Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τα στερεότυπα των φύλων στα παιδιά

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Τα στερεότυπα των φύλων στα παιδιά

Στην εποχή μας τα στερεότυπα των φύλων έχουν γίνει αντικείμενο συστηματικής έρευνας τόσο από την πλευρά της Κοινωνιολογίας, όσο και από τον χώρο της Ψυχολογίας και της Εκπαίδευσης. Πρόκειται για τις αντιλήψεις που επικρατούν σε μια κοινωνία για τα διαφορετικά χαρακτηριστικά που έχουν ή πρέπει να έχουν τα άτομα του ανδρικού και του γυναικείου φύλου, αντιλήψεις οι οποίες έχουν επηρεάσει δυσμενώς την κοινωνική ισοτιμία των δύο φύλων. Παρά το γεγονός ότι οι προσπάθειες του φεμινιστικού κινήματος και η σχετική επιστημονική έρευνα έχουν οδηγήσει προς μια θετική αντιμετώπιση του προβλήματος της ανισότητας, διατηρούνται αντιλήψεις, στάσεις και προκαταλήψεις για κοινωνικές και ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι η πίεση για την αντιμετώπιση του προβλήματος της ανισότητας δεν ασκείται σήμερα μόνο από το γυναικείο κίνημα, αλλά και από το ανδρικό, το οποίο παρουσιάζει άνοδο και διεκδικεί άρση των αδικιών που έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών.

Σε μια από τις παλιότερες έρευνες για τα κοινωνικά στερεότυπα των φύλων ζητήθηκε από φοιτητές να αξιολογήσουν μια μεγάλη ποικιλία ανθρώπινων χαρακτηριστικών ως προς τον βαθμό στον οποίο κατά τη γνώμη τους το καθένα από αυτά είναι τυπικό γνώρισμα των ανδρών ή των γυναικών. Συγκεκριμένα, η έρευνα έδειξε ότι οι ιδιότητες που αποδίδονται πιο πολύ στο ανδρικό φύλο, όπως είναι η δύναμη, η λογική, η αυτοπεποίθηση, κ.ά., συνιστούν τα οργανωτικά λεγόμενα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, ενώ οι ιδιότητες που αποδίδονται πιο πολύ στο γυναικείο φύλο, όπως η τρυφερότητα, η φροντίδα, η συγκίνηση κ.ά., συνιστούν τα εκφραστικά χαρακτηριστικά. Επιπλέον, διαπιστώθηκε ότι η διάκριση οργανωτικών και εκφραστικών χαρακτηριστικών είναι μια ευρύτατα διαδεδομένη στερεοτυπική αντίληψη για την ψυχολογία του άνδρα και της γυναίκας και για τις διαφορές των δύο φύλων σε όλο τον κόσμο.

Εξάλλου, μια σημαντική πλευρά της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών είναι η διαδικασία με την οποία από πολύ μικρή ηλικία αποκτούν και ενσωματώνουν στην προσωπικότητα και στη συμπεριφορά τα στερεότυπα των φύλων, που επικρατούν στην κοινωνία μέσα στην οποία γεννιούνται και αναπτύσσονται. Οι αντιλήψεις για τις ιδιότητες και τους ρόλους που ταιριάζουν στο ανδρικό ή γυναικείο φύλο, όπως αυτές εκδηλώνονται κυρίως στην οικογένεια, στο σχολείο, στην ευρύτερη κοινωνία, στην ομάδα των ομηλίκων και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ψυχαγωγίας, επηρεάζουν τα παιδιά ήδη από τη βρεφική ακόμη ηλικία και διαμορφώνουν αντίστοιχα τους ρόλους και τη συμπεριφορά τους ως αγοριών ή κοριτσιών.

Στη χώρα μας έχουν δημοσιευθεί αξιόλογες μελέτες σχετικά με τα στερεότυπα των φύλων, όπως για τη διαφοροποίηση των φύλων στα αναγνωστικά του δημοτικού σχολείου και στα παιδικά βιβλία προσχολικής αγωγής, καθώς και στη συμμετοχή των νηπίων στο παιχνίδι. Στις μελέτες αυτές επιβεβαιώνονται γενικά τα δεδομένα ξένων σχετικών μελετών, αλλά αποκαλύπτεται και ο ξεχωριστός χαρακτήρας της ελληνικής κοινωνικής και εκπαιδευτικής πραγματικότητας ως προς τα στερεότυπα των φύλων και το πέρασμα των στερεοτυπικών ρόλων και αντιλήψεων στα παιδιά.

Α. Κακαβούλης (1997). Στερεότυπα των φύλων και σχολική αγωγή. Φύλο και σχολική πράξη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας, 512-514 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80-100 λέξεις).

