Πάνος Κυπαρίσσης «Για μια έστω φορά»

Πάνος Κυπαρίσσης «Για μια έστω φορά»

Αρκεί να τραβήξεις ένα ξέφτι

απ’ όσα ύφαν’ η συνήθεια

κι ευθύς την καταστρέφει

Η τόλμη έστω μιας φοράς

δίχως ν’ αφήσεις

το νήμα που στα χέρια σου κρατάς

ανοίγει δρόμους

που ποτέ δεν είδες

Μιας στιγμής η αστραπή

τη νύχτα τη ραγίζει

Πάνος Κυπαρίσσης, Σκύβοντας Ουρανέ, Αθήνα: Γαβριηλίδης, 2015

Θέμα του ποιήματος αυτού είναι η δυνατότητα που έχει το κάθε άτομο να αποδεσμευτεί από τους ποικίλους περιορισμούς που τού δημιουργεί η διαμόρφωση μιας βολικής ρουτίνας στην καθημερινότητά του. Η επιθυμία του ατόμου να κινείται σ’ ένα γνώριμο πλαίσιο δραστηριοτήτων κι η σταδιακή επικράτηση στη ζωή του της «συνήθειας», η οποία φαινομενικά του προσφέρει την αίσθηση της οργάνωσης και το απαλλάσσει από το πιθανό άγχος της επαφής με άγνωστες ή νέες δραστηριότητες, λειτουργεί εν τέλει ως μέσο παγίδευσής του σ’ ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο ίδιων ή παρόμοιων δράσεων, το οποίο καθιστά την καθημερινότητά του μονότονη.

Οι άνθρωποι συνηθίζουν να διαμορφώνουν το καθημερινό τους πρόγραμμα με βάση τις εργασιακές και οικογενειακές τους υποχρεώσεις, εντάσσοντας πιθανώς σε αυτό και κάποιες επιπλέον δραστηριότητες που τους είναι ευχάριστες, ώστε να αποφορτίζονται από το άγχος και την κούραση της ημέρας. Πρόκειται για μια συνήθη τακτική που ως ένα βαθμό επιβάλλεται από τις συγκεκριμένες εργασιακές ή άλλες δεσμεύσεις του ατόμου. Σταδιακά, ωστόσο, αυτό που μοιάζει με μια ελεύθερη επιλογή του ατόμου τείνει να λαμβάνει τη μορφή αναπόδραστης συνήθειας που το εγκλωβίζει σ’ ένα προκαθορισμένο τρόπο συμπεριφοράς και λειτουργίας.

Η ύπαρξη κι η κυριαρχία της συνήθειας στη ζωή του ατόμου, το αποτρέπει από το να αναζητά και να δοκιμάζει νέες εμπειρίες. Με τη σκέψη πως έχει ήδη μια ευχάριστη ρουτίνα στη ζωή του και με το φόβο πως οτιδήποτε το νέο και ασυνήθιστο μπορεί να του προκαλέσει περιττή ενόχληση, παγιδεύεται στις υπάρχουσες επιλογές του, χάνοντας την ευκαιρία να γνωρίσει καινούρια πράγματα που θα μπορούσαν να του προσφέρουν μια ουσιαστική ανανέωση.

«Αρκεί να τραβήξεις ένα ξέφτι

απ’ όσα ύφαν’ η συνήθεια

κι ευθύς την καταστρέφει»

Σε β΄ ενικό πρόσωπο το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται παραινετικά είτε γενικώς στον αναγνώστη, είτε σ’ έναν υποτιθέμενο αποδέκτη των λόγων του, είτε ακόμη και στον ίδιο του τον εαυτό. Πεποίθηση του ποιητικού υποκειμένου είναι πως το άτομο μπορεί να ξεφύγει από τα «δεσμά» της συνήθειας, αρκεί να το θελήσει και να το επιδιώξει συνειδητά. Μπορεί να καταστρέψει όσα έχει «υφάνει» κι έχει εδραιώσει η συνήθεια στη ζωή του, αρκεί να βρει και να τραβήξει ένα ξέφτι, ένα νήμα που κρέμεται στο παλιό αυτό υφαντό. Δεν χρειάζεται να έρθει αντιμέτωπος με όλο το πλέγμα των συνηθειών του, αφού η διαδικασία της αποσύνθεσης δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο δύσκολη. Το μόνο που απαιτείται είναι να αλλάξει μία μόνο δραστηριότητα απ’ αυτές που συνθέτουν το πλαίσιο των συνηθειών του κι όλες οι υπόλοιπες θα συμπαρασυρθούν αμέσως.  

Η μεταφορική αναφορά στο ξέφτι και σε όσα έχει υφάνει η συνήθεια, επιτρέπει στον ποιητή να παρουσιάσει κατά τρόπο γενικό το πλέγμα συνηθειών, χωρίς να χρειαστεί να δώσει συγκεκριμένα παραδείγματα, εφόσον, όπως είναι εύλογο, οι συνήθειες κάθε ατόμου είναι διαφορετικές.

