Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η δεοντολογία υπάρχει, την έχω συναντήσει...

Έκθεση Β΄ Λυκείου: Η δεοντολογία υπάρχει, την έχω συναντήσει...

Υπάρχουν πολλές απόψεις για τη δημοσιογραφία. Οι μεν την αποκαλούν «λειτούργημα», εφόσον χωρίς ενημερωμένους πολίτες δεν υπάρχει σωστή δημοκρατία. Άλλοι ακούν τη λέξη και γελάνε. Πάντως ο όρος περιλαμβάνει μιαν υπερβολή: ο Τύπος είναι και επιχείρηση και ο δημοσιογράφος είναι και εργαζόμενος, όπως όλοι οι άλλοι. Ορισμένοι δημοσιογράφοι, εκδότες ή ιδιοκτήτες ηλεκτρονικών ΜΜΕ, ό,τι κι αν λένε επισήμως, ενδιαφέρονται για τη δημοσιογραφία όπως θα ενδιαφέρονταν για την παραγωγή παπουτσιών. Το ζητούμενο είναι γι’ αυτούς μόνον το άμεσο κέρδος που αποδίδει μια καλή επιχείρηση ή το έμμεσο που απορρέει από την επιρροή που ορισμένοι παράγοντες αποκτούν. Το αποστομωτικό επιχείρημα ενός ιδιαίτερα ειδεχθούς ραδιοτηλεοπτικού «αστέρα», πρωταγωνιστή αθλιοτήτων, ήταν ότι κέρδιζε (προ δεκαετίας) 1 δισ. τον χρόνο. Βεβαίως, δεν έχουν χαθεί το πάθος, το μεράκι, η θέληση συμμετοχής στα κοινά. Υπάρχουν. Το γνωρίζω. Τα συναντώ.

Οι Αμερικανοί είναι άνθρωποι ντόμπροι. Ο Ρόι Χόουαρντ, ένας από τους ιστορικούς μεγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ μια από τις εφημερίδες του: «Βρισκόμαστε εδώ αποκλειστικά σαν έμποροι ειδήσεων. Για να πουλάμε διαφήμιση και να την πουλάμε σε τιμή ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να παράγουμε μια εφημερίδα με ελκυστική ενημέρωση για να έχει καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφήμιση να είναι πιο αποτελεσματική». Συμπέρασμα: τα του «λειτουργήματος» πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και τότε ποια η διαφορά με τις εμπορικές τηλεοράσεις μας; Υπάρχουν και άλλες αμερικανικές εφημερίδες στις οποίες κυριάρχησε ο σεβασμός στην είδηση και στην έρευνα, καθώς και στην ευπρέπεια. Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους».

Αυτή η διπλή παράδοση διαιωνίζεται και στα ηλεκτρονικά μέσα. Τα μεν ζουν και βασιλεύουν μέσα στην πιο απίστευτη - και για μας - αθλιότητα. Τα δε, όπως τα μεγάλα εβδομαδιαία περιοδικά, διπλοτσεκάρουν την κάθε λέξη των παρουσιαστών τους, μπας και περάσει κάποιο λαθάκι. Αν είναι δυνατόν να μην περάσει... Και ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι εφημερίδες όπως η «Washington Post» δεν επιτελούν λειτούργημα;

Δεν είναι διαφορετικοί οι προβληματισμοί σε μια χώρα όπου η δημοσιογραφία είναι παραδοσιακά πιο «λογοτεχνική» και πιο «προσωπική», δηλαδή στη Γαλλία, όπου συνυπάρχει η κυρίαρχη «Le Monde», και όχι μόνο, με κάθε λογής «σκουπίδια». Παντού ο Τύπος και τα ΜΜΕ προσφέρουν και την εφημερίδα-χώρο-διαφήμισης (ή το ραδιόφωνο και την τηλεόραση) αλλά και το λειτούργημα. Όπως και στις ΗΠΑ όμως και όπως στις περισσότερες χώρες, όπου οι τεχνολογικές εξελίξεις έγιναν πιο νωρίς αλλά με βραδύτερους από εδώ ρυθμούς, ορισμένοι κανόνες επιζούν και ενίοτε, σε δύσκολες στιγμές, επικρατούν. Μερικές φορές και με τη σύμπραξη της ποινικής δικαιοσύνης.