Τα στερεότυπα των φύλων, οι αντιλήψεις δηλαδή μιας κοινωνίας για τα χαρακτηριστικά ανδρών και γυναικών επιδρούν αρνητικά στην κοινωνική ισότητα. Παρά, άλλωστε, τις προσπάθειες του γυναικείου κινήματος για την αντιμετώπιση της ανισότητας, συνεχίζουν ακόμη να περνούν στα παιδιά ανάλογες αντιλήψεις και προκαταλήψεις. Έρευνες δείχνουν πως στερεοτυπικά οι γυναίκες εκλαμβάνονται ως ευαίσθητες, ενώ οι άνδρες ως δυνατοί και λογικοί. Τα στερεότυπα αυτά αποκτώνται από τα παιδιά σε πάρα πολύ μικρή ηλικία μέσω της οικογένειας, του σχολείου, της κοινωνίας, της ομάδας ομηλίκων και των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Είναι, μάλιστα, στην ελληνική περίπτωση, εμφανή στα σχολικά βιβλία τόσο του δημοτικού όσο και της προσχολικής αγωγής. 

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, πού εκδηλώνονται οι αντιλήψεις για τις ιδιότητες που ταιριάζουν στα δύο φύλα και επηρεάζουν τα παιδιά; (60 – 80 λέξεις).

Οι αντιλήψεις σχετικά με τις ιδιότητες που αντιστοιχούν σε κάθε φύλο εκδηλώνονται πρωτίστως στην οικογένεια, στο σχολείο, στην ευρύτερη κοινωνία, στην ομάδα των συνομήλικων, αλλά και στα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Πρόκειται για ένα πολύπλευρο πλαίσιο το οποίο επηρεάζει τα παιδιά ήδη από τη βρεφική τους ηλικία και τα ωθεί στην υιοθέτηση των αντίστοιχων ρόλων και συμπεριφορών ως αγοριών ή κοριτσιών.

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ποιες ιδιότητες αποδίδονται στο ανδρικό φύλο και ποιες στο γυναικείο; (60-80 λέξεις).

Ο συγγραφέας βασιζόμενος σε παλαιότερες έρευνες αναφέρει πως σύμφωνα με την στερεοτυπική αντίληψη, που είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε όλο τον κόσμο, οι ιδιότητες που αποδίδονται περισσότερο στους άνδρες είναι η δύναμη, η λογική, η αυτοπεποίθηση κ.ά.∙ ιδιότητες που αποτελούν τα οργανωτικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Ενώ, στις γυναίκες αποδίδονται ιδιότητες όπως είναι η τρυφερότητα, η φροντίδα, η συγκίνηση κ.ά., που συνιστούν ό,τι αποκαλούμε τα εκφραστικά χαρακτηριστικά μιας προσωπικότητας.

Β1. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, ποιοι φορείς καλλιεργούν στα παιδιά στερεότυπα για τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων και ποια κινήματα ασκούν πίεση, ώστε να αντιμετωπιστεί η ανισότητα; (60-80 λέξεις).

Σύμφωνα με τον συγγραφέα η καλλιέργεια των στερεοτύπων σχετικά με τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων συντελείται στο πλαίσιο της οικογένειας, του σχολείου, της ευρύτερης κοινωνίας, της ομάδας ομηλίκων, καθώς και από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας. Σημαντική προσπάθεια για την αντιμετώπιση της ανισότητας που προκύπτει ανάμεσα στα δύο φύλα έχει πραγματοποιηθεί ήδη από το φεμινιστικό κίνημα, ενώ εμφανείς γίνονται κι οι ανάλογες προσπάθειες του ανδρικού κινήματος, το οποίο βρίσκεται πλέον σε άνοδο και επιζητά να αρθούν οι αδικίες που τελούνται εις βάρος των ανδρών.

Β2. Να γράψετε έναν πλαγιότιτλο για την τελευταία παράγραφο (Στη χώρα… στα παιδιά) του κειμένου.

Τα στερεότυπα είναι παρόντα στα ελληνικά εκπαιδευτικά βιβλία της πρώτης κιόλας βαθμίδας.

Β2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο (Στην εποχή… των ανδρών) του κειμένου; Να αιτιολογήσετε με συντομία την απάντησή σας.

Η συλλογιστική πορεία που ακολουθείται στην 1η παράγραφο είναι παραγωγική. Ο συγγραφέας ξεκινά με μια γενική διαπίστωση σχετικά με τις έρευνες που έχουν γίνει για τα στερεότυπα των φύλων και ακολούθως προχωρά σε ειδικότερες τοποθετήσεις, ορίζοντας αφενός το περιεχόμενο των στερεοτύπων και αφετέρου καταγράφοντας τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ανισότητας που προκύπτει μέσω αυτών.

Β2.α. Με ποια διαρθρωτική λέξη επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στη δεύτερη και στην τρίτη παράγραφο του κειμένου;

Η διαρθρωτική λέξη είναι το εξάλλου

Β2.β. Ποια σχέση συνοχής σηματοδοτεί η συγκεκριμένη διαρθρωτική λέξη;

Το εξάλλου χρησιμοποιείται για να δηλωθεί πως θα δοθούν συμπληρωματικές πληροφορίες σε σχέση με όσα έχουν ήδη ειπωθεί.

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: θετική, διαφορές, άνοδο, παλιότερες, αξιόλογες.

θετική: αρνητική

διαφορές: ομοιότητες

άνοδο: πτώση

παλιότερες: νεότερες

αξιόλογες: ασήμαντες

Γ1.β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους.

- Η διαιώνιση των στερεότυπων αντιλήψεων έχει ιδιαίτερα αρνητική επίδραση στην ιδεολογική διαμόρφωση των νέων.

- Οι ομοιότητες ανάμεσα στα δύο φύλα είναι περισσότερες από τις διαφορές.

- Οι προκαταλήψεις εις βάρος των γυναικών βρίσκονται σε πτώση στη σύγχρονη κοινωνία.

- Οι νεότερες έρευνες επιβεβαιώνουν τον ιδιαίτερο αντίκτυπο της ανθρωπιστικής παιδείας στην αντιμετώπιση του ρατσισμού.

- Πολλοί εκλαμβάνουν ως ασήμαντες τις επιδράσεις των στερεοτύπων, χωρίς προφανώς να κατανοούν την πραγματική έκταση που λαμβάνουν.

Γ1. Να γράψετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιήσετε τις παρακάτω υπογραμμισμένες λέξεις/φράσεις του κειμένου: στερεότυπα των φύλων, ιδιότητες.

Τα στερεότυπα των φύλων αφορούν σε σημαντικό βαθμό ιδιότητες που υποτίθεται πως διακρίνουν κυρίως ή κατ’ αποκλειστικότητα τους άνδρες και τις γυναίκες. Έτσι, ενώ οι γυναίκες παρουσιάζονται ως πιο ευαίσθητες, ευσυγκίνητες και προορισμένες από τη φύση τους να φροντίζουν τα παιδιά τους, οι άνδρες παρουσιάζονται ως πιο δυνατοί, με εντονότερη αυτοπεποίθηση και πως βασίζονται περισσότερο στη λογική παρά στο συναίσθημα. 

Γ1.α. Να γράψετε ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: διαφορετικά, δυσμενώς, ανισότητας, τρυφερότητα, σημαντική.

διαφορετικά: όμοια

δυσμενώς: ευμενώς

ανισότητας: ισότητας

τρυφερότητα: σκληρότητα

σημαντική: ασήμαντη

Γ1.β. Στη συνέχεια να δημιουργήσετε μία πρόταση με καθεμιά από τις αντώνυμες λέξεις.

- Η περίπτωσή σου είναι όμοια με τη δική μου∙ κι εγώ είμαι άνεργος με οικογένεια.

- Το κοινό υποδέχτηκε ευμενώς την πρώτη σκηνοθετική δουλειά του νέου δημιουργού.

- Βασικό ζητούμενο για κάθε πολιτεία είναι η διασφάλιση της ισότητας μεταξύ των πολιτών.

- Η σκληρότητα της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης έχει προκαλέσει την αγανάκτηση των πολιτών.

- Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος επιχείρησε να παρουσιάσει την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο υπουργών ως ασήμαντο γεγονός.

Γ2. «Διατηρούνται αντιλήψεις, στάσεις και προκαταλήψεις για κοινωνικές και ψυχολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση»

Γ2.α. Στην παραπάνω περίοδο να εντοπίσετε την αναφορική πρόταση.

Η αναφορική πρόταση είναι η ακόλουθη: «οι οποίες ακόμη και σήμερα περνούν στα παιδιά όχι μόνο από την οικογένεια, αλλά και από τη σχολική εκπαίδευση»

Γ2.β. Να γράψετε αν είναι προσδιοριστική ή παραθετική/προσθετική και να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η πρόταση είναι παραθετική-προσθετική στους όρους: αντιλήψεις, στάσεις, προκαταλήψεις. Η πρόταση ορίζεται ως παραθετική αφενός διότι χωρίζεται από την κύρια πρόταση με κόμμα και αφετέρου διότι δεν αποτελεί αναγκαίο προσδιορισμό των όρων στους οποίους αναφέρεται.  

Γ2.α. «το ανδρικό [κίνημα].. διεκδικεί άρση των αδικιών που έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών»

Να δηλώσετε αν στην παραπάνω πρόταση γίνεται κυριολεκτική/δηλωτική μεταφορική/συνυποδηλωτική χρήση της γλώσσας.

Η χρήση της γλώσσας είναι μεταφορική

Γ2.β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η χρήση είναι μεταφορική διότι η λέξη άρση που σημαίνει ανύψωση – σήκωμα, δεν μπορεί να ληφθεί κυριολεκτικά σε σχέση με τις αδικίες. Αντιστοίχως, μεταφορική είναι και η έκφραση «έχουν γίνει σε βάρος των ανδρών», με τη λέξη βάρος να λαμβάνει τη σημασία «εναντίον».

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο πέντε παραδείγματα μεταφορικής / συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

- περνούν στα παιδιά / το πέρασμα των στερεοτυπικών ρόλων... στα παιδιά

- άρση των αδικιών

- εις βάρος των ανδρών

- ενσωματώνουν στην προσωπικότητα

- διαμορφώνουν αντίστοιχα τους ρόλους