Οδυσσέας Ελύτης «Το παράπονο»
έφτασε η ώρα να το πω
Άλλα είν’ εκείνα που αγαπώ
γι’ αλλού γι’ αλλού ξεκίνησα
το λέω και τ’ ομολογώ
Σαν να ‘μουν άλλος κι όχι εγώ
μες στη ζωή πορεύτηκα
όσο κι αν τα κυνηγά
Πάντα πάντα θα ‘ναι αργά
δεύτερη ζωή δεν έχει.
Στη συλλογή Τα Ρω του έρωτα ο Οδυσσέας Ελύτης λειτουργεί έχοντας κατά νου την πιθανή μελοποίηση των ποιημάτων του, γι’ αυτό και σε αντίθεση με άλλες συλλογές του ο στίχος έχει κανονικότητα -δεν είναι ελεύθερος-, αξιοποιεί το λυρικό μέσο της ομοιοκαταληξίας, τη μουσικότητα των παρηχήσεων και δίνει ακόμη μεγαλύτερη προσοχή στην ηχητική αξία των λέξεων που χρησιμοποιεί. Τα Ρω του έρωτα είναι εύληπτα, δοθέντος πως μέριμνα του ποιητή είναι κυρίως η μουσικότητα των συνθέσεων και όχι τόσο το περιεχόμενό τους. Κάνει, δηλαδή, μια σημαντική παραχώρηση ο Ελύτης σε ό,τι αφορά το νοηματικό βάθος των συνθέσεων αυτών, ώστε να διευκολύνει αφενός την πρόσληψή τους από ένα ευρύτερο αριθμητικά κοινό κι αφετέρου προκειμένου να δώσει την αναγκαία έμφαση στη λυρική διάσταση της δομικής και γλωσσικής τους μορφής.
Στις στροφές του ποιήματος αξιοποιείται σταυρωτή ομοιοκαταληξία (αββα), ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με τον τέταρτο και ο δεύτερος με τον τρίτο. Οι στίχοι είναι οκτασύλλαβοι και έχουν ιαμβικό μέτρο (εναλλαγή μιας άτονης συλλαβής με μια τονισμένη: Εδώ στου δρόμου τα μισά).
έφτασε η ώρα να το πω
Άλλα είν’ εκείνα που αγαπώ
γι’ αλλού γι’ αλλού ξεκίνησα»
το λέω και τ’ ομολογώ
Σαν να ‘μουν άλλος κι όχι εγώ
μες στη ζωή πορεύτηκα»
Η παρομοίωση, όπως και η αντίθεση («Σαν να ‘μουν άλλος κι όχι εγώ») αποδίδουν εμφατικά το παράπονο του ποιητή για το γεγονός πως είτε δεν βρήκε το σθένος είτε δεν του επιτράπηκε να ακολουθήσει στη ζωή του την πορεία που ήθελε ο ίδιος. Στη διαπίστωση αυτή εντοπίζεται σαφώς ένα διαχρονικό πρόβλημα που επηρεάζει και απασχολεί πολλούς ανθρώπους, εφόσον με διαφορετικό κάθε φορά αίτιο προκύπτει συχνά το ίδιο ατυχές αποτέλεσμα. Αν για κάποιους η «προδοσία» αυτή απέναντι στον εαυτό τους οφείλεται σε ενδογενείς λόγους -ανασφάλεια, δειλία, αβουλία-, για άλλους επιβάλλεται λόγω εξωγενών συνθηκών -παρεμβάσεις άλλων προσώπων, κοινωνική πίεση, ακραίες πολιτικές ή οικονομικές συνθήκες, πόλεμοι, κ.ά.-, με κοινό, ωστόσο, αποτέλεσμα.
Το παράπονο αυτό του ποιητή συνιστά ουσιώδες και καίριο πρόβλημα του ανθρώπινου βίου, με το οποίο έρχονται αντιμέτωποι -με τον έναν ή τον άλλον τρόπο- οι περισσότεροι άνθρωποι. Κατορθώνει, έτσι, ο Οδυσσέας Ελύτης να εκφράσει με λιτό και δραστικό τρόπο ένα πανανθρώπινο παράπονο και μια κοινή αγωνία. Όπως, άλλωστε, προκύπτει από τον τίτλο της συλλογής του «Τα Ρω του έρωτα» ο ποιητής επιθυμεί να εστιάσει στην πραγματική ουσία του έρωτα και άλλων κοινών ανθρώπινων καταστάσεων, δοθέντος πως το ρω είναι η κεντρική συλλαβή στη λέξη έρωτας. Μας προετοιμάζει, άρα, ήδη με τον τίτλο της συλλογής του πως πρόθεσή του είναι να στοχεύσει σε κεντρικής σημασίας ζητούμενα για τους ανθρώπους.
«Όσο κι αν κανείς προσέχει
όσο κι αν τα κυνηγά
Πάντα πάντα θα ‘ναι αργά
δεύτερη ζωή δεν έχει.»
Κάθε εμπόδιο, κάθε δισταγμός, κάθε παρέκκλιση που προκύπτει κατά τη διάρκεια της μίας και μοναδικής ζωής του ατόμου έχει υψηλότατο κόστος, εφόσον οδηγεί κατ’ ανάγκη στη ματαίωση μέρους -αν όχι του συνόλου- των προσδοκιών του. Πρόκειται, βέβαια, για μια κοινή ανθρώπινη κατάσταση που αφορά όλα τα άτομα κι όχι μόνο τον ίδιο τον ποιητή.