Ποιοι είναι αυτοί οι απλοί κανόνες; Η διασταύρωση των ειδήσεων. Η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό και την κοινωνία. Η περίσκεψη. Η μη δημοσίευση ακόμη και διασταυρωμένων πληροφοριών για πρόσωπα χωρίς και τη δική τους άποψη. Η αποφυγή κάθε υπερβολής. Η πεποίθηση ότι η συκοφαντία είναι θανάσιμο δημοσιογραφικό αμάρτημα. Η αντίληψη ότι ο δημοσιογράφος δεν πρέπει να συγχέει τον ρόλο του με εκείνον του αστυνομικού και του δικαστή. Η δημόσια αναγνώριση του λάθους και η αποκατάσταση κάθε αδικημένου. Η άρνηση δημοσίευσης δοτών πληροφοριών, καθώς και η άρνηση υπακοής σε εξωδημοσιογραφικά κέντρα και προσταγές. Το ασυμβίβαστο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος με τα επαγγέλματα του διαφημιστή, του δημοσιοσχεσίτη και του υπαλλήλου Γραφείων Τύπου. Πολλά από αυτά περιλαμβάνονται και στα δικά μας κείμενα δεοντολογίας. Προβλέπονται και κυρώσεις. Όμως οι παρεκτροπές είναι πολλές, καθημερινές, προκλητικές και επικίνδυνες. Παλαιότερα, μπορεί οι εφημερίδες να ήταν πιο «κομματικές», όμως οι δημοσιογράφοι, χωρίς τα σημερινά «λούσα» των ολίγων, είχαν μεγαλύτερη αξιοπρέπεια. Μεσολάβησε όμως με τη χιονοστιβάδα των ηλεκτρονικών μέσων μια γενικευμένη απορρύθμιση.

- ειδεχθής: αυτός που μας προκαλεί ένα ιδιαίτερα έντονο συναίσθημα αποστροφής, απέχθειας 

- δοτές πληροφορίες: αυτές που έχει επιβάλει κάποια ανώτερη αρχή

Ρ. Σωμερίτης, εφημ. Το Βήμα, 10.2.2002 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά το κείμενο (80 - 100 λέξεις).

Η άποψη ότι η δημοσιογραφία αποτελεί λειτούργημα είτε γίνει δεκτή είτε όχι, δεν θα πρέπει να αποκρύπτει το γεγονός ότι πρόκειται για ένα ακόμη επάγγελμα που αποβλέπει στο κέρδος. Ορισμένες εφημερίδες, άλλωστε, προτάσσουν το οικονομικό αυτό κέρδος ως βασικό τους στόχο και αντιμετωπίζουν την είδηση ως απλό εμπόρευμα. Δεν αποτελεί, βέβαια, η δική τους τακτική τη μόνη, εφόσον υπάρχουν παράλληλα κι εκείνες οι εφημερίδες που θέτουν ως προτεραιότητα το σεβασμό στην είδηση και στην έρευνα. Παρόμοια διάσταση παρατηρείται και στον ηλεκτρονικό τύπο, όπου βλέπει κανείς την έγκυρη ενημέρωση να συμπορεύεται με αυτή του χαμηλότερου επιπέδου. Η κατάσταση, πάντως, δεν είναι τελείως ανεξέλεγκτη αφού παρά τις συνεχείς παρεκκλίσεις υπάρχουν και διατηρούνται ακόμη οι κανόνες της δεοντολογίας.

Β1. Ποιοι είναι, κατά τον συγγραφέα, οι κανόνες δεοντολογίας κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο (60-80 λέξεων).

Ο συγγραφέας αναφερόμενος στους κανόνες της δεοντολογίας περιλαμβάνει τη διασταύρωση των ειδήσεων, τη συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο κοινό, τη μη δημοσίευση ειδήσεων χωρίς την άποψη των εμπλεκόμενων προσώπων, καθώς και την αποφυγή κάθε υπερβολής. Επίσης, τονίζει πως οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να θεωρούν θανάσιμο αμάρτημα τη συκοφαντία και να μην ξεπερνούν τα όρια του δημοσιογραφικού τους ρόλου. Επισημαίνει, συνάμα, πως θα πρέπει οι δημοσιογράφοι να αναγνωρίζουν δημόσια τα λάθη τους, να μην δημοσιεύουν δοτές πληροφορίες και να μην υπακούν σε εξωδημοσιογραφικά κέντρα. Ενώ, κλείνει με το ασυμβίβαστο του δημοσιογραφικού επαγγέλματος με επαγγέλματα όπως είναι αυτό του διαφημιστή και του υπαλλήλου Γραφείου Τύπου.  

Β1. Να εξηγήσετε τη δεοντολογική αρχή της εφημερίδας «New York Times», όπως την παρουσιάζει ο αρθρογράφος: “Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους»’’(60-80 λέξεις).

Η δεοντολογική αρχή της εφημερίδας «New York Times» δίνει βαρύτητα και έμφαση στον οφειλόμενο σεβασμό απέναντι στην είδηση, την έρευνα και την ευπρέπεια. Έτσι, σε αντίθεση με τις εφημερίδες που λειτουργούν ως έμποροι των ειδήσεων προκειμένου να προσελκύουν διαφημιστές μέσω της ελκυστικής ενημέρωσης, η εφημερίδα αυτή επιλέγει να βασιστεί στην καταγραφή έγκυρων και καλά τεκμηριωμένων ειδήσεων, αποφεύγοντας παράλληλα τον κιτρινισμό. Σταθερό ζητούμενο, επομένως, είναι η επιλογή μόνο των ειδήσεων εκείνων που προσφέρουν κάτι το ουσιαστικό στην ενημέρωση και στην καλλιέργεια των πολιτών, και όχι η επιδίωξη της αύξησης των πωλήσεων μέσα από ασήμαντες ειδήσεις σκανδαλοθηρικού περιεχομένου, που ικανοποιούν απλώς την περιέργεια ορισμένων αναγνωστών. 

Β1. Ποιες είναι, κατά τον συγγραφέα, οι δύο τάσεις που παρατηρούνται κατά την άσκηση του δημοσιογραφικού επαγγέλματος; Να απαντήσετε σε μία παράγραφο 60-80 λέξεων.

Στο χώρο της δημοσιογραφίας παρατηρούνται δύο αντιθετικές μεταξύ τους τάσεις, η πρώτη εκ των οποίων θέτει ως στόχο το άμεσο οικονομικό κέρδος, άλλα και το έμμεσο κέρδος της επιρροής, ενώ η δεύτερη επιδιώκει την ορθή και άρτια ενημέρωση. Οι δημοσιογράφοι που αποβλέπουν στο κέρδος αντιμετωπίζουν την είδηση ως εμπόρευμα και δε διστάζουν να δημοσιεύσουν ακόμη και αθλιότητες προκειμένου να τραβήξουν την προσοχή του κοινού. Ενώ, εκείνοι που εκλαμβάνουν τη δημοσιογραφία ως λειτούργημα επιλέγουν με προσοχή τις ειδήσεις που δημοσιεύουν, φροντίζουν πάντοτε για την εγκυρότητα και την τεκμηρίωσή τους και ελέγχουν ξανά και ξανά το υλικό τους, ώστε να μην ξεφύγει κάποιο λάθος.

Β2. Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στην τέταρτη παράγραφο (Δεν είναι... ποινικής δικαιοσύνης) και την πέμπτη παράγραφο (Ποιοι είναι... γενικευμένη απορρύθμιση) του κειμένου;

Η συνοχή ανάμεσα στην 4η και στην 5η παράγραφο επιτυγχάνεται με την επανάληψη της αναφοράς στους κανόνες. Ειδικότερα, στην 4η παράγραφο ο συγγραφέας αναφέρεται σε ορισμένους κανόνες που επιζούν και στην 5η παράγραφο διευκρινίζει ποιοι είναι αυτοί οι κανόνες.

Β2.α. Να διαιρέσετε τη δεύτερη παράγραφο (Οι Αμερικανοί... το πρωινό τους») του κειμένου σε δύο παραγράφους.

Οι Αμερικανοί είναι άνθρωποι ντόμπροι. Ο Ρόι Χόουαρντ, ένας από τους ιστορικούς μεγιστάνες του Τύπου, είχε δηλώσει ευθέως στους συνεργάτες του εγκαινιάζοντας στο Ντιτρόιτ μια από τις εφημερίδες του: «Βρισκόμαστε εδώ αποκλειστικά σαν έμποροι ειδήσεων. Για να πουλάμε διαφήμιση και να την πουλάμε σε τιμή ενδιαφέρουσα για τους επενδυτές. Αλλά πρέπει πρώτα να παράγουμε μια εφημερίδα με ελκυστική ενημέρωση για να έχει καλή κυκλοφορία, ώστε να επιτρέψει στη διαφήμιση να είναι πιο αποτελεσματική». Συμπέρασμα: τα του «λειτουργήματος» πρέπει να αναζητηθούν αλλού. Και τότε ποια η διαφορά με τις εμπορικές τηλεοράσεις μας;

Υπάρχουν και άλλες αμερικανικές εφημερίδες στις οποίες κυριάρχησε ο σεβασμός στην είδηση και στην έρευνα, καθώς και στην ευπρέπεια. Η εφημερίδα «New York Times» έχει την αρχή να δημοσιεύει «όλες τις ειδήσεις που πρέπει να τυπώνονται» - σημειώστε το «πρέπει» - με την προσθήκη ότι οι τίτλοι της εφημερίδας «δεν πρέπει να λερώνουν το τραπεζομάντιλο στο οποίο οι αναγνώστες της δοκιμάζουν το πρωινό τους».

Β2.β. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Με βάση το νέο χωρισμό στην 1η παράγραφο γίνεται αναφορά σ’ ένα αρνητικό παράδειγμα εφημερίδας που δεν σέβεται τους αναγνώστες και αποσκοπεί μόνο στο οικονομικό κέρδος, ενώ στη 2η παράγραφο δίνεται το θετικό παράδειγμα μιας εφημερίδας που σέβεται την είδηση, την έρευνα, αλλά και την ευπρέπεια.

Β2. α. Ποιος τρόπος ανάπτυξης ακολουθείται στην τρίτη παράγραφο (Αυτή η διπλή παράδοση....λειτούργημα;) του κειμένου;

Ο τρόπος ανάπτυξης της παραγράφου είναι η σύγκριση – αντίθεση.

Β2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Όπως γίνεται σαφές ήδη από τη θεματική περίοδο -αυτή η διπλή παράδοση...-, ο συγγραφέας παρουσιάζει συγκριτικά την αρνητική και τη θετική πλευρά των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Από τη μία βρίσκονται εκείνα που καταφεύγουν σε κάθε αθλιότητα για να προσελκύσουν κοινό, κι από την άλλη εκείνα που δίνουν μεγάλη προσοχή σε καθετί που βγαίνει προς τους πολίτες, προκειμένου να μην ξεφύγει κανένα λάθος.

Γ1. Να συντάξετε μία παράγραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώντας τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: δημοσιογραφία, είδηση, κανόνες, ευθύνης, κυρώσεις. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τους γραμματικούς τύπους ως προς την πτώση ή/και τον αριθμό).

Η δημοσιογραφία δεν υπηρετείται με τη δημοσίευση οποιασδήποτε είδησης, χωρίς έλεγχο της εγκυρότητάς της και χωρίς σεβασμό προς το κοινό. Η δημοσιογραφία οφείλει να διέπεται από έντονο αίσθημα ευθύνης και σεβασμό των κανόνων δεοντολογίας. Προκειμένου, μάλιστα, να αποφεύγονται περιστατικά αδιαφορίας απέναντι τους σχετικούς κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας θα πρέπει οι προβλεπόμενες κυρώσεις να επιβάλλονται με αυστηρότητα.

Γ1. Να δημιουργήσετε από μία πρόταση, χρησιμοποιώντας ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: συμμετοχής, ελκυστική, ευπρέπεια, αποφυγή, δημόσια. (Μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, το γένος κ.λ.π).

- Η αποχή των πολιτών στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές έφτασε σε εντυπωσιακά επίπεδα.

- Η σκανδαλοθηρική προσέγγιση των ειδήσεων είναι απωθητική για τους σκεπτόμενους πολίτες.

- Η δημοσιοποίηση στοιχείων της προσωπικής ζωής ενός ανθρώπου χωρίς την έγκρισή του αποτελεί μεγάλη απρέπεια και, δυστυχώς, σύνηθες σύμπτωμα της σύγχρονης εποχής.

- Για τα περισσότερα μέσα μαζικής ενημέρωσης η υψηλή τηλεθέαση (αναγνωσιμότητα) αποτελεί καίρια επιδίωξη.

- Αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα το επίπεδο ενός μέσου ενημέρωσης από το σεβασμό που δείχνει στην ιδιωτική ζωή των πολιτών.

Γ1. α. Να γράψετε μία συνώνυμη ή σημασιολογικά ισοδύναμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία τους στο κείμενο: απορρέει, διαιωνίζεται, επιτελούν, επικρατούν, αντίληψη.

απορρέει: πηγάζει

διαιωνίζεται: διατηρείται

επιτελούν: πραγματοποιούν

επικρατούν: κυριαρχούν

αντίληψη: νοοτροπία

Γ1. β. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμιά από τις συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες λέξεις που επιλέξατε, έτσι ώστε να γίνεται φανερή η σημασία τους (μπορείτε να διαφοροποιήσετε τον γραμματικό τύπο ως προς την πτώση, τον αριθμό, το πρόσωπο κ.λ.π.).

- Το κύρος των μεγάλων εφημερίδων πηγάζει από το διαχρονικό σεβασμό που δείχνουν στο αναγνωστικό τους κοινό.

- Ορισμένες τακτικές κιτρινισμού διατηρούνται στα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης λόγω και μόνο της προσέλκυσης πολυάριθμου κοινού που προσφέρουν.

- Οι έγκυροι δημοσιογράφοι πραγματοποιούν ένα έργο ιδιαίτερης σημασίας για την ορθή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος.

- Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης κυριαρχούν έναντι των εφημερίδων σε ό,τι αφορά την απόδοση οικονομικού κέρδους.

- Η με κάθε κόστος επιδίωξη αυξημένης τηλεθέασης αποτελεί μια κακή νοοτροπία, που υπονομεύει την εγκυρότητα του εκάστοτε μέσου.

Γ2. Να επισημάνετε στο κείμενο ένα παράδειγμα μεταφορικής/συνυποδηλωτικής χρήσης της γλώσσας.

Τα μεν ζουν και βασιλεύουν....

Γ2. α. Να εντοπίσετε στο κείμενο μία ρητορική ερώτηση.

Και ποιος θα τολμούσε να ισχυριστεί ότι εφημερίδες όπως η «Washington Post» δεν επιτελούν λειτούργημα;

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση της ρητορικής ερώτησης από τον συγγραφέα.

Με τη ρητορική ερώτηση ο συγγραφέας θέλει να δηλώσει με ενάργεια το δεδομένο της σχετικής διαπίστωσης, ότι δηλαδή εφημερίδες ανάλογης ποιότητας με την Washington Post επιτελούν λειτούργημα.

Η χρήση του ρητορικού ερωτήματος προσδίδει στο κείμενο ζωντάνια, εφόσον ο συγγραφέας μοιάζει να απευθύνει τον λόγο στον κάθε πιθανό αναγνώστη.

Γ2.α. «Το ζητούμενο είναι […] μόνον το άμεσο κέρδος που αποδίδει μια καλή επιχείρηση»

Στην παραπάνω περίοδο λόγου ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μία αναφορική πρόταση. Να την εντοπίσετε και να τη χαρακτηρίσετε είτε ως προσδιοριστική είτε ως παραθετική με βάση τις πληροφορίες που περιέχει σε σχέση με τον προσδιοριζόμενο όρο.

Η αναφορική πρόταση είναι: «που αποδίδει μια καλή επιχείρηση» είναι προσδιοριστική.

Γ2. β. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.

Η αναφορική πρόταση χαρακτηρίζεται προσδιοριστική, καθώς αποτελεί αναγκαίο συμπλήρωμα του προσδιοριζόμενου όρου. Η αναγκαιότητά της προκύπτει αφενός από το γεγονός ότι δεν χωρίζεται με κόμμα από την κύρια πρόταση και αφετέρου διότι μόνο μέσω αυτής προσδιορίζεται επακριβώς το «κέρδος» για το οποίο γίνεται λόγος στην κύρια πρόταση.