη του ποιητή εικόνες και ηδονικά αισθήματα, που αν διαφυλαχτούν, μπορούν να του προσφέρουν στίχους εξαιρετικής ομορφιάς. Εντούτοις, όπως επισημαίνει ο ποιητής στην αρχή κιόλας του ποιήματος, είναι πολύ λίγα αυτά που μπορεί να κρατήσει απ’ τα αιφνίδια και φευγαλέα οράματά του.
Η ποιητική έμπνευση είτε αφορά κάποια νοητική σύλληψη είτε εικόνες και αισθήματα, έρχεται στον ποιητή σε στιγμές που του είναι κάποτε δύσκολο να την αξιοποιήσει εγκαίρως, κι αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απώλειά της. Γι’ αυτό ο Καβάφης συμβουλεύει τον ανώνυμο ποιητή-αποδέκτη και συνάμα τον ίδιο του τον εαυτό να βρίσκεται σε εγρήγορση, ώστε να μπορέσει να διαφυλάξει τα ερωτικά του οράματα, όποια στιγμή κι αν διεγερθούν στο μυαλό του.
Σε αντίθεση με τα αμιγώς νοητικά ποιήματα, που αποτελούν κάποτε αποτέλεσμα επίμονης διεργασίας και μελέτης, υπάρχουν και τα ποιήματα εκείνα που δεν αποδίδουν τόσο ιδέες, όσο συναισθηματικές ή αισθητικές καταστάσεις. Ποιήματα στα οποία επιχειρείται η απόδοση μιας στιγμιαίας διάθεσης που κυριεύει την ψυχή του ποιητή και τον υποβάλει σε μια ορισμένη συναισθηματική κατάσταση. Τέτοιου είδους ποιήματα μπορούν να γεννηθούν καθώς ο ποιητής έχει παρασυρθεί στους ερωτικούς του οραματισμούς κι έχει αφήσει την επιθυμία και τον αισθητισμό να υποσκελίσουν τις αναστολές και την αυστηρότητα των νοητικών συλλογισμών.