«Η τόλμη έστω μιας φοράς

δίχως ν’ αφήσεις

το νήμα που στα χέρια σου κρατάς

ανοίγει δρόμους

που ποτέ δεν είδες»

Προκειμένου να επιτευχθεί η αποδέσμευση του ατόμου από τα δεσμά της συνήθειας φτάνει η τόλμη «έστω μιας φοράς», αρκεί να συνοδεύεται από την αναγκαία αποφασιστικότητα. Θα πρέπει, δηλαδή, το άτομο να ξεκινήσει να τραβά το νήμα, χωρίς να το αφήσει από τα χέρια του, έχοντας ως συνειδητό στόχο να δει το οικοδόμημα των συνηθειών του να καταρρέει. Κι αν επιτελέσει αυτή τη διαδικασία «ξηλώματος», θα συνειδητοποιήσει ότι του ανοίγονται δρόμοι που ποτέ μέχρι τότε δεν είχε αντικρίσει, αφού θα είναι πια ελεύθερος να διεκδικήσει για τον εαυτό του το δικαίωμα νέων, πρωτόγνωρων εμπειριών.

Από τη στιγμή που το άτομο απελευθερώνεται από τις παγιωμένες εκείνες συνήθειες που το κρατούσαν καθηλωμένο σ’ ένα συγκεκριμένο τρόπο καθημερινής λειτουργίας, είναι δεκτικό σε νέες προκλήσεις και πρόθυμο να ακολουθήσει νέα μονοπάτια που του προσφέρουν μια καινούρια αντίληψη για τα πράγματα και διευρύνουν την ικανότητά του να απολαμβάνει και να βιώνει πληρέστερα τη ζωή του.

Εκείνο, μάλιστα, που έχει ιδιαίτερη σημασία για τον ποιητή είναι το να τονιστεί πως η επίτευξη αυτής της αποδέσμευσης δεν απαιτεί συνεχή και μακρόχρονη προσπάθεια. Αρκεί, όπως, επισημαίνει η τόλμη «έστω μιας φοράς». Επιλέγει, έτσι, να αξιοποιήσει αυτό τον χρονικό προσδιορισμό για να συνθέσει τον τίτλο του ποιήματος, θέλοντας να δώσει έμφαση στο γεγονός πως το μόνο που απαιτείται είναι να έχει το άτομο την απαιτούμενη τόλμη «για μια έστω φορά».

Είναι σαφές, βέβαια, πως η αποκαλούμενη δύναμη της συνήθειας είναι συχνά εξαιρετικά ισχυρή, γι’ αυτό κι ο ποιητής αναφέρεται σε απαιτούμενη «τόλμη». Γνωρίζει πως δεν είναι εύκολο να έρθει κανείς αντιμέτωπος με τις ίδιες του τις συνήθειες και με τη ρουτίνα του. Γνωρίζει όμως επίσης πόσα πράγματα χάνει κανείς, όταν παραμένει καθηλωμένος στη ρουτίνα του, γι’ αυτό και θεωρεί αναγκαία την παρότρυνση στους ανθρώπους να αντισταθούν στην εφησυχαστική επίδραση της συνήθειας.

«Μιας στιγμής η αστραπή

τη νύχτα τη ραγίζει»

Η τόλμη και το κουράγιο της μιας στιγμής θα έχει καταλυτική επίδραση στη ζωή του ατόμου, καθώς θα του επιτρέψει να αντιληφθεί πόσο περιορισμένα ζούσε μέχρι εκείνη τη στιγμή και πόσες εκπληκτικές ευκαιρίες προσπέρασε εξαιτίας της απροθυμίας του να εγκαταλείψει τις συνήθειές του. Θα είναι σαν να φωτίζεται αιφνιδίως η ζωή του και να γίνονται ορατά τα πλείστα νέα μονοπάτια που μπορεί να ακολουθήσει προκειμένου να οδηγηθεί σε νέα σημαντικά βιώματα, που θα το πλουτίσουν ψυχικά και πνευματικά. Με τη μεταφορική εικόνα της αστραπής που «ραγίζει» τη νύχτα, ο ποιητής αποδίδει τη δυναμική που έχει η απελευθέρωση από τα δεσμά της συνήθειας, αφού πλέον το άτομο έχει την ευκαιρία να αντικρίσει και να συνειδητοποιήσει πράγματα που μέχρι τότε τα είχε παραβλέψει. Είναι σαν να μπαίνει σ’ έναν νέο δρόμο που του αποκαλύπτει μια υπέροχη θέα, την οποία δεν είχε δει ποτέ μέχρι τότε και πιθανώς δεν θα έβλεπε ποτέ, αν συνέχιζε να ακολουθεί το δρόμο της συνήθειας.