Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η δεοντολογία υπάρχει, την έχω συναντήσει...

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η δεοντολογία υπάρχει, την έχω συναντήσει...

Υπάρχουν πολλές απόψεις για τη δημοσιογραφία. Οι μεν την αποκαλούν «λειτούργημα», εφόσον χωρίς ενημερωμένους πολίτες δεν υπάρχει σωστή δημοκρατία. Άλλοι ακούν τη λέξη και γελάνε. Πάντως ο όρος περιλαμβάνει μιαν υπερβολή: ο Τύπος είναι και επιχείρηση και ο δημοσιογράφος είναι και εργαζόμενος, όπως όλοι οι άλλοι. Ορισμένοι δημοσιογράφοι, εκδότες ή ιδιοκτήτες ηλεκτρονικών ΜΜΕ, ό,τι κι αν λένε επισήμως, ενδιαφέρονται για τη δημοσιογραφία όπως θα ενδιαφέρονταν για την παραγωγή παπουτσιών. Το ζητούμενο είναι γι’ αυτούς μόνον το άμεσο κέρδος που αποδίδει μια καλή επιχείρηση ή το έμμεσο που απορρέει από την επιρροή που ορισμένοι παράγοντες αποκτούν. Το αποστομωτικό επιχείρημα ενός ιδιαίτερα ειδεχθούς ραδιοτηλεοπτικού «αστέρα», πρωταγωνιστή αθλιοτήτων, ήταν ότι κέρδιζε (προ δεκαετίας) 1 δισ. τον χρόνο. Βεβαίως, δεν έχουν χαθεί το πάθος, το μεράκι, η θέληση συμμετοχής στα κοινά. Υπάρχουν. Το γνωρίζω. Τα συναντώ.

Οι Αμερικανοί είναι άνθρωποι ντόμπροι. Ο Ρόι Χόουαρντ, ένας από τους ιστορικούς μεγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ μια από τις εφημερίδες του: «Βρισκόμαστε εδώ αποκλειστικά σαν έμποροι ειδήσεων. Για να πουλάμε διαφήμιση και να την πουλάμε σε τιμή ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να παράγουμε μια εφημερίδα με ελκυστική ενημέρωση για να έχει καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφήμιση να είναι πιο αποτελεσματική». Συμπέρασμα: τα του «λειτουργήματος» πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και τότε ποια η διαφορά με τις εμπορικές τηλεοράσεις μας; Υπάρχουν και άλλες αμερικανικές εφημερίδες στις οποίες κυριάρχησε ο σεβασμός στην είδηση και στην έρευνα, καθώς και στην ευπρέπεια. Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους».

Αυτή η διπλή παράδοση διαιωνίζεται και στα ηλεκτρονικά μέσα. Τα μεν ζουν και βασιλεύουν μέσα στην πιο απίστευτη - και για μας - αθλιότητα. Τα δε, όπως τα μεγάλα εβδομαδιαία περιοδικά, διπλοτσεκάρουν την κάθε λέξη των παρουσιαστών τους, μπας και περάσει κάποιο λαθάκι. Αν είναι δυνατόν να μην περάσει... Και ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι εφημερίδες όπως η «Washington Post» δεν επιτελούν λειτούργημα;

Δεν είναι διαφορετικοί οι προβληματισμοί σε μια χώρα όπου η δημοσιογραφία είναι παραδοσιακά πιο «λογοτεχνική» και πιο «προσωπική», δηλαδή στη Γαλλία, όπου συνυπάρχει η κυρίαρχη «Le Monde», και όχι μόνο, με κάθε λογής «σκουπίδια». Παντού ο Τύπος και τα ΜΜΕ προσφέρουν και την εφημερίδα-χώρο-διαφήμισης (ή το ραδιόφωνο και την τηλεόραση) αλλά και το λειτούργημα. Όπως και στις ΗΠΑ όμως και όπως στις περισσότερες χώρες, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις έγιναν πιο νωρίς αλλά με βραδύτερους από εδώ ρυθμούς, ορισμένοι κανόνες επιζούν και ενίοτε, σε δύσκολες στιγμές, επικρατούν. Μερικές φορές και με τη σύμπραξη της ποινικής δικαιοσύνης.

Ποιοι είναι αυτοί οι απλοί κανόνες; Η διασταύρωση των ειδήσεων. Η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό και την κοινωνία. Η περίσκεψη. Η μη δημοσίευση ακόμη και διασταυρωμένων πληροφοριών για πρόσωπα χωρίς και τη δική τους άποψη. Η αποφυγή κάθε υπερβολής. Η πεποίθηση ότι η συκοφαντία είναι θανάσιμο δημοσιογραφικό αμάρτημα. Η αντίληψη ότι ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να συγχέει τον ρόλο του με εκείνον του αστυνομικού και του δικαστή. Η δημόσια αναγνώριση του λάθους και η αποκατάσταση κάθε αδικημένου. Η άρνηση δημοσίευσης δοτών πληροφοριών, καθώς και η άρνηση υπακοής σε εξωδημοσιογραφικά κέντρα και προσταγές. Το ασυμβίβαστο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος με τα επαγγέλματα του διαφημιστή, του δημοσιοσχεσίτη και του υπαλλήλου Γραφείων Τύπου. Πολλά από αυτά περιλαμβάνονται και στα δικά μας κείμενα δεοντολογίας. Προβλέπονται και κυρώσεις. Όμως οι παρεκτροπές είναι πολλές, καθημερινές, προκλητικές και επικίνδυνες. Παλαιότερα, μπορεί οι εφημερίδες να ήταν πιο «κομματικές», όμως οι δημοσιογράφοι, χωρίς τα σημερινά «λούσα» των ολίγων, είχαν μεγαλύτερη αξιοπρέπεια. Μεσολάβησε όμως με τη χιονοστιβάδα των ηλεκτρονικών μέσων μια γενικευμένη απορρύθμιση.

- ειδεχθής: αυτός που μας προκαλεί ένα ιδιαίτερα έντονο συναίσθημα αποστροφής, απέχθειας 

- δοτές πληροφορίες: αυτές που έχει επιβάλει κάποια ανώτερη αρχή

Ρ. Σωμερίτης, εφημ. Το Βήμα, 10.2.2002 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Η άποψη ότι η δημοσιογραφία αποτελεί λειτούργημα είτε γίνει δεκτή είτε όχι, δεν θα πρέπει να αποκρύπτει το γεγονός ότι πρόκειται για ένα ακόμη επάγγελμα που αποβλέπει στο κέρδος. Ορισμένες εφημερίδες, άλλωστε, προτάσσουν το οικονομικό αυτό κέρδος ως βασικό τους στόχο και αντιμετωπίζουν την είδηση ως απλό εμπόρευμα. Δεν αποτελεί, βέβαια, η δική τους τακτική τη μόνη, εφόσον υπάρχουν παράλληλα κι εκείνες οι εφημερίδες που θέτουν ως προτεραιότητα το σεβασμό στην είδηση και στην έρευνα. Παρόμοια διάσταση παρατηρείται και στον ηλεκτρονικό τύπο, όπου βλέπει κανείς την έγκυρη ενημέρωση να συμπορεύεται με αυτή του χαμηλότερου επιπέδου. Η κατάσταση, πάντως, δεν είναι τελείως ανεξέλεγκτη αφού παρά τις συνεχείς παρεκκλίσεις υπάρχουν και διατηρούνται ακόμη οι κανόνες της δεοντολογίας.

Β1. Ποιοι είναι, κατά τον συγγραφέα, οι κανόνες δεοντολογίας κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο (60-80 λέξεων).

Ο συγγραφέας αναφερόμενος στους κανόνες της δεοντολογίας περιλαμβάνει τη διασταύρωση των ειδήσεων, τη συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό, τη μη δημοσίευση ειδήσεων χωρίς την άποψη των εμπλεκόμενων προσώπων, καθώς και την αποφυγή κάθε υπερβολής. Επίσης, τονίζει πως οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να θεωρούν θανάσιμο αμάρτημα τη συκοφαντία και να μην ξεπερνούν τα όρια του δημοσιογραφικού τους ρόλου. Επισημαίνει, συνάμα, πως θα πρέπει οι δημοσιογράφοι να αναγνωρίζουν δημόσια τα λάθη τους, να μην δημοσιεύουν δοτές πληροφορίες και να μην υπακούν σε εξωδημοσιογραφικά κέντρα. Ενώ, κλείνει με το ασυμβίβαστο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος με επαγγέλματα όπως είναι αυτό του διαφημιστή και του υπαλλήλου Γραφείου Τύπου.  

Β1. Να εξηγήσετε τη δεοντολογική αρχή της εφημερίδας «New York Times», όπως την παρουσιάζει ο αρθρογράφος: “Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους»’’(60-80 λέξεις).

Η δεοντολογική αρχή της εφημερίδας «New York Times» δίνει βαρύτητα και έμφαση στον οφειλόμενο σεβασμό απέναντι στην είδηση, την έρευνα και την ευπρέπεια. Έτσι, σε αντίθεση με τις εφημερίδες που λειτουργούν ως έμποροι των ειδήσεων προκειμένου να προσελκύουν διαφημιστές μέσω της ελκυστικής ενημέρωσης, η εφημερίδα αυτή επιλέγει να βασιστεί στην καταγραφή έγκυρων και καλά τεκμηριωμένων ειδήσεων, αποφεύγοντας παράλληλα τον κιτρινισμό. Σταθερό ζητούμενο, επομένως, είναι η επιλογή μόνο των ειδήσεων εκείνων που προσφέρουν κάτι το ουσιαστικό στην ενημέρωση και στην καλλιέργεια των πολιτών, και όχι η επιδίωξη της αύξησης των πωλήσεων μέσα από ασήμαντες ειδήσεις σκανδαλοθηρικού περιεχομένου, που ικανοποιούν απλώς την περιέργεια ορισμένων αναγνωστών. 

Β1. Ποιες είναι, κατά τον συγγραφέα, οι δύο τάσεις που παρατηρούνται κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Στο χώρο της δημοσιογραφίας παρατηρούνται δύο αντιθετικές μεταξύ τους τάσεις, η πρώτη εκ των οποίων θέτει ως στόχο το άμεσο οικονομικό κέρδος, άλλα και το έμμεσο κέρδος της επιρροής, ενώ η δεύτερη επιδιώκει την ορθή και άρτια ενημέρωση. Οι δημοσιογράφοι που αποβλέπουν στο κέρδος αντιμετωπίζουν την είδηση ως εμπόρευμα και δε διστάζουν να δημοσιεύσουν ακόμη και αθλιότητες προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή του κοινού. Ενώ, εκείνοι που εκλαμβάνουν τη δημοσιογραφία ως λειτούργημα επιλέγουν με προσοχή τις ειδήσεις που δημοσιεύουν, φροντίζουν πάντοτε για την εγκυρότητα και την τεκμηρίωσή τους και ελέγχουν ξανά και ξανά το υλικό τους, ώστε να μην ξεφύγει κάποιο λάθος.

Β2. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τέταρτη παράγραφο (Δεν είναι... ποινικής δικαιοσύνης) και την πέμπτη παράγραφο (Ποιοι είναι... γενικευμένη απορρύθμιση) του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 4η και στην 5η παράγραφο επιτυγχάνεται με την επανάληψη της αναφοράς στους κανόνες. Ειδικότερα, στην 4η παράγραφο ο συγγραφέας αναφέρεται σε ορισμένους κανόνες που επιζούν και στην 5η παράγραφο διευκρινίζει ποιοι είναι αυτοί οι κανόνες.

Β2.α. Να διαιρέσετε τη δεύτερη παράγραφο (Οι Αμερικανοί... το πρωινό τους») του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Οι Αμερικανοί είναι άνθρωποι ντόμπροι. Ο Ρόι Χόουαρντ, ένας από τους ιστορικούς μεγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ μια από τις εφημερίδες του: «Βρισκόμαστε εδώ αποκλειστικά σαν έμποροι ειδήσεων. Για να πουλάμε διαφήμιση και να την πουλάμε σε τιμή ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να παράγουμε μια εφημερίδα με ελκυστική ενημέρωση για να έχει καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφήμιση να είναι πιο αποτελεσματική». Συμπέρασμα: τα του «λειτουργήματος» πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και τότε ποια η διαφορά με τις εμπορικές τηλεοράσεις μας;

Υπάρχουν και άλλες αμερικανικές εφημερίδες στις οποίες κυριάρχησε ο σεβασμός στην είδηση και στην έρευνα, καθώς και στην ευπρέπεια. Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους».

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Με βάση το νέο χωρισμό στην 1η παράγραφο γίνεται αναφορά σ’ ένα αρνητικό παράδειγμα εφημερίδας που δεν σέβεται τους αναγνώστες και αποσκοπεί μόνο στο οικονομικό κέρδος, ενώ στη 2η παράγραφο δίνεται το θετικό παράδειγμα μιας εφημερίδας που σέβεται την είδηση, την έρευνα, αλλά και την ευπρέπεια.

Β2. α. Ποιος τρόπος ανάπτυξης ακολουθείται στην τρίτη παράγραφο (Αυτή η διπλή παράδοση....λειτούργημα;) του κειμένου;

Ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου είναι η σύγκριση – αντίθεση.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Όπως γίνεται σαφές ήδη από τη θεματική περίοδο -αυτή η διπλή παράδοση...-, ο συγγραφέας παρουσιάζει συγκριτικά την αρνητική και τη θετική πλευρά των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Από τη μία βρίσκονται εκείνα που καταφεύγουν σε κάθε αθλιότητα για να προσελκύσουν κοινό, κι από την άλλη εκείνα που δίνουν μεγάλη προσοχή σε καθετί που βγαίνει προς τους πολίτες, προκειμένου να μην ξεφύγει κανένα λάθος.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: δημοσιογραφία, είδηση, κανόνες, ευθύνης, κυρώσεις. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

Η δημοσιογραφία δεν υπηρετείται με τη δημοσίευση οποιασδήποτε είδησης, χωρίς έλεγχο της εγκυρότητάς της και χωρίς σεβασμό προς το κοινό. Η δημοσιογραφία οφείλει να διέπεται από έντονο αίσθημα ευθύνης και σεβασμό των κανόνων δεοντολογίας. Προκειμένου, μάλιστα, να αποφεύγονται περιστατικά αδιαφορίας απέναντι τους σχετικούς κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας θα πρέπει οι προβλεπόμενες κυρώσεις να επιβάλλονται με αυστηρότητα.

Γ1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση, χρησιμοποιώντας ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: συμμετοχής, ελκυστική, ευπρέπεια, αποφυγή, δημόσια. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, το γένος κ.λ.π).

- Η αποχή των πολιτών στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές έφτασε σε εντυπωσιακά επίπεδα.

- Η σκανδαλοθηρική προσέγγιση των ειδήσεων είναι απωθητική για τους σκεπτόμενους πολίτες.

- Η δημοσιοποίηση στοιχείων της προσωπικής ζωής ενός ανθρώπου χωρίς την έγκρισή του αποτελεί μεγάλη απρέπεια και, δυστυχώς, σύνηθες σύμπτωμα της σύγχρονης εποχής.

- Για τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης η υψηλή τηλεθέαση (αναγνωσιμότητα) αποτελεί καίρια επιδίωξη.

- Αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα το επίπεδο ενός μέσου ενημέρωσης από το σεβασμό που δείχνει στην ιδιωτική ζωή των πολιτών.

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη ή σημασιολογικά ισοδύναμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: απορρέει, διαιωνίζεται, επιτελούν, επικρατούν, αντίληψη.

απορρέει: πηγάζει

διαιωνίζεται: διατηρείται

επιτελούν: πραγματοποιούν

επικρατούν: κυριαρχούν

αντίληψη: νοοτροπία

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λ.π.).

- Το κύρος των μεγάλων εφημερίδων πηγάζει από το διαχρονικό σεβασμό που δείχνουν στο αναγνωστικό τους κοινό.

- Ορισμένες τακτικές κιτρινισμού διατηρούνται στα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης λόγω και μόνο της προσέλκυσης πολυάριθμου κοινού που προσφέρουν.

- Οι έγκυροι δημοσιογράφοι πραγματοποιούν ένα έργο ιδιαίτερης σημασίας για την ορθή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.

- Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης κυριαρχούν έναντι των εφημερίδων σε ό,τι αφορά την απόδοση οικονομικού κέρδους.

- Η με κάθε κόστος επιδίωξη αυξημένης τηλεθέασης αποτελεί μια κακή νοοτροπία, που υπονομεύει την εγκυρότητα του εκάστοτε μέσου.

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

Τα μεν ζουν και βασιλεύουν....

Γ2. α. Να εντοπίσετε στο κείμενο μία ρητορική ερώτηση.

Και ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι εφημερίδες όπως η «Washington Post» δεν επιτελούν λειτούργημα;

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση της ρητορικής ερώτησης από τον συγγραφέα.

Με τη ρητορική ερώτηση ο συγγραφέας θέλει να δηλώσει με ενάργεια το δεδομένο της σχετικής διαπίστωσης, ότι δηλαδή εφημερίδες ανάλογης ποιότητας με την Washington Post επιτελούν λειτούργημα.

Η χρήση του ρητορικού ερωτήματος προσδίδει στο κείμενο ζωντάνια, εφόσον ο συγγραφέας μοιάζει να απευθύνει τον λόγο στον κάθε πιθανό αναγνώστη.

Γ2.α. «Το ζητούμενο είναι […] μόνον το άμεσο κέρδος που αποδίδει μια καλή επιχείρηση»

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Να την εντοπίσετε και να τη χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική με βάση τις πληροφορίες που περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο.

Η αναφορική πρόταση είναι: «που αποδίδει μια καλή επιχείρηση» είναι προσδιοριστική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται προσδιοριστική, καθώς αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου. Η αναγκαιότητά της προκύπτει αφενός από το γεγονός ότι δεν χωρίζεται με κόμμα από την κύρια πρόταση και αφετέρου διότι μόνο μέσω αυτής προσδιορίζεται επακριβώς το «κέρδος» για το οποίο γίνεται λόγος στην κύρια πρόταση. 

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τα στερεότυπα των φύλων στα παιδιά

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τα στερεότυπα των φύλων στα παιδιά

Στην εποχή μας τα στερεότυπα των φύλων έχουν γίνει αντικείμενο συστηματικής έρευνας τόσο από την πλευρά της Κοινωνιολογίας, όσο και από τον χώρο της Ψυχολογίας και της Εκπαίδευσης. Πρόκειται για τις αντιλήψεις που επικρατούν σε μια κοινωνία για τα διαφορετικά χαρακτηριστικά που έχουν ή πρέπει να έχουν τα άτομα του ανδρικού και του γυναικείου φύλου, αντιλήψεις οι οποίες έχουν επηρεάσει δυσμενώς την κοινωνική ισοτιμία των δύο φύλων. Παρά το γεγονός ότι οι προσπάθειες του φεμινιστικού κινήματος και η σχετική επιστημονική έρευνα έχουν οδηγήσει προς μια θετική αντιμετώπιση του προβλήματος της ανισότητας, διατηρούνται αντιλήψεις, στάσεις και προκαταλήψεις για κοινωνικές και ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι η πίεση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανισότητας δεν ασκείται σήμερα μόνο από το γυναικείο κίνημα, αλλά και από το ανδρικό, το οποίο παρουσιάζει άνοδο και διεκδικεί άρση των αδικιών που έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών.

Σε μια από τις παλιότερες έρευνες για τα κοινωνικά στερεότυπα των φύλων ζητήθηκε από φοιτητές να αξιολογήσουν μια μεγάλη ποικιλία ανθρώπινων χαρακτηριστικών ως προς τον βαθμό στον οποίο κατά τη γνώμη τους το καθένα από αυτά είναι τυπικό γνώρισμα των ανδρών ή των γυναικών. Συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε ότι οι ιδιότητες που αποδίδονται πιο πολύ στο ανδρικό φύλο, όπως είναι η δύναμη, η λογική, η αυτοπεποίθηση, κ.ά., συνιστούν τα οργανωτικά λεγόμενα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, ενώ οι ιδιότητες που αποδίδονται πιο πολύ στο γυναικείο φύλο, όπως η τρυφερότητα, η φροντίδα, η συγκίνηση κ.ά., συνιστούν τα εκφραστικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η διάκριση οργανωτικών και εκφραστικών χαρακτηριστικών είναι μια ευρύτατα διαδεδομένη στερεοτυπική αντίληψη για την ψυχολογία του άνδρα και της γυναίκας και για τις διαφορές των δύο φύλων σε όλο τον κόσμο.

Εξάλλου, μια σημαντική πλευρά της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών είναι η διαδικασία με την οποία από πολύ μικρή ηλικία αποκτούν και ενσωματώνουν στην προσωπικότητα και στη συμπεριφορά τα στερεότυπα των φύλων, που επικρατούν στην κοινωνία μέσα στην οποία γεννιούνται και αναπτύσσονται. Οι αντιλήψεις για τις ιδιότητες και τους ρόλους που ταιριάζουν στο ανδρικό ή γυναικείο φύλο, όπως αυτές εκδηλώνονται κυρίως στην οικογένεια, στο σχολείο, στην ευρύτερη κοινωνία, στην ομάδα των ομηλίκων και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ψυχαγωγίας, επηρεάζουν τα παιδιά ήδη από τη βρεφική ακόμη ηλικία και διαμορφώνουν αντίστοιχα τους ρόλους και τη συμπεριφορά τους ως αγοριών ή κοριτσιών.

Στη χώρα μας έχουν δημοσιευθεί αξιόλογες μελέτες σχετικά με τα στερεότυπα των φύλων, όπως για τη διαφοροποίηση των φύλων στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου και στα παιδικά βιβλία προσχολικής αγωγής, καθώς και στη συμμετοχή των νηπίων στο παιχνίδι. Στις μελέτες αυτές επιβεβαιώνονται γενικά τα δεδομένα ξένων σχετικών μελετών, αλλά αποκαλύπτεται και ο ξεχωριστός χαρακτήρας της ελληνικής κοινωνικής και εκπαιδευτικής πραγματικότητας ως προς τα στερεότυπα των φύλων και το πέρασμα των στερεοτυπικών ρόλων και αντιλήψεων στα παιδιά.

Α. Κακαβούλης (1997). Στερεότυπα των φύλων και σχολική αγωγή. Φύλο και σχολική πράξη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας, 512-514 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

Τα στερεότυπα των φύλων, οι αντιλήψεις δηλαδή μιας κοινωνίας για τα χαρακτηριστικά ανδρών και γυναικών επιδρούν αρνητικά στην κοινωνική ισότητα. Παρά, άλλωστε, τις προσπάθειες του γυναικείου κινήματος για την αντιμετώπιση της ανισότητας, συνεχίζουν ακόμη να περνούν στα παιδιά ανάλογες αντιλήψεις και προκαταλήψεις. Έρευνες δείχνουν πως στερεοτυπικά οι γυναίκες εκλαμβάνονται ως ευαίσθητες, ενώ οι άνδρες ως δυνατοί και λογικοί. Τα στερεότυπα αυτά αποκτώνται από τα παιδιά σε πάρα πολύ μικρή ηλικία μέσω της οικογένειας, του σχολείου, της κοινωνίας, της ομάδας ομηλίκων και των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Είναι, μάλιστα, στην ελληνική περίπτωση, εμφανή στα σχολικά βιβλία τόσο του δημοτικού όσο και της προσχολικής αγωγής. 

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, πού εκδηλώνονται οι αντιλήψεις για τις ιδιότητες που ταιριάζουν στα δύο φύλα και επηρεάζουν τα παιδιά; (60 – 80 λέξεις).

Οι αντιλήψεις σχετικά με τις ιδιότητες που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο εκδηλώνονται πρωτίστως στην οικογένεια, στο σχολείο, στην ευρύτερη κοινωνία, στην ομάδα των συνομήλικων, αλλά και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Πρόκειται για ένα πολύπλευρο πλαίσιο το οποίο επηρεάζει τα παιδιά ήδη από τη βρεφική τους ηλικία και τα ωθεί στην υιοθέτηση των αντίστοιχων ρόλων και συμπεριφορών ως αγοριών ή κοριτσιών.

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ποιες ιδιότητες αποδίδονται στο ανδρικό φύλο και ποιες στο γυναικείο; (60-80 λέξεις).

Ο συγγραφέας βασιζόμενος σε παλαιότερες έρευνες αναφέρει πως σύμφωνα με την στερεοτυπική αντίληψη, που είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο, οι ιδιότητες που αποδίδονται περισσότερο στους άνδρες είναι η δύναμη, η λογική, η αυτοπεποίθηση κ.ά.∙ ιδιότητες που αποτελούν τα οργανωτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Ενώ, στις γυναίκες αποδίδονται ιδιότητες όπως είναι η τρυφερότητα, η φροντίδα, η συγκίνηση κ.ά., που συνιστούν ό,τι αποκαλούμε τα εκφραστικά χαρακτηριστικά μιας προσωπικότητας.

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ποιοι φορείς καλλιεργούν στα παιδιά στερεότυπα για τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων και ποια κινήματα ασκούν πίεση, ώστε να αντιμετωπιστεί η ανισότητα; (60-80 λέξεις).

Σύμφωνα με τον συγγραφέα η καλλιέργεια των στερεοτύπων σχετικά με τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων συντελείται στο πλαίσιο της οικογένειας, του σχολείου, της ευρύτερης κοινωνίας, της ομάδας ομηλίκων, καθώς και από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Σημαντική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της ανισότητας που προκύπτει ανάμεσα στα δύο φύλα έχει πραγματοποιηθεί ήδη από το φεμινιστικό κίνημα, ενώ εμφανείς γίνονται κι οι ανάλογες προσπάθειες του ανδρικού κινήματος, το οποίο βρίσκεται πλέον σε άνοδο και επιζητά να αρθούν οι αδικίες που τελούνται εις βάρος των ανδρών.

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τελευταία παράγραφο (Στη χώρα… στα παιδιά) του κειμένου.

Τα στερεότυπα είναι παρόντα στα ελληνικά εκπαιδευτικά βιβλία της πρώτης κιόλας βαθμίδας.

Β2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο (Στην εποχή… των ανδρών) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε με συντομία την απάντησή σας.

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στην 1η παράγραφο είναι παραγωγική. Ο συγγραφέας ξεκινά με μια γενική διαπίστωση σχετικά με τις έρευνες που έχουν γίνει για τα στερεότυπα των φύλων και ακολούθως προχωρά σε ειδικότερες τοποθετήσεις, ορίζοντας αφενός το περιεχόμενο των στερεοτύπων και αφετέρου καταγράφοντας τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ανισότητας που προκύπτει μέσω αυτών.

Β2.α. Με ποια διαρθρωτική λέξη επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο του κειμένου;

Η διαρθρωτική λέξη είναι το εξάλλου

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η συγκεκριμένη διαρθρωτική λέξη;

Το εξάλλου χρησιμοποιείται για να δηλωθεί πως θα δοθούν συμπληρωματικές πληροφορίες σε σχέση με όσα έχουν ήδη ειπωθεί.

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: θετική, διαφορές, άνοδο, παλιότερες, αξιόλογες.

θετική: αρνητική

διαφορές: ομοιότητες

άνοδο: πτώση

παλιότερες: νεότερες

αξιόλογες: ασήμαντες

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους.

- Η διαιώνιση των στερεότυπων αντιλήψεων έχει ιδιαίτερα αρνητική επίδραση στην ιδεολογική διαμόρφωση των νέων.

- Οι ομοιότητες ανάμεσα στα δύο φύλα είναι περισσότερες από τις διαφορές.

- Οι προκαταλήψεις εις βάρος των γυναικών βρίσκονται σε πτώση στη σύγχρονη κοινωνία.

- Οι νεότερες έρευνες επιβεβαιώνουν τον ιδιαίτερο αντίκτυπο της ανθρωπιστικής παιδείας στην αντιμετώπιση του ρατσισμού.

- Πολλοί εκλαμβάνουν ως ασήμαντες τις επιδράσεις των στερεοτύπων, χωρίς προφανώς να κατανοούν την πραγματική έκταση που λαμβάνουν.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω υπογραμμισμένες λέξεις/φράσεις του κειμένου: στερεότυπα των φύλων, ιδιότητες.

Τα στερεότυπα των φύλων αφορούν σε σημαντικό βαθμό ιδιότητες που υποτίθεται πως διακρίνουν κυρίως ή κατ’ αποκλειστικότητα τους άνδρες και τις γυναίκες. Έτσι, ενώ οι γυναίκες παρουσιάζονται ως πιο ευαίσθητες, ευσυγκίνητες και προορισμένες από τη φύση τους να φροντίζουν τα παιδιά τους, οι άνδρες παρουσιάζονται ως πιο δυνατοί, με εντονότερη αυτοπεποίθηση και πως βασίζονται περισσότερο στη λογική παρά στο συναίσθημα. 

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: διαφορετικά, δυσμενώς, ανισότητας, τρυφερότητα, σημαντική.

διαφορετικά: όμοια

δυσμενώς: ευμενώς

ανισότητας: ισότητας

τρυφερότητα: σκληρότητα

σημαντική: ασήμαντη

Γ1.β. Στη συνέχεια να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις.

- Η περίπτωσή σου είναι όμοια με τη δική μου∙ κι εγώ είμαι άνεργος με οικογένεια.

- Το κοινό υποδέχτηκε ευμενώς την πρώτη σκηνοθετική δουλειά του νέου δημιουργού.

- Βασικό ζητούμενο για κάθε πολιτεία είναι η διασφάλιση της ισότητας μεταξύ των πολιτών.

- Η σκληρότητα της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης έχει προκαλέσει την αγανάκτηση των πολιτών.

- Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος επιχείρησε να παρουσιάσει την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο υπουργών ως ασήμαντο γεγονός.

Γ2. «Διατηρούνται αντιλήψεις, στάσεις και προκαταλήψεις για κοινωνικές και ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση»

Γ2.α. Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση»

Γ2.β. Να γράψετε αν είναι προσδιοριστική ή παραθετική/προσθετική και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η πρόταση είναι παραθετική-προσθετική στους όρους: αντιλήψεις, στάσεις, προκαταλήψεις. Η πρόταση ορίζεται ως παραθετική αφενός διότι χωρίζεται από την κύρια πρόταση με κόμμα και αφετέρου διότι δεν αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό των όρων στους οποίους αναφέρεται.  

Γ2.α. «το ανδρικό [κίνημα].. διεκδικεί άρση των αδικιών που έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών»

Να δηλώσετε αν στην παραπάνω πρόταση γίνεται κυριολεκτική/δηλωτική μεταφορική/συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η χρήση είναι μεταφορική διότι η λέξη άρση που σημαίνει ανύψωση – σήκωμα, δεν μπορεί να ληφθεί κυριολεκτικά σε σχέση με τις αδικίες. Αντιστοίχως, μεταφορική είναι και η έκφραση «έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών», με τη λέξη βάρος να λαμβάνει τη σημασία «εναντίον».

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο πέντε παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- περνούν στα παιδιά / το πέρασμα των στερεοτυπικών ρόλων... στα παιδιά

- άρση των αδικιών

- εις βάρος των ανδρών

- ενσωματώνουν στην προσωπικότητα

- διαμορφώνουν αντίστοιχα τους ρόλους

Εύα Νεοκλέους «Εκ βαθέων»

Dorina Costras

Εύα Νεοκλέους «Εκ βαθέων»

                           Στη μητέρα μου

Αν ήμουν ποιητάρισσα

θα σε τραγουδούσα ολόγιομο φεγγάρι.

Θα τραγουδούσα

το βουβό σου κλάμα

την ώρα την ύστερη.

«Πότε θα ξανάρθεις», θα ρωτάς.

Και θα αφουγκράζεσαι

τις νύχτες αν πονώ.

Τις άπειρες χωρίς φεγγάρι νύχτες...

Θα ξανάρθω μάνα...

σίγουρα θα ξανάρθω.

Και θα ‘μαι ίδια φως

σαν το φεγγάρι....   

Το «Εκ βαθέων» είναι ένα ιδιαίτερα τρυφερό ποίημα από τη συλλογή «Σημάδια για το δρόμο» της ποιήτριας Εύας Νεοκλέους. Στο επίκεντρό του τίθεται η αγάπη για το ιερότερο πρόσωπο στη ζωή κάθε ανθρώπου, τη Μητέρα. Μια αγάπη που ξεπερνά συχνά τα όρια της πεπερασμένης ανθρώπινης ζωής και συνεχίζει την πορεία της ακόμη και μετά την έλευση του θανάτου που κατορθώνει μεν να διακόψει την άμεση επαφή με το αγαπημένο πρόσωπο, αδυνατεί όμως να θέσει τέρμα σ’ αυτό το ακατάλυτο συναίσθημα.

Αν ήμουν ποιητάρισσα

θα σε τραγουδούσα ολόγιομο φεγγάρι.

Θα τραγουδούσα

το βουβό σου κλάμα

την ώρα την ύστερη.

Το αίτημα για το χάρισμα του ποιητικού λόγου που θα επέτρεπε την απαθανάτιση της αγαπημένης μορφής κατά τρόπο τέτοιο ώστε η μνήμη της ύπαρξής της να διασφαλιστεί από τη λήθη του χρόνου, μας παραπέμπει συνειρμικά στην ποιητική δωρεά που δέχεται ο Κρητικός, ο ήρωας του Διονύσιου Σολωμού, στην ομώνυμη ποιητική σύνθεση. Η απώλεια της αγαπημένης και ο απροσμέτρητος πόνος για εκείνη αντισταθμίζονται εν μέρει με το θείο δώρο του ποιητικού λόγου, που δίνει στον ήρωα τη δυνατότητα να υμνεί την αιώνια αγάπη του.

Αν το ποιητικό υποκείμενο είχε το χάρισμα του ποιητικού λόγου θα υμνούσε τη μητέρα σε όλη την ακμή της νεότητάς της, όταν ολόγιομο φεγγάρι ακόμη στεκόταν τροφός, προστάτης και καθοδηγητής για εκείνη. Θα υμνούσε ακόμη και τις στιγμές του τέλους της, όταν ο πόνος του επερχόμενου αποχωρισμού αγγίζει σημεία τέτοια που οι λέξεις δεν επαρκούν να αποδώσουν.

Και χρειάζεται πράγματι το δώρο της ποίησης ακέραιο -χωρίς και πάλι να είναι βέβαιο πως θα φανεί αρκετό- για να δοθεί με λέξεις η αγάπη της μητέρας κι όλα όσα εκείνη προσφέρει από την πρώτη μέχρι και την τελευταία στιγμή. Πώς να μιλήσει κανείς, άλλωστε, για μιαν αγάπη που διατρέχει κάθε λεπτό και κάθε σκέψη της ζωής του; Πώς να δώσει με λέξεις τον πόνο που κρύβει το βουβό κλάμα του τέλους, όταν το αγαπημένο πρόσωπο χάνεται για πάντα;

«Πότε θα ξανάρθεις», θα ρωτάς.

Και θα αφουγκράζεσαι

τις νύχτες αν πονώ.

Τις άπειρες χωρίς φεγγάρι νύχτες...

Η μητέρα που βρίσκεται με την ψυχή και τη σκέψη της πάντοτε πλάι στο παιδί της και ζει κάθε του χαρά και ζει κάθε του πόνο, σαν να είναι δικές της χαρές, σαν να είναι οι μεγαλύτεροι δικοί της πόνοι. Η μητέρα που ξενυχτά προσμένοντας∙ η μητέρα που ξέρει να διαβάζει κάθε λέξη και κάθε σιωπή του παιδιού της, γνωρίζοντας χωρίς καν να ρωτήσει πότε εκείνο πονά, πότε είναι θλιμμένο. Η μητέρα που στέκει πλάι στο παιδί της ακόμη και τις αφέγγαρες νύχτες, που η ζωή δεν έχει να δώσει χαρές∙ η μητέρα που αντέχει αγόγγυστα τις άπειρες νύχτες της θλίψης και της οδύνης, έτοιμη να δώσει και τη ζωή της για να προφυλάξει το παιδί της από τα δίχτυα του πόνου. Η μητέρα αυτή είναι το σιωπηλό, το πάντα σταθερό στήριγμα του παιδιού της, σε κάθε του βήμα, όσα χρόνια κι αν περάσουν, όσες πίκρες κι αν πρέπει να υπομείνει.

Θα ξανάρθω μάνα...

σίγουρα θα ξανάρθω.

Και θα ‘μαι ίδια φως

σαν το φεγγάρι....   

Η ποιήτρια διαβεβαιώνει τη μητέρα της πως θα έρθει και πάλι κοντά της, έστω κι αν ό,τι τους έχει πια χωρίσει είναι ο ακατανίκητος θάνατος. Θα ξανάρθει κοντά της έχοντας λάβει πια τη μορφή του φωτός∙ θα ξανάρθει έστω κι αν πρέπει να υπερβεί τα ανθρώπινα όρια∙ έστω κι αν πρέπει να βαφτιστεί στο φως, μοιάζοντας πια με το ολόφωτο φεγγάρι. Μια υπόσχεση που έχει τραφεί απ’ την άπειρη αγάπη που η μητέρα προσέφερε αδιάλειπτα σ’ όλη της τη ζωή∙ μια υπόσχεση με τη δύναμη όρκου ιερού, αφού αντλείται από τα αγνότερα βάθη της ψυχής.

Ο θάνατος δεν σημαίνει το τέλος αυτής της αγάπης, μιας κι υπάρχει αυτή η πρόθεση κι αυτή η πίστη της μελλοντικής επιστροφής. Σκέψη που μας παραπέμπει εκ νέου στην ποίηση του Σολωμού, ο οποίος συνήθιζε μετά από κάθε αναφορά στο θάνατο να προσφέρει την παραμυθία της ανάστασης, την ελπίδα της Δευτέρας Παρουσίας. Έτσι, στα βήματα του Κρητικού, που δεν άφησε το θάνατο να τον χωρίσει από την αγαπημένη του∙ που δεν επέτρεψε στο θάνατο του σώματος να καταλύσει την αγάπη που γέμιζε την ψυχή του, η ποιήτρια δίνει τη δική της ανάλογη υπόσχεση.

Κι η μελλοντική επιστροφή της είναι δοσμένη με μια εικόνα φωτός που έρχεται σε άμεση συνομιλία με την υπερβατική μορφή της Φεγγαροντυμένης. Ίδια φως, θα είναι η ποιήτρια, στο δικό της υπερκόσμιο ταξίδι, όπως λουσμένη στο φως του φεγγαριού και γεννημένη από αυτό πρόβαλε η θεϊκή μορφή μπροστά τα έκθαμβα μάτια του Κρητικού. 

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Μόδα

Dustin McNeer

Έκθεση Α΄ Λυκείου: Μόδα

Μόδα είναι η επικρατούσα κατά περιόδους τάση στην ένδυση και γενικότερα στον τρόπο συμπεριφοράς και σκέψεως μεταξύ των μελών δεδομένου κοινωνικού συνόλου, με χαρακτήρα εφήμερο και διαρκώς μεταβαλλόμενο.

Η λέξη μόδα προέρχεται από τη λατινική λέξη modus που σημαίνει τρόπος.

Η έννοια της μόδας αφορά όχι μόνο την ενδυμασία και τα γενικότερα στοιχεία της εξωτερικής εμφάνισης, αλλά και τις προτιμήσεις εν γένει σε διάφορους τομείς που συνδέονται με την καθημερινότητα των πολιτών. Υπάρχει, έτσι, η μόδα που αφορά τις εκφραστικές επιλογές -ιδίως των νέων-, τις μουσικές προτιμήσεις, τους τρόπους συμπεριφοράς και διασκέδασης, τις καταναλωτικές επιλογές, τις τρέχουσες απόψεις σε ποικίλα ζητήματα κ.λπ.

Πώς διαμορφώνεται η μόδα

Η μόδα συνδέεται αφενός με τα οικονομικά συμφέροντα των εταιρειών παραγωγής και προώθησης προϊόντων που σχετίζονται με την ενδυμασία, τη μουσική, τον κινηματογράφο κ.ά., κι αφετέρου με την ανάγκη προσωπικής έκφρασης και διαφοροποίησης των ατόμων. Ο συνδυασμός, μάλιστα, της επιδίωξης των εταιρειών να ανανεώνονται ανά τακτά διαστήματα οι σχετικές τάσεις και της εσωτερικής προσδοκίας των ατόμων για αλλαγές στη ζωή τους -έστω κι αν αυτές περιορίζονται σε θέματα εμφάνισης και άλλων καθημερινών συνηθειών-, έχει ως αποτέλεσμα τις συνεχείς μεταβολές στην επικρατούσα μόδα. Η διαμόρφωση της μόδας, ωστόσο, επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες. Ειδικότερα:

- Σε ό,τι αφορά τον τομέα της ενδυμασίας κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση των τάσεων διαδραματίζουν οι εταιρείες παραγωγής με τη συνδρομή των σχεδιαστών αλλά και των υπεύθυνων προώθησης. Οι εταιρείες επιλέγουν και προτείνουν μέσα από επιδείξεις ρούχων, δημοσιευμάτων στον τύπο και τηλεοπτικών εκπομπών τις ενδυματολογικές προτάσεις τους για κάθε επόμενη εποχή (καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας, άνοιξη), αξιοποιώντας κάθε πιθανό τρόπο διαφήμισης προκειμένου να βρουν την επιζητούμενη ανταπόκριση από το κοινό. Εύλογο είναι πως χάρη στην έντονη επίδραση που ασκούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης στους πολίτες, και ιδίως πλέον το διαδίκτυο, είναι σχετικά δεδομένη η ευρεία διάδοση και υιοθέτηση των σχετικών προτάσεων.

Στο πλαίσιο της προώθησης των ενδυματολογικών προτάσεων επιστρατεύονται συχνά και πρόσωπα από το χώρο της τέχνης -ηθοποιοί, τραγουδιστές- και του αθλητισμού που ασκούν μεγάλη επιρροή στο νεανικό κοινό. Φωτογραφίσεις των διάσημων αυτών προσώπων με τις ανάλογες επιλογές που θέλουν να προωθήσουν οι οίκοι μόδας και οι σχεδιαστές έχουν συνήθως σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση των νέων κάθε φορά τάσεων.

- Οι γενικότερες ενδυματολογικές επιλογές -ρούχα, κοσμήματα, κόμμωση- των ηθοποιών σε κινηματογραφικές ταινίες που γνωρίζουν μεγάλη εισπρακτική επιτυχία, όπως και οι αντίστοιχες επιλογές τραγουδιστών στα βίντεο κλιπ τραγουδιών που τα παρακολουθούν εκατομμύρια πολίτες, μπορούν να αποτελέσουν χωριστό παράγοντα διαμόρφωσης μιας νέας μόδας. Ο χώρος του θεάματος διαδραματίζει, άλλωστε, διαχρονικά σημαντικό ρόλο στην προώθηση και εδραίωση νέων τάσεων.

- Λόγω της μεγάλης σημασίας που έχει η ενδυμασία ως μέσο έκφρασης της διάθεσης και της ιδεολογικής τοποθέτησης των ατόμων, η μόδα έρχεται συχνά να λειτουργήσει ως βασικός εκφραστής του πνεύματος μιας ολόκληρης γενιάς και να υποδηλώσει τις διεκδικήσεις και τις προσδοκίες τους. Η ευρύτατη διάδοση, για παράδειγμα, που γνώρισαν τα μίνι φορέματα και τα μπικίνι μαγιό οφειλόταν στο γεγονός ότι μέσω αυτών οι γυναίκες θέλησαν να εκφράσουν τη διάθεσή τους για χειραφέτηση από τον αυστηρό κοινωνικό έλεγχο που τις κρατούσε συνεχώς δέσμιες ενός καταπιεστικού συντηρητισμού.

Η διαμόρφωση, επομένως, της μόδας εξαρτάται πολλές φορές από το γενικότερο πνεύμα που χαρακτηρίζει μια γενιά και από τις ειδικότερες αλλαγές που επιδιώκουν οι νέοι άνθρωποι να επιφέρουν στην κοινωνική πραγματικότητα της εποχής τους. Έτσι, η έμφυτη τάση των νέων να αντιδρούν στα εκάστοτε κακώς κείμενα βρίσκει την ιδανική της έκφραση μέσα από τις ενδυματολογικές, εκφραστικές, μουσικές κ.ά. επιλογές τους, που προσδίδουν έναν ιδιαίτερο κάθε φορά χαρακτήρα σε ολόκληρες κάποτε δεκαετίες (π.χ. οι χίπηδες στη δεκαετία του ’60-’70).

- Η μόδα -ιδίως η ενδυματολογική- επηρεάζεται σε σημαντικό βαθμό από την οικονομική κατάσταση των ατόμων. Οι ευκατάστατες κοινωνικές ομάδες επιχειρούν μέσω αυτής να διαφοροποιηθούν από τα χαμηλότερα κοινωνικά στρώματα κι επιλέγουν άρα εκείνα τα ρούχα που αντανακλούν την υψηλή οικονομική τους επιφάνεια. Ενώ, οι πολίτες που έχουν χαμηλότερα οικονομικά εισοδήματα καταφεύγουν σε επιλογές περισσότερο προσιτές στον περιορισμένο προϋπολογισμό τους.

Τι εξυπηρετεί η μόδα

Η μόδα σε κάθε της έκφανση αποτελεί τρόπο έκφρασης κι έρχεται να δηλώσει τις πεποιθήσεις, τις ιδεολογικές τάσεις και τις επιδιώξεις των ατόμων που την υιοθετούν. Ειδικότερα:

- Το άτομο μέσω της μόδας, και κυρίως των ενδυματολογικών επιλογών, επιχειρεί να παρουσιάσει στους άλλους σημαντικές πτυχές της προσωπικότητάς του. Η ενδυμασία κάθε ανθρώπου, άλλωστε, δεν είναι ένας τυχαίος συνδυασμός, αλλά πολύ περισσότερο μια συνειδητή προσπάθεια διαμόρφωσης μιας συγκεκριμένης εικόνας.

Παρόμοια λειτουργία έκφρασης της προσωπικότητας του ατόμου υπηρετούν, βέβαια, κι οι εκφραστικές επιλογές, η μουσική που προτιμά, αλλά κι οι πεποιθήσεις του για τρέχοντα ζητήματα∙ στοιχεία που συχνά αντλούνται από τις κυρίαρχες τάσεις της εποχής, δηλαδή τη μόδα.

- Η ανάγκη των ανθρώπων να γίνονται αποδεκτοί από τον περίγυρό τους και να αισθάνονται πως συμβαδίζουν με το κλίμα της εποχής τους, τούς ωθεί συχνά στην υιοθέτηση όσων επιτάσσει η μόδα. Τέτοια ανάγκη αποδοχής χαρακτηρίζει ιδίως τους νέους, οι οποίοι είναι κατά κύριο λόγο εκείνοι που ενδιαφέρονται περισσότερο για τις τάσεις της μόδας.

- Σε παρόμοιο επίπεδο κινείται και η επιθυμία των ανθρώπων να λαμβάνουν διαρκή επιβεβαίωση από τους άλλους σχετικά με την ελκυστικότητα της εμφάνισής τους. Έτσι, προκειμένου να επιτυγχάνουν την προσέλκυση της προσοχής των άλλων, οι άνθρωποι τείνουν να καταφεύγουν στις επιλογές εκείνες που συμβαδίζουν με τη μόδα της εποχής.

- Μια βασική ανάγκη των ανθρώπων που εξυπηρετείται από τη μόδα είναι αυτή της διαρκούς ανανέωσης. Η επιθυμία αποφυγής της ρουτίνας και της μονοτονίας, εφόσον δεν μπορεί να υλοποιηθεί μέσω ριζικότερων αλλαγών στη ζωή των ατόμων, επιδιώκεται συχνά μέσω των αλλαγών στην εμφάνιση και στις ενδυματολογικές επιλογές. Αυτή ακριβώς την ανάγκη ανανέωσης αξιοποιεί η μόδα και σ’ αυτή την ανάγκη απαντά με το να μεταβάλλεται ανά τακτές χρονικές περιόδους.

- Η μόδα εξυπηρετεί συχνά και την ανάγκη των επιμέρους κοινωνικών ομάδων να διαφοροποιούνται, δηλώνοντας είτε την οικονομική τους επιφάνεια είτε την επαγγελματική τους ταυτότητα.

- Η μόδα με τις συνεχείς μεταβολές της διατηρεί σε υψηλά επίπεδα ζήτησης μια σειρά επαγγελμάτων και αποδίδει τεράστια οικονομικά οφέλη στις εταιρείες παραγωγής ενδυμάτων και άλλων προϊόντων που σχετίζονται με την εμφάνιση των ατόμων. Πρόκειται για μια ανθηρή βιομηχανία, εφόσον ανά τακτά διαστήματα οι άνθρωποι καλούνται να προβούν σε νέες αγορές ρούχων, υποδημάτων κ.ά.

Σχεδιαστές μόδας, εργάτες παραγωγής, διαφημιστές, μοντέλα, δημοσιογράφοι του χώρου της μόδας και πλήθος άλλων επαγγελματιών, κατορθώνουν χάρη στο ευμετάβλητο της μόδας να βρίσκουν σταθερή απασχόληση, εφόσον το καταναλωτικό κοινό επιζητά διαρκώς κάτι νέο και κάτι διαφορετικό.

Θα πρέπει, ωστόσο, να ληφθεί υπόψη πως πολλές πολυεθνικές εταιρείες αναθέτουν την παραγωγή των ενδυμάτων σε χώρες της Ανατολής (Ινδία, Κίνα), όπου κατά τρόπο απάνθρωπο εκμεταλλεύονται την ανάγκη των ανθρώπων για εργασία πληρώνοντας μηδαμινά ημερομίσθια, χωρίς καν να διασφαλίζουν τις στοιχειώδεις προϋποθέσεις ασφαλείας ή υγιεινής για τους εργάτες. Πρόκειται για μια επονείδιστη εκμετάλλευση που αποφέρει τεράστια χρηματικά κέρδη στις εταιρείες που σχετίζονται με το χώρο της μόδας.

Τα αρνητικά στοιχεία της μόδας

- Η μόδα ενισχύει τις ήδη ισχυρές καταναλωτικές τάσεις των ατόμων, δημιουργώντας επιζήμιες συσχετίσεις μεταξύ της προσωπικής αξίας του ανθρώπου και των υλικών αγαθών που αυτός κατέχει. Οι άνθρωποι παρασύρονται συχνά στο να ταυτίζουν τις ενδυματολογικές επιλογές -και ιδίως τη χρηματική αξία αυτών- με την προσωπική αξία των συνανθρώπων τους, προχωρώντας σε υποτιμητικές κρίσεις για εκείνους που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα -ή και την επιθυμία- να ακολουθούν τις επιταγές της μόδας.

Πρόκειται, σαφώς, για μια τελείως επιφανειακή θέαση του κόσμου, υπό την έννοια πως ακόμη κι αν τα ρούχα ενός ανθρώπου μπορούν να αποκαλύψουν την οικονομική του κατάσταση, δεν μπορούν εντούτοις να φανερώσουν την ηθική και πνευματική του ποιότητα, που έχει επί της ουσίας -ή θα έπρεπε να έχει- τη μεγαλύτερη σημασία.

- Η μόδα ωθεί, άρα, τους ανθρώπους να δίνουν περισσότερη προσοχή στην εξωτερική εμφάνιση παρά στην επιδίωξη μιας ουσιαστικής πνευματικής καλλιέργειας. Τάση που ενέχει σημαντικούς κινδύνους για τις προτεραιότητες που θέτουν -κυρίως- οι νέοι άνθρωποι στη ζωή τους. Αν, μάλιστα, ληφθεί υπόψη πως οι νέοι ούτως ή άλλως συγκινούνται περισσότερο από την εικόνα των άλλων ανθρώπων κι όχι από την πνευματική τους συγκρότηση, τότε καθίσταται σαφές πως η μόδα ενδέχεται να τους παρασύρει σε μια γενικότερη αδιαφορία για τα ουσιώδη οφέλη της εσωτερικής καλλιέργειάς τους.

- Η μόδα ενισχύει τον μιμητισμό -στον οποίο βασίζει άλλωστε και την επιτυχία της-, προωθώντας έτσι μια γενικότερη τάση τυποποίησης στους ανθρώπους. Κοινές ενδυματολογικές επιλογές, κοινές μουσικές και κινηματογραφικές επιλογές, κοινός τρόπος αντίληψης κ.λπ.∙ τα πρότυπα των οποίων αντλούνται, ωστόσο, κυρίως από τις δυτικές κοινωνίες, οι οποίες και επωφελούνται από αυτή την παγκόσμια ομοιομορφία των τάσεων της νεολαίας.

Το τίμημα αυτής της ομοιομορφίας είναι υψηλό σε ό,τι αφορά την απάλειψη των ιδιαιτεροτήτων και της μοναδικότητας που διέκρινε παλαιότερα τους πληθυσμούς των επιμέρους εθνοτήτων. Οι δυτικές αγορές εξαλείφοντας τις διαφοροποιήσεις δημιουργούν μια παγκόσμια αγορά με κοινές προτιμήσεις, ενισχύοντας έτσι σε τεράστιο βαθμό τα κέρδη τους.

- Σε δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης της παγκόσμιας ομοιομορφίας που προωθείται μέσω της μόδας, και δοθέντος ότι η μόδα δεν αφορά μόνο τις ενδυματολογικές επιλογές, διακρίνεται μια προσπάθεια εκρίζωσης όλων εκείνων των στοιχείων εθνολογικής και ιδεολογικής ταυτότητας που θα μπορούσαν να σταθούν εμπόδιο στη χειραγώγηση των πολιτών από τα κυρίαρχα οικονομικά κέντρα του δυτικού κόσμου.

Οι πολίτες, επομένως, με το να υιοθετούν τα δυτικά πρότυπα ενδυμασίας, διασκέδασης και σκέψης, επιτρέπουν τον ευκολότερο έλεγχό τους από τις πολυεθνικές εταιρείες της δύσης, που αποκτούν έτσι ένα πειθήνιο παγκόσμιο καταναλωτικό κοινό.

Τα θετικά στοιχεία της μόδας

- Η μόδα προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα να εκφράσουν στοιχεία της προσωπικότητάς τους, αλλά και της διάθεσής τους. Μέρος της ταυτότητας του ατόμου γίνεται εμφανές στους άλλους ανθρώπους, χωρίς να χρειάζεται καν η λεκτική επικοινωνία. Οι ενδυματολογικές του επιλογές και μόνο επαρκούν για να μπορεί το άτομο να δώσει προς τα έξω την εικόνα που το ίδιο έχει για τον εαυτό του.

- Με δεδομένη τη δυνατότητα της μόδας να επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αντιληπτό και αποδεκτό το άτομο από τους άλλους ανθρώπους, καθίσταται εφικτή η ενίσχυση της αυτοπεποίθησής του, εφόσον αισθάνεται πως κεντρίζει κατά τρόπο θετικό την προσοχή τους και πως αναγνωρίζεται η θελκτική εικόνα της εμφάνισής του.

- Η μόδα προσφέρει στους ανθρώπους τη δυνατότητα ανανέωσης και, άρα, αποφυγής της μονοτονίας. Ανανέωση που επενεργεί θετικά στην εσωτερική διάθεση του ατόμου, εφόσον του δημιουργεί την αίσθηση μιας νέας αρχής και του προσφέρει, έτσι, ένα κίνητρο ή μια ώθηση για νέους τρόπους πρόσληψης της εξωτερικής πραγματικότητας.

- Η μόδα έχει ως κύριο αίτημά της την ανάδειξη του ωραίου και του καλαίσθητου, γεγονός που επενεργεί θετικά στην ψυχολογία και την αισθητική καλλιέργεια του ατόμου. Επιτρέπει, άλλωστε, στα άτομα αφενός να αποκρύπτουν τυχόν ατέλειες του σώματός τους κι αφετέρου να αναδεικνύουν τα θετικά του στοιχεία, διασφαλίζοντας έτσι την αναγκαία αυτοπεποίθηση και την αναγκαία αίσθηση ικανοποίησης με την εξωτερική τους εικόνα.

- Με την ποικιλία των ενδυματολογικών επιλογών παρέχεται στο άτομο η δυνατότητα να αξιοποιήσει τη δική του δημιουργική αντίληψη για τη διαμόρφωση της εικόνας του. Ενώ, μέσα από τα χρώματα των ρούχων που επιλέγει μπορεί να εξωτερικεύσει την εσωτερική του διάθεση.

Εύλογο είναι πως παρά τις θετικές επιδράσεις της μόδας, το άτομο δεν είναι υποχρεωμένο να την ακολουθεί κατά γράμμα, τουναντίον μάλιστα, ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να διαμορφώνει το προσωπικό του στυλ, υιοθετώντας στοιχεία της τρέχουσας μόδας μόνο όταν ταιριάζουν με την προσωπικότητά του και με τις δικές του προτιμήσεις. Η προσπάθεια, άλλωστε, να συμμορφώνεται συνεχώς με τις επιταγές της μόδας είναι αφενός πολυέξοδη κι αφετέρου υποδηλώνει την απουσία προσωπικού αισθητικού κριτηρίου. 

Τι φανερώνει η ενδυμασία ενός ανθρώπου

Η ενδυμασία και γενικότερα η φροντίδα για την εξωτερική εμφάνιση του ατόμου έχει ιδιαίτερη σημασία, εφόσον δεν αποτελεί ούτε μια τυχαία επιλογή, αλλά ούτε και κάτι που δεν λαμβάνεται υπόψη από τους άλλους. Έτσι, αν εξαιρέσουμε τις επαγγελματικές στολές που επιβάλλονται για λόγους εμφανούς δήλωσης της επαγγελματικής ιδιότητας, η ελεύθερα επιλεγμένη ενδυμασία επιτρέπει την άντληση βασικών στοιχείων για το κάθε άτομο. Ειδικότερα:

- Οι ενδυματολογικές επιλογές συνιστούν προφανείς δείκτες για την οικονομική και κοινωνική κατάσταση ενός ατόμου, εφόσον το οικονομικό επίπεδο είναι καθοριστικό ως προς τις σχετικές επιλογές του ατόμου.

- Τα ρούχα και η γενικότερη εξωτερική εμφάνιση ενός ατόμου καθιστά εμφανή την ιδεολογική του τοποθέτηση σε σχέση με τους εκάστοτε κοινωνικούς κανόνες και τις τρέχουσες αντιλήψεις περί του κοινωνικώς αποδεκτού. Έτσι, ένα άτομο μπορεί να ακολουθεί συντηρητικές επιλογές, θέλοντας να εκφράσει τη διάθεση προσαρμογής στους άγραφους αυτούς κοινωνικούς κανόνες ή, αντιθέτως, να καταφεύγει σε προκλητικότερες επιλογές, θέλοντας να δηλώσει την εναντίωσή του απέναντι στον κοινωνικό έλεγχο.

- Η εξωτερική εμφάνιση είναι συχνά δηλωτική της ψυχολογικής κατάστασης ενός ατόμου, υπό την έννοια πως μια επιμελημένη εμφάνιση υποδηλώνει μια σταθερή ή καλή ψυχολογία, ενώ η πλήρης αδιαφορία για την εξωτερική εμφάνιση αποτελεί συχνά σύμπτωμα κατάθλιψης.

- Οι ενδυματολογικές επιλογές ενός ατόμου φανερώνουν το ιδιαίτερο γούστο του∙ τι, δηλαδή, θεωρεί ο ίδιος καλαίσθητο και τι αποφεύγει∙ τι θεωρεί ότι τον κολακεύει και τι όχι. Συχνά, βέβαια, αποκαλύπτεται και η αδυναμία ενός ατόμου να εκτιμήσει ορθά αυτές τις ποιότητες, εφόσον επιλέγει ρούχα είτε ακαλαίσθητα είτε αταίριαστα με το σώμα, την ηλικία και τη γενικότερη εμφάνισή του.

- Ο τρόπος που επιλέγει ένα άτομο να επιμεληθεί την εξωτερική του εμφάνιση, συχνά συνδέεται με τις επιδιώξεις του σε επαγγελματικό ή προσωπικό επίπεδο. Ένα άτομο, για παράδειγμα, που θέλει να το αντιμετωπίσουν με σεβασμό στο νέο του επαγγελματικό χώρο φροντίζει να διαμορφώσει ένα προσεγμένο και σοβαρό στυλ που τονίζει τον επαγγελματισμό του και την προσοχή που δίνει ακόμη και στη λεπτομέρεια.

Με την ίδια λογική η ενδυμασία διαφοροποιείται ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες της δραστηριότητας ή της περίστασης για την οποία την επιλέγει το άτομο. Διαφορετικές, επομένως, είναι οι επιλογές για μια συνάντηση με φιλικά πρόσωπα, διαφορετικές για ένα επίσημο δείπνο ή μια επίσημη συνάντηση και ούτω καθεξής